Stanisław Kosmynka

Święta wojna

w Al-Ándalus

Przeobrażenia aktywności
dżihadystycznych
komórek terrorystycznych
w Hiszpanii w latach 1995–2012

Łódź 2015

Kup książkę

Kup książkę

Stanisław Kosmynka

Święta wojna

w Al-Ándalus

Przeobrażenia aktywności
dżihadystycznych
komórek terrorystycznych
w Hiszpanii w latach 1995–2012

Łódź 2015

Kup książkę

Stanisław Kosmynka – Uniwersytet Łódzki, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych

Zakład Studiów Latynoamerykańskich, 90-127 Łódź, ul. Składowa 41/43

RECENZENCI

Magdalena Śniadecka-Kotarska, Daniel Boćkowski, Rafał Ożarowski

REDAKCJA I ADJUSTACJA TEKSTU

Anna Kotynia

SKŁAD I OPRACOWANIE TYPOGRAFICZNE

Norbert Młyńczak

PROJEKT OKŁADKI

Katarzyna Turkowska

Fotografia na okładce: Aresztowany członek komórki dżihadystycznej w Melilli

Fot. F. G. Guerrero PAP/EPA

Publikacja dofinansowana ze środków

Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych UŁ

Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ

© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015

Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Wydanie I. W.06885.15.0.M

Ark. druk. 22,75

ISBN 978-83-7969-757-1

e-ISBN 978-83-7969-758-8

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

www.wydawnictwo.uni.lodz.pl

e-mail: [e-mail]

tel. [phone], faks (42) 665 58 62

Kup książkę

Spis treści

Wprowadzenie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Globalny dżihadyzm – przemiany i główne tendencje

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Terminologia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Cel pracy, główne pytania, założenia i metody

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Struktura ksiązki

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

ROZDZIAŁ I

Mechanizmy krystalizacji radykalnego islamu w Europie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Islam w Europie Zachodniej i Południowej
– dylematy tożsamości

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Uwarunkowania i wyznaczniki procesu
radykalizacji w kontekście terroryzmu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

ROZDZIAŁ II

Rozwój radykalnych ugrupowań salafickich w państwach Maghrebu
i ich związki z zagrożeniem terrorystycznym w Hiszpanii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Nurty radykalnego salafizmu w Maroku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Algieria – matecznik maghrebskiego terroryzmu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

Dżihadyzm w Tunezji i Libii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Operacje dżihadystów w Mauretanii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

ROZDZIAŁ III

Imigranci muzułmańscy w Hiszpanii
– wyzwania kulturowe i społeczno-ekonomiczne

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Mitologizacja Al-Ándalus

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Oblicza islamu we współczesnej Hiszpanii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Kup książkę

ROZDZIAŁ IV

Trajektorie rozwoju struktur dżihadyzmu w Hiszpanii do 2004 r.

. . . . . . . 175

Obecność muzułmańskich ugrupowań
terrorystycznych w Hiszpanii przed 1990 r.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Sieć algierska: geneza, rozwój i główni aktorzy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Sieć syryjska: geneza, rozwój i główni aktorzy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Inne powiązania islamistów

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Wpływ zamachu z 11 września 2001 r.
na radykalny salafizm w Hiszpanii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Mechanizmy funkcjonowania komórek dżihadystów

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

ROZDZIAŁ V

Przemiany aktywności
terroryzmu dżihadystycznego w Hiszpanii w latach 2004–2012

. . . . . . . . . 223

Uwarunkowania i okoliczności
zamachu 11 marca 2004 r. w Madrycie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Kierunki aktywności dżihadystów
na terenie Hiszpanii po 2004 r.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

ROZDZIAŁ VI

Główne kierunki i strategie hiszpańskiej polityki
w zakresie zwalczania dżihadyzmu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Zarys międzynarodowych strategii
antyterrorystycznych po 11 września 2001 r.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

Zaangażowanie polityczne i militarne Hiszpanii
w globalnej wojnie z terroryzmem:
udział w operacjach w Afganistanie oraz Iraku

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Instrumenty walki z radykalizmem salafickim
w Hiszpanii w okresie rządów PP i PSOE

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Zakończenie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Summary

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Resumen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

Bibliografia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

Spis tabel, wykresów i map

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

Indeks osobowy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Święta wojna w Al-Ándalus

Kup książkę

7

Wprowadzenie

Terroryzm i jego pochodne to zjawisko nienowe, mające bardzo wiele odnie-

sień i kontekstów historycznych. Sam tylko wiek XX dostarcza olbrzymiej

liczby przykładów ugrupowań, organizacji czy nawet realizowanych przez po-

jedyncze jednostki przedsięwzięć, których charakter znamionował ten rodzaj

przemocy. Zjawisko to, jak wiadomo, cechuje wiele odmian, rodzajów i uwa-

runkowań ideologicznych, politycznych, lokalnych i regionalnych. Jednakże

przeprowadzony 11 września 2001 r. na terytorium Stanów Zjednoczonych

zamach symbolicznie zwiastował nową jego jakość, określaną w wymiarze

globalnym przez legitymizowaną sacrum ideę konfrontacji. Atak ten i jego

konsekwencje przyczyniły się do trwałej obecności słowa „terroryzm” nie tyl-

ko w dyskursie instytucji, agend i organów zajmujących się bezpieczeństwem

i w środkach masowego przekazu, ale także w świadomości zwykłych obywa-

teli. Obecności naznaczonej realną perspektywą różnorodnych zagrożeń, na

co wpływ miały kolejne – mniej śmiercionośne, ale często też spektakularne

– ataki przeprowadzane w różnych zakątkach świata. Dość wymienić przy-

kłady zamachów dokonanych w tak różnych państwach, jak m.in. w Iraku,

Afganistanie, Tunezji, Maroku, Indonezji, Arabii Saudyjskiej, Rosji, Turcji,

Hiszpanii, Wielkiej Brytanii. Znamienne jest, że liczba ataków realizowanych

przez dżihadystów w latach 2002–2005 dwukrotnie przewyższyła sumę ak-

tów tego rodzaju mających miejsce w okresie 1999–2001

1

. W kolejnych latach

ich skala także mocno zwyżkowała, zmuszając służby wywiadowcze wielu

państw do zmiennego, jeśli chodzi o poziom, lecz permanentnego alertu. Po-

mimo olbrzymich nakładów finansowych oraz międzynarodowych wysiłków

militarnych i politycznych nie udało się zneutralizować zagrożeń płynących

ze strony terroryzmu, choć niewątpliwie zdołano rozbić część jego struktur

i zapobiec bardzo wielu zamachom.

Globalny dżihadyzm – przemiany i główne tendencje

Współczesny terroryzm, odwołujący się w sposób selektywny i wykrzywiony

do islamu, nieomal od lat bywał konotowany sine qua non z wymienianą, naj-

częściej w ramach odniesień do najbardziej niebezpiecznych organizacji ter-

rorystycznych, Al-Kaidą

2

. Zjawisko sięgania po argument sacrum i wykładnię

1

L. de la Corte Ibáñez, J. Jordán, La yihad terrorista, Síntesis, Madrid 2007, s. 152.

2

Więcej w: S. Kosmynka, Od Boga do terroru. Rola religii w ideologii dżihadyzmu na przykładzie

organizacji Al-Kaida, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.

Kup książkę

8

Święta wojna w Al-Ándalus

słowa Bożego w procesie uświęcania przemocy i czynienia z niej nakazu wiary

obrazuje zresztą szereg innych, zarówno historycznych, jak i współczesnych,

przykładów znamionujących różne kultury

3

. Znaczenie Al-Kaidy w kwestii

ewolucji skali zagrożeń płynących z tytułu rozwoju tego zjawiska jest bardzo

duże, choć niejednoznaczne. Jej fenomen wynika m.in. nie tylko z charakteru

tej organizacji, która w ciągu lat wypracowała rozległe struktury w różnych

zakątkach świata i zdolna była do przeprowadzania operacji terrorystycznych,

z których najbardziej spektakularny był zamach z 11 września. Specyfika ta

wynikała również z jej przeobrażeń mających miejsce w latach późniejszych,

na które rzutowały międzynarodowe wysiłki na rzecz rozbicia terrorystycz-

nych mateczników i neutralizacji uwarunkowań, zaplecza logistycznego oraz

infrastruktury terroryzmu. Na przestrzeni ostatnich lat Al-Kaida wypraco-

wała strukturę sieciową, ale stała się przede wszystkim w szerszym znacze-

niu symbolem pewnej idei aniżeli ugrupowaniem o typowym charakterze

organizacyjnym. Symbolem bardzo niebezpiecznym, gdyż pociągającym za

sobą praktykę działania różnych grup, komórek, a w ostatnich latach także

często pojedynczych osób, dla których stanowi wzorzec oraz inspirację, bez

wątpienia przyczyniając się do krystalizacji transnarodowej formuły zagro-

żeń. Tak ważny wymiar ideologiczny Al-Kaidy nie redukuje płaszczyzny ope-

racyjnej komórek i ugrupowań przyznających się do przynależności do niej,

będących elementem jej struktur, afiliowaną grupą bądź franczyzą. Próbując

najbardziej adekwatnie oddać tę prawidłowość, Abdel Bari Atwan używa ter-

minu Al-Kaida i ruchy stowarzyszone (Al Qaeda and Associated Movements

– AQAM)

4

. Biorąc pod uwagę stałą ewolucją dżihadyzmu i krystalizację jego

kolejnych form (np. Państwo Islamskie), być może należałoby posługiwać się

terminem „postAl-Kaida”.

Stąd też wszelkie dane na temat liczby członków tych sieci są jedynie speku-

lacjami i nie mogą być oceniane jako wiarygodne. Wielu terrorystów na prze-

strzeni ostatnich lat coraz bardziej przypominało „wolne elektrony”, działają-

ce w różnych częściach świata na własną rękę, bez uszeregowania w ścisłych

ramach organizacyjnych, internalizując radykalizm i przygotowując się do

realizacji aktów przemocy dzięki oddziaływaniu przestrzeni wirtualnej.

Fenomen autoafiliacji do zdecentralizowanych, polimorficznych struktur,

potocznie określanych jako Al-Kaida, stanowi jeden z ważnych wyznaczni-

ków zagrożeń. Owa autoafiliacja do ruchu globalnego dżihadu, w którym

3

Zob. M. Juergensmeyer, Terrorismo religioso. El auge global de la violencia religiosa, Siglo Veintiu-

no de España Editores, trad. M. Rubio Fernández, Madrid 2001.

4

A. Bari Atwan, After bin Laden: Al Qaeda. The Next Generation, The New Press, New York 2013,

s. 14.

Kup książkę

9

Wprowadzenie

coraz wyraźniejszą rolę odgrywają też inni aktorzy, częściowo wywodzący

się z jej struktur (np. bojownicy i sympatycy budowanego w części Syrii oraz

Iraku Państwa Islamskiego), stanowi dla wielu nurtów radykalnych, identy-

fikujących się z hasłami „świętej wojny” z Zachodem i apostatami, pewnego

rodzaju nobilitację podnoszącą ich rangę oraz autorytet. Dotyczy to także

niewielkich grup społecznych i pojedynczych osób i wyraża określony przez

Marca Sagemana mechanizm „dżihadu bez przywódców” (leaderless jihad)

5

.

Z drugiej strony, oskarżenia o terroryzm i o związki z Al-Kaidą bywają obec-

ne we frazeologii i są wykorzystywane w wymiarze politycznym i propagan-

dowym przez niektóre elity władzy w sytuacji niestabilności i konfliktów

wewnętrznych jako sugestywny sposób dyskredytowania oponentów, legi-

tymizujący konkretne działania, przy czym określenia takie jak „terroryzm”

czy „Al-Kaida” mają bardzo szerokie zastosowanie i konsekwencje (mechani-

zmy te ilustrują przykłady Egiptu i Syrii). Rohan Gunaratna słusznie wskazu-

je, że na przestrzeni lat określana jako Al-Kaida całość uległa transformacji,

ewoluując z liczącej kilka tysięcy bojowników zhierarchizowanej klasycznej

struktury, posiadającej swą „centralę”, do ideologicznej awangardy, uosabia-

jącej religijno-polityczną postawę legitymizacji przemocy, oddziałującą na ty-

siące osób w różnych częściach świata, co kreuje nowy charakter wyzwań dla

bezpieczeństwa międzynarodowego

6

. Dodajmy, że transformacja ta polega na

ustawicznym pogłębianiu procesu globalizacji dżihadyzmu i nadawaniu mu

nowego oblicza, obejmującego stały proces ewolucji i adaptacji do lokalnych

kontekstów i międzynarodowych uwarunkowań. Obecnie dżihadyzm stał się

bardziej niż z siecią Al-Kaidy konotowany ze strukturami Państwa Islamskie-

go, które – ogłaszając powstanie kalifatu – zdołało wypracować niezwykle

atrakcyjną propagandowo formułę, adresowaną do wielu nastawionych rady-

kalnie muzułmanów, również tych mieszkających w Europie.

W ciągu pierwszej dekady, która nastąpiła po zamachu z 11 września

2001 r., zarysowują się znamienne tendencje obrazujące zmiany charakteru

zagrożeń płynących ze strony Al-Kaidy. Na przestrzeni kilku pierwszych lat

jej sieci zachowały – ograniczoną wprawdzie, ale realną – zdolność do plano-

wania i realizacji przedsięwzięć terrorystycznych w różnych zakątkach świata.

5

Więcej w: M. Sageman, Leaderless Jihad. Terror Networks in the Twenty-First Century, University

of Pensylvania Press, Philadelphia 2008, s. 125-146.

6

R. Gunaratna, Al Qaeda. Viaje al interior del terrorismo islamista, ServiDOC S. L., Barcelona

2003, s. 4-5. Por. J. Burke, Al-Qaeda. True Story of Radical Islam, Penguin Books, London 2004; A. Bari

Atwan, op. cit.; F. A. Gerges, The Rise and Fall of Al Qaeda, Oxford University Press, New York 2011;

B. Hołyst, Terroryzm, t. I, II, LexisNexis, Warszawa 2009; K. Karolczak, Terroryzm. Nowy paradygmat

wojny w XXI w., Niemczyk i Wspólnicy, Warszawa 2010.

Kup książkę

10

Święta wojna w Al-Ándalus

W drugiej połowie dekady jednakże skuteczność ta wyraźnie osłabła, co ma-

nifestowało się w liczbie udaremnionych zamachów oraz rozbitych komórek.

Przy czym nieobecność w tym okresie uderzeń przeprowadzonych na skalę

ataków w Madrycie czy Londynie nie oznaczała przecież braku zamierzeń ich

dokonania, obejmujących zarówno przestrzeń powietrzną, jak i cele na ziemi.

Dzięki pracy wywiadów i służb antyterrorystycznych zdołano zneutralizo-

wać wiele komórek terrorystycznych, aktywnych na terenie różnych państw,

i zapobiec licznym działaniom ofensywnym. Jednocześnie w ciągu minionej

dekady nadal nierzadkie były przypadki migracji jednostek między krajami

europejskimi a rejonami niestabilnymi (np. pogranicze afgańsko-pakistań-

skie, Irak) w celu formowania militarnego i propagandowego. Szczególnie na

terenie Pakistanu nadal poważnym kreatorem zagrożeń okazały się związki

między ruchem talibów a strukturami Al-Kaidy. Owocem tej współpracy sta-

ły się przeprowadzane bądź planowane zamachy na obiekty rządowe i cele

amerykańskie na terenie tego państwa (np. atak samobójczy na bazę CIA

w Khost w grudniu 2009 r.).

Wciąż aktualnym zamierzeniem liderów nurtów dżihadystycznych oka-

zuje się permanentna potrzeba rekrutacji oraz instruktażu nowych adeptów,

a następnie kierowania ich ku misjom m.in. na terenie Europy i USA, Bliskie-

go Wschodu, Iraku. Jednak w ostatnim okresie praktyczne możliwości tych

działań zostały znacznie ograniczone, zwłaszcza jeśli porównamy je z prakty-

ką lat minionych. Stąd też bardzo ważna rola przypadła internetowi, którego

wykorzystanie w tym procesie rzutuje na skalę zagrożeń płynących ze strony

radykałów autoafiliujących się do ruchu globalnego dżihadu. W drugiej po-

łowie pierwszej dekady XXI w. oraz w kolejnych latach sieciom Al-Kaidy nie

udało się wypracować odpowiedniej infrastruktury i zaplecza operacyjnego

na obszarach należących do obszaru uznawanego za dar-al-harb, umożliwia-

jących realizację przedsięwzięć na miarę tych z przełomu wieków. Na stan

ten rzutują wysiłki służb wywiadowczych i antyterrorystycznych w znacznym

stopniu zawężających i ograniczających nie tylko możliwości ofensywne, lecz

także proces koordynacji przygotowań do wykonania zadań operacyjnych.

W Europie, zwłaszcza po zamachach w Madrycie i Londynie, usprawniono

i udoskonalono mechanizmy strategii antyterrorystycznych oraz wyposażo-

no je w dodatkowe instrumenty. Wedle danych Europolu, w okresie od paź-

dziernika 2005 do grudnia 2009 r. na Starym Kontynencie zatrzymano aż

838 osób pod zarzutem związków z terroryzmem dżihadystycznym

7

. Nawet

7

Dane za: TE-SAT 2010. EU Terrorism Situation and Trend Report, http://www.consilium.europa.

eu/uedocs/cmsUpload/TE-SAT%202010.pdf, data wejścia: 26.08.2014, s. 19-22.

Kup książkę

11

Wprowadzenie

jeżeli przyjmiemy, że część z aresztowanych została oczyszczona z zarzutów,

wartość ta obrazuje skalę efektywności poczynań prewencyjnych. Spora sku-

teczność w likwidowaniu dowódców komórek i liderów pionów operacyjnych

na terenie takich państw jak np. Jemen czy Pakistan znamionuje również ope-

racje CIA, m.in. przy użyciu dronów, choć trudno nie przyznać racji ostrzeże-

niom, że rozwiązania takie mogą okazać się krótkoterminowe pod względem

skuteczności programu walki z terroryzmem

8

.

Globalizacja dżihadyzmu sprawiła, że strategia ataków terrorystycznych

i związanych z nimi innych form działań manifestuje się w różnych zakątkach

świata, także tych odległych często od bezpośrednich teatrów zmagań, na

których dawniej koncentrowały się wysiłki walczących aktywistów (np. Afga-

nistan w czasie wojny z ZSRR, Bośnia, Czeczenia). Nurt ten stara się zachować

niezbędną i dostosowaną do regionalnych uwarunkowań zdolność operacyj-

ną oraz wykreować i umocnić uniwersalizm przesłania adresowanego do

„prawdziwych” muzułmanów, choć efekty tego oddziaływania z pewnością

odbiegają od zamierzonych. Po upływie kilkunastu lat od ogłoszonej w 1998 r.

deklaracji powołania Światowego Muzułmańskiego Frontu przeciwko Krzy-

żowcom i Żydom Al-Kaidzie nie udało się nadać masowego charakteru pro-

mowanemu przez siebie antagonizmowi i przekonać do – opartej na wykładni

konfliktu cywilizacyjnego i wojny kosmicznej – narracji społeczeństw państw

muzułmańskich oraz skłonić je do zerwania więzi ze światem Zachodu. Re-

zultaty dżihadystycznej socjalizacji prowadzonej przez aktywistów kierowa-

nej przez az-Zarkawiego Al-Kaidy okazały się niewspółmierne do oczekiwań

9

.

Nie przyniosły takich skutków również ataki terrorystyczne przeprowadzane

w państwach zachodnich; „(…) powściągliwa i odpowiedzialna reakcja władz

na zamachy dokonane przez ekstremistów muzułmańskich nie dopuściła do

przekształcenia «wojny z islamizmem» w wojnę z islamem”

10

.

Po pierwsze, pomimo istnienia w świecie islamu pewnej grupy sympa-

tyków tego rodzaju poczynań, liczba osób gotowych do aktywnego zaanga-

żowania się w misję głoszoną przez ten nurt nie jest dominująca; uzyskanie

należytego wsparcia społecznego pozostaje dużym wyzwaniem, co tłumaczy

starania radykałów w procesie budowania aparatu propagandowego i werbun-

8

Opinię tę formułuje Abdel Bari Atwan. Zob. tenże, op. cit., s. 11.

9

Zob. D. Boćkowski, Al-Kaida sp. z o.o. – czy wygrywamy wojnę ze światowym terroryzmem?,

[w:] Polska – Wschód. Polityka, gospodarka, historia, W. Śleszyński (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu

w Białymstoku, Białystok 2010, s. 52-53.

10

R. Machnikowski, „Globalna wojna z terrorem/długa wojna” – jej wpływ na ład społeczny

XXI wieku, „Zeszyty Naukowe”, WSOWL im. Gen. T. Kościuszki, Wrocław, styczeń – marzec 2013,

nr 1(167)2013, s. 43.

Kup książkę

12

Święta wojna w Al-Ándalus

kowego. Frazeologia dżihadystów ukazuje ich jako mudżahedinów, awangar-

dę obrońców islamu i społeczności jego wyznawców, podczas gdy większość

ofiar ich ataków stanowią muzułmanie

11

. Wpływa to negatywnie na ich per-

cepcję w wielu środowiskach muzułmańskich, także tych konserwatywnych,

krytycznie postrzegających politykę Zachodu i lokalne elity. Niektóre źród-

ła wskazują, że Osama ibn Laden rozważał nawet zmianę nazwy „Al-Kaida”

na inną, bardziej oddającą religijny charakter prowadzonej przez organiza-

cję walki, przez co miałaby zyskać głębszą siłę oddziaływania na wiernych

i skłonić większą ich liczbę do zaangażowania w jej szeregach: wśród alterna-

tywnych pomysłów nazwy ruchu pojawiały się Ta’ifat al-tawhid wa-al-jihad

(Ugrupowanie Monoteizmu i Dżihadu) oraz Dżamat wahdat al-Muslimin

(Ugrupowanie Muzułmańskiej Jedności)

12

.

Po drugie, podnoszona stale kwestia wyzwolenia Palestyny i zniszcze-

nia państwa Izrael nie zaowocowała rozwinięciem przez komórki Al-Kaidy

kampanii terrorystycznej w tym kraju (zamach przeprowadzony przez dwóch

mieszkających w Londynie Pakistańczyków w Tel Avivie w kwietniu 2003 r.

należy do nielicznych wyjątków). Dodajmy, że organizacje, z którymi w tym

względzie mogłaby połączyć dżihadystów wspólnota interesów, Hamas i Hez-

bollah, publicznie odcinały się do Al-Kaidy (Hezbollah obarcza ją winą za

mordowanie szyitów m.in. w Iraku). W tym też kontekście należy podkreślić,

że ruch globalnego dżihadu – co obrazują przytoczone w tym opracowaniu

przykłady ugrupowań – znamionuje sunnicka odmiana radykalizm. Idea

konfrontacji i praktyka działań tego rodzaju znalazły też swój wyraz również

w szyizmie, czego przykładem był antyzachodni wydźwięk rewolucji w Iranie

w 1979 r. Jednoznacznie antyzachodnie i antyizraelskie stanowisko oddawało

głoszone przez reżim ajatollaha Chomeiniego hasło o „mniejszym i większym

szatanie” (Izrael i USA). Szyicka organizacja Hezbollah uciekała się wielo-

krotnie do metod terrorystycznych (zamachy samobójcze przeciwko celom

cywilnym realizowane w różnych częściach świata). Warto mieć jednak na

uwadze, że współczesny dżihadyzm, prowadząc „świętą wojnę” z Zachodem,

jest skierowany w dużym stopniu także przeciwko szyitom postrzeganym jako

odstępcy od prawdziwych zasad islamu. Obecna we frazeologii odwołujące-

go się do religii ekstremum satanizacja nieprzyjaciół Boga obejmuje również

ich. Występujące nierzadko w historii islamu krwawe antagonizmy między

11

Ilustrują to np. bardzo wymowne dane z lat 2004–2008. W tym okresie jedynie ok. 15 proc.

ofiar zamachów przez nich przeprowadzanych w wymiarze globalnym stanowili obywatele Zachodu.

Za: S. Helfstein, N. Abdullah, M. al-Obaidi, Deadly Vanguards: A Study of al-Qaeda’s Violence Against

Muslims, „Occasional Paper Series”, Combating Terrorism Center at West Point, December 2009.

12

A. Bari Atwan, op. cit., s. 257.

Kup książkę

13

Wprowadzenie

wyznawcami tych dwóch odłamów znajdują swą kontynuację także obecnie.

Egzemplifikuje to konflikt w Jemenie i masowe mordy szyitów dokonywane

przez bojowników Państwa Islamskiego.

Konsekwencje zamachu z 11 września, prowadzące do reorganizacji mię-

dzynarodowych wysiłków na rzecz walki z terroryzmem, osłabiły w znacz-

nym stopniu zdolność operacyjną Al-Kaidy jako organizacji: zlikwidowano

szereg jej baz i obozów, osłabiono zaplecze, aresztowano lub zabito wielu do-

świadczonych dowódców i aktywistów działających w matecznikach terrory-

stów i na innych obszarach, w tym także w Europie. Po upływie kilkunastu

lat od zamachu na World Trade Center jest mało prawdopodobne, by sygno-

wana przez nią sieć dysponowała aparatem niezbędnym do przeprowadzenia

tak złożonej i spektakularnej operacji jak wspomniany atak z 11 września.

Globalny dżihadyzm stał się zresztą w znacznie większy stopniu konotowa-

ny z bojownikami Państw Islamskiego Iraku i Lewantu. Skala rzeczywistych

i symbolicznych atrybutów przywództwa Ajmana az-Zawahiriego okazała się

nieporównywalna z charyzmą Osamy ibn Ladena.

Z drugiej jednak strony te procesy i prawidłowości nie oznaczają, że dżiha-

dyzm został pokonany. Przeciwnie, nadal istnieje i wciąż rośnie skala poważ-

nych wyzwań, które towarzyszą walce z tym ruchem. Radykalny islam czer-

pie korzyści z niestabilności politycznej wielu obszarów oraz szeregu wyzwań

społecznych i ekonomicznych. Prezentuje zarazem stanowisko jednoznacznie

antyzachodnie i postuluje „powrót do religii” interpretowanej w bardzo ulty-

matywny sposób, co znamionuje wiele nurtów i ugrupowań, w tym również

tych akceptujących przemoc i sięgających po to narzędzie, funkcjonujących

w różnych zakątkach świata muzułmańskiego i również poza jego granicami.

Nie należy zapominać, że polityka antyterrorystyczna, strategia i zakoń-

czone sukcesem operacje, takie jak np. zabicie lidera Al-Kaidy, nie zdołały

zneutralizować idei, które skłaniały niektóre jednostki bądź grupy do zaak-

ceptowania wykładni religijnego radykalizmu i uwewnętrznienia ścieżki eks-

tremizmu w różnych zakątkach globu (Irak, Afganistan, Pakistan, Arabia Sau-

dyjska, Jemen, Kaszmir, Filipiny, Mali, Somalia, Kenia, Nigeria, część państw

Europy), konkretnie lub tylko symbolicznie nawiązując do dziedzictwa lat

minionych. Dla zwolenników ibn Ladena jego śmierć stanowiła świadectwo

męczeństwa i poświęcenia życia na ołtarzu sprawy; sprawiła zatem, że stał

się legendą oraz ikoną dżihadu, zaś prowadzona przezeń misja znalazła wielu

kontynuatorów

13

. Zamachy – m.in. na wyspie Dżerbie, w Casablance i Ma-

13

Doskonale oddają to słowa Abu Yahyi al-Libiego: „Naszego dżihadu (…) nie da się przerwać,

zatrzymać czy zakłócić poprzez śmierć czy pojmanie jednej osoby, niezależnie od tego kim ona jest

czy jak wysoka jest jej pozycja”. Za: A. Bari Atwan, op. cit., s. 13 (tłum. własne).

Kup książkę

14

Święta wojna w Al-Ándalus

drycie – unaoczniły, jak duże zagrożenie dla Hiszpanii i innych państw Eu-

ropy wyznaczała aktywność terrorystycznych sieci wywodzących się z Mag-

hrebu. Pogranicze afgańsko-pakistańskie nadal stanowi obszar, w którym

szczególnie wyraźnie zaznacza się obecność idei Al-Kaidy. Rozpętana z kolei

wkrótce po obaleniu reżimu Saddama Husajna rebelia w Iraku niewątpliwie

przyczyniła się do zaktywizowania międzynarodowego ruchu dżihadystycz-

nego, w czym niebagatelną rolę odegrał czynnik propagandowy (wyzwolenie

dar-al-islam spod okupacji niewiernych), rzutujący na werbunek ochotników

także w innych krajach. Odnosząca sukcesy ofensywa militarna organizacji

Państwo Islamskie Iraku i Lewantu wraz z instytucjonalizacją władzy na zdo-

bytych terytoriach wskazała na nowe pod względem skali, poważne źródło

zagrożeń. Po upływie pierwszych kilkunastu lat XXI wieku coraz wyraźniej

zaznacza się w tym kontekście rola Syrii oraz niektórych rejonów Afryki, np.

Sahelu. Policja i jednostki antyterrorystyczne różnych państw, w tym także

europejskich, nadal informują o zatrzymaniach członków komórek dżihady-

stycznych pod zarzutem prowadzenia pośredniej bądź bezpośredniej dzia-

łalności terrorystycznej, którą ułatwia w Afryce Północnej cyrkulacja dużej

ilości broni pochodzącej z Libii po upadku reżimu Al-Kaddafiego.

Diagnozując meandry operacyjne i taktyczne międzynarodowych sieci

terroryzmu dżihadystycznego, po upływie kilkunastu lat od ataku na World

Trade Center i inne obiekty, można wyodrębnić główne ich manifestacje:

1.

Strategia wojny partyzanckiej. Modelowy jej wzorzec stanowiła walka

toczona przez mudżahedinów z wojskiem sowieckim w Afganistanie.

Jej mechanizmy zostały później zaaplikowane w różnych zakątkach

świata, np. w Bośni, Czeczenii, Kaszmirze, Iraku, Algierii, Nigerii. Były

i są to działania podejmowane przez mniej liczne, ale zorganizowane

i zdeterminowane grupy bojowników przeciwko władzom centralnym.

Wydźwięk tych operacji jest bardzo ważny: w narracji ich orędowni-

ków świadczą one o wypełnianiu obowiązku religijnego i wyzwalaniu

ziem islamu spod rządów apostatów i zdrajców

14

. Wysiłki te zarazem

14

Dobitnie strategię tę wyrażają słowa Ajmana az-Zawahiriego zaczerpnięte z książki Knights Un-

der the Banner of the Prophet (Rycerze pod sztandarem Proroka): „Wyzwolenie muzułmanów, walka

z wrogami Islamu i kontynuowanie przeciwko nim dżihadu wymagają, aby ustanowione zostały na

ziemi Islamu rządy muzułmańskie, które podniosą sztandar dżihadu i scalą wokół niego wiernych.

Dopóki nie osiągniemy tego celu, nasze przedsięwzięcia nie będą znaczyły więcej niż pojedyncze,

powielane akcje, które jednak nie przybliżą nas do celu. Ów zaś polega na ustanowieniu kalifatu i wy-

pędzeniu niewiernych z ziem Islamu. Pomimo ofiar i upływu czasu dążenie do zrealizowania tego

celu powinno być kontynuowane i stanowić główną przesłankę ruchu muzułmańskiego dżihadu”.

Za: R. Israeli, The Spread of Islamikaze Terrorism in Europe. The Third Islamic Invasion, Vallentine

Mitchell, London 2008, s. 21 (tłum. własne).

Kup książkę

15

Wprowadzenie

zdają się przybliżać realizację ponadnarodowej i ponadetnicznej utopii

kalifatu (czego egzemplifikację stanowi ogłoszona latem 2014 r. dekla-

racja kierownictwa prowadzącej ofensywę w Iraku organizacji Pań-

stwo Islamskie). Kampanie militarne są realizowane przy użyciu łatwo

dostępnej i niedrogiej broni, symbolizowanej przez karabin AK-47

15

(popularny „kałasznikow”), a także dzięki wykorzystaniu całego wa-

chlarza metod wojny partyzanckiej, takich jak zasadzki, miny, szybkie

akcje zbrojne przeprowadzane z zaskoczenia itp.

2.

Zamachy terrorystyczne implikujące ataki samobójcze. Strategia ta

bazuje na symultaniczności ich przygotowywania i przeprowadzania

na wielu obszarach przez niewielkie grupy. Na przestrzeni lat placów-

ki rządowe i militarne w coraz większym stopniu bywają zastępowane

przez masowo odwiedzane obiekty cywilne; ma to prowadzić do zmak-

symalizowania strat i zwiększenia efektu psychologicznego. Zamachy

terrorystyczne stanowią bardzo typowy element strategii dżihadystów,

uzasadniany zresztą akcentowanymi wielokrotnie motywami legity-

mizującymi stosowanie przemocy wobec szeroko rozumianej i bardzo

pojemnej kategorii nieprzyjaciół oraz, co nie mniej ważne, zawierający

znamię samoofiary, ujmowanej jako męczeńska śmierć na polu walki.

Warto zaznaczyć, że jakkolwiek w latach 1980–2001 zamachy samobój-

cze stanowiły jedynie 3 proc. ogółu ataków terrorystycznych na świecie,

to w ich wyniku straciło życie aż ok. 48 proc. ofiar wszystkich działań

terrorystycznych

16

. Dane te nie uwzględniają liczby osób, które zginęły

w ataku z 11 września. Obrazuje to znaczenie tego rodzaju akcji, potę-

gowane zresztą również przez czynniki propagandowy i psychologicz-

ny. Ten ostatni zaznacza się mocno także w związku z publikowanymi

w internecie wizerunkami uśmiercanych jeńców i zakładników oraz –

nierzadko – bezczeszczeniem ich ciał, co miało miejsce np. w Iraku,

Afganistanie, Somalii.

3.

Propagowanie materiałów o charakterze dżihadystycznym w prze-

strzeni wirtualnej (m.in. ukazujące się on-line filmy i magazyny – np.

filii Al-Kaidy z Półwyspu Arabskiego „Inspire”, czy przygotowywany

przez Państwo Islamskie „Dabiq”). Wątek ten ma ogromne znaczenie

i niejednokrotnie jest akcentowany na kartach tej monografii. Od lat

można obserwować rosnące znaczenie internetu w rozwoju ekstremi-

15

Praktyczne wskazówki dotyczące jego wykorzystania oferuje np. dostępny on-line dżihadystycz-

ny magazyn „Inspire”. Zob. Training with the AK, „Inspire”, vol. 4, Winter 1431/2010, s. 42-43, https://

azelin.files.wordpress.com/2011/01/inspire-magazine-4.pdf, data wejścia 07.10.2014.

16

L. de la Corte Ibáñez, J. Jordán, op cit., s. 217.

Kup książkę

16

Święta wojna w Al-Ándalus

zmu tego rodzaju w sensie oddziaływania ideowego i propagandowego,

a także jako platformy rekrutacyjnej oraz instruktażowej dla osób po-

datnych na radykalizm bądź ku niemu oscylujących.

4.

Pozyskiwanie środków finansowych, niezbędnych do realizacji szero-

kiej gamy przedsięwzięć. Jest to kolejny ważny filar dżihadyzmu. Nie-

przypadkowo tak istotne miejsce w polityce antyterrorystycznej zaj-

muje przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Zasoby materialne

pochodzą z wielu różnych źródeł. Wśród nich wymienić można m.in.

pozyskiwanie środków płynących z prywatnych i niezinstytucjona-

lizowanych donacji (przekazywanych także z tytułu tradycyjnej mu-

zułmańskiej jałmużny) oraz z operacji przestępczych w skali makro

i mikro. Obydwie te formy znajdują odzwierciedlenie w analizowanym

fenomenie komórek terrorystycznych w Hiszpanii, których członkowie

w wielu przypadkach zdobywali środki finansowe naruszając prawo.

Sklepy i niewielkie muzułmańskie firmy oraz zakłady (np. w madry-

ckiej dzielnicy Lavapiés) bywały miejscami kwestowania na rzecz pro-

wadzenia „świętej wojny z niewiernymi”. Wprawdzie operacje logi-

styczne, polegające także na zdobywaniu funduszy, stanowiły bardzo

istotny element funkcjonowania sieci dżihadystów, jednak decentrali-

zację tego nurtu znamionuje także fakt, że gros środków finansowych

jest rezultatem indywidualnych lub grupowych starań.

Terminologia

W niniejszej monografii stosuję pojęcia „dżihadyzm” i „walczący salafizm”.

W kontekście analizy komórek terrorystycznych aktywnych na terenie Hi-

szpanii są one używane równolegle. Przyjmuję, że dżihadystyczny salafizm

to najbardziej ekstremistyczna forma radykalnego islamizmu. Określa on

doktrynalną podstawę różnych ugrupowań, komórek i pojedynczych osób,

które łączy wykładnia ideologiczna uzasadniająca odniesieniami do religii

stosowanie przemocy. Dżihadystyczny salafizm oznacza zespół idei, sposo-

bów narracji oraz postulatów, wśród których wyszczególnić można m.in.:

wyzwolenie świętej ziemi islamu (np. Arabii Saudyjskiej) z wszelkich form

obecności USA oraz Jerozolimy spod okupacji Izraela; odzyskanie obszarów,

zamieszkanych przez muzułmanów, należących do państw nieislamskich (np.

Czeczenia, Kaszmir, Bośnia), które w przeszłości stanowiły część imperium

muzułmańskiego (np. na Półwyspie Iberyjskim – koncept Al-Ándalus); usta-

nowienie kalifatu oraz rządów opartych na fundamencie w określony sposób

Kup książkę

17

Wprowadzenie

interpretowanego prawa szariatu, a tym samym obalenie świeckich rządów

w państwach muzułmańskich i zbrojne występowanie przeciwko nim; rozpo-

wszechnianie idei dżihadu ujmowanego w kategoriach uświęconych zmagań,

kosmicznej wojny armii Boga z siłami zła wszędzie tam, gdzie muzułmanie

cierpią prześladowania

17

. Orientacja ta zakłada jednoczesne przyjęcie specy-

ficznego modelu postrzegania walki, w której przeciwnik jest satanizowany,

oraz ujmowanie śmierci jako ofiary w uświęconej Bożym nakazem misji.

Wymieniając pojęcie „salafizm” używam określenia „walczący” bądź „dżi-

hadystyczny” właśnie w celu doprecyzowania tego terminu i odróżnienia go od

innych, bardziej umiarkowanych nurtów. W literaturze przedmiotu pojawia

się także nazwa „salaficki ruch globalnego dżihadu”, obejmujący nieformalną

strukturę, posiadającą wspólny mianownik dotyczący korzeni ideologicznych,

doktryny, strategicznych celów i form współpracy

18

. Doprecyzowanie to jest

konieczne, ponieważ – podobnie jak nie należy fundamentalizmu utożsamiać

z terroryzmem – nadużyciem byłoby sugerowanie, że wszystkie prądy i odła-

my salafizmu są homogeniczne, tzn. że aprobują stosowanie przemocy i sięgają

po ten instrument

19

. Przyjmuję, że dżihadyzm jest specyficznym i bardzo wy-

krzywionym odłamem rozległego i zróżnicowanego nurtu określanego jako

salafizm, głoszącego potrzebę religijnego i duchowego oczyszczenia i powrotu

do czasów przodków. Podobnie nieprecyzyjne, hybrydyczne i nader szerokie

jest określenie „islamizm”, stosowane w odniesieniu do bardzo wielu konser-

watywnych, politycznych prądów o charakterze fundamentalistycznym

20

. Is-

lamizm bywa postrzegany jako łączony z fundamentalizmem rewitalistyczny

ruch polityczny, która dzięki religii pragnie zyskać swą legitymizację i nosi

znamiona Hobsbawmowskiej „tradycji wynalezionej” w sensie rozwiązań

systemowych i jurysprudencji rozumianej jako szariat

21

. Nie jest monolitem;

obejmuje zróżnicowane spectrum postaw – od umiarkowanych po rady-

17

S. Kosmynka, Od Boga do terroru…, op. cit., s. 180.

18

Za: A. Wejkszner, Ewolucja terroryzmu motywowanego ideologią religijną na przykładzie salafi-

ckiego ruchu globalnego dżihadu, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań 2010, s. 14.

19

Zob. J. M. Brachman, Global Jihadism: Theory and Practice, Routledge, New York 2009.

20

Towarzyszący mu dyskurs nacechowany jest wieloma semantycznymi pułapkami i uproszcze-

niami. Na przykład Fernando Mires zaznacza, że islamizm oznacza ideologię i praktykę totalitary-

zmu, które to stwierdzenie jest co najmniej dyskusyjne i stawia niejako znak równości między nim

a najbardziej radykalnymi ideami, legitymizującymi terroryzm i obyczajową ortodoksję. Stanowisko

takie pomija szereg ważnych, mniej skrajnych odłamów. F. Mires, El islamismo. La última guerra

mundial, Libro de la Araucaria, Buenos Aires 2005, s. 188. Także inni autorzy upatrują w islamizmie

wydźwięku totalitarnego, np. Hannah Arendt czy Mehdi Mozaffari. Zob. M. Mozaffari, What is Isla-

mism? History and Definition of a Concept, „Totalitarian Movements and Political Religions”, March

2007, vol. 8, no.1.

21

Więcej w: B. Tibi, Islamism and Islam, Yale University Press, New Haven & London 2012,

s. 158-176.

Kup książkę

18

Święta wojna w Al-Ándalus

kalne – doktryn oraz ram odniesienia

22

. Mnogość nurtów i postaw, które są

z islamizmem konotowane, trafnie oddaje typologia form jego aktywności,

zaproponowana przez Thomasa Hegghammera, próbująca w bardzo ogól-

ny sposób dookreślić jego przejawy, profile i kierunki (zob. Tabela 1). Artur

Wejkszner słusznie zaznacza, że „radykalne grupy islamistyczne, w tym grupy

dżihadystów, stanowią jedynie niewielką część całego spektrum islamskiego

aktywizmu we współczesnym świecie”

23

. Dżihadyzm reprezentuje zatem pew-

ne islamistyczne ekstremum ideologiczne. Diagnozowaniu istoty salafizmu,

zarówno w sensie deskrypcyjnym, jak i normatywnym, towarzyszy dyskurs

i szereg niejednoznaczności, obejmujących wyznaczniki ponadregionalne, jak

również wymagające uwzględnienia uwarunkowań różnych obszarów muzuł-

mańskiego świata

24

. Ten ostatni aspekt jest szczególnie istotny, gdyż reprezen-

tantów orientacji salafickich w państwach muzułmańskich znamionują różne

przedsięwzięcia i polityczne cele, a także sposoby reprezentacji. Stąd też prąd

ten w znacznym stopniu pozostaje wieloznaczny.

Wielu muzułmańskich myślicieli, m.in. cytowany tak chętnie przez radyka-

łów, żyjący w XIII w. ibn Tajmijja, odnosiło się do terminu As-Salaf As-Salih,

do prawych i szlachetnych towarzyszy Proroka i ich następców, a więc do gor-

liwych w wierze przodków, stawiając ich jako wzór do naśladowania i afirmu-

jąc przykład ich przymiotów i zasług jako drogę do odnowy islamu. Pojęcie

„salafizm” rozwinął pod koniec XIX w. Dżamal ad-Din al-Afghani, głosząc

potrzebę powrotu do modelu społeczeństwa i jego organizacji w czasach Pro-

roka Mahometa, odrzucając tym samym wszelkie obce wpływy i naleciało-

ści, jak również wskazując przyczyny przenikającej świat islamu dekadencji

i kryzysu. Współcześnie bardzo ważnym wymiarem tego nurtu pozostaje

od lat antyokcydentalizm kulturowy; stąd salafizm bywa określany mianem

„neofundamentalizmu”

25

. Na jego rozwój i popularność, szczególnie wśród nie-

których przedstawicieli społeczności imigracyjnych wyznawców islamu, rzutu-

je od lat m.in. kryzys społeczeństw tradycyjnych – oderwanie od społeczności

krajów ojczystych oraz wytworzenie i pogłębianie poczucia przynależności do

22

Warto zarazem dodać, że w polskim środowisku akademickim termin „islamista” bywa także

używany w odniesieniu do badacza i znawcy islamu.

23

A. Wejkszner, op. cit., s. 19.

24

Por. S. Lacroix, Between Revolution and Apocaliptism: Nasir al-Din al-Albani and his Impact on

the Shaping of Contemporary Salafism, [w:] Global Salafism: Islam’s New Religious Movement, R. Meijer

(red.), Columbia University Press, New York 2009, s. 58-59; T. Hegghammer, Jihadi-Salafis or Revo-

lutionaires? On Religion and Politics in the Study of Militant Islamism, [w:] Global Salafism: Islam’s...,

op. cit., s. 248.

25

Pojęcia tego używa np. Oliver Roy. Zob. tenże, El islam mundializado. Los musulmanes en la era

de la globalización, Biblioteca del Islam Contemporáneo 20, Barcelona 2003, s. 138-139.

Kup książkę

19

Wprowadzenie

wspólnoty wyobrażonej

26

. Nawiązując do słynnej teorii Benedicta Andersona

27

,

można i tutaj doszukać się odzwierciedlenia tegoż właśnie procesu transna-

rodowej identyfikacji z wyobrażoną wspólnotą, ummą wyobrażoną, łączącą

wszystkich wiernych na świecie, zbudowaną na określonym pojmowaniu więzi

opartej na religii i jej normach. Ummą często budowaną także w przestrzeni

wirtualnej. Wspomniany mechanizm ilustrują słowa jednego z francuskich

członków Hizb at-Tahrir (Partii Wyzwolenia): „Nasze braterstwo jest prawdzi-

we, a ich [tzn. mieszkańców Zachodu – przyp. S.K.] obywatelskość jest fałszywa.

Nie jestem ani Francuzem, ani Arabem, jestem muzułmaninem”

28

. Zjawisko

to dotyczy szczególnie borykających się z kryzysem tożsamości, dotkniętych

problemami natury społeczno-ekonomicznej młodych muzułmanów drugie-

go i trzeciego pokolenia imigrantów, odkrywających na nowo islam, którzy są

określani mianem born-again Muslims, o czym szerzej w pierwszym rozdziale.

Mając świadomość niehomogeniczności i różnorodności odmian salafi-

zmu, w tym akurat aspekcie, który dotyczy odrzucenia wszystkiego co obce,

zachodnie, i zagraża „prawdziwemu” islamowi, można wyodrębnić szereg

jego powtarzających się w wielu przypadkach wyznaczników, takich jak: zde-

cydowane występowanie przeciwko sufizmowi, akcentowanie absolutnego

monoteizmu (tawhid) i głoszenie konieczności powrotu do czystości religijnej

– czasu Proroka i kalifów prawowiernych, co oznacza uznanie wszelkich na-

leciałości i odmiennej egzegezy za herezję, napiętnowanie liberalizmu obycza-

jowego i ekumenizmu, prowadzące tym samym do niechętnej postawy wobec

chrześcijaństwa oraz judaizmu. Powyższe filary wynikają z założenia, że „(…)

jedynym właściwym źródłem wiedzy o sposobie postępowania muzułmanów

jest Koran i sunna. (…) Salafiści są przekonani, że prawdziwa wiara w islam

oparta jest zarówno na wewnętrznej wierze każdego muzułmanina, jak i jego

zewnętrznych działaniach. Jednym z przejawów zewnętrznego działania jest

realizowany w praktyce obowiązek wykluczenia («takfir») ze wspólnoty mu-

zułmańskiej tych, którzy nie wypełniają obowiązków religijnych”

29

. Hasła po-

wrotu do „prawdziwego islamu” splatają się z postulatami deokcydentalizacji

świata muzułmańskiego, a więc oczyszczenia go z wpływów Zachodu. Stano-

wisko to przyjmuje postać czysto dogmatyczną, jak np. saudyjski wahabizm,

czasem także ofensywną, zbrojną, jak ma to miejsce w przypadku nurtów

i ugrupowań dżihadystycznych. Salafickie idee prowadzą do zróżnicowania

26

Ibidem, s. 146-147.

27

Zob. B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjo-

nalizmów, tłum. S. Amsterdamski, Znak, Kraków 1997.

28

The culture of Hizb ut-Tahrir, www.hizb-ut-tahrir.org, data wejścia: 23.04.2014 (tłum. własne).

29

A. Wejkszner, op. cit., s. 17-18.

Kup książkę

20

Święta wojna w Al-Ándalus

postaw zarówno wobec ładu aksjonormatywnego w krajach muzułmańskich,

jak też wobec rzeczywistości społeczno-politycznej w państwach, w których

wyznawcy islamu konstytuują wspólnoty imigranckie (np. Europa). Znajdują

się wśród nich zarówno reprezentanci dialogu ze społeczeństwami państw

przyjmujących, akceptujący ich jurysprudencję i obyczajowość, jak też rady-

kałowie, krytycznie nastawieni do mechanizmów demokracji oraz jej instytu-

cji, optujący na rzecz odrębności społecznej i kulturowej grup wyznawców is-

lamu – np. wielu członków organizacji Hizb at-Tahrir czy Tabligh-e-Dżamat.

Wśród licznych podziałów i klasyfikacji salafizmu zwróćmy uwagę na

kilka. Jedno z ujęć wyróżnia, będących purystami w aspekcie teologicznym,

dogmatyków, reformatorów politycznych, nawołujących do zmian w tej sferze

publicznej przy jednoczesnym odrzuceniu metod walki zbrojnej oraz dżiha-

dystów właśnie, sięgających po szeroki wachlarz instrumentów przymusu

30

.

Także nurty toczące walkę zbrojną bywają klasyfikowane rozmaicie. Thomas

Hegghammer przytacza rozróżnienie na bojowników, którzy są zaangażowa-

ni w zmagania o charakterze lokalnym, ograniczonym terytorialnie (obszar

ten determinuje zresztą konflikt – przykład stanowi organizacja Hamas);

toczących walkę z tzw. „bliskim wrogiem” rewolucjonistów (np. Egipski Is-

lamski Dżihad – EIJ) oraz globalnych dżihadystów uwikłanych w zmagania

na wielu frontach przeciwko dalekim i bliskim nieprzyjaciołom

31

. Te i inne

aspekty dystynktywne obrazuje poniższa tabela:

Tabela 1. Typologia form aktywności islamizmu

Profil

Nurty nie stosujące
przemocy

Nurty sięgające po przemoc

Przejawy

Przejawy

Ukierunkowany na państwo

Reformizm

Aktywizm społeczny i rewo-
lucyjny (np. GIA, GSPC, EIJ)

Ukierunkowany na
społeczeństwo/naród

Nacjonalizm

Insurekcjonizm, partyzancka
walka zbrojna (np. Hamas,
czeczeńscy mudżahedini)

Ukierunkowany na ummę

Panislamizm

Globalny dżihadyzm (Al-
-Kaida i jej pochodne)

Ukierunkowany na odnowę
moralną

Pietyzm

Fundamentalizm
obyczajowy

Opracowanie na podstawie: T. Hegghammer, Jihadi-Salafis or…, op. cit., s. 259.

30

Zob. Q. Wiktorowicz, Anatomy of the Salafi Movement, „Studies in Conflict and Terrorism”,

April–May 2006, vol. 29, nr 3.

31

T. Hegghammer, Jihadi-Salafis or..., op. cit., 257.

Kup książkę