20 Naprawa sprzętu powszechnego użytku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ireneusz Kocoń

Naprawa sprzętu powszechnego użytku
722[03].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Henryk Stańczyk
mgr inż. Jan Sarniak

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ireneusz Kocoń

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[03].Z3.04
„Naprawa sprzętu powszechnego użytku”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu ślusarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Naprawa sprzętu AGD

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Naprawa rowerów i wózków

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Budowa, działanie i naprawa zamków

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Naprawa elementów wyposażenia i ogrodzenia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu umiejętności w zakresie naprawy sprzętu

powszechnego użytku.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, tj. wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci ukształtować umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań – pozytywny wynik
sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś niezbędną
wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten ma być przewodnikiem, który wprowadzi Cię w tematykę jednostki

modułowej oraz określi jej zakres i wskaże szczegółowe treści, z którymi powinieneś się
zapoznać. Poradnik nie zastępuje podręczników, katalogów i literatury fachowej.

Materiał nauczania został podzielony na części, których kolejność umożliwi Ci stopniowe

zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym
niniejszego poradnika. Kolejno zostały zaprezentowane:

−

zasady działania popularnych urządzeń AGD i metody usuwania ich podstawowych
usterek,

−

zasady działania oraz metody naprawy i regulacji wózków dziecięcych i rowerów,

−

zasady montażu konserwacji i naprawy zamków,

−

zasady montażu i naprawy elementów stałych wyposażenia domów (żaluzje, rolety,
balustrady).

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu

każdego rozdziału znajdują się pytania sprawdzające. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie
pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału „Materiał nauczania” i tam
znaleźć odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot.

Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed

zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić
Twoje umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej. W razie jakichkolwiek wątpliwości
zwróć się o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

722[03].Z3.01

Rozróżnianie procesów

eksploatacyjnych maszyn

i urządzeń

722[03].Z3.03

Naprawa mechanizmów

hydraulicznych

722[03].Z3.02

Naprawa części maszyn

i mechanizmów

722[03].Z3

Technologia napraw

722[03].Z3.04

Naprawa sprzętu

powszechnego użytku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

omówić sposób postępowania uczestnika i świadka wypadku przy pracy,

−

zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w przypadku zagrożenia pożarowego,

−

wykonywać szkice części maszyn,

−

wykonywać pomiary warsztatowe,

−

rozróżniać materiały metalowe, niemetalowe i pomocnicze stosowane w pracach
ślusarskich,

−

ciąć, przecinać i wycinać metale i ich stopy,

−

wykonywać przedmioty za pomocą obróbki ręcznej skrawaniem,

−

wiercić, rozwiercać i pogłębiać otwory okrągłe,

−

wykonywać obróbkę skrawaniem,

−

zinterpretować dokumentację techniczną,

−

skorzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

ustalić zakres i sposób konserwacji, regulacji i naprawy sprzętu powszechnego użytku na
podstawie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej, instrukcji obsługi,

−

wyjaśnić budowę i zasadę działania pralek, odkurzaczy, maszyn do szycia, robotów
kuchennych, zmywarek do naczyń,

−

rozróżnić rodzaje rowerów,

−

wyjaśnić budowę roweru,

−

wykonać konserwację i naprawę piasty kół roweru,

−

wykonać konserwację i naprawę mechanizmu korbowego i łańcucha roweru,

−

wykonać konserwację i naprawę koła roweru,

−

wykonać naprawę i regulację hamulców roweru,

−

wykonać konserwację wózka dziecięcego,

−

scharakteryzować typowe niedomagania w pracy sprzętu powszechnego użytku i określić
sposoby ich usuwania,

−

sklasyfikować zamki: zapadkowo–zasuwkowe, jedno i wielozastawkowe, bębenkowe,
szyfrowe,

−

scharakteryzować budowę poszczególnych typów zamków,

−

odróżnić rodzaje kluczy do zamków,

−

scharakteryzować metody dorabiania kluczy,

−

wykonać kopię klucza,

−

wymienić typowe uszkodzenia zamków,

−

scharakteryzować rodzaje i konstrukcje krat i żaluzji,

−

uzupełnić fragmenty ogrodzeń, żaluzji i balustrad,

−

wymienić zawiasy drzwiowe,

−

rozróżnić rodzaje okuć,

−

skorzystać z dokumentacji technicznej i serwisowej,

−

zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas wykonywania
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Naprawa sprzętu AGD

4.1.1. Materiał nauczania

Pralki

Podstawowym elementem pralki jest bęben, do którego wkłada się zanieczyszczone

tkaniny. Bęben jest ułożyskowany i napędzany silnikiem elektrycznym. Bęben znajduje się
w specjalnym, szczelnym zbiorniku, otwieranym od góry lub z boku. Bębny pralek,
wykonane ze stali nierdzewnej, mają otworki służące do odpływu wody ze zbiornika.
W pralkach ładowanych od przodu, oś bębna wyprowadzona jest z jednej strony. Możliwość
obrotu bębna z osią zapewniają dwa łożyska, które osadzone są na stałe na tylnej ściance
zbiornika. Natomiast w typie pralek ładowanych od góry bęben może być umiejscowiony
pionowo (bęben otwarty od góry) lub poziomo (łożyska są po obu stronach bębna, do którego
pranie ładuje się przez boczną klapkę).

Istotną częścią pralek to programator. To on odpowiada za cały proces kolejno

wykonywanych przez pralki czynności. Hydrostat umożliwia regulację ilości pobieranej
wody. Grzałka elektryczna podgrzewa wodę do temperatury ustawionej regulatorem. Grzałka
sterowana jest przez programator, a czas jej pracy zależy od wskazania czujników
temperatury, które są podłączone z programatorem. Takie rozwiązanie umożliwia różne
ustawienia cyklu prania – możliwy jest długi cykl z niską temperaturą lub krótki z wysoką,
itd. Pralki wirują z dużą prędkością (od 500÷1200 obr/min.). Dlatego konieczne jest użycie
tzw. przeciwwagi – czyli odpowiednio uformowanego żeliwnego lub betonowego bloczka.
Przytwierdza się go do zbiornika w odpowiednim miejscu. Amortyzatory oraz sprężyny, na
których zawieszony jest bęben zapobiegają przemieszczaniu się i wytłumiają drgania pralki
w czasie pracy. Silnik w czasie pracy obraca się na zmianę pewną ilość razy w jedną stronę
a po chwili w odwrotną. Ubrania są przez to przerzucane na różne strony, ocierają się
o nierówną powierzchnię bębna, a woda z rozpuszczonym środkiem piorącym dociera do
każdego brudnego fragmentu tkanin.

Pompa wypompowuje wodę na końcu prania. Brudna woda po praniu przechodzi przez

filtr, na którym zostają różne większe kawałki włókien i drobne przedmioty nie wyjęte
z kieszeni. W czasie prania drzwiczki są zablokowane zamkiem elektromagnetycznym,
sterowanym przez regulator czasowy znajdujący się w programatorze. Takie zabezpieczenie
uniemożliwia przypadkowe otwarcie drzwiczek w czasie prania.

Odkurzacze

W chwili obecnej w sklepach dostępne są w sprzedaży następujące rodzaje odkurzaczy:

−

odkurzacze workowe,

−

odkurzacze bezworkowe,

−

odkurzacze piorące

−

odkurzacze typu wet&dry.
Odkurzacze workowe, to najpopularniejsza grupa odkurzaczy, nazywana także

tradycyjnymi lub suchymi. Urządzenia tego typu wyposażone są w specjalny worek, do
którego trafiają zanieczyszczenia. Worek może być tekstylny (wielokrotnego użytku) lub
papierowy (jednorazowy). Odkurzacze tego typu nadają się do odkurzania wszystkich
powierzchni i zanieczyszczeń suchych. Podstawowe uszkodzenia tego typów odkurzaczy
polegają na dostaniu się zanieczyszczeń w łożyska wirnika. Wówczas pojawiają się
zwiększone opory oraz przyśpieszone zużywanie łożysk. Najczęściej tak się dzieje, gdy na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odkurzanych powierzchniach znajdują się bardzo ostre śmieci, które wpadając do worka
przecinają jego strukturę. Drugim równie częstym błędem popełnianym przy obsłudze
odkurzaczy workowych jest czyszczenie mokrych powierzchni, wówczas drobiny wody są
niesione wraz z powietrzem do silnika i tam niszczą izolację uzwojeń.

Odkurzacze bezworkowe – ten rodzaj odkurzaczy posiada specjalny pojemnik zamiast

worka. Powietrze ssane znad podłogi przez rurę niesie ze sobą zanieczyszczenia, które
wpadają do tego zbiornika, opadają pod wpływem siły ciężkości na dół zbiornika. Czyste
powietrze poprzez system sit oraz labiryntów, wolne od zanieczyszczeń przelatuje przez
silnik chłodząc go. Takie rozwiązanie zapobiega spadkowi mocy przy pełnym zbiorniku na
zanieczyszczenia, eliminuje także konieczność wymiany worka. Na szczególną uwagę
zasługują odkurzacze, które wykorzystują efekt minicyklonu podczas odkurzania. Odkurzacze
bezworkowe stają się coraz popularniejsze.

Odkurzacze piorące – rozpylają wodę lub pianę, a po odpowiednim czasie zbierają ją

wraz z przylepionymi do cząstek wody zabrudzeniami.

Odkurzacze wet&dry – są to odkurzacze workowe mające możliwość zbierania rozlanych

płynów (np. woda, kawa, herbata). Mokre zanieczyszczenia są odprowadzane do oddzielnego
zbiornika.

W trakcie doboru odkurzacza należy uwzględnić następujące parametry:

−

siła ssania – podstawowy parametr każdego odkurzacza. Im wyższa siła ssania, tym
szybciej, więcej i skuteczniej można odkurzyć. Siła ssania jest proporcjonalna do mocy
silnika odkurzacza (dostępne są odkurzacze domowe o mocy od 1000 do 2500 W),

−

głośność – mierzona w decybelach (dB). Średnia głośność odkurzaczy wynosi 70–74 dB.
Zdarza się, że dodatkowe szczotki, a także większa liczba filtrów, powodują
nieprzyjemny dla ucha świst,

−

rodzaj worka – jego pojemność ma duże znaczenie dla późniejszej eksploatacji
urządzenia. Do wyboru mamy papierowe worki jednorazowe oraz wielokrotnego użytku.
Opcjonalnie dostępne są worki o zwiększonej pojemności, worki ze specjalnego
materiału, uniemożliwiającego wydostanie się kurzu na zewnątrz lub neutralizujące
nieprzyjemny zapach (z filtrem węglowym),

−

dodatkowe wyposażenie w końcówki – w zasadzie każdy model odkurzacza jest
wyposażony w więcej niż jedną końcówkę. Standardem jest szczotka do podłóg
i dywanów, mała szczotka oraz szczelinówka (bardzo przydatna np. przy odkurzaniu
wnętrza samochodu),

−

wskaźniki dodatkowe – są to kontrolki, umieszczone na obudowie, które sygnalizują
przepełnienie worka lub nadmierne zabrudzenie filtrów. Spotyka się wskaźniki:
elektroniczne (lampki, diody) lub mechaniczne (np. okienko zmieniające kolor),

−

sterowanie w uchwycie lub na korpusie odkurzacza – dzięki sterowaniu w uchwycie nie
trzeba schylać się, aby zmniejszyć lub zwiększyć siłę ssania bądź włączyć i wyłączyć
odkurzacz.,

−

rura teleskopowa – to rozwiązanie umożliwia odkurzenie miejsc trudnodostępnych,
pozwala również dopasować wysokość uchwytu do wzrostu osoby sprzątającej.

Filtry. Bardzo ważnym elementem odkurzacza jest filtr. Większość odkurzaczy ma ich

kilka, różnego typu. Najprostsze są jednorazowego użytku i wymagają wymiany, inne można
myć. Mogą to być: mikrofiltry (np. z flizeliny i z ładunkami elektrostatycznymi), filtry klasy
S (ze specjalnych włókien i kilku warstw bibuły, z ładunkami elektrostatycznymi).
Najbardziej popularne są filtry Hepa z włókna szklanego, łączonego żywicą –
najskuteczniejsze, pochłaniają niemal 100% kurzu. Można je również myć. Dostępne są
również odkurzacze z filtrami wodnymi – takie rozwiązanie jest szczególnie polecane dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

alergików. Filtr HEPA jest to bardzo gęsty filtr, zatrzymujący prawie wszystkie drobiny
większe niż 0,3 mikrona. Filtr HEPA jest wykonany z włókna szklanego złączonego
syntetyczną żywicą. Odpowiednie oznaczenia odpowiadają przepuszczalności danego filtra,
od H10 (zatrzymuje 85% cząsteczek) do H13 (zatrzymuje 99,95% zanieczyszczeń).

Turboszczotki. Niektóre modele odkurzaczy mają specjalne szczotki, które ułatwiają

odkurzanie (np. turbo– lub elektroszczotki) które obracając się, podnoszą włos dywanu,
a nawet go trzepią lub piorą.

Maszyny do szycia

Maszyna do szycia (rys. 1) szyje z wykorzystaniem dwu niezależnych nici: jedna nić 16

jest odwijana ze szpulki l, natomiast druga – ze szpulki metalowej 14 znajdującej się
wewnątrz mechanizmów maszyny. Silnik 9 za pośrednictwem gumowego paska klinowego 8
napędza koło zamachowe 7. Koło to jest osadzone na wale korbowym 5. Korbowód 4 pociąga
na przemian do góry i do dołu pręt–igielnicę 3, ułożyskowaną w obudowie 2. Igła 17 pociąga
nitkę 16 i przebija zszywaną tkaninę 15. Kiedy igła cofa się do góry, nitka pod tkaniną układa
się w kształcie pętli 18. W tym,samym momencie łapka 13 przerzuca szpulkę 14 z nitką przez
pętlę 18. Pętla 18 zaciąga się ku górze i wówczas maszyna wykonała jeden ścieg. Następuje
teraz przesunięcie tkaniny i igła rozpoczyna następny ścieg. Ruchy poszczególnych części
maszyny są dokładnie zsynchronizowane; np. łapka 13 jest uruchamiana przez cięgło 12,
dźwignię 11 i cięgło 10. Końcówka 6 cięgła 10 jest napędzana przez wykorbienie wału
głównego 5.

Rys. 1. Budowa maszyny do szycia. 1 – szpulka, 2 – obudowa, 3 – igielnica, 4, 5 – korbowody, 6 – końcówka

cięgła, 7 – koło zamachowe, 8 – pasek napędowy, 9 – silnik, 10 – cięgło, 11 – dźwignia, 12 – cięgło,
13 – łapka, 14 – bębenek z nitką, 15 – zszywana tkanina, 16 – nić, 17 – igła, 18 – pętelka z nici górnej.

Słodowy A. Majsterkowanie dla każdego, Warszawa 1987.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedstawiony schemat jest oczywiście bardzo uproszczony. Nowoczesne maszyny są

bardziej skomplikowane, chociaż zasada tworzenia ściegu jest taka sama. W rzeczywistości
szpulka nici dolnej nie jest przerzucana przez pętlę nici górnej, lecz pętla nici górnej jest
„zarzucana” na stojącą nieruchomo szpulkę nici dolnej. Maszyny mają wewnątrz wbudowane
mechanizmy regulacji przesuwu tkaniny, mechanizmy regulujące skok igły oraz regulacji siły
docisku stopki.

Roboty kuchenne

Roboty kuchenne wykonywane są w wielu odmianach:

−

miksery są to urządzenia do: wcieranie, ubijanie, mieszanie, zagniatanie.

−

blendery są to urządzenia do: mieszania koktajli, dipów, sosów, zup, kremów.

−

młynki są to urządzenia do: to mielenia kawy.

−

wyciskarki są to urządzenia do: wyciskania soku z cytrusów.

−

noże są to urządzenia do: siekania warzyw, owoców i mięsa.

−

tarki są to urządzenia do: ścierania warzyw.

−

malaksery są to urządzenia do: rozdrabniania mięsa i warzyw.

W zależności od wyposażenia dodatkowego, pojedyncze urządzenia mogą posiadać

cechy kilku wymienionych rodzajów robotów.

Rys. 2. Robot kuchenny z wyposażeniem: a) widok, b) przekrój

Robot kuchenny może się składać z kilku niezależnie zestawianych podzespołów.

Podstawową i najważniejszą częścią robota jest silnik elektryczny, który jest wykorzystywany
do napędzania poszczególnych urządzeń. Na rys. 2a) przedstawiono robot kuchenny
zamontowany z zespołem do mieszania ciasta. Silnik elektryczny znajduje się w obudowie 3.
Przycisk 1 służy do wysuwania mieszadeł a dźwignia 2 jest przełącznikiem elektrycznym.
Obudowa silnika jest połączona z głowicą 5 podstawy 7 przez zakręcenie pokrętki 4.
Na podstawie 7 jest osadzana misa 8, w której obracają się mieszadła 9.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obudowę 3, można zdjąć z głowicy i użytkować oddzielnie do innych celów, np. do

przyłączenia mieszadła – miksera lub młynka do kawy 6.

Na rys. 2b) przedstawiono przekrój obudowy i silnika. Silnik 6 ma dwa wyprowadzenia

napędu: przez złącze 9 (zwiększa prędkość obrotowa) oraz przez przekładnię 2 i podwójne
złącze l mieszadeł (mniejsza prędkość obrotowa). Trójpozycyjny przełącznik-włącznik 3 jest
uruchamiany dźwignią 5, Suwakowy przycisk 4 służy do wypychania osi mieszadeł.
Kondensator 7 zapobiega zakłóceniom radiowym oraz iskrzeniu komutatora silnika.

Poszczególne części należy chronić przed udarami, upadkiem i innymi uszkodzeniami

mechanicznymi. Silnik elektryczny w czasie pracy w robotach obciążany jest w granicach
80÷100% mocy znamionowej, więc nagrzewa się on znacznie w czasie pracy. Silniki te
przystosowane są do przerywanego cyklu pracy (np. 10 minut pracy, 30 minut przerwy). Aby
zapewnić intensywny przelot powietrza chłodzącego, nie należy zasłaniać szczelin
wentylacyjnych jakie znajdują się w obudowie silnika.

Podstawowymi parametrami, na podstawie których dokonuje się wyboru robota to:

−

prędkość obrotowa końcówek czynnych. Podawane w ilości obrotów na minutę (obr/min
lub rpm). Oznaczają maksymalną prędkość, z jaką wirują tarcze lub inne ruchome
elementy urządzenia,

−

moc – jest to podstawowy parametr każdego urządzenia kuchennego. Jest podawana
w watach (W) i określa maksymalną wydolność energetyczną urządzenia. Roboty
kuchenne mogą mieć moc od 250 do 1750 W,

−

rodzaj sterowania. Najczęściej roboty uruchamia się przyciskiem lub pokrętłem.
Większość urządzeń posiada kilka prędkości i trybów pracy. Często spotykany jest tryb
pulsacyjny, uruchamiany oddzielnym przyciskiem, pozwalający kontrolować pracę
urządzenia (automatycznie wyłącza się po zwolnieniu przycisku). Jest przydatny przy
szybkim rozdrabnianiu i mieszaniu. Najczęściej, oprócz trybu pulsacyjnego, roboty
posiadają także tryb turbo, który pozwala na chwilowe uzyskanie pełnej mocy. Są
również dostępne urządzenia sterowane elektronicznie, automatycznie dobierające
odpowiednią prędkość pracy.
Wyposażenie robotów jest czynnikiem decydującym o ich funkcjach i możliwościach.

Każdy producent oferuje szeroki zestaw przystawek i akcesoriów, dzięki którym możliwe jest
np. mielenie mięsa, wyrabianie makaronu, wyrabianie lodów, obieranie ziemniaków czy
napełnianie kiełbas. Podstawowe funkcje to najczęściej wyrabianie ciast oraz cięcie
i ścieranie warzyw i owoców. Wybierając wyposażenie robota należy kierować się
przewidywanym zapotrzebowaniem na dane funkcje. Dobrze, jeśli urządzenie posiada
schowki i uchwyty na akcesoria, a także pomocne piktogramy, pozwalające dobrać
odpowiednie parametry pracy.

Część robotów kuchennych wyposażona jest w specjalne mieszadła do wyrabiania ciasta,

wkładkę do ubijania piany, wyciskarkę do cytrusów, młynek do kawy oraz sitko. Większość
urządzeń posiada popychacz, umożliwiający bezpieczne ścieranie warzyw do samego końca.

Większość robotów posiada zabezpieczenia, wyłączające urządzenie w przypadku

przegrzania silnika lub uszkodzenia elementów ruchomych. Często stosowane są blokady
reagujące na nieprawidłowo zainstalowane wyposażenie. Wszystkie roboty posiadają
specjalne przyssawki lub gumowe nóżki, zapewniające stabilność w czasie pracy.

Zmywarki do naczyń

Zmywarka do naczyń jest to urządzenie używane do czyszczenia naczyń, sztućców oraz

innych przedmiotów służących do przygotowywania i podawania żywności oraz napojów.
Usuwanie zabrudzeń (głównie tłuszczu) w zmywarce do naczyń odbywa się poprzez
natryskiwanie pod dużym ciśnieniem wody o temperaturze od 55 do 65°C na umieszczone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w niej naczynia. Najpierw wtryskiwana jest woda z detergentami a następnie czysta woda,
która wypłukuje ich resztki. W niektórych zmywarkach płukanie odbywa się kilkakrotnie
w trakcie jednego cyklu. Dzięki temu, że w trakcie pracy urządzenia nie występuje kontakt
z ludzką skórą, możliwe jest używanie detergentów, które normalnie mają zbyt zasadowy
odczyn dla człowieka. W niektórych modelach spotyka się także element służący do
ogrzewania i suszenia umytych naczyń.

Producenci przygotowują dla użytkowników specjalne cykle zwane programami,

w których określone są optymalne warunki pracy takie jak: czas mycia, temperatura, ciśnienie
tłoczonej wody, czy też ilość środków myjących, płuczących. Od ich ilości zależy
funkcjonalność i możliwości urządzenia. Liczba programów jest związana z przewidywanymi
zastosowaniami danego urządzenia (inne programy winna mieć zmywarka w barze do mycia
kieliszków inne zmywarka przeznaczona do zastosowań domowych). Każda zmywarka
posiada min. 3 podstawowe programy zmywania:

−

mycie wstępne – program ten nazywany jest także namaczaniem. Polega na spłukaniu wsadu
zimną wodą w celu usunięcia resztek jedzenia. Zaleca się używanie tego programu przed
zmywaniem naczyń silnie zabrudzonych (np. garnki, patelnie). Mycie wstępne może też
służyć do przepłukania naczyń stojących w zmywarce od dłuższego czasu,

−

program normalny – najczęściej stosowany program, przydatny do codziennego
zmywania średnio zabrudzonych naczyń (talerzy, garnków, patelni, sztućców, szkła).
Zmywanie odbywa się w temperaturze 50÷65°C i trwa od 60 do 110 minut (w zależności
od modelu i producenta zmywarki),

−

program intensywny – przeznaczony do zmywania silnie zabrudzonych naczyń,
zwłaszcza garnków i patelni. Składa się na niego kilka cykli mycia, poprzedzonych
myciem wstępnym w temperaturze 40°C. Cykl zasadniczy odbywa się w temperaturze
ok. 50÷70°C i jest zakończony płukaniem i nabłyszczaniem. Program intensywny trwa
od 90 do 120 minut (w zależności od modelu i producenta zmywarki).
Bardzo często, oprócz 3 programów podstawowych, zmywarki posiadają programy

dodatkowe, z których najczęściej spotykane to:

−

program ECO – trwa nieco dłużej niż program normalny, ale zużywa minimalne ilości
wody i energii elektrycznej. Mycie odbywa się w temperaturze 50°C,

−

program BIO – często łączony z programem ECO. Mycie odbywa się w wydłużonym
czasie, ale w obniżonej temperaturze 50°C, dzięki czemu możliwe jest optymalne
działanie środków myjących (zwłaszcza tabletek typu 3 w 1). Program pozwala na
bezpieczne mycie naczyń wrażliwych na wysokie temperatury (np. szkła),

−

program przyspieszony. Cały cykl jest skrócony do ok. 30 minut. Pozwala to na szybkie
umycie lub tylko przepłukanie lekko zabrudzonych naczyń, które jeszcze nie zaschły.
Dzięki temu programowi możliwa jest np. zmiana zastawy w czasie dłuższego posiłku.
Często uruchamiany jest oddzielnym przyciskiem w połączeniu z dowolnym programem,

−

program automatyczny. Droższe modele zmywarek, posiadające elektroniczne
sterowanie, mogą być wyposażone w program automatyczny (różne nazwy, zależnie od
producenta). Specjalne czujniki, m.in. na podstawie stopnia zabrudzenia wody,
rozpoznają rodzaj i stopień zabrudzenia naczyń a parametry zmywania dobierane są
automatycznie,

−

1/2 wsadu – funkcja ta może być łączona z dowolnym programem i pozwala na
zmywanie niepełnego wsadu, bez konieczności całkowitego zapełniania zmywarki.
Możliwe jest np. umycie kilku garnków w programie intensywnym, bez marnowania
wody i energii elektrycznej. Można również użyć o połowę mniej środka myjącego
(np. pół tabletki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mycie strefowe – jest to funkcja podobna do 1/2 wsadu, wymagająca jednak ułożenia
naczyń tylko w jednym koszu. W przypadku mycia strefowego pracuje tylko jedno ramię
spryskiwacza. Funkcja ta może być łączona ze wszystkimi programami.
Zabezpieczenie przed zalaniem – jest to bardzo ważny element wyposażenia

w zmywarkach. Specjalny czujnik kontroluje poziom wody w urządzeniu i nie dopuszcza do
jego niebezpiecznego wzrostu – jeżeli on zadziała, woda jest automatycznie
odpompowywana. Funkcja ta może mieć różne nazwy, w zależności od producenta. Często
spotykany jest również zawór bezpieczeństwa na wężu doprowadzającym wodę.

W zmywarkach stosowane są filtry samoczyszczące (specjalne sitka i odstojniki), dzięki

których zastosowaniu możliwe jest wyłapanie wszystkich zanieczyszczeń spływających
z naczyń. Odfiltrowana woda jest używana ponownie do zmywania, a nieczystości są
odpompowywane do kanalizacji po zakończeniu cyklu.

Dodatkowe zraszanie – pozwala na rozprowadzenie wody po wszystkich zakamarkach

komory zmywania. Niekiedy realizowane jest przy pomocy dodatkowego ramienia
natryskowego. Dzięki niemu zaschnięte zanieczyszczenia są usuwane bez trudu, często
z wykorzystaniem podwyższonego ciśnienia wody.

Możliwe jest opóźnienie czasu rozpoczęcia zmywania od 3 do 9 godzin – zmywarka

rozpocznie pracę np. w nocy. W droższych modelach z elektronicznym sterowaniem, można
zaprogramować datę zmywania z dokładnością do 1 minuty. Niektóre zmywarki sygnalizują
koniec cyklu zmywania sygnałem akustycznym.

Większość zmywarek posiada kosz dolny i górny. Kosz górny służy do zmywania

mniejszych naczyń i ma większe możliwości aranżacji ich ustawienia (dodatkowe uchwyty).
Kosz dolny jest przewidziany do większych naczyń, i z reguły ma mniejsze możliwości
zmiany ustawień. Najlepiej, jeśli przynajmniej jeden kosz ma budowę modułową – składane
balkoniki, regulowane uchwyty, dzieloną powierzchnię a nawet regulację wysokości całego
kosza. Takie rozwiązania pozwalają na odpowiednie dopasowanie uchwytów do różnych
naczyń. Kosz modułowy umożliwia zmywanie tak nietypowych naczyń, jak np. blachy
i ruszty piekarnika.

Pojemnik na sztućce to kolejny niezbędny element wnętrza zmywarki. Wyjmowany

koszyk służy do zmywania sztućców i przyborów kuchennych. Można spotkać różne
wielofunkcyjne rozwiązania pojemnika na sztućce, w zależności od producenta. Dodatkowo
zmywarka może być wyposażona w specjalne uchwyty do mycia blach, długich noży,
srebrnych sztućców, kieliszków i innych nietypowych przedmiotów.

Zdecydowana większość zmywarek posiada 2 podstawowe wskaźniki: soli ochronnej

oraz środka nabłyszczającego. Informują one o konieczności uzupełnienia odpowiedniego
zasobnika solą lub nabłyszczaczem. Prostsze modele zmywarek posiadają mechaniczne
wskaźniki w formie okienek zmieniających kolor. Najbardziej zaawansowane urządzenia
wyświetlają odpowiednie komunikaty na wyświetlaczu LCD.

Typowe niedomagania w pracy sprzętu powszechnego użytku

Typowe usterki urządzeń:

−

awaria łożysk silnika napędowego – objawia się zbyt głośną pracą urządzenia,
wibracjami, grzaniem się urządzenia. Ich wymiana wymaga nieraz sporo pracy, dlatego
jest kosztowna,

−

duży hałas w czasie pracy pralki może mieć też inną przyczynę: np. poluzowane śruby
przytrzymujące bęben,

−

awaria pompy – głównym jej objawem jest wyciekanie wody z pralki lub zmywarki.
Naprawa polega zazwyczaj na wymianie uszczelek w pompie, a w przypadkach gdy
obudowa pompy jest uszkodzona trzeba wymienić całą pompę. Zdarza się, że przyczyną
wycieku wody z pralki jest dziurawy bęben – wówczas należy go wymienić, lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zregenerować. Czasem przyczyną wycieku jest zapchany filtr. Filtr należy regularnie
oczyszczać,

−

awaria paska klinowego – bęben nie obraca się, pomimo działającego silnika. Pasek
może się zerwać albo ślizgać. Wówczas należy go wymienić, odpowiednio naciągnąć lub
wyczyścić pasek i koła pasowe,

−

zużyta uszczelka bębna – ubrania zamiast oczyszczania brudzą się! Jeśli po praniu
ubranie jest całe w smarze naprawa pralek to znak, że trzeba wymienić uszczelkę. Innym
objawem jest wyciek wody spod obudowy łożysk bębna. Należy wtedy przeważnie
wymienić również łożyska. Wyciek ten jest niebezpieczny, bo wyciekająca woda ścieka
na umieszczony zazwyczaj poniżej bębna silnik, co może być przyczyną jego spalenia,

−

awaria programatora – w urządzeniach z programatorem, urządzenie zacina się, nie
wykonuje zadanego programu. W tym przypadku należy wymienić programator. Zdarza
się również, że czasem możliwa jest naprawa programatora,

−

awaria instalacji elektrycznej lub silnika zasilającego – objawia się zadziałaniem
bezpieczników w domowej instalacji zasilającej podczas próby załączenia, iskrzeniem
wewnątrz obudowy, wydobywaniem się charakterystycznego swądu z wnętrza
urządzenia. Naprawa może być wykonana przez uprawnionego elektryka.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich układów składa się pralka automatyczna?
2. Jakie są typy odkurzaczy obecnie w ofercie handlowej sklepów?
3. Do czego służą odkurzacze typu wet&dry?
4. Jakie są najczęstsze powody uszkodzenia silnika w odkurzaczach workowych?
5. W jaki sposób następuje maszyna do szycia przelatywanie nici?
6. Jakie podstawowe funkcje posiada standardowa zmywarka do naczyń ?
7. Jakie mogą być przyczyny wyciekania wody ze sprzętu gospodarstwa domowego?
8. Co może być przyczyną niesprawności pralki gdy słuchać obracający się silnik, a bęben

pralki stoi w miejscu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zdiagnozuj i napraw pralkę automatyczną, jeżeli pralka prawidłowo pobiera wodę,

wykonuje prawidłowo cykl prania, lecz nie usuwa wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z instrukcją obsługi pralki, szczególnie z punktem dotyczącym

niesprawności urządzenia,

2) wyczyścić filtr, zabezpieczając pomieszczenie przed zalaniem,
3) sprawdzić czy wąż odprowadzający wodę znajduje się na odpowiedniej wysokości,
4) sprawdzić pompkę pralki: czy nie jest zablokowany wirnik? Czy silnik pompki nie jest

uszkodzony? Przed podjęciem czynności sprawdzających należy bezwzględnie wyjąć
z gniazdka przewód zasilający!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pralka automatyczna z uszkodzonym układem usuwania wody z bębna,

−

zestaw narzędzi: komplet kluczy, komplet wkrętaków, komplet szczypiec, omomierz, nóż
monterski, ściągacze do łożysk, szczypce do pierścienie osadczych, itp.,

−

instrukcja obsługi pralki.

Ćwiczenie 2

W trakcie eksploatacji siła ciągu odkurzacza workowego znacznie zmniejszyła się,

a emitowane dźwięki są znacznie niższej częstotliwości. Wykonaj naprawę omawianego
odkurzacza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi,
2) wypisać wszystkie możliwe przyczyny wystąpienia opisanej usterki,
3) zdemontować silnik odkurzacza,
4) sprawdzić stan łożysk silnika,
5) zdjąć osłonę kierownicy odkurzacza (wirniki które odpowiadają za przepychanie

powietrza),

6) zablokować kluczem płaskim wirnik (od strony komutatora),
7) odkręcić kierownicę (należy opisać kolejność demontowanych podkładek i tulei

dystansowych),

8) wyjąć ze szczotkotrzymaczy szczotki (należy zwrócić uwagę, że nie są one symetryczne),
9) zdjąć łożysko od strony kierownic,
10) założyć nowe łożysko na dłuższy koniec wału wirnika,
11) sprawdzić stan łożyska od strony komutatora (uwaga łożyska od strony komutatora na

ogół się nie wymienia – czas użytkowania tego łożyska jest znacznie dłuższy)

12) założyć silnik, założyć szczotki, sprawdzić poprawność montażu poprzez kontrolę

oporów toczenia wirnika,

13) założyć kierownice (ze względów bezpieczeństwa należy bardzo dokładnie dokręcić

nakrętkę mocującą kierownice),

14) zamontować silnik, wykonać próbę pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odkurzacz workowy,

−

łożysko zapasowe,

−

zestaw narzędzi (komplet kluczy płaskich i oczkowych, komplet kluczy nimbusowych,
komplet wkrętaków, komplet młotków metalowych i specjalnych, komplet narzędzi
pomiarowych: przymiar liniowy, suwmiarka, zestaw rysików, zestaw szczypiec),

−

ściągacz do łożysk dostosowany do wielkości łożysk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Po zaprogramowaniu zmywarki i włączeniu, zmywarka nie rozpoczyna się programu

mycia. Określ i usuń usterkę, która uniemożliwia właściwe działanie urządzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z instrukcją zmywarki, szczególnie z punktem dotyczącym

niesprawności urządzenia,

2) wyczyścić filtr, znajdujący się w wężu doprowadzającym wodę do zmywarki,
3) sprawdzić czy odkręcony jest zawór przez który woda ma przepływać do zmywarki,
4) sprawdzić czy wąż nie jest załamany, lub czy wąż nie jest przygnieciony.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zmywarka,

−

instrukcja obsługi zmywarki,

−

zestaw narzędzi (komplet kluczy, komplet wkrętaków, komplet szczypiec, omomierz, nóż
monterski, itp.).

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

przewidzieć jakie mogą być przyczyny niesprawności podstawowych
urządzeń AGD?

2) czytać ze zrozumieniem instrukcję obsługi?

instalować urządzenia AGD zgodnie ze wskazaniami producenta w miejscu
ich użytkowania?

4) usuwać uszkodzenia i niesprawności występujące w sprzęcie AGD?

5) przygotować listę części i elementów niezbędnych do wykonania naprawy?

6) wykonać czynności kontrolne i sprawdzające po wykonanej naprawie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Naprawa rowerów i wózków

4.2.1. Materiał nauczania

Rys. 3. Budowa roweru:.1 – rama, 2 – koło, 3 – hamulce, 4 – kierownica, 5 – kaseta, 6 – sztyca,

7 – siodełko, 8 – opona, 9 – tarcze zębate, 10 – przerzutka, 11 – łańcuch, 12 – linki

Podstawowa częścią każdego roweru jest jego rama. Do ramy są przymocowane koła

rowerowe, na które składają się: piasty, szprych, obręczy, dętki i opony.

Siodło przymocowane za pośrednictwem sztycy (rura stalowa lub aluminiowa) do ramy.

Kierownica z ramą połączona za pomocą mostka, zwanego fajką z widelcem, która jest
połączony z ramą za pośrednictwem łożysk. Oprócz tego do ramy mogą być przymocowane:

−

bidon, pompka, dzwonek, lampy, sakwy, błotniki i bagażnik.
Rower jest zwykle napędzany przez układ napędowy, na który składają się dwie korby,

do których są przymocowane pedały, korby są połączone razem przez ułożyskowaną oś. Oś ta
jest ułożyskowana i osadzona w suporcie.

Na tej samej osi osadzone jest przednie koło łańcuchowe lub koła łańcuchowe. Napęd

przenoszony jest przez łańcuch do tylnych kół łańcuchowych, które są sprzęgnięte z kołem
tylnym. W piaście tylnej zamontowany jest wolnobieg (sprzęgło), który pozwala na jazdę
rowerem bez kręcenia pedałami.

Większość współczesnych rowerów posiada możliwość zmiany biegów (zmiana

przełożenia przekładni łańcuchowej), dzięki systemowi kół łańcuchowych tylnych i przednich
oraz systemu prowadzenia łańcucha.:

Rower posiada też system hamulcowy, który występuje w wielu rodzajach i w zależności

od rodzaju składa się z: klamek (manetki sterujące), stalowych linek lub przewodów
hydraulicznych oraz ze ramion i szczęk, w których osadzone są klocki hamulcowe lub tarcz
i okładek lub bębnów hamulcowych zamkniętych w piastach.

Niektóre rowery posiadają układy amortyzacji, które składają się z amortyzatora

przedniego, amortyzatora tylnego oraz amortyzatora podsiodełkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konserwacja piasty rowerowej na łożyskach kulkowych:

Rys. 4. Dokręcanie nakrętki kontrującej

Większość piast rowerowych zbudowana jest z aluminium, formowanego pod

ciśnieniem. Droższe modele rowerów mają piasty obrabiane na maszynach sterownych
numerycznie. Na piastach osadzone są bieżnie stalowe, po których poruszają się elementy
toczne łożysk. Środek to oś stalowa, aluminiowa lub tytanowa (rys. 5), na którą nakręcane są
konusy, podkładki i śruby kontrujące. Pomiędzy konusem a bieżnią znajdują się luźne kulki
toczne lub kulki toczne osadzone w koronce. W trakcie montażu piasty, kulki luźne układa się
na bieżniach wypełnionych smarem, tak żeby kulki się utrzymywały na bieżni. W tylnej
piaście kulki zazwyczaj mają większą średnicę, gdyż tam występują większe obciążenia.

Rys. 5. Budowa piasty tylnego koła typu Shimano: 2 – konusy, nakrętki, kontrnakrętki, 3 – oś, bębenek

z wolnobiegiem

Do rozkręcenia piast będą potrzebne po dwa klucze płaskie: 13–16 mm, a do nakrętek

kontrujących 17–19 mm. W tylnej piaście zdejmujemy kasetę tj. zestaw kół łańcuchowych. Z
jednej strony piasty przytrzymujemy kluczem konus i po tej samej stronie odkręcamy śrubę
kontrującą drugim kluczem, przeciwnie do ruchów wskazówek zegara. Wykręcamy śrubę,
wyjmujemy podkładkę i konus. Następnie wyciągamy oś.

Całość dokładnie czyścimy, najpierw czystą szmatką, następnie naftą lub inny

odtłuszczaczem. Nie należy uważać mocnych detergentów, gdyż uszkodzeniu mogą ulec
gumowe uszczelki. Po oczyszczeniu sprawdzamy dokładnie stan bieżni i konusów.
Kontrolujemy czy powierzchnia jest równa i bez widocznych wgnieceń, pęknięć czy
wyżłobień. Jeżeli takowe są, piastę należy wymienić. Podobnej kontroli poddajemy oś.

Po kontroli i ewentualnej wymianie uszkodzonych elementów osadzamy elementy toczne

i wkładamy oś.

W trakcie montażu należy pamiętać, że dokręcając nakrętki na osi zmniejszamy luz jaki

występuje między piastą, łożyskami i osią. W przypadku, gdy ze zbyt dużą siłą skręcimy oś
możliwe jest zablokowanie piasty i trwałe uszkodzenie bieżni łożysk lub elementów
tocznych. Lepiej jest w trakcie montażu zostawić minimalny luz, który samoczynnie zniknie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w czasie jazdy, gdy temperatura w piaście się podniesie (wystąpi zjawisko rozszerzalności
objętościowej elementów stalowych, pod wpływem zmian temperatury tj. na skutek
występującego tarcia). Po zamontowaniu koła i przejechaniu kilku kilometrów, należy poddać
kontroli występujące luzy i w razie potrzeby skorygować siłę z jaką skręcono piastę.

Montaż koła

Prawidłowo zmontowaną piastę montujemy w widełkowym uchwycie na koło.

Sprawdzamy stan nypli i szprych, wszelkie zniekształcenia lub rysy na nich dyskwalifikują je.
Na nyplach krawędzie powinny być wyraźne, niezniszczone, bez deformacji. Gwinty
wewnętrzne powinny być regularne bez żadnych deformacji. Przed montażem, należy
oczyścić.

Do montażu przedniego koła dobieramy szprychy o jednakowej długości. W tylnym kole

szprychy po stronie łańcucha są krótsze o 1÷3 mm.

Istnieje kilka sposobów układania szprych w kole. Najczęściej spotykaną metodą jest

zaplatanie na 3 krzyże (jest to liczba skrzyżowań szprych między sobą). Jeżeli są jakieś
problemy z rozpoczęciem zaplatania, warto jest spoglądać na koło, które jest już zmontowane.

Należy zauważyć dwie prawidłowości: to że otwór na wentyl znajduje się między dwoma

szprychami, które łączą się z tym samym rantem piasty oraz to, że w obręczy koła otwory
rozmieszczone naprzemiennie parzyste po lewej, a następny nieparzysty po prawej stronie.

Szprychy dzieli się na zewnętrzne czyli te, które wkładane są od środka, i wewnętrzne,

których łebki widać na zewnątrz piasty. Ze względów bezpieczeństwa zewnętrzne szprychy
powinny być skierowane przeciwnie do ruchu koła, a wewnętrzne – zgodnie z ruchem koła.

Zaplot szprych powinien być symetryczny po obu stronach. związany jest z pękaniem

szprych najczęściej tuż przy główce.

Każda szprycha zewnętrzna w dwóch pierwszych skrzyżowaniach licząc od piasty

powinny krzyżować się od zewnętrznej strony, w trzecim skrzyżowaniu najbliższym obręczy
od środka. Analogicznie szprycha wewnętrzna: powinny w dwóch pierwszych
skrzyżowaniach zawsze powinna krzyżować się od wnętrza koła a trzeci zaplot powinien
przebiegać od strony zewnętrznej. Nie ma żadnej różnicy, w jakiej kolejności zakłada się
szprychy.

Najlepiej zaczyna montaż wkładając pierwszą szprychę wewnętrzną znajdującą się

najbliżej wentyla. Szprychy wewnętrzne wkłada się przez otwór w piaście od zewnątrz.
Wstępnie mocuje się szprychy wykonując nyplem kilka obrotów. Wkłada się kolejne
szprychy wewnętrzne, w co drugą dziurkę w piaście i co czwartą w obręczy, kolejno
nakręcając na każdą wkładaną szprychę nypel.

Po włożeniu wszystkich szprych wewnętrznych z jednej strony należy zakładać szprychy

wewnętrzne łączące drugi rant piasty z obręczą koła. Po założeniu wszystkich szprych
wewnętrznych, należy wykonać kontrolę międzyoperacyjną, tj. sprawdzamy czy w co drugim
otworze obręczy jest wkręcony nypel. Po zakończeniu uzbrajania szprych wewnętrznych
z obu stron, wkładamy szprychy zewnętrzne. W celu ułatwienia zakładania szprych
zewnętrznych można przełożyć koło w uchwycie. Następnie należy sprawdzić, czy nie ma
jakiejś pomyłki, sprawdzamy czy wszystkie skrzyżowania szprych są prawidłowe?

Po założeniu wszystkich szprych wstępnie naciągamy wstępnie szprychy posługując się

wkrętakiem lub kluczem do szprych. Należy robić to stopniowo, równomiernie, wykonując
po kilka obrotów wkrętakiem i przenosząc się do następnego nypla. Wykonując kolejne
obroty należy doprowadzić koło do stanu, w którym szprychy są już lekko napięte, ale jeszcze
nienaprężone. Następnym etapem jest centrowanie koła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Narzędzia do centrowania kół: a) centrownica, b) klucz do nypli

Centrowanie koła

Proces centrowania przeprowadza się każdorazowo jeżeli: w kole wymieniana jest piasta,

bądź wymieniamy pęknięte szprychy. Centrowanie skrzywionej obręczy koła przeprowadza
się na centrownicy. Wyjątkowo, jeżeli nie posiadamy centrownicy możemy centrowanie koła
przeprowadzić w widełkach przednich roweru. Przed rozpoczęciem centrowania należy
sprawdzić czy zdjęta jest opona, dętka i opaska. Przed rozpoczęciem naprężania szprych
należy:

−

sprawdzić czy czubki szprych są schowane w nyplach, wystające końce mogą uszkadzać
dętkę, jeśli szprychy wystają powyżej zewnętrznej ścianki obręczy należy je wymienić na
krótsze, lub skrócić,

−

sprawdzić palcami wstępne naprężenie szprych, ewentualnie wykonujemy korekt
wkręcając lub wykręcając nyple, należy pamiętać by przy centrowaniu koła tylnego,
pozostawić znacznie mocniej naprężone szprychy od strony bębenka wolnobiegu,

−

ustawić czujniki centrownicy tak, żeby mimo nieregularności koło obracało się, lekko
ocierając w miejscach deformacji,

−

zlikwidować bicie w pionie (bicie promieniowe) kolejno naprężając szprychy
zamocowane przy ocierającym miejscu – naprężać trzeba symetrycznie szprychy
osadzone w piaście po lewej i prawej stronie – jednorazowo nyple przekręca się w tej
fazie jednorazowo o ćwierć obrotu, równocześnie o ćwierć obrotu nypla parami luzować
szprychy po przeciwnej stronie obręczy,

−

po usunięciu bicia promieniowego, należy minimalizować bicie na osiowe, koło należy
wprawić w ruch obrotowy i sprawdzić czy czujniki centrownicy nie ocierają się o boki
obręczy. Należy dosunąć czujniki centrownicy tak, by obręcz obracała się i lekko ocierała
się o czujniki,

−

należy odpowiednio wkręcając i wykręcając nyple, zgodnie z wcześniej podanymi
zasadami, tak by znów koło obracało się swobodnie i nie ocierało o czujniki,

−

tę poprzednią operację należy wykonywać wielokrotnie, każdorazowo zbliżając czujniki
do obręczy, do czasu aż odległości między obręczą a czujnikami na całym obwodzie
będzie równa i minimalna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Centrowanie jest operacją czasochłonną i monotonną. Nie wolno się spieszyć

i koncentrować na perfekcyjnym centrowaniu tylko jednego fragmentu koła. Naprężanie
szprych z jednej strony może deformować inne miejsce. Konsekwentnie luzując i naprężając
szprychy będziemy niwelować bicie boczne aż do uzyskania bezszmerowego obracania się
koła w centrownicy.

Jeżeli koło już było używane przed rozpoczęciem centrowania należy sprawdzić

suwmiarką czy ścianki boczne obręczy nie są rozgięte, a w razie stwierdzenia
nierównomierności, trzeba gumowym młotkiem skorygować szerokość obręczy koła.

Ostatnim etapem jest kontrola równomierności naprężenia wszystkich szprych., Koło

należy wyjąć z centrownicy, oprzeć poziomo na zacisku i silnie je dociskać do podłoża
trzymając za obręcz, wszystkie szprychy na obwodzie muszą się naprężyć, wydając
specyficzne brzdęknięcia. Następnie obrócić koło i powtórzyć tę czynność z drugiej strony.

Montaż i regulacja hamulców

Hamulce typu V-brake są bardzo proste w montażu. Należy wyczyścić i nasmarować

trzpienie w ramie smarem stałym. Wkręcamy śrubę regulacyjną „baryłkową” która znajduje
się przy klamce sterującej hamulcem, przez co zmniejszymy naprężenie linki. Przed
zamontowaniem dźwigni (ramion hamulca) w ramie należy lekko przykręcić klocki
hamulcowe, tak przygotowane całe dźwignie hamulca, należy osadzić na trzpieniach ramy.
Dźwignie nie powinny przesuwać się na trzpieniach, ewentualny luz należy usunąć,
zakładając podkładki na trzpienie. Dźwignie powinny obracać się swobodnie bez żadnych
zacięć i skoków. Linkę sterującą należy przeciągnąć przez przecięty otwór tak by pancerz
linki oparł się o wyprofilowany kielich. Między szczękami należy założyć wcześniej
oczyszczoną sprężynę oraz gumową osłonę linki. Koniec linki wkładamy w zacisk znajdujący
się stały linki (zacisk linki najczęściej jest lewej dźwigni). Linkę mocujemy w zacisku stałym,
tak by odległości między obręczą a klockami wynosiła ok. 5÷7 mm z każdej strony.
Ustawiamy klocki tak, by tarły o środkową część obręczy. Zwracamy uwagę by w trakcie
hamowania cała powierzchnia klocka równo dotykała obręczy koła. W miejscu kontaktu
klocków z obręczą powierzchnia hamująca klocka musi być równoległa do powierzchni
obręczy dopuszcza się, gdy odległość miedzy klockiem a obręczą nieznacznie maleje ku
przodowi roweru.

Kolejnym krokiem jest naprężenie linki, wykręcamy śrubę regulacyjną „baryłkową”, przy

klamce sterującej, tak by przy zablokowanym kole koniec klamki znajdował się około
1,5÷2 cm od uchwytu kierownicy. Po zakończonej regulacji należy zabezpieczyć koniec linki,
odpowiednio go przewlekając przez otwory przygotowane przez producenta.

Rys. 7. Hamulce rowerowe. a) V–brake, b) cantilewer, c) tarczowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ważne jest żeby klocki zaciskały się na obręczy w tym samym momencie. Do ustawienia

tego służą dwie małe śrubki znajdujące się po boku ramion hamulca zaraz przy sworzniach..
Wkręcając tą śrubę zwiększa się napięcie sprężyny odchylającej ramię hamulca od ramy.
Zapewni nam to równomierne zużycie klocków.

Montaż i regulacja hamulców cantilewer

Montaż hamulców tyu cantilewer należy rozpocząć od zwolnić linkę sterującą śrubą

regulacyjną baryłkową. Klocek wraz z trzpieniem w tego typach hamulcach tworzy jedną
całość. Trzpień wraz z klockiem mocowany jest w otworach – prowadnicach wykonanych
w ramionach hamulca. Następnie należy wcisnąć trzpień klocka głęboko w prowadnicach, tak
by oddalić jak najbardziej klocek od obręczy koła. Wcześniej jednak należy odkręcić śruby
występujące na ramionach hamulców śruby nimbusowe. One właśnie blokują trzpienie
z klockami w prowadnicach.

Im głębiej wciśnie się klocek wraz z trzpieniem w prowadnicę, tym większą siłą

hamowania będzie dysponował hamulec. Jednak wówczas hamowanie będzie wymagało
użycia przez rowerzystę większej siły. Nie można wciskać za trzpienia klocka zbyt głęboko,
bo wówczas linka z wieszakiem łącząca obie szczęki może ocierać o oponę.

Wysokość ustawienia prowadnicy w szczęce należy dobrać tak, aby klocek równomiernie

przylegał do obręczy i nie ocierał o oponę. Klocki powinny być założone symetrycznie po
obydwu stronach.

Oględziny klocków

Wiele klocków ma zaznaczoną linię zużycia, jest to strzałka z napisem „wear line”, po

starciu tej strzałki, bądź jej części, klocki należy natychmiast wymienić. Dalsza eksploatacja
klocków obniża poziom bezpieczeństwa. Klocki powinny być twarde, bez rozwarstwień,
a wszelkie szczeliny i pęknięcia występujące na ich powierzchni dyskwalifikują je z dalszej
pracy. Na klockach znajdują się strzałki wskazujące przód roweru, podczas montażu klocków
należy zawsze montować je w ten sposób by grot strzałki wskazywał przód roweru.

Innym systemem znakowania klocków są napisy: front oznacza przód, rear – tył roweru,

left – lewa strona roweru, right – prawa. Natomiast nie ma znaczenia, którą częścią, krótszą
czy dłuższą, klocek skierowany jest do przodu.

Regulacja i naprawa przerzutek

Do regulacji prędkości jazdy rowerem służy przerzutka, której zadaniem jest regulacja

przełożenia przekładni. Przerzutka odpowiada za wprowadzenie i utrzymanie łańcucha na
odpowiednim kole zębatym. Zmiana przełożenia polega na tym, że przerzutka przesuwa
łańcuch w bok, przez co zazębia się on z inną koronką (kołem łańcuchowym o innej ilości
zębów na obwodzie). Do opisu parametrów technicznych przerzutki producenci zwykle
podają, jaka jest największa koronka (największe koło łańcuchowe), a także dopuszczalna
różnica w ilości zębów, między największą, a najmniejszą koronką.

Głównym czynnikiem dzielącym produkowane przerzutki, jest rodzaj zastosowanej

sprężyny. Sprężyny normalne powodują, że przerzutka sama zrzuca biegi, sprężyna ciągnie ją
w stronę najmniejszych koronek. Natomiast w przypadku sprężyn odwrotnych (low–normal)
przerzutka pod wpływem sprężyny, ustawia się na koronkach największych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Elementy składowe przerzutki tylnej

Pojemność przerzutki określa nam największą różnicę ilości zębów koronek największej

i najmniejszej jakie możemy zamontować w koszyku. Jeśli pojemność przerzutki wynosi
22 zęby znaczy to, że przerzutka przełączać będzie zestaw wieloryb posiadający koła zębate
o rozpiętości od 11 do 32 zębów (o ile mamy odpowiednio długi łańcuch).

Przed założeniem przerzutki upewnij się, że jest odpowiednio zabezpieczona i nie

wymaga konserwacji. Należy również sprawdzić czy hak przy ramie jest prosty i nie wymaga
naprawy lub wymiany, lub jeśli jest lekko zgięty, można go wyprostować.

Pierwszą czynnością montażu jest przykręcenia przerzutki do haka ramy. Używamy do

tego kluczy nimbusowych, najczęściej klucza 5. Przy zakładaniu przerzutki trzeba uważać
żeby znajdujący się za śrubą mocującą element (blacha z częścią wygiętą pod kątem prostym)
oparł się o wypustkę na haku ramy.

Wstępną regulację przerzutki możemy przeprowadzić nie zakładając łańcucha.

Śrubokrętem tak wkręcamy lub odkręcamy śrubę oznaczoną literką H żeby kółka przerzutki
znalazły się w jednej płaszczyźnie z najmniejszym kołem zębatym. Wkręcamy śrubę
baryłkową przy przerzutce i manetce do oporu.

Upewniamy się, że manetka wskazuje najmniejszą koronkę. Teraz naciągamy mocno

linkę i zakręcamy śrubę mocującą.

Wrzucamy najwyższy bieg – śrubą oznaczoną literką L ustawiamy przerzutkę tak, żeby

jej kółka leżały równo z największą koronką. Teraz wrzucając poszczególne biegi
sprawdzamy czy kółka przerzutki leżą w jednej płaszczyźnie z odpowiednimi koronkami
kasety.

W przerzutce jest jeszcze jedna śruba regulacyjna. Pozwala ona ustawić naprężenie

sprężyny przerzutki. Im bardziej ja wkręcimy, tym przerzutka będzie się dalej znajdowała od

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kasety. Należy ustawić ją tak, żeby odległość między kasetą a kółkiem przerzutki wynosiła
ok. 5 mm.

Po wykonanej wstępnych ustawień należy założyć łańcuch i wykonać próbę jazdy.

Uważnie słuchamy czy łańcuch dobrze się zazębia i czy nie ociera o prowadnicę.

W trakcie eksploatacji należy regularnie czyścić przerzutki, należy dokładnie usuwać

wszelkie gałązki, sznurki i cząstki piachu. Używamy w tym celu pędzla, którym wymiatamy
wszelkie nieczystości. Jeśli chcemy dokładnie usunąć smar, możemy użyć benzyny
ekstrakcyjnej.

Powinniśmy regularnie kontrolować również stan sprężyn. Należy uznać, że czas na ich

wymianę nadszedł w momencie, kiedy przerzutka nie jest w stanie utrzymać napiętego
łańcucha. Podczas regulacji i naprawy należy umieścić rower na stojaku serwisowym.

Wózek dziecięcy

Wózki dziecięce wykonywane są z różnych materiałów, w bardzo różnych technologiach.

Jednak prawie zawsze konstrukcja wózka składa się z metalowej (często aluminiowej) ramy,
na której zamontowano 2, 3 lub 4 kółka. Na tej ramie zawieszony jest kosz, który utrzymuje
dziecko w odpowiedniej pozycji. W trakcie prac konserwacyjno naprawczych, należy
pamiętać o tym, że jakiekolwiek prace nie mogą wpływać na obniżenie wytrzymałości wózka,
gdyż może to spowodować wypadek.

W celu wykonania konserwacji należy odpiąć siedzisko od metalowej ramy. Siedzisko

należy poddać czyszczeniu zgodnie z zawartą instrukcją prania w instrukcji użytkowania
wózka. Środki którymi możemy czyścić siedzisko, należy dobrać dla danego typu tkaniny.

Konserwacja ramy wózka, polega na: oczyszczaniu ramy z kurzu, i nagromadzonego

błota, oraz jeżeli uszkodzone są powłoki malarskie na ich naprawie lub uzupełnieniu.
W trakcie prac konserwacyjnych ramy należy ograniczyć używanie smarów. Użycie smaru
wprowadza możliwość ubrudzenia się rzeczy dziecka oraz co gorsze, nałożone na elementy
substancje smarne dziecko może oblizać, czy też włożyć wystające resztki do buzi.

W trakcie czyszczenia wykonujemy szczegółowe oględziny wszystkich części.

Zauważone skrzywienia, pęknięcia czy zatarcia natychmiast naprawiamy.

Elementy, które w nieodpowiedni sposób będą naprawiane, mogą wprowadzić poważne

zagrożenie dla dzieci. W trakcie prac naprawczych, nie powinno się elementów nośnych
wózka spawać lub zgrzewać. Szczególnie niebezpieczne jest klejenie elementów
plastikowych. Użycie niewłaściwej technologii klejenia elementów, może doprowadzić do
tego, że klejony detal rozpadnie się w najmniej oczekiwanym momencie, stwarzając
zagrożenie dla dziecka.

Jedyną technologią naprawy przewidywaną przez producentów wózków, jest wymiana

uszkodzonego elementu na nowy. Tylko dzięki rozwiązaniom zapewniona zostanie zgodność
wózka ze prototypem dla którego nadano znak bezpieczeństwa.

Elementy jezdne takie jak: koła, piasty, przeguby w trakcie konserwacji należy dokładnie

oczyścić, sprawdzić stan łożysk. W przypadku gdy łożyska noszą ślady zużycia, należy je
wymienić.

Jeżeli w konstrukcji kół, nie ma łożysk, a są tylko plastikowe piasty które bezpośrednio

obracają się na metalowych osiach, trzeba wykonać oględziny wewnętrznej powierzchni
piast. Występowania nadmiernych luzów w piastach powinno skutkować wymianą całego
koła.

W trakcie ponownego montażu siedziska na ramie, należy czynności wykonywać bardzo

starannie by uniknąć przypadków, w którym zaczepy samoczynnie odepną się.

Po zmontowaniu wózka wykonujemy próby wywierając nacisk na siedzisko z siłą

porównywalną do tej z jaką dziecko oddziałuje na konstrukcje – dodatkowo potrząsając lekko
wózkiem. W czasie tej próby, jeżeli któryś z zaczepów nie został prawidłowo spięty, nastąpi
rozpięcie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich elementów zbudowana jest piasta tylnego koła?
2. W jaki sposób wykonuje się montaż koła rowerowego?
3. Na czym polega centrowanie koła?
4. Jakie typy hamulców występują w sprzęcie rowerowym?
5. Do czego służą przerzutki w rowerze?
6. Co to jest pojemność przerzutki?
7. Dlaczego nie należy spawać elementów nośnych rowerów i wózków dziecięcych?
8. W jaki sposób należy naprawiać pęknięte elementy plastikowe rowerów i wózków?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj konserwację łańcucha roweru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdemontować łańcuch,
2) za pomocą pędzla dokładnie usunąć wszystkie zanieczyszczenia nagromadzone

w zakamarkach łańcucha,

3) jeżeli część zanieczyszczeń nie daje się usunąć, włożyć łańcuch do pojemnika z benzyną

ekstrakcyjną i po kilku minutach ponownie pędzlem usunąć zabrudzenia,

4) osuszyć łańcuch,
5) sprawdzić luzy między ogniwkami,
6) w razie potrzeby wymienić zużyte ogniwa,
7) nasmarować olejem maszynowym ogniwa łańcucha,
8) zamontować łańcuch w rowerze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rower z zabrudzonym łańcuchem,

−

instrukcja obsługi roweru,

−

kowadełko, pilnik płaski, punktak, młotek ok. 300 g,

−

spinki do łańcucha.

Ćwiczenie 2

Wykonaj regulacje przerzutki tylnej w rowerze typu MTB.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić w stojaku rower,
2) oczyścić tylną piastę, koronkę i prowadnice łańcucha,
3) zluzować śrubę regulacyjną w manetce, zgodnie z opisem regulacji przerzutek

w niniejszym rozdziale poradnika,

4) ustawić prawidłowe położenie prowadnicy łańcucha na największej koronce,
5) ustawić prawidłowe położenie prowadnicy łańcucha na najmniejszej koronce,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) wykonać kolejno kilkakrotnie regulacje określone w punkcie 4 i 5,
7) ustawić śrubę naciągu linki na manetce
8) wykonać jazdę próbną, w razie potrzeby dokonać korekty ustawień śrub „H” i „L”,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rower MTB wraz z instrukcją obsługi,

−

zestaw wkrętaków płaskich i krzyżowych, pędzel, naczynie z benzyną ekstrakcyjną,

−

czyściwo,

−

olej maszynowy lub inny środek smarujący typu WD40.

Ćwiczenie 3

Wykonaj naprawę piasty koła przedniego. Wymień elementy toczne piasty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wymontować koło z roweru,
2) oczyścić piastę i koło z zanieczyszczeń,
3) zgodnie z opisem zawartym w niniejszym rozdziale zdemontować piastę,
4) oczyścić ze smaru wszystkie elementy,
5) dobrać elementy toczne (koronki),
6) zmontować piastę, nałożyć na elementy toczne substancję smarną,
7) wykonać regulację luzów,
8) zamontować koło, wykonać jazdę próbną, w razie konieczności skorygować luzy piasty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rower typu MTB,

−

zestaw narzędzi do naprawy rowerów (klucze płaskie i oczkowe, wkrętaki płaskie
i krzyżakowe, szczypce uniwersalne, klucze do rur, klucz do szprych, itp.),

−

zestaw do czyszczenia: pędzel, naczynie z benzyna ekstrakcyjna,

−

smar,

−

instrukcja obsługi roweru.

Ćwiczenie 4

Wykonaj konserwację wózka dziecięcego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z funkcjami jakie może pełnić wózek,
2) wykonać częściowy demontaż wózka, odpiąć elementy tapicerowane,
3) oczyścić wszystkie elementy konstrukcyjne z zabrudzeń oraz z zużytych substancji

konserwujących,

4) przeprowadzić dokładne oględziny wszystkich elementów konstrukcyjnych, zaczepów,

zwracając uwagę na ewentualne pęknięcia i przetarcia elementów konstrukcyjnych,

5) sprawdzić stan kół i osi wózka, usunąć resztki zużytego smaru,
6) wymienić elementy, które posiadają jakiekolwiek wady,
7) zakonserwować elementy nośne wózka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) nasmarować piasty kół, zamontować koła,
9) zamontować siedzisko,
10) dokładnie sprawdzić jakość montażu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wózek dziecięcy dowolnego typu,

−

czyściwo, pędzel, wiadro, woda, środki myjące odtłuszczające,

−

zestaw szczypiec i komplet wkrętaków,

−

substancje smarujące: smar stały do piast, preparat konserwujący konstrukcję, zgodnie
z zaleceniami producenta wózka,

−

instrukcja obsługi wózka.

Ćwiczenie 5

Wykonaj naprawę i regulację hamulców we wskazanym przez nauczyciela rowerze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skontrolować skuteczność hamulców,
2) oczyścić rower, a w szczególności elementy hamulców,
3) ustalić przyczyny występujących niesprawności,
4) skontrolować stan klocków hamulcowych,
5) skontrolować stan linek sterujących,
6) skontrolować dźwignie hamulcowe i stan uchwytów ramy,
7) skontrolować dźwignie i manetki sterujące,
8) skontrolować stan tarcz hamulcowych, powierzchni bocznych obręczy kół,
9) skontrolować ustawienia wszystkich elementów względem siebie,
10) wymienić i ustawić elementy uszkodzone.
11) wykonać jazdę próbną, skontrolować skuteczność hamowania,
12) wykonać regulacje hamulców.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw narzędzi do wykonywania napraw rowerów (komplet wkrętaków, komplet
szczypiec, komplet kluczy płaskich i oczkowych, komplet kluczy hakowych,

−

tulejki do zakańczania linek, prasa do zaciskania tulejek,

−

rower dowolnego typu wyposażony w dwa niezależne układy hamulców,

−

instrukcja obsługi roweru,

−

środki czyszczące: czyściwo, pędzle, benzyna ekstrakcyjna, kuweta,

−

substancje smarne: smar stały, preparat penetrująco-smarujący, wazelina techniczna,

−

zestaw naprawczy do hamulców (zapasowe klocki do hamulców, zapasowa linka
sterująca, sprężyny zwrotne i naciągowe, itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

przeprowadzić konserwację elementów rowerów, wózków i innych
pojazdów napędzanych siłą mięśni ludzkich?

2) określić przyczyny typowych niesprawności rowerów i wózków?

wykonać regulacje: naciągu łańcucha, przerzutek, hamulców, piast
i widelców w rowerach?

4) wykonać montaż koła i wycentrowanie kół?

określić stan i przeprowadzić weryfikację elementów tocznych
i jezdnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Budowa, działanie i naprawa zamków

4.3.1. Materiał nauczania

Zgodnie z podstawową klasyfikacją zamki dzieli się na mechaniczne – stosowane przede

wszystkim w mieszkaniach i domach jednorodzinnych, oraz elektroniczne – najczęściej
stosowane w biurach i instytucjach. Zamki różnią się konstrukcją i funkcjami, i powinno się
je dobierać indywidualnie – w zależności od potrzeb i oczekiwań oraz od rodzaju
i konstrukcji drzwi. Dlatego czym innym należy się kierować przy wyborze zamka do drzwi
drewnianych,

aluminiowych

czy

stalowych,

a także

antywłamaniowych

lub

przeciwpożarowych. Standardowe zamki mechaniczne o wszechstronnym zastosowaniu,
zarówno do drzwi wejściowych (zewnętrznych), jak i wewnętrznych, klasyfikuje się
w zależności od:

−

rodzaju drzwi, do których są stosowane (drewnianych, metalowych, szklanych,
przeciwpożarowych, przemysłowych),

−

wymiarów kasety zamka (szeroko- i wąskoprofilowych).
Różnorodność rozwiązań sprawia, iż zamki klasyczne mogą spełniać funkcje: zamknięć

głównych, specjalnie wzmocnionych, dostosowanych do surowych warunków pogodowych
oraz zamknięć dodatkowych zatrzaskowych. Przy projektowaniu zamków dobrej klasy brane
są również pod uwagę potrzeby osób niepełnosprawnych i dzieci, w celu zapewnienia
wszystkim wygody i maksymalnego bezpieczeństwa.

Najważniejszym elementem zamka mechanicznego jest cylinder, w którym klucz

współpracuje z układem zapadek i pozwala na uruchomienie mechanizmu ryglującego kasety.
Ważne jest, aby każdy zamek był wysokiej jakości i charakteryzował się unikalną i nietypową
zasadą działania.

Seria zamków elektrycznych, sterowanych i kontrolowanych za pomocą prądu, obejmuje

wersje: standardowe, o podwyższonym oraz o wysokim stopniu bezpieczeństwa. Każdy
z tych produktów, zastosowany we współpracy z systemem kontroli dostępu, doskonale służy
ochronie osób i mienia. Nowoczesne zamki elektroniczne rejestrują i przekazują zdarzenia do
centrali monitorującej. Nie można ich otworzyć, jeśli nie zna się autoryzowanego kodu.

Przy zakupie zamka należy też wziąć pod uwagę jego odporność i wytrzymałość. Zamki

(w także cylindry), testowane przez Instytut Mechaniki Precyzyjnej oraz Policję, otrzymują
certyfikaty zaliczające je do jednej z klas bezpieczeństwa 0, A, B lub C:

−

klasa A lub * – najniższa – oznacza, że zamek wytrzyma działania włamywacza w czasie
nie krótszym niż 1 minuta. Działaniami tymi może być próba otwarcia zamka narzędziem
innym niż klucz albo niszczenie,

−

klasa B lub ** – średnia – zamek wytrzyma nie krócej niż trzy minuty podobne działania,
zanim zostanie otwarty lub zniszczony,

−

klasa C lub *** – najwyższa – żaden intruz nie sforsuje go w czasie krótszym niż sześć
minut.
Najlepsze – najbardziej odporne na próby otworzenia wytrychem, wyważenia i wiercenia

– są zamki klasy C. Montowane przede wszystkim w drzwiach wejściowych jako zamki
wpuszczane są gwarancją najwyższego bezpieczeństwa. Przeważnie w drzwiach wejściowych
instaluje się dwa lub trzy zamki, jednakże nie jest to już konieczne, jeśli jest zamontowany
jeden dobry zamek klasy C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Przekrój zamka wpuszczanego:1 – listwa czołowa zamka, 2 – język zamka (zapadka), 3 – sprężyna języka

zamka, 4 – sprężyna kontrująca, 5 – rdzeń (tzw. orzech lub kwadrat, pod trzpień klamki), 6 – element
zmieniający, odciąg zapadki, 7 – element naciskający, 8 – sprężyna zastawki, 9 – zastawka rygla, 10 – rygiel
(zasuwka), 11 – sztyft obrotowy, 12 – blacha obudowy zamka, 13 – prowadnica śruby mocującej wkładkę,
A – odległość od osi wkładka/klamka, B – szerokość obudowy zamka, (głębokość zamka), C – wysokość
obudowy zamka, D – rozstaw zamka, E – długość listwy czołowej, F – szerokość listwy czołowej

W zależności od kierunku otwierania drzwi zamki dzielą się na zamki lewe i prawe.

W przeważającej części zamków istnieje możliwość przekształcenia zamków lewych na
prawe. Wykonuje to się poprzez demontaż zamka i obrócenie rygla o 180

Do montażu zamków należy używać śrub które są w komplecie dostarczonym przez

producentów zamków. Po włożeniu zamku do wyfrezowanej przestrzeni należy włożyć
wkładkę patentową do odpowiedniego wycięcia w zamku. Przed włożeniem wkładki
ustawiamy klucz we wkładce w taki sposób by dźwignia sterująca schowała się w korpusie
wkładki. Kolejnym krokiem jest włożenie klamki w kwadratowy otwór zamka W trakcie
wstępnego montażu klamki należy założyć na kwadratowy trzpień klamki maskownice –
dewizki. Po ułożeniu zamka w przestrzeni zamkowej należy przykręcić zamek śrubami
z czoła drzwi. Kolejną czynnością jest założenia maskownicy wkładki. Proces montażu
zamka kończymy kontrolą prawidłowości osadzenia wszystkich elementów i dokręcenia
wszystkich śrub mocujących. Często klamki dostarczone są w wymiarach uniwersalnych tzn.
kwadratowy trzpień jest zbyt długi. W takich przypadkach, należy po dokładnych pomiarach
grubości drzwi przyciąć trzpień na wymaganą długość, by luz klamek był minimalny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Różne rodzaje zamków wpuszczanych

Aby usunąć wpuszczany zamek z wkładką bębenkową, należy odkręcić śrubę

przytrzymującą rozetkę, włożyć klucz do wkładki, obrócić klucz o około 30

, następnie wyjąć

bębenek, pociągając za klucz. Kolejno należy odkręcić dwie wewnętrzne śruby mocujące.
Teraz już można wyjąć zamek bez trudu, podważając za pomocą śrubokręta.

W trakcie montażu nowych zamków, należy zawsze korzystać ze instrukcji

dostarczanych wraz z zamkami. Po przyłożeniu wzornika zamieszczonego w instrukcji
obsługi wiercimy i wycinamy otwory. W czasie wykonywania otworów należy zabezpieczyć
by wzornik się on nie przesunął w trakcie wiercenia (przykleić taśmą lub przykleić klejem
wodorozpuszczalnym).

Rys. 11. Części składowe zamka wielopunktowego

wpuszczanego

Rys. 12. Konstrukcja

drzwi

antywłamaniowych

z wmontowanymi zamkami: A – blachy stalowe,
ocynkowane. B – stalowe żebra i pręty ze stali
hartowanej. C – ozdobny panel skrzydła drzwi. D –
zamek centralny. E – zamki pomocnicze. F. Zamek
dodatkowy. G – bolce antywyważeniowe. H –
zawiasy. i – pianka poliuretanowa (samogasnąca)

Do pomieszczeń w których przechowywane są bardzo cenne rzeczy często zachodzi

potrzeba montażu zamków, które posiadają kilka rygli. Wtedy jednym kluczem zabezpiecza
się zarówno środek, dół jak i górę drzwi.

W zależności od rodzajów zamków możemy spotkać różne typy kluczy. Do najbardziej

popularnych zaliczamy klucze patentowe, które wykonane są z tłoczonej blachy. Najczęściej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

występują klucze z 6 trzpieniami blokującymi (na kluczu znajduje się sześć nacięć).
W zamkach specjalnych można spotkać nawet 24 nacięcia, które wykonane są po jednej
stronie klucza.

Rys. 13. Wkładka cylindryczna. A – kształty trzpieni i wycięć w kluczach wkładek wyższej klasy,

B – ustawienie trzpieni w z trzech stron klucza

W kluczach patentowych symetrycznych nacięcia rozłożone są po obydwu stronach,

wówczas klucz taki może być wkładany do zamka w sposób dowolny. Klucze patentowe
z nacięciami na krawędziach (klucz lewy – rysunek 14) jest stosunkowo łatwo dorobić na
podstawie odcisku klucza, w materiale plastycznym np. w plastelinie. Dlatego nacięcia
w najnowszych rozwiązaniach, już nie są wykonywane na krawędzi klucza, lecz wykonywane
są w formie nawierceń na bocznej płaszczyźnie klucza (środkowy klucz rys. 14).

Rys. 14. Rodzaje kluczy do wkładek cylindrycznych: 1 – klucz płaski ząbkowany, 2 – klucz płaski

frezowany, 3 – klucz okrągły

Konserwacja zamków

W celu przedłużenia okresu niezawodnego działania zamków należy każdorazowo przed

włożeniem klucza do zamka oczyścić go, by do mechanizmu nie dostawał się brud. Nie
należy wykorzystywać kluczy do innych celów, niż otwieranie mechanizmów, by klucze nie
ulegały skrzywieniu.

Zamki jako mechanizmy precyzyjne winny być regularnie smarowane. Jednak ze

względu na fakt, że dokładność wykonania zamka wynosi teraz 0,001 mm, niektórzy
producenci nie zezwalają na smarowanie zamków smarami stałymi, które mogą zalepić
trzpienie zamka i zablokować zamek. Pod wpływem warstwy smaru trzpienie blokujące mogą
ulec zawieszeniu. Jedyną dopuszczalna formą konserwacji jest napylenie substancji myjąco –
smarującej typu WD 40, którego lepkość jest bardzo mała.

Najczęściej spotykaną przyczyną awarii zamków jest dostawnie się do wnętrza bębenka

zanieczyszczeń. Jeżeli są to zanieczyszczenia: pyły drobiny stalowe – można próbować
usunąć je przykładając do wkładki silny magnes. Innym sposobem usuwania zanieczyszczeń,
jest użycie haczyka – cieniutkiego drucika z zagiętym końcem, którym można wygarniać
zanieczyszczenia. W trakcie oczyszczanie mechanizmu nie należy stosować sprężonego
powietrza. Powietrze to może znajdujące się już w zamku zanieczyszczenia wtłoczyć dalej
w głąb zamka, skąd usunięcie ich może być jeszcze trudniejsze.

Wykonywanie kopii kluczy

Do wykonywania kopii kluczy patentowych służą specjalne frezarki do kluczy.

Ich narzędziem roboczym jest frez o trójkątnym zarysie zębów. W omawianej frezarce
przystosowane są dwa imaki w których montuje się dwa klucze: w pierwszym klucz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oryginalny – z naciętymi już ząbkami, w drugim natomiast klucz „surówkę” – na którym
frezowane będą ząbki. Po kluczu wzorcowym przesuwany jest prowadnik za którym podąża
obracający się frez. Im głębszy jest „ząbek” w kluczy wzorcowym, tym głębiej wnika
prowadnik frezu, tym głębiej frez wyrzyna ząbek w kluczu surówce. W trakcie montażu
kluczy należy zwrócić uwagę na montaż kluczy – klucze to powinny być ustawione
równolegle względem siebie oba powinny opierać się o zderzaki. Częstym błędem jest
pozostawienie w imakach wiórów, które uniemożliwiają właściwe ustawienie kluczy
względem siebie. Wówczas miedzy oryginałem a kopią występują nieznaczne przesunięcia,
uniemożliwiające korzystanie z kopii. Przed użyciem kopii należy koniecznie ją oczyścić,
gdyż drobne wióry które mogą odłamać się z klucza kopii skutecznie mogą zablokować cały
mechanizm.

Niektóre firmy produkujące wkładki i zamki bębenkowe wprowadziły numerację

kształtów zębów klucza. Posiadając odpowiedni numer kształtu klucza podajemy go
producentowi i otrzymujemy kopię wykonaną na frezarce sterowanej numerycznie. Numer
kształtu klucza decyduje o numerze programu uruchamianego, który nacina ząbki zgodnie
z wcześniej zaplanowanym zarysie zębów.

Rys. 15. Frezarka kopiarka do dorabiania kluczy

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różni się oś od wału?
2. Co to jest wał korbowy i do czego służy?
3. Jakie zasady obowiązują przy montażu wałów na podporach?
4. W jaki sposób oznacza się łożyska toczne?
5. Czym różnią się łożyska osiowe od łożysk promieniowych?
6. Jakie części toczne spotyka się w łożyskach tocznych?
7. Jakie jest przeznaczenie łożysk wahliwych?
8. Kiedy stosuje się łożysku dwurzędowe i wielorzędowe?
9. Do czego służy mechanizm maltański?
10. Jakimi właściwościami charakteryzuje się mechanizm korbowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z kopiarki do dorabiania kluczy, wykonaj kopię wskazanego przez

nauczyciela klucza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją frezarki do kopiowania kluczy,
2) dobierz odpowiedni surowiec (wielkość klucza oraz typ),
3) sprawdź czystość imaków do kluczy we frezarce,
4) przytwierdzić klucze w imakach, sprawdź ich ustawienie,
5) uruchom frezarkę, frezem wytnij zarys zębów w kluczu surówce,
6) oczyść wykonaną kopie klucza ze wszelkich zadziorów i wiórów, opiłuj pilnikiem klucz,
7) sprawdź czy klucz pasuje do zamka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kopiarka do dorabiania kluczy,

−

klucze surowe – bez naciętych zębów.

Ćwiczenie 2

Wymień zamek wpuszczany we wskazanych przez nauczyciela drzwiach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać pomiary starego zamka, sporządzić zamówienie na nowy zamek,
2) zdemontować wkładkę patentową,
3) zdemontować klamkę wraz z rozetami,
4) odkręcić śruby mocujące zamek, wyjąć zamek,
5) wykonać niezbędne pomiary,
6) dobierać odpowiedni zamek zapasowy,
7) zgodnie z opisem zawartym w niniejszym rozdziale zamontować nowy zamek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

drzwi z zamkiem wpuszczanym z wkładka patentową,

−

zestaw narzędzi: komplet wkrętaków, młotek ok. 300 g, punktak, piłka do cięcia metalu,
wiertarka ręczna, komplet wierteł, suwmiarka,

−

zamki wpuszczane różnego rodzaju (w tym lewe i prawe o różnych wymiarach),

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj naprawę zamka bębenkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć mechanizm bębenkowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić stan trzpieni blokujących bębenek,
3) sprawdzić czy w mechanizmie nie ma zanieczyszczeń,
4) usunąć zanieczyszczenia z bębenka za pomocą haczyka wykonanego z cienkiego drutu

stalowego,

5) wypłukać mechanizm benzyną ekstrakcyjną tłoczoną strzykawką
6) po usunięciu zanieczyszczeń nasmarować mechanizm preparatem typu WD 40.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zanieczyszczony zamek bębenkowy,

−

cienki drut stalowy lub zgłębnik stomatologiczny,

−

strzykawka z benzyną ekstrakcyjną, preparat smarujący typu WD 40,

−

lupa.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozróżnić i sklasyfikować zamki?

2) wyjaśnić zasady działania zamków?

3) zamontować w drzwiach nowy zamek?

4) wymienić dowolny zamek na nowy?

przygotować zamówienie na nowy zamek, na podstawie wymiarów
istniejących otworów?

6) wykonać konserwację i czyszczenie zamków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Naprawa elementów wyposażenia i ogrodzenia

4.4.1. Materiał nauczania

Montaż rolet w kasetce

W rolecie kasetowej materiał zamknięty jest w profilach bocznych, co zapobiega

powstawaniu szczelin, przez które przedostaje się światło. Przy zastosowaniu materiału
zaciemniającego do pomieszczenia przedostaje się minimalna ilość światła. Profile boczne
służą jednocześnie jako hamulec, za pomocą którego roletę można zatrzymać na pożądanej
wysokości.

System Kasetowy zostaje wyposażony w mechanizm sprężynowy i nadaje się do ram

okiennych o maksymalnej szerokości ok. 150 cm i wysokości 150 cm oraz minimalnej
głębokości ramy 4,5 cm. System nadaje się do ram okiennych o maksymalnym kącie
nachylenia 45°.

Przed przystąpieniem do montażu rolety należy dokładnie oczyścić miejsca przyklejenia

prowadnic z zabrudzeń, najlepiej benzyną ekstrakcyjną lub środkiem do czyszczenia na
spirytusie.

Rys. 16. Montaż rolet w kasetce: 1 – kasetka, 2 – rura nawojowa, 3 – mechanizm łańcuszkowy,

4 – prowadnice, 5 – łańcuszek operacyjny. 6 – łącznik łańcuszka, 7 – obciążnik, 8 – zaślepka

Montaż rozpoczynamy od przykręcenia kasetki do listwy przyszybowej. Każdy boczek

ma dwa otwory montażowe; zewnętrzny w górnej części bloczka i wewnętrzny do którego
docieramy przez prostokątny otwór maskowany zaślepką. Kasetkę mocujemy na ogół na
4 wkrętach. Należy zwrócić uwagę na poziome zamocowanie kasetki, które warunkuje
poprawną pracę rolety. Następnie przystępujemy do przyklejenia prowadnic. Górna krawędź
prowadnicy powinna być wsunięta pod boczek dzięki czemu unikamy prześwitu na styku
prowadnica – boczek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prostokątne otwory maskujemy; zaślepką pełną w boczku bez łańcuszka operacyjnego

i zaślepką z otworem roboczym w boczku z łańcuszkiem operacyjnym. Dzięki temu
iż kompletny mechanizm składa się z boczków stanowiących swoje lustrzane odbicie zmiana
strony regulacji rolety wymaga jedynie przełożenie łańcuszka operacyjnego i zaślepek na
odpowiednią stronę. Przy użyciu dołączonego łącznika łańcuszka należy ustawić maksymalne
rozwinięcie rolety. Po jej rozwinięciu na pełną wysokość szyby należy wpiąć go tak, aby
blokował on dalsze rozwijanie rolety. Analogicznie należy uczynić dla maksymalnego
zwinięcia rolety. Roleta rozwija się samoczynnie. W celu zablokowania odpowiedniego
położenia rolety należy zamontować na ramie okiennej hamulec łańcuszka kulkowego.

Montaż standardowych rolet materiałowych

Wysokość powieszenia rolety wyznaczyć tak, by rozwinięty materiał zasłaniał całą

przewidzianą powierzchnię. Należy zwrócić uwagę, że wieszaki rolety po zamontowaniu
powinny być szerzej zamontowane niż boczne krawędzie materiału.

Należy wyznaczyć miejsce montażu rozpoczynając od lewego wieszaka (z otworkiem),

należy wywiercić otwór, umieścić w nich kołki rozporowe i przykręcić wkrętami. Przy
montażu w drewnie zrezygnować z kołków, a w przypadku płyty gipsowej zastosować inny
rodzaj kołków – „kołki ze skrzydełkami” lub „kołki ślimakowe”. Kolejno należy umieścić
w wieszaku pierścień łożyskujący i włożyć w lewy wieszak rurę z nawiniętym materiałem –
Stronę zaopatrzoną w łożysko podporowe z bolcem okrągłym należy przyłożyć do drugiej
strony rury wieszaka prawego i wypoziomować roletę oraz go przykręcić. Dalej należy
przełożyć łańcuszek kulkowy przez osłonę, umieścić kulki w gniazdach mechanizmu
napędowego (prawa strona rolety) i wszystko razem umieścić w wieszaku. Sprawdzić
ponownie poziom zawieszenia rolety – w razie potrzeby regulować wieszakiem lewym.

Złączenie łańcuszka (łącznik) ustawić tak, aby po rozwinięciu rolety na żądaną wysokość,

łącznik znajdował się przy mechanizmie rolety od strony użytkownika.

Niewłaściwy rozstaw (za mały bądź za duży) można regulować za pomocą wieszaka prawego.

Rys. 17. Montaż rolet

bezpośrednio na suficie

Rys. 18. Montaż rolet naścienny

Rys. 19. Montaż rolet sufitowy

z zatrzaskami

W niektórych przypadkach, by żaluzje pionowe bądź rolety zwisały swobodnie, należy je

odsunąć od okna na taką odległość, by klamki od okien nie zniekształcały ich. Wówczas
stosujemy wsporniki dystansowe. Przykłady takich wsporników zaprezentowano na
rysunkach 18 i 19. Jeżeli przewidujemy, że okno ma być uchylone w czasie gdy rolety mają
być zasłonięte, należy rolety zamontować bądź w skrzydle okna, lub miejsce zamocowania
rolety znacznie odsunąć od okna. By nie uszkodzić zamontowanych rolet, okno powinno być
wyposażone w system przeciwdziałający samoczynnym otwieraniu. Okno otwierające się pod
wpływem np. wiatru może rozerwać płótno rolety.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyjmuje się, że przy montażu żaluzji o szerokości do 1m, montuje się je na dwóch

wspornikach. Przy wzroście szerokości o 50 cm należy zawsze dołożyć kolejny wspornik.
(rolety o szerokości ok. 3 m – należy zamontować na 6 wspornikach). W niektórych
przypadkach gdy żaluzję lub rolety są bardzo długie producenci przewidują możliwość
zwiększenia ilości montowanych wsporników. Zaleca się dodatkowo, zarówno przy montażu
rolet jak i żaluzji, zamontować dodatkowo wspornik w odległości około 10cm od ostatniego
wspornika od strony sznurków sterujących.

W trakcie montażu żaluzji i rolet do okien zbudowanych z tworzyw PCV należy unikać

wiercenia otworów w konstrukcji okien. Otwory te nie tylko osłabiają profile z jakich
wykonane są okna, ale również rozszczelniają komory termoizolacyjne jakie są umieszczone
w profilach.

W trakcie dostosowywania szerokości żaluzji do szerokości okna należy zdemontować

element podnoszący i obracający piłką do metalu skrócić obudowę mechanizmu oraz wałek
ponoszenia i obracania. Lamelki (listwy zasłaniające) należy ciąć nożycami do blachy.
W celu zachowania symetrii lamelki obcina się z obu stron, należy tak ustalić miejsca cięcia
odległości od końców lamelek do sznurków były z obydwu stron równe. W celu poprawienia
estetyki często do cięcia lamelek stosuje się specjalne nożyce, których ostrza są mają kształt
łuku.

W przypadku gdy zachodzi potrzeba skrócenia żaluzji poziomych zawsze należy usuwać

dolne lamelki. Należy w pierwszym kroku zdemontować dolny drążek obciążający. Następnie
trzeba kolejne supły rozwiązywać i zdejmować te lamelki które są zbędne. Sznurki które
wystają obcinamy dopiero wtedy gdy ponownie zamontujemy dolny drążek obciążający.

Montaż i naprawa ogrodzeń i balustrad

Ogrodzenia i balustrady składają się często z wielu części, które są dekoracyjnie

połączone w jedną całość. Części tych wyrobów wykonuje się na drodze wyginania,
skręcania, zawijania itp. prętów, drutów, płaskowników i blach. Części te są następnie łączy
się na kilka sposobów.

Rys. 20. Przykłady ogrodzeń łączonych z elementów

Rys. 21. Przykłady elementów budowy balustrad i ogrodzeń: a – grot, b – rozeta, c – koszyk, d – spirala,

e – pręt, f – liść

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do naprawy lub uzupełnienia fragmentów należy skorzystać z technologii łączenia użytej

do wykonania całości wyrobu.

Stosuje się następujące metody łączenia elementów dekoracyjnych:

−

nitowanie,

−

łączenie na klamrę,

−

łączenie śrubami,

−

zgrzewanie,

−

spawanie.
Nitowaniem nazywa się łączenie części za pomocą nitów. Uzyskane w ten sposób

połączenie jest połączeniem nierozłącznym. Przed nitowaniem w łączonych częściach należy
wywiercić otwory. Przez te otwory przewleka się elementy kołkowe, które następnie się
zawija lub spęcza, aż do uzyskania łba nitu. Łby często są ozdobą wyrobu, bywają okrągłe
kwadratowe, sześciokątne itd. Nitowanie stosuje się najczęściej do łączenia blach, taśm oraz
różnego rodzaju kształtowników. Połączenie nitowe nazywa się zwykłym, gdy łby nitów
wystają ponad powierzchnię złączonych części, jeżeli natomiast łby nitów nie wystają ponad
powierzchnię złączonych części to połączenie nazywa się krytym. Często używa się
znormalizowanych nitów i wówczas powierzchniom łbów tych nitów ozdobny wygląd nadaje
się przez fakturowanie.

Łączenie na klamrę jest to nierozłączne połączenie dwóch lub więcej części wyrobu

przez zawinięcie elementu łączonego – najczęściej płaskiego – w klamrę przypominającą
ogniwo łańcucha. Odmianę klamry stanowi opaska wykonywana zawsze z blachy.

Rys. 8. Łączenie na klamrę

Łączenie śrubami. Podobnie jak w przypadku nitowania, w elementach łączonych

śrubami należy wywiercać otwory. W otwór wkłada się śrubę zakończoną łbem.
Na nagwintowany trzpień śruby zakłada się nakrętkę i dokręca kluczem. Często element te
ozdabia się młotkowaniem lub fakturowaniem. Niekiedy zamiast śrub stosuje się wkręty
z łbem wpuszczanym. Wówczas jeden z elementów musi mieć nagwintowany otwór.

Zgrzewanie to łączenie części metalowych polegające na miejscowym nagrzaniu metali

i dociśnięciu ich. Zależnie od stosowanego źródła ciepła rozróżnia się zgrzewanie ogniskowe,
elektryczne oporowe, termitowe itp. W przypadku zgrzewania ogniskowego łączone części
nagrzewa się w ognisku kowalskim lub piecu grzewczym. Po odprowadzeniu metalu do stanu
ciastowatego części łączy się ze sobą za pomocą uderzenia młota, młota pneumatycznego lub
prasy.

Zgrzewanie oporowe polega na doprowadzeniu do elementów łączonych prądu

elektrycznego o dużym natężeniu i niskim napięciu. Na skutek przepływu prądu metal
nagrzewa się, a trwałe połączenie uzyskuje się przez dociśnięcie łączonych części.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgrzewanie termitowe przeprowadza się za pomocą mieszaniny zwanej termitem. Pod

wpływem zapłonu w termicie umieszczonym w tyglu zachodzi reakcja redukcji tlenku
żelazowego, w wyniku której wywiązuje się duża ilość ciepła (temperatura dochodzi do
2500ºC), powstaje żelazo i żużel – ciekłe w temperaturze procesu. Łączone części umieszcza
się w formie, do której wlewa się zawartość tygla. Nacisk wywarty w odpowiednim
momencie powoduje trwałe ich połączenie.

Spawanie przy naprawach przeprowadza się elektrodą otuloną lub w osłonie CO

Następnie ze spoin należy usunąć warstwę żużla i obrobić mechanicznie w celu poprawy
estetyki wyrobu. Stale gatunkowe należy łączyć metodą TIG. Szlifowanie powierzchni spoin
należy przeprowadzać tarczami ściernymi do szlifowania stali gatunkowych. Przebarwienia
powierzchni likwiduje się przez szczotkowanie szczotką ze stali nierdzewnej lub przez
wytrawianie płynem do likwidacji przebarwień na bazie kwasu azotowego. Po zakończeniu
naprawy lub montażu ogrodzeń lub balustrad, należy zabezpieczyć je przed korozją.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz typy rolet?
2. Jakimi metodami łączy się ze sobą elementy balustrad?
3. W jaki sposób zabezpiecza się przed korozją elementy balustrad?
4. Jakimi metodami można spawać elementy krat i balustrad?
5. W jaki sposób przymocowuje się żaluzje do ścian i sufitu?
6. W jaki sposób montuje się żaluzje w oknach skrzyniowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ze wskazanego przez nauczyciela okna zdemontuj żaluzje, umyj je i ponownie zamontuj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić sposób mocowania żaluzji do ramy,
2) zwinąć żaluzje, wykręcić śruby mocujące,
3) oczyścić pióra żaluzji, pilnując by linki nie poplątały się,
4) ponownie założyć żaluzje, wkręcając śruby mocujące.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okna z zainstalowanymi żaluzjami,

−

komplet wkrętaków, płaskoszczypy,

−

odkurzacz,

−

ścierka do czyszczenia,

−

pędzel do czyszczenia – odkurzania żaluzji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Drzwi wewnętrzne nie zamykają się poprawnie. Drzwi w trakcie zamykania ocierają się

o framugę. Jednocześnie by zamknąć drzwi należy z dużą siłą docisnąć drzwi. Wykonaj
regulację zamka i zawiasów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć drzwi ustalić z której strony ocierają o futrynę,
2) sprawdzić odległości drzwi od futryny,
3) zdjąć drzwi, wkręć zawiasy w futrynę tak by wyrównać – zminimalizować odległości

między drzwiami a futryną, założyć drzwi sprawdzić czy płaszczyzna drzwi jest
równoległa do płaszczyzny drzwi,

4) w razie potrzeby należy drzwi zdjąć i ponownie wykonać regulację, drzwi przylegać do

futryny krawędzią pióra na całym obwodzie,

5) teraz zdejmij drzwi i wkręcając zawiasy w drzwi wykonać regulację odległości grzbietu

drzwi od futryny, jeżeli drzwi o góry ocierają o futrynę należy o 1 obrót wkręcić zawias
w drzwi i sprawdzić ustawienie, zwróć uwagę że obie części zawiasów można wkręcać
i wykręcać – zauważ jaki wpływ na pracę zawiasu ma zmiana posadowienia dolnej części
zawiasu a jaki wpływ na zmiana posadowienia górnej części.

6) w razie potrzeby należy ponownie drzwi zdjąć i ponownie przeprowadzić regulację,
7) sprawdzić czy zapadki zamka właściwie wchodzą w otwory wykonane w futrynie,
8) w razie potrzeby powtórzyć proces regulacji ponownie do czasu gdy drzwi lekko

zamykają się przy minimalnych i równych szczelinach między drzwiami a futryną
z każdej strony,

9) wyregulować zamek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

osadzone w futrynie drzwi z zawiasami wkręcanymi,

−

zestaw wkrętaków, zestaw szczypiec.

Ćwiczenie 3

Wykonaj naprawę zgiętych elementów balustrady.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić które elementy są zgięte, poddać te elementy szczegółowym oględzinom,
2) określić w jaki sposób elementy łączone są ze sobą,
3) zdemontować pokrzywione elementy,
4) wyprostować zgięte elementy, w przypadku kutych przestrzennych zniszczone elementy

wymienić,

5) zmontować przęsło ponownie,
6) sprawdzić wytrzymałość naprawianego przęsła,
7) wykonać konserwację naprawianego przęsła zgodnie z zastosowaną technologią

konserwacji całej balustrady.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szlifierka kątowa wraz z tarczami do cięcia i szlifowania, spawarka do spawania
w osłonie gazów szlachetnych, zestaw do prostowania elementów stalowych, środki
konserwacyjne oraz narzędzia do wykonania konserwacji,

−

rękawice, przyłbica ochronna do szlifowania, maska spawalnicza z filtrem ochronnym,
drut spawalniczy, gaz do spawania, palnik gazowy,

−

przyrządy pomiarowe: suwmiarka, przymiar liniowy, kątownik, kątomierz.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zamontować roletę lub żaluzje we wskazanym oknie?

2) naprawić mechanizm żaluzji lub rolety?

3) przygotować stanowisko do naprawy elementów metalowych?

4) opracować technologię naprawy płatów i balustrad?

wykonać naprawę zgiętych lub skorodowanych elementów płotu lub
balustrady?

6) wykonać prace naprawcze i regulacyjne zgodnie z przepisami BHP?

7) sprawdzić wytrzymałość naprawianych elementów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu naprawy części

maszyn i urządzeń.

5. Udzielaj odpowiedzi wstawiając krzyżyk przy odpowiedniej odpowiedzi, na załączonej

karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź prawidłową.

6. W przypadku pomyłki, należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, i ponownie

zaznaczyć krzyżykiem odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi na zadanie będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wskaż który z elementów pralki, odpowiada za właściwy poziom wody w pralce

a) termostat.
b) hydrostat.
c) barometr.
d) pompka wodna.

2. Wskaż, które okoliczności które powodują przyśpieszone zużywanie się łożysk silnika

w odkurzaczu
a) obniżenie napięcia zasilania o około 10 V.
b) uszkodzenie – pęknięcie worka na śmieci.
c) uszkodzony zwijacz przewodu.
d) oberwane koło jezdne.

3. Wskaz jakie mogą być następstwa długotrwałej eksploatacji odkurzacza z zapchaną rurą

ssącą spowoduje
a) przegrzanie się silnika.
b) rozerwanie rury ssącej lub węża elastycznego.
c) powstanie dużych drgań i uszkodzenie łożysk silnika.
d) zadziałanie zabezpieczenia podciśnieniowego.

4. Określ co może być powodem, że po uruchomieniu silnika napędzającego maszynę do

szycia igielnica nie porusza się
a) zerwany lub zbyt luźny pasek klinowy.
b) zatarcie bębenka z nitką.
c) zablokowanie mechanizmy podnoszenia łapki.
d) brak nici w bębenku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Określ dlaczego w sprzęcie przenośnym AGD nie można zastępować plastikowych kół

metalowymi
a) ze względów na cenę, koła metalowe są znacznie droższe.
b) roboty nie posiadają specjalnych sprzęgieł przeciążeniowych, koła plastikowe taka

funkcje spełniają.

c) by utrzymać skuteczną podwójną izolację części elektrycznych jako środka ochrony

przed porażeniem w przypadku awarii silnika.

d) do płynnej regulacji prędkości wirowania wału napędzanego.

6. Wskaż jakimi cechami charakteryzuje się Programu typu ECO

a) skraca się czas mycia bądź prania.
b) do mycia bądź prania używa się mniej wody.
c) do mycia bądź prania nie stosuje się środków chemicznych.
d) ogranicza się ilość pobieranej energii oraz zmniejsza się ilość pobieranych środków

chemicznych i wydłuża się czas wykonywania cyklu by zachować skuteczność
prania lub mycia.

7. Wskaż, w jaki sposób napędzane są zraszacze w zmywarkach (górny i dolny) w których

zainstalowane są dysze rozprowadzające wodę
a) za pomocą przekładni pasowych.
b) za pomocą silnika hydraulicznego.
c) wypływająca woda siłą odrzutu wytwarza moment obrotowy.
d) zraszacze w zmywarkach nie obracają się.

8. Wskaż do jakiej sieci elektroenergetycznej można podłączać bezpośrednio zmywarki do

naczyń
a) sieć o napięciu zmiennym 24 V.
b) sieci o napięciu zmiennym 230 V.
c) sieć o napięciu stałym 230 V.
d) sieć o napięciu stałym 380 V.

9. Wskaż narzędzie, jakim bezpiecznie i skutecznie można ciąć linki sterujących hamulcami

rowerowymi
a) cęgami do cięcia drutu.
b) piłką do metalu.
c) szczypcami uniwersalnymi (kombinerkami.
d) wyrzynarką.

10. Określ co należy wykonać, by naprawić najtaniej rower, gdy w trakcie konserwacji

zauważyłeś na bieżni piasty rowerowej przedniej, gniazda koronek są eliptycznie
zniekształcone
a) przy pomocy tokarki wyrównać owal bieżni.
b) wymienić piastę na nową.
c) za pomocą centrownicy usunąć zniekształcenia.
d) zniekształcenia usunąć za pomoca papieru ściernego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Wskaż prawidłową technologie naprawy pękniętego plastikowego koła wózka

dziecięcego
a) uszkodzone koła należy skleić.
b) uszkodzone kolo należy skleić i dodatkowo wzmocnić konstrukcję poprzez

zanitować pękniętego detalu.

c) zaspawać pęknięcie za pomocą spawarek typu TIG.
d) wymienić uszkodzony element na nowy wolny od wad.

12. Wskaż, jakie informacje należy przekazać sprzedawcy zamków by zakupić właściwy

zamek wpuszczany
a) zamek przeznaczony do drzwi drewnianych.
b) zamek mocowany będzie na dole drzwi (wysokość montażu nie większa niż 90 cm),
c) zamek będzie mocowany w drzwiach „lewych”.
d) zamek będzie używany okazjonalnie (raz w miesiącu).

13. Wskaż jaką czynność należy wykonać by zdemontować wkładkę patentową z zamka

wpuszczanego
a) wkładka stanowi integralną część zamka i jej się nie demontuje.
b) należy przed demontażem wkładki zdemontować klamkę.
c) należy włożyć klucz obrócić go o około 30

i wyciągać wkładkę za klucz.

d) należy przed demontażem wkładki zdemontować wszystkie rozety.

14. Wskaż jakim preparatem można przeprowadzać konserwację wkładki patentowej

a) smarem stałym.
b) preparatem penetrująco-smarującym.
c) wazeliną techniczną.
d) olejem spożywczym.

15. Wskaż do czego służy transporter w maszynie do szycia

a) do przesuwania materiału z odpowiednią prędkością wzdłuż linii szycia.
b) do przesuwania nici w igielnicy.
c) do przesuwania igielnicy.
d) do obracania chwytacza.

16. Wskaż ile szpulek nici jest niezbędnych do wykonania maszynowo szwu pojedynczego

a) jedna.
b) cztery.
c) dwie.
d) trzy.

17. Wskaż jakich połączeń nie można stosować łącząc ze sobą elementy balustrad

a) połączenia lutowanych.
b) połączenia spawanych.
c) połączenia zgrzewanych.
d) połączenia nitowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Określ, w jaki sposób należy mocować uchwyty żaluzji poziomych, w trakcie ich

montażu na oknach z tworzyw sztucznych typu PCV
a) należy je montować przy pomocy kołków rozporowych do sufitu, gdyż konstrukcja

okien nie jest przystosowana do przenoszenia dodatkowych obciążeń.

b) przykręcać śrubami z nakrętkami do konstrukcji okna – otwory w profilu winny być

przewiercone „na wylot”.

c) należy kleić uchwyty do okien, by nie osłabiać konstrukcji okna i nie rozszczelniać

w profilach komór termoizolacyjnych.

d) należy je nitować nitami aluminiowymi.

19. W trakcie zwężania żaluzji poziomych (dostosowywanie żaluzji do szerokości okna)

a) lamelki tniemy nożycami do blachy, a pozostałe elementy (mocujące, regulacyjne

i obciążające) nożyczkami.

b) lamelki tniemy nożycami do blachy, a pozostałe elementy (mocujące, regulacyjne

i obciążające) piłką do metalu.

c) lamelki tniemy piłką do metalu, a pozostałe elementy (mocujące, regulacyjne

i obciążające) nożyczkami.

d) zarówno lamelki jak i elementy mocująco regulacyjne obcinamy na gilotynie.

20. Wskaż, co należy wykonać by skrócić żaluzję i dostosować ją do wysokości okna

a) należy wysunąć dolny drążek (obciążający), odciąć sznurki, przywiązać dolny drążek

obciążający.

b) należy wysunąć dolny drążek (obciążający), rozwiązywać kolejne supły na

sznurkach, wyjmować kolejne lamelki, zamontować po wyjęciu odpowiedniej ilości
lamelek drążek obciążający.

c) należy opuścić żaluzję do końca odczepić żaluzję od wałka podnoszącego, i odciąć

odpowiednią ilość lamelek.

d) należy rozciąć wszystkie sznurki wyjąć lamelki, dociąć nowe sznurki na

odpowiednią długość i zamontować lamelki na nowych sznurkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko .........................................................................................................................

Naprawa sprzętu powszechnego użytku

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP,

Warszawa 2003

2. Górecki A., Grzegórski Z.: Montaż, naprawa i eksploatacja maszyn i urządzeń

przemysłowych. Technologia. WSiP, Warszawa 2003

3. Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. Technologia. WSiP,

Warszawa 2003

4. Górski E.: Poradnik narzędziowca. WNT, Warszawa 1997
5. Praca zbiorowa: Poradnik mechanika WNT, Warszawa 1994
6. Słodowy A.: Majsterkowanie dla każdego. WNT, Warszawa 1987

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
009, Większość elektronicznego sprzętu powszechnego użytku wyposażona jest dzisiaj w nadajniki zdal-
Metale Powszechnego Uzytku id 2 Nieznany
Klasyfikacja cementów powszechnego użytku
Główne rodzaje cementów powszechnego użytku, Materiały Budowlane
68 NW 09 Naprawa sprzetu turystycznego
Naprawa sprzętu elektronicznego
20 wiek, historia powszechna 1953-63, Historia powszechna 1953-1963
Instalowanie urządzeń elektronicznych powszechnego użytku
Metale Powszechnego Uzytku id 2 Nieznany
Klasyfikacja cementów powszechnego użytku
Jak naprawic sprzet elektroniczny Poradnik dla nieelektronika janase
Instalowanie urządzeń elektronicznych powszechnego użytku
D19230875 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 października 1923 r w sprawie ujawnia
D19210127 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 marca 1921 r w sprawie przymusowego ujawniania zap
Jak naprawic sprzet elektroniczny Poradnik dla nieelektronika 3
2011 11 20 Naprawianie kobiet

więcej podobnych podstron