Cykl rozwojowy okrytonasiennych

1. Kwiaty okrytonasiennych są przeważnie obupłciowe z okwiatem. Występują

pojedynczo lub tworzą kwiatostany. Kwiat osadzony jest na łodydze (tulipan, róża)
lub na szypułce (jabłoń, wiśnia), których górna część rozrasta się, tworząc dno
kwiatowe, na którym osadzone są pozostałe elementy kwiatu:
a) okwiat = okrywa (funkcja ochronna i zwabiająca):



działki kielicha



płatki korony

b) pręcikowie – pręcik – część męska kwiatu:



nitka



główka: łączniki i dwa pylniki (w każdym pylniku dwa woreczki pyłkowe):

c) słupkowie (występuje jeden słupek wielokrotny bądź wiele lub jeden jednokrotny,

tzn. powstały z jednego owocolistka); słupek – żeńska część kwiatu:

d) miodniki z nektarem.

okwiat podwójny, czyli zróżnicowany; występuje
u dwuliściennych – u jednoliściennych okwiat
pojedynczy, niezróżnicowany, np. u tulipana, lub
brak okwiatu, np. u traw, turzyc.

BUDOWA KWIATU U OKRYTONASIENNYCH:

2. Rozwój gametofitu żeńskiego u okrytonasiennych:

W ośrodku zalążka (odpowiednik makrosporangium) powstaje jedna diploidalna
komórka archesporialna, która dzieli się mejotycznie na cztery haploidalne

makrospory, z których trzy degenerują, a czwarta powiększa się i tworzy przedrośle
żeńskie nazywane woreczkiem zalążkowym.
Jądro makrospory dzieli się trzykrotnie mitotycznie i powstaje osiem jąder, po cztery
na każdym biegunie. Następnie po jednym jadrze z każdego bieguna przemieszcza się
ku środkowi, gdzie łączą się, tworząc diploidalne wtórne jądro woreczka zalążkowego
= jądro centralne, otaczające się następnie cytoplazmą, tworząc komórkę centralną =
wtórna komórka woreczka zalążkowego. Pozostałe jądra również otaczają się
cytoplazmą i powstają:
a) trzy antypody,
b) aparat jajowy: komórka jajowa i dwie synergidy = komórki towarzyszące.

3. Rozwój gametofitu męskiego u okrytonasiennych:

W woreczkach pyłkowych (mikrosporangium) w wyniku mejozy archesporu powstają
haploidalne ziarna pyłku = mikrospory, które przed opuszczeniem woreczka dzielą się
mitotycznie, tworząc przedrośle męskie zbudowane z komórki generatywnej i
wegetatywnej. Komórka generatywna przesuwa się ku środkowi i na tym etapie
rozwoju woreczek pyłkowy pęka, uwalniając pyłek. Ziarna pyłku przeniesione na
znamię słupka (zapylenie) zaczynają kiełkować, tzn. komórka wegetatywna tworzy
łagiewkę pyłkową, do której przechodzi jądro komórki wegetatywnej i komórka
generatywna, która następnie dzieli się na dwie komórki plemnikowe. Łagiewka
pyłkowa przerasta znamię i szyjkę słupka, a następnie wnika przez okienko do
zalążka.

4. Rodzaje zapylenia:

a) samozapylenie – pyłek pochodzi z tego samego osobnika, np. u zbóż, grochu,

fasoli, pomidora;

b) obcopylność = zapylenie krzyżowe – pyłek pochodzi z innego osobnika, np. u

jabłoni, leszczyny;

c) wiatropylność = anemogamia – kwiaty posiadają duże znamiona słupków, długie

pręciki, wytwarzają dużo lekkiego i sypkiego pyłku, okwiat jest mały lub go brak,
bezbarwny, bezwonny, brak miodników, kwiaty często są rozdzielnopłciowe,
zebrane w kwiatostany, np. brzoza, leszczyna, wierzba, topola, i kwiaty powstają,
gdy liście są jeszcze słabo rozwinięte, np. klon (kwiatostany obupłciowe), brzoza,
topola, wierzba;

d) zwierzęcopylność = zoogamia – okwiat duży, barwny, często wonny, z

miodnikami, np. jabłoń.

5. Podwójne zapłodnienie:

a) komórka plemnikowa (1n) + komórka jajowa (1n) = zygota (2n)
b) komórka plemnikowa (1n) + komórka centralna (2n) = komórka macierzysta

bielma wtórnego (3n – triploidalna)

6. Powstawanie nasion i owoców:

Po zapłodnieniu zasychają płatki korony, pręciki, znamię i szyjka słupka, a zalążnia
przekształca się w owoc, tzn. ze ściany zalążni powstaje owocnia, a z zalążków
nasiona (z osłonek zalążka powstaje łupina nasienna, z zygoty – zarodek nowej
rośliny, czyli sporofitu, a z komórki macierzystej bielma – triploidalne bielmo wtórne,
pełniące funkcję tkanki spichrzowej – substancji odżywczej dla zarodka).

7. Rodzaje nasion:

a) bielmowe – u jednoliściennych i części dwuliściennych, np. u maku; wnętrze

wypełnia bielmo wtórne, a liścienie zarodka są małe. Mało jest również
OBIELMA (obielmo powstaje z ośrodka zalążka);

b) obielmowe – okrytozalążkowe, np. u goździkowych (dwuliścienne); małe liścienie

i mało bielma, a funkcje tkanki odżywczej spełnia zachowany ośrodek zalążka
zwany obielmem.

c) bezbielmowe – część dwuliściennych, np. strączkowe; bielma wtórnego i obielma

mało, duże liścienie zarodka:

8. W liścieniach, w bielmie i obielmie gromadzone są substancje zapasowe:

a) skrobia, np. u zbóż;
b) białka, np. u roślin strączkowych;
c) tłuszcze, np. u słonecznika, rzepaku.

9. Budowa zarodka u nasiennych:

10. Budowa owocu:

a) nasiona (jedno lub więcej);
b) owocnia:



egzokarp (warstwa zewnętrzna),



mezokarp,



endokarp.

11. Rodzaje owoców:

a) pojedyncze – powstają z jednej zalążni:

b) zbiorowe – powstają z kwiatów wielosłupkowych:



owoc wielopestkowcowy, np. malina, jeżyna,



owoc wieloorzeszkowy, np. truskawka;

c) owocostany – powstają z kwiatostanów:



jagodostan (np. ananasa),



owocostan pestkowcowy (np. figi),



owocostan orzeszkowy (np. morwy).

12. Diaspora (propagula) – jest to dowolna część rośliny (bądź grzyba), która

przeniesiona na odległość może dać początek nowego organizmowi:



diaspory generatywne: nasiona, owoce, owocostany. Niektóre owoce

rozsiewają się jednak złączone z częściami kwiatu, np. z kielichem;



diaspory wegetatywne: zarodniki roślin, fragmenty plechy, bulwy, kłącze,

turiony, zarodniki grzybów.

13. Sposoby roznoszenia nasion i owoców (rozsiewanie):

a) obcosiewność = allochoria – przy pomocy czynników zewnętrznych:



hydrochoria – przez wodę; częste u roślin wodnych i błotnych (np. kosaciec,

olsza, niektóre palmy) oraz np. u mchów za pośrednictwem deszczu;



anemochoria – przez wiatr; rośliny anemochoryczne wytwarzają zwykle

wielkie ilości diaspor, często bardzo lekkich (np. rośliny zarodnikowe i
storczyki) lub opatrzonych puszystymi włoskami (np. nasiona ostów, wierzb,

suche

mięsiste (soczyste):

- jagoda (np. porzeczka,
pomidor, ogórek, dynia,
winorośl)
- pestkowiec (np. śliwa,
czereśnia, brzoskwinia)
- jabłkowaty – należy do
owoców szupinkowych,
ponieważ powstaje również
z dna kwiatowego (np.
jabłoń, grusza)

pękające:

- mieszek (np.
kaczeniec)
- strąk (np. groch,
fasola)
- torebka (np.
mak, len)
- łuszczyna (np.
rzepak, gorczyca)

niepękające:

- orzech (np.
leszczyna, lipa, dąb)
- ziarniak (zboża)
- niełupka (np.
słonecznik)
- skrzydlak (np. klon,
brzoza)
- rozłupnia (np.
marchew, kminek)

topoli, powojnika, mniszka lekarskiego) albo skrzydełkami (nasiona lipy,
grabów, wiązów, klonów, miesięcznicy);



barochoria – przez grawitację; nasiona tych roślin opadają wskutek siły

ciężkości (np. owoce lub nasiona dębu, buku i kasztanowca; rozmnóżki
wegetatywne lilii bulwkowatej i rdestu żyworodnego; zarodniki mchów i
porostów);



zoochoria – przez zwierzęta; diaspory mogą być przenoszone przez:

- sierść, pióra, śluz pokrywający ciało – epizochoria (np. łopian, przytulia),
- zjadanie nasion i owoców przez zwierzę – endozoochoria (np. jemioła,
poziomka),
- nasiona i owoce gromadzone są przez zwierzęta w kryjówkach –
synzoochoria (np. orzechy leszczyny),
- przez nietoperze – chiropterochoria,
- przez owady – entomochoria,
- przez mrówki – myrmekochoria,
- przez ptaki – ornitochoria.



antropochoria – przez człowieka; w sposób przypadkowy (np. przyczepione

do ubrania) lub celowy (np. w związku z obrotem handlowym lub uprawą), np.
chwasty polne i ogrodowe.

b) samosiewność = autochoria – samoczynne rozsiewanie diaspor przez roślinę:



blastochoria – przenoszenie diaspor poprzez rosnące na długość pędy

nadziemne (np. rdest ptasi) i podziemne (np. trzcina pospolita);



ballochoria – odrzucanie diaspor od rośliny macierzystej, np. niecierpek,

szczawik zajęczy, tryskawiec;



herpochoria – diaspory są rozsiewane na skutek własnych ruchów pełzających,

np. szczotlicha, jęczmień.

14. Porównanie paprotników i roślin nasiennych:

PAPROTNIK

RÓŻNOZARODNIKOWY

ROŚLINY

NAGOZALĄŻKOWE

ROŚLINY

OKRYTOZALĄŻKOWE

mikrosporofil

pręcik

mikrosporangium

woreczek pyłkowy

mikrospory

ziarna pyłku

makrosporofil

owocolistek (u okrytozalążkowych tworzy słupek)

makrosporangium

ośrodek zalążka

15. Porównanie roślin nago- i okrytonasiennych:

CECHA

NAGONASIENNE

OKRYTONASIENNE

FORMY

drzewiaste (drzewa, krzewy)

rośliny zielne (jednoroczne,
dwuletnie, byliny) i
drzewiaste (drzewa, krzewy)

PĘDY

zdrewniałe

zdrewniałe i niezdrewniałe
ulegające modyfikacjom

LIŚCIE

igły:

liście:

- wąskie
- zimnotrwałe (wieloletnie)
- mała powierzchnia
asymilacyjna
- przewody żywiczne
- niezróżnicowany miękisz
asymilacyjny
- słabo widoczne unerwienie

- szerokie
- jednoroczne
- duża powierzchnia
asymilacyjna
- brak
- miękisz zróżnicowany na
palisadowy i gąbczasty
- dobrze widoczne
unerwienie

OWOCE

brak

występują (zróżnicowane)

KWIATY







- żeńskie
- męskie

- jednopłciowe
- bez okwiatu
- wiatropylne
- zebrane w kwiatostany




- owocolistki
- szyszeczkopodobne,
zbudowane z wielu pręcików
zawierających woreczki
pyłkowe

- przeważnie obupłciowe
- z okwiatem zróżnicowanym
na kielich i koronę
- owadopylne
- pojedyncze lub kwiatostany



- słupkowie
- pręcikowie

ZALĄŻKI

wolno na owocolistku, jedna
osłonka

wewnątrz zalążni słupka,
dwie osłonki

ZAPYLENE

- za pośrednictwem wiatru
- długa łagiewka (pyłek na
okienko)

- za pośrednictwem wiatru,
owadów, ptaków, wody
- krótka łagiewka (pyłek na
znamię)

ZAPŁODNIENIE

pojedyncze

podwójne

GAMETOFIT
ŻEŃSKI

przedrośle (twór
wielokomórkowy) – bielmo
pierwotne (1n) z dwoma
rodniami

woreczek zalążkowy
ośmiojądrowy z aparatem
jajowym (przedrośle; twór
silnie zredukowany)

GAMETOFIT
MĘSKI

- zredukowany
- dojrzałe ziarno pyłku
zawierające zdegenerowane
komórki przedroślowe,
komórkę generatywną i
wegetatywną

- bardziej zredukowany
- dojrzałe ziarno pyłku
zbudowane z dwóch
komórek: wegetatywnej i
generatywnej

NASIONA


- zarodek
- bielmo (tkanka
spichrzowa)

- nieosłonięte
- na owocolistku (łusce)

- ma kilka liścieni, np. 5, 8
- pierwotne (1n)

- osłonięte owocnią
- wewnątrz owocu

- ma 1 lub 2 liścienie
- wtórne (3n); + obielmo i
liścienie zarodka

TKANKI
PRZEWODZĄCE

- mniej zróżnicowane
- drewno zbudowane głównie
z cewek
- w łyku brak komórek

- bardziej zróżnicowane
- drewno zbudowane głównie
z naczyń
- w łyku obecne komórki

przyrurkowych
- komórki sitowe

przyrurkowe
- rurki sitowe

SYSTEM
KORZENIOWY

palowy

palowy lub wiązkowy

16. Porównanie roślin dwuliściennych i jednoliściennych:

Cecha

DWULIŚCIENNE

JEDNOLIŚCIENNE

okwiat

• podwójny = zróżnicowany
(płatki korony + działki
kielicha),
• 4- lub 5-krotne kwiaty

• pojedynczy =
niezróżnicowany (działki
okwiatu)
• kwiaty trzykrotne (czyli 3
lub wielokrotność trzech
pręcików)

budowa pierwotna
łodygi (ułożenie
wiązek
przewodzących w
łodydze)

• koncentryczne,
• wiązki otwarte (zawierają
kambium)

• rozrzucone,
• wiązki zamknięte (nie
zawierają kambium)

nerwacja liścia

pierzasta lub dłoniasta

równoległa

budowa liścia

• zawiera miękisz
asymilacyjny palisadowy i
gąbczasty,
• duże aparaty szparkowe,
• mają ogonki

• zawiera miękisz
asymilacyjny gąbczasty (bez
zróżnicowania na
palisadowy i gąbczasty),
• bezogonkowe,
• równowąskie, pojedyncze

system korzeniowy

palowy

wiązkowy

zarodek

dwa liścienie w zarodku

jeden liścień

budowa nasion

bielmowe lub bezbielmowe

bielmowe

formy wzrostowe

zielne lub drzewiaste

przeważnie rośliny zielne