Zasady ustroju Rzeczypospolitej Zasady zawarte w konstytucji określają tożsamość konstytucyjną państwa.
Zasady te określają podstawowe sposoby oraz treść wykonywania władzy, a także wskazują, jakie idee i cele
powinny być w tym procesie urzeczywistnione. Konstytucja Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 umieszcza
podstawowe zasady ustrojowe w rozdziale I mającym tytuł „Rzeczypospolita”. Ten rozdział konstytucji
chroniony jest specjalnym trybem zmiany, do podstawowych zasad ustrojowych zawartych w Konstytucji
zaliczamy: zasada suwerenności narodu, zasada niepodległości i suwerenności Państwa, zasada
demokratycznego państwa prawnego, zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa, zasadę społeczeństwa
obywatelskiego, zasadę podziału władz, zasada społecznej gospodarki rynkowej, zasadę przyrodzonej
godności człowieka.
Zasada suwerenności Narodu – zasada ta określa nam suwerena, czyli wskazuje, do kogo należy władza w
państwie. W art. 4 ust. 1 występuje nawiązanie do XVII i XIX wiecznej suwerenności, a więc umieszczenie w
Konstytucji zakazu powrotu do monarchii. Podstawowe formy wykonywania władzy przez naród określa art. 4
ust 2 – stanowiąc, że Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Zasada niepodległości i suwerenności Państwa – Ochrona niepodległości została wymieniona na pierwszym
miejscu wśród zadań RP (art. 5). Ograniczenie suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie szczególnej
regulacji konstytucyjnej, role tej klauzuli w konstytucji pełni art. 90 ustalając skomplikowane wymagania
proceduralne dla dojścia do skutku takiej umowy międzynarodowej.
Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2) – pojęciu państwo prawne można przypisać szereg
znaczeń. W ujęciu najszerszym jest tożsame z sumą cech ustrojowych. Do elementów państwa prawnego
zalicza się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów
oraz szczególną rolę ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. Formalny aspekt tego pojęcia
zakłada, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, ale przede wszystkim przez
organy państwowe. Działanie państwa powinno charakteryzować się regułami stanowienia prawa tzw. zasadą
przyzwoitej legislacji, czyli zaufania obywatela do państwa. W ramach tego zaufania należy wymienić: zakaz
działania prawa wstecz, zakaz stanowienia prawa obowiązującego z mocą wsteczną; odpowiedni okres
dostosowawczy (vacatio legis); zasadę ochrony praw nabytych(prawa nabyte nie powinny być zmieniane lub
niekorzystnie modyfikowane) przepisy prawne powinny być jasne, aby adresat mógł określić konsekwencje
swoich działań.
Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa – jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu
źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament
(konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak:
zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru
nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez
organy rządowe innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia
ustawy w celu jej wykonania). Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale
tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty) z mocy art. 87
źródłami prawa obowiązującymi powszechnie są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia, akty prawa miejscowego. Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny czyli mogą być
wydawane przez upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa
miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli do ich wydania potrzebne jest upoważnienie
ustawowe o szczegółowym charakterze, co do przedmiotu, podmiotu i treści. Organ władzy publicznej mogą
stanowić tylko akty prawa wewnętrznego tzn. akty normatywne obowiązujące jedynie jednostki podległe
wydającemu dany akt.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego (art. 11-19) – Konstytucja nigdzie nie używa pojęcia społeczeństwa
obywatelskiego, w wielu swoich sformułowaniach daje wyraz elementom tej idei. Konstytucja zakłada że
obywatel może funkcjonować w kilku wymiarach: politycznym, prawnym, pracowniczym, terytorialnym
zakłada też że interesy i dążenia mogą mieć charakter przeciwstawny, a proces ich wyrażania musi mieć
charakter pluralistyczny. Ten pluralistyczny charakter przejawia się w możliwości tworzenia partii
politycznych. Art. 11 Konstytucji określa cechy jakimi musi odpowiadać organizacja by mogła być uznana za
partię: członkowie mogą być tylko obywatelami polskimi; zrzeszenie może odbywać się na zasadzie
dobrowolnej i równości; celem jej działania jest wpływanie na kształtowanie polityki i sprawowanie władzy.
Na mocy art. 13 zakazane jest istnienie partii politycznych o ideologii odwołującej się do faszyzmu, nazizmu
czy komunizmu; mających w programie sianie nienawiści rasowej; zakładających stosowanie przemocy;
zakładających istnienie tajnych struktur lub członkostwa. Zasada społeczeństwa obywatelskiego zakłada

istnienie także organizacji jak związki zawodowe, kościoły i związki wyznaniowe. Zasada ta ma gwarantować
także istnienie samorządu terytorialnego.
Finansowanie partii politycznych Majątek partii: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z
majątku oraz określonych ustawami dotacji i subwencji Dozwolone źródła finansowania: z oprocentowania
środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach; z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami
skarbowymi SP; ze zbycia należących do partii składników majątkowych, z działalności własnej polegającej
na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw
popularyzujących cele działalności partii oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób
trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego; z zaciąganych kredytów bankowych na cele
statutowe. Niedozwolone źródła finansowania partia nie może: prowadzić działalności gospodarczej;
przeprowadzać zbiórek publicznych; przyjmować środków finansowych i innych wartości niepieniężnych od
osób fizycznych nie mających miejsca zamieszkania na terenie RP; cudzoziemców mających miejsce
zamieszkania na terenie RP
Zasada podziału władz (art. 10) – Jest to jedna z najstarszych zasad towarzyszących rozwojowi myśli
ustrojowej. O podziale władz można mówić w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. W sensie
przedmiotowym (funkcjonalnym) – podział władz oznacza wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania
państwa takich jak stanowienie prawa, wykonywania prawa, sądownictwo. W sensie podmiotowym podział
władz wymaga określenia, że każdej z tych trzech dziedzin, powinny odpowiadać trzy oddzielne od siebie
grupy organów państwa. Zasada podziału władz wymaga istnienia odrębnego organu władzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej powołanych do wykonywania swego odcinka władzy państwowej. Drugim
elementem podziału władz jest tzw. system wzajemnego równoważenia się hamowania władz. Podstawową
zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest zasada ich równości, co zapisane jest w art. 10
Konstytucji. Jednak tylko władza ustawodawcza (sejm i senat) są określone w konstytucji jednoznacznie w
sposób wyczerpujący i precyzyjny. Określenie władzy wykonawczej (Premier z RM oraz Prezydent) ma
charakter przykładowy wskazujący podstawowy element egzekutywy podobnie acz jeszcze ogólniej określa się
władzę sądowniczą (sądy i trybunały). Podstawową zasadą podziału władz jest odrzucenie możliwości
skumulowania całej władzy w ręku jednego podmiotu, choć nie ma ona charakteru absolutnego. Pewne
zazębianie się kompetencji nie może iść jednak zbyt daleko. Na tym tle istnieją dwie koncepcje – domniemań
kompetencji i istoty poszczególnych władz. Koncepcja domniemań kompetencyjnych – opiera się na ocenie
charakteru poszczególnych kompetencji władz państwa. Kompetencje dające się określić w miarę
jednoznacznie można na zasadzie domniemania podporządkować poszczególnym władzom. Domniemanie
kompetencyjne można zawsze zostać przełamane wyraźnym przepisem konstytucyjnym przyznającym
organowi władzy wykonawczej kompetencje do uregulowania danego problemu. Jest to możliwe gdyż
wszystkie przepisy konstytucji mają taką moc prawną to przepis szczegółowy może ustalić wyjątki od zasady z
art. 10 wymaga to jednak wyraźnego uregulowania konstytucyjnego gdyż wyjątków nie można domniemywać,
każdy taki przepis powinien podlegać wykładni literalnej (ścisłej) wykluczany jest tryb wykładni
rozszerzającej. Druga metoda nie jest w praktyce do końca sprecyzowana. Istnieją dwa modele stosunków
miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą. System parlamentarny – jego istotą jest tzw. dualizm
egzekutywy, czyli w ramach władzy wykonawczej jest wyodrębniony Prezydent oraz z rząd z premierem na
czele. Władza prezydenta jest ograniczona, a kierowanie sprawami państwa należy do rządu. Prezydent jest
powoływany przez parlament, a Rząd pochodzi z większości parlamentarnej i odpowiada politycznie przed
parlamentem. System prezydencki – jego podstawową cecha jest jednolitość egzekutywy prezydent jest za
razem głowa państwa jak i szefem rządu. Przysługuje mu bardzo silna pozycja ustrojowa jest zwierzchnikiem
władzy wykonawczej. W systemie tym nie istnieje możliwość rozwiązania parlamentu. Konstytucja z 2
kwietnia 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów – centralne miejsce w systemie organów
państwowych przysługuje Sejmowi jednak wiele decyzji musi być podejmowane większością głosów
bezwzględną lub kwalifikowaną. Choć stosunki miedzy władzą wykonawcza a ustawodawczą oparte mają być
na równowadze art. 10 to dalsze postanowienia konstytucji nadają silniejszą pozycję parlamentowi a w jego
ramach Sejmowi. Pozycja władzy sądowniczej oparta jest na podstawie niezależności od pozostałych władz.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 – 24) – zasada ta dokonuje najbardziej ogólnej charakterystyki
ustroju gospodarczego Rzeczy pospolitej. Pojęcie to zostało przyjęte z doktryny niemieckiej gdzie funkcjonuje
jako soziale Marktwirstchaft istotą tej koncepcji jest powiązanie dwóch podstawowych idei gospodarki
rynkowej i państwa socjalnego. Art. 20 Konstytucji wskazuje trzy podstawowe podstawy społecznej
gospodarki rynkowej: wolność działalności gospodarczej (art. 22); własność prywatna (art. 21 ust 1) dalsze
przepisy (art. 64 ust.2) nie wykluczając istnienia podmiotów państwowych; solidarność, dialog i współpraca
partnerów społecznych.

2

Zasada przyrodzonej godności człowieka – art. 30 konstytucji jak i postanowienia wstępu wskazują na
przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka. Przyznają zasadzie tej atrybut nienaruszalności a władzom
publicznym nakazuje jej ochronę i poszanowanie.
W kwestii wolności i praw człowieka i obywatela Konstytucja RP inspirowana jest następującymi aktami
międzynarodowymi: Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, Międzynarodowym Paktem Praw
Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych, Konwencją o Prawach Dziecka, Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności, Europejską Kartą Socjalną. II rozdział Konstytucji RP wyróżnia: wolności
człowieka, wolności obywatela, prawa człowieka, prawa obywatela, obowiązki człowieka, obowiązki
obywatela. Termin „człowiek” odnosi się do każdej istoty ludzkiej bez względu na jej obywatelstwo, a zatem i
do cudzoziemców. Czasami Konstytucja używa wprost rzeczownika „człowiek”. Jednak w większości
przypadków posługuje się zaimkami, np. nikt, kto, każdy, ten; słowami: wszyscy, kobieta, mężczyzna,
pracownik, rodzice, dziecko, matka.
Część wolności i praw zastrzeżona jest na rzecz obywateli polskich. Konstytucja adresuje je do „obywatela”.
Obywatele polscy mogą korzystać ze wszystkich wolności i praw, które służą każdemu człowiekowi (z
wyłączeniem praw służących tylko cudzoziemcom). Są zarazem wyposażeni w dodatkowe prawa i wolności, z
których cudzoziemcy nie mogą korzystać. Wolności i prawa zastrzeżone wyłącznie dla obywateli polskich
można podzielić na 3 części: 1 część obejmuje wolności i prawa osobiste, np. obywatela polskiego nie można
wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu (a. 52 u. 4), obywatel polski nie podlega ekstradycji czyli wydaniu
władzom innego państwa (a. 55 u. 1). 2 część obejmuje prawa polityczne, np. czynne i bierne prawa wyborcze
(a. 62, 99, 127 u. 3), prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej (a. 61). 3
grupa obejmuje prawa socjalne, takie jak: prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy na wypadek
bezrobocia (a. 67), prawo dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (a.
68 u. 2).
Sposób uzyskiwania obywatelstwa polskiego nabywa się je przez urodzenie z rodziców będących obywatelami
polskimi. Miejsce urodzenia nie gra żadnej roli. Jest to zasada prawa krwi. Obywatelstwo polskie
cudzoziemcom nadaje Prezydent RP (a. 137). Jest to tzw. naturalizacja. Obywatela polskiego nie można
pozbawić obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie, lecz na to konieczna jest zgoda Prezydenta RP (a. 34 u.
2 i a. 137). W wolności nikt nie może ingerować, a zwłaszcza organy władzy publicznej. O tym, czy dana
jednostka zechce skorzystać z wolności, nikt poza nią decydować nie może. Prawa (zwane też prawami
podmiotowymi i uprawnieniami) polegają na tym, że jednostka która z nich korzysta może (ale nie musi)
oczekiwać, a nawet domagać się pewnych działań lub świadczeń na swoją rzecz, przede wszystkim ze strony
organów władzy publicznej.
Art. 32 deklaruje fundamentalną w każdym państwie liberalnym i demokratycznym zasadę równości
wszystkich wobec prawa. Równość ta oznacza, że obowiązujące w państwie prawo nie może różnie traktować
podmiotów, które są pod istotnym względem wobec siebie podobne, lecz traktować je w taki sam sposób, tj.
gwarantując im takie same wolności i prawa oraz nakładając na nie takie same obowiązki. Ponadto prawo musi
być równo stosowane wobec wszystkich, których uprawnienia i obowiązki określa.
Zakaz dyskryminacji (a. 32 u. 2) nie odnosi się tylko do władz publicznych lecz i do innych podmiotów (np.
pracodawców) Dyskryminacja, to takie postępowanie, w wyniku którego odmawia się danej osobie praw i
uszczupla wolności, które się jej należą z mocy Konstytucji. Może to być dyskryminacja prawna (ustawy
odbierają to, co gwarantuje Konstytucja) lub faktyczna (odmowa wobec tej osoby realizacji przepisów
deklarujących jej wolności i prawa). Szczególnym przypadkiem dyskryminacji jest dyskryminacja ze względu
na płeć. Art.. 33 stanowi, iż kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym,
społecznym i gospodarczym.
Wolności i prawa osobiste - dot. osobistego statusu jednostki w państwie i społeczeństwie. Konstytucja RP do
tej kategorii zalicza: prawną ochronę życia człowieka (a. 39); zakaz przeprowadzania na człowieku, bez jego
zgody, eksperymentów naukowych (a. 39); zakaz tortur, okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania
i karania(a. 40); nietykalność osobistą i wolność osobistą wraz z gwarancjami chroniącymi jednostkę przed
arbitralnym zatrzymanie, aresztowaniem i więzieniem (a. 41); prawa związane z postępowaniem karnym:
zakaz działania prawa karnego wstecz, prawo do obrony, domniemanie niewinności (a. 42); nieprzedawnienie
zbrodni przeciw ludzkości (a. 43); prawo do sprawiedliwego, właściwego, niezależnego, bezstronnego,
niezawisłego sądu działającego bez nieuzasadnionej zwłoki (a. 45); gwarancję, że przepadek rzeczy może
nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i na podstawie prawomocnego wyroku sądu (a. 46);
prawo do prywatności (a. 47); prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami
(a. 48); wolność i tajemnicę komunikowania się (a. 49); nienaruszalność mieszkania, innych pomieszczeń i

3

pojazdów (a. 50); prawo do ochrony informacji osobowych (a. 51); wolność poruszania się po terytorium
państwa, wyjazdu za granicę, wyboru miejsca zamieszkania (a. 52 u. 1-3); zakaz wydalania z kraju obywatela
polskiego (a. 52 u. 4); wolność sumienia i religii (a. 53); wolność wyrażania, pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji (a. 54); zakaz ekstradycji obywatela polskiego (a. 55 u. 1); prawo cudzoziemca
do uzyskania w Polsce azylu (a. 56).
Wolności i prawa polityczne – odnoszą się do udziału jednostki w życiu politycznym społeczeństwa w tym, w
szczególności, do udziału w sprawowaniu władzy publicznej. Konstytucja stanowi, że są to: wolność
zgromadzeń (a. 57); wolność zrzeszania się (a. 58); wolności związkowe, prawo do rokowań, strajków
pracowniczych i innych form protestu (a. 59); prawo obywateli polskich do dostępu do służby publicznej na
jednakowych zasadach (a. 60); prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności organów władzy
publicznej i osób pełniących funkcje publiczne (a. 61); prawo obywatela do udziału w referendum, prawo
wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i radnych (a. 62); prawo składania petycji, wniosków i skarg (a.
63).
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo własności, innych praw majątkowych i prawo
dziedziczenia (a. 64); wolności wyboru pracy i wykonywania zawodu, zakaz pracy dzieci poniżej 16 roku
życia, zakaz pracy przymusowej (a. 65 u. 1-3); prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
prawo do dni wolnych od pracy i płatnego urlopu (a. 66); prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego w
razie choroby, inwalidztwa, osiągnięcia wieku emerytalnego oraz niezawinionego pozostawania bez pracy (a.
67); prawo do ochrony zdrowia, prawo obywateli do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej
finansowanej ze środków publicznych (a. 68); prawo osób niepełnosprawnych do pomocy w zapewnieniu
egzystencji (a. 69); prawo do nauki, prawa do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych i obowiązku pobierania
nauki do 18 roku życia (a. 70 u. 1-2); wolności rodziców wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne
(a. 70 u. 3); prawo rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej do szczególnej pomocy
ze strony władz publicznych (a. 71 u. 1); prawo matki przed urodzeniem i po urodzeniu dziecka do szczególnej
pomocy władz publicznych (a. 71 u. 2); ochrona praw dziecka (a. 72); wolności artystyczne, badań
naukowych, ogłaszania ich wyników, wolności nauczania oraz korzystania z dóbr kultury (a. 73); prawo do
informacji o stanie i ochronie środowiska (a. 74 u. 3); ochrona praw lokatorów (a. 75 u. 2); ochrona praw
konsumentów (a. 76).
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela. Chodzi tu na ogół o ich ograniczenia prawne.
Ograniczenia te można wprowadzić tylko w ustawie. Nie można ich zatem ustanawiać aktami niższego rzędu
niż ustawa. Ponieważ ustawa jest aktem uchwalanym przez parlament – przedstawicielstwo Narodu, należy
założyć, że dziać się to będzie pod kontrolą społeczną. Czy konieczność ograniczenia wolności i praw jest
uzasadniona ocenia się to biorąc pod uwagę łącznie kilka kryteriów lub choćby jedno z nich: bezpieczeństwo
państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, moralność publiczna lub wolności i
prawa innych osób. Dopuszczalne są jedynie ograniczenia w zakresie korzystania z wolności i praw, ale nie ich
całkowite zniesienie.
Instytucjonalne i proceduralne środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela Są nimi: prawo do
wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona na jednostce przez niezgodne z prawem działanie organów
publicznych (a. 77 u. 1); zakaz zamykania, nawet ustawą, drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych
wolności i praw (a. 77 u. 2); prawo zaskarżenia każdego orzeczenia lub decyzji wydanej w I instancji. Wyjątki
są dopuszczone ustawą (a. 78); skarga konstytucyjna (a. 79); prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc
w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (a. 80).
Obowiązki obywatela wierność RP i troska o dobro wspólne (a. 82); obrona Ojczyzny (a. 85).
Obowiązki człowieka obowiązek przestrzegania prawa RP (a. 83); obowiązek ponoszenia ciężarów i
świadczeń, w tym podatków, określonych w ustawie (a. 84); obowiązek dbania o stan środowiska (a. 86).
Żródła prawa Na przełomie lat 80 – 90 przez powstanie NSA i TK, których orzecznictwo zaczęło hamować
samowolę prawotwórstwa rządowego. Przerodziło się to najpierw w postulat stworzenia zamkniętego systemu
źródeł prawa, tzn. dopuszczenia, aby przepisy prawa mogły być stanowione przez organy enumeratywne
wyliczone w Konstytucji i tylko w formach (typach aktów) przez konstytucje przewidzianych. Ostatecznie
można wszelkie ustalenia ująć w cztery klauzule:
1.

Po raz pierwszy w historii polskiego Konstytucjonalizmu mamy rozdział, poświęcony całościowo

problematyce źródeł prawa w RP. Jest to rozdział III składający się z 8 artykułów (art. 87 – 94)

2.

Regulacja tego systemu opiera się na zasadzie hierarchiczności jego budowy, zapewniającej

Konstytucji i ustawom pozycję nadrzędną – łączyło się to z tym m.in.: wykluczono kompetencje organów
władzy wykonawczej do stanowienia jakichkolwiek aktów normatywnych o randze ustawy, natomiast
wyjątkami od tej zasady jest art. 234, który dopuszcza rozporządzenie Prezydenta, które miałoby moc

4

ustawy. Jednakże takie rozporządzenie może być wydane wyłącznie podczas stanu wojennego i
jednocześnie nie możności zebrania posiedzenia sejmu. Drugim przypadkiem jest tzw. wtórne prawo
wspólnotowe art. 91 ust 3. Po trzecie art. 59 ust 2 Konstytucji, który wspomina o układach zbiorowych
pracy, co nawiązuje do tradycyjnego rozwiązania pozwalającego na umieszczenie w tych układach pewnych
norm prawnych o powszechnie obowiązującym charakterze.

3.

Regulacja systemu określa również, w jakim miejscu znajdują się umowy międzynarodowe (art. 88

ust 2 – do art. 91)

4.

Regulacje systemu powinny opierać się na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego

od przepisów o charakterze wewnętrznym.

Źródłami prawa powszechnie obowiązującego mogą być: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.
Konstytucja – Ustawy – mają charakter aktów samoistnych, tzn. mogą być wydawane w ramach ogólnej
kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia, nie jest w tym celu koniecznie żądane szczegółowe
upoważnienie. Winczorek przedstawia ustawę jako narzędzie władzy ustawodawczej, dzięki któremu można
regulować wszelkie kwestie nie uregulowane w Konstytucji i nie uregulowane w regulaminach (Sejmu,
Senatu, ZN). Autor ten zwraca uwagę również na hierarchiczność w systemie źródeł praw powszechnie
obowiązującego, a więc wszelkie akta podustawowe muszą być z ustawą zgodne i wydawane w celu jej
wykonania. Zwraca uwagę na to, że aby nadać jakieś materii status prawa powszechnie obowiązującego należy
ją uchwalić w drodze ustawy. Należy pamiętać, iż jeżeli dana materia jest już jako akt normatywny, to nie
powinien wprowadzać rozstrzygnięć indywidualnych i konkretnych, a abstrakcyjne i generalne. Natomiast
zwraca się uwagę na ich szczegółowość.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja – jest to akt urzędowy polegający na potwierdzeniu
przez państwo wobec pozostałych stron umowy, że bierze na siebie wynikające z niej obowiązki i uprawnienia.
Winczorek przedstawia w zasadzie dwa rodzaje ratyfikowanej umowy międzynarodowej: ratyfikacja zwykła i
kwalifikowana. Ratyfikacja zwykła – jest to ratyfikacja w związku z którą nie jest wymagana zgoda wyrażona
w ustawie. Tryb tej ratyfikacji jest następujący: po pierwsze Prezes RM zawiadamia Sejmową Komisję Spraw
Zagranicznych (SKSZ), która informuje go czy przyjmuje owe zawiadomienie co skutkuje możliwością
przedłożenia danej umowy do ratyfikacji przez Prezydenta RP. Po drugie jeżeli SKSZ nie przyjmie
zawiadomienia, sprawozdanie z zastrzeżeniami jest przedstawiane Sejmowi. Wówczas sejm decyduje w jakim
trybie dana ratyfikacja zostanie przeprowadzona. Ratyfikacja kwalifikowana – jest to ratyfikacja w związku z
którą jest wymagana zgoda w ustawie, ratyfikacja ta ma zastosowanie w sprawach o których mowa w art. 89
Konstytucji, w tym przypadku stosuje się tryb uchwalenia ustawy zwykłej, gdzie jest możliwe weto prezydenta
lub skierowanie danego projektu przed podpisaniem do TK. Szczególnym rodzajem ratyfikacji kwalifikowanej
jest ratyfikacja dotycząca spraw zawartych w art. 90 ust 1. (przykładem takiej umowy jest traktat akcesyjny
Polski do UE), w stosunku do powyższego art., stosowane są dwa tryby zaakceptowania danej umowy.
Pierwszym jest to ustawa podjęta przez Sejm i Senat bezwzględną większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Drugim trybem jest w myśl art. 90 ust3 i art. 125
Konstytucji); tryb ten polega na przeprowadzeniu referendum, jego wynik jest wiążący jeżeli weźmie w nim
udział więcej niż połowa obywateli uprawnionych do głosowania. Tryb ten ma szczególną moc ponieważ
Prezydent nie może odmówić podpisania umowy jeżeli została wyrażona w sposób prawidłowy zgoda Narodu.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest jednym ze źródeł powszechnie
obowiązującego prawa i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania
ustawy. Jeżeli umowa ratyfikowana została przyjęta za zgodą ustawy lub w drodze referendum uznaje się że
ma pierwszeństwo przed ustawą, natomiast jest wymagana sytuacja kiedy ustawy nie da się z daną umową
pogodzić (art. 91ust 2).
Rozporządzenia – muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych. W myśl art. 92 Konstytucji – mogą
być tylko wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego, a upoważnienie to musi mieć charakter
szczegółowy pod kontem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym. Podobny wykonawczy charakter mają
akty prawa miejscowego art. 94. W aspekcie podmiotowym kompetencje do wydawania rozporządzeń
Konstytucja przyznaje Prezydentowi (art. 142 ust. 1); Radzie Ministrów (art. 146 ust 4 pkt.2) Prezesowi Rady
Ministrów (art. 148 ust 3); ministrom kierującym określonymi działaniami administracji rządowej i
przewodniczącym komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4 (art. 149 ust 2 i 3); Krajowej Radzie
Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust 2).
Akty prawa wewnętrznego – są to akta, które mogą być również stanowione przez organa władzy publicznej,
są to akty o charakterze normatywnym. Jednakże obowiązują wyłącznie jednostki organizacyjne podległe
organowi wydającemu dany akt, art. 93 ust 1 Konstytucji mówiąc o tych aktach wymienia tylko uchwały Rady

5

Ministrów i ministrów. W wyroku z 1 grudnia 1998 K 21/98 stwierdził odnośnie art. 93 „art. traktowany musi
być jako ustanawiający ogólny i bezpiecznie wiążący model aktu o charakterze wewnętrznym... Za
podstawowy element tego modelu trzeba uznać zakres aktu wewnętrznego, który w żadnym wypadku nie może
dotyczyć jakichkolwiek podmiotów, które nie są podległe organowi wydającemu ten akt”.
Akta prawa miejscowego – są to akta, które muszą być wydawane na podstawie ustaw i w ich granicach.
Uregulowania odnośnie aktów prawa miejscowego są zawarte w Konstytucji art. 94; Ustawie o samorządzie
gminnym głównie art. 40, 41, 90; samorządzie powiatowym głównie art. 40, 41, 78; samorząd województwa
art. 89- 91. Za równo Winczorek jak i Garlicki ten temat wyłącznie wspominają brak jest konkretnego
komentarza. Jednakże, akta prawa miejscowego obowiązują na danym terytorium samorządu który dany akt
wydał. Ustawy ww. określają jakie sprawy mogą być uregulowane w tych aktach, w przypadku gminy mogą to
być m.in. akta dotyczące: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i
instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń
użyteczności publicznej; w samorządzie powiatowym: wymagających uregulowania w statucie,
porządkowych, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych
obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; w samorządzie województwa: akty tak konkretnie nie są
wyłuszczone ale można powiedzieć że obejmują wszelkie te sprawy które są wymienione wyżej, tylko zakres
tych spraw jest odnośnie całości lub zgodnie z art. 89 części województwa.
Sejmowe postępowanie uchwałodawcze Zasady odróżniające je od postępowania ustawodawczego: projekty
uchwał wnosić mogą: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, co najmniej 15 posłów, Marszałek Sejmu może
zażądać dołączenia uzasadnienia do projektu uchwały, jeśli nakłada ona obowiązki na określone podmioty;
projekt rozpatruje się w 2 czytaniach; niektóre uchwały Sejm przyjmuje inną niż zwykła większość głosów, w
tym min. bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
większością kwalifikowaną co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, większością kwalifikowaną co
najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwały Sejmu nie zawsze
mają charakter normatywny, podczas gdy normatywność jest immanentną cechą ustawy.
Inicjatywa ustawodawcza polega na wniesieniu przez dany podmiot projektu ustawy wywołując po stronie

parlamentu obowiązek zajęcia się tym projektem. Nie oznacza to jednak obowiązku jego uchwalenia.
Przysługuje posłom (komisji sejmowej lub co najmniej 15 posłom), Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie
Ministrów, 100.000 obywateli mającym prawo wybierania do Sejmu.

Procedura realizacji inicjatywy ustawodawczej posłów: Posłowie nie mogą występować jednoosobowo, lecz w
zespołach (komisja sejmowa lub grupa posłów w liczbie co najmniej 15). Projekty komisyjne są zazwyczaj
przygotowywane z udziałem posłów należących do różnych klubów poselskich. Projekty wnoszone przez
grupę posłów są niekiedy popierane przez posłów z różnych klubów, często są jednak wnoszone przez posłów
jednego klubu, bez wsparcia pozostałych (klub ma co najmniej 15 członków). Posłowie występujący z
projektem ustawy wyłaniają ze swego grona osobę, która będzie ten projekt prezentować na forum Sejmu.
Procedura realizacji inic. ustaw. Senatu: prawo do wykonywania inic. ustaw. Należy nie do poszczególnych

jego członków (senatorów) czy ich zespołów, ale do Izby działającej jako całość. Wniesienie projektu
ustawy poprzedzają senackie prace przygotowawcze. Senat wnosi projekt ustawy do Sejmu. Projekt
przedstawia Sejmowi i popiera go na forum senator wyznaczony w tym celu przez senat. Jeśli Sejm
uchwali na podstawie tego projektu ustawę, Senat powraca do podjętej przez siebie w ten sposób sprawy,
ustosunkowując się do decyzji ustawodawczej posłów. Może on uchwalić poprawki do tej ustawy, a
także podjąć uchwałę o jej odrzuceniu w całości, gdyby np. posłowie nadali jej kształt, którego Senat nie
aprobuje i którego nie życzył sobie w momencie uchwalania projektu.

Procedura realizacji inic. ustaw. Prezydenta RP Prezydent może korzystać z inicjatywy ustawodawczej
samodzielnie. Przygotowanie projektów ustaw powierza bądź fachowym pracownikom swojej Kancelarii, bądź
ekspertom. Prezydenta w postępowaniu przed Sejmem reprezentuje minister (sekretarz, podsekretarz stanu) z
jego Kancelarii.
Procedura realizacji inic. ustaw. obywateli: 1. Należy powołać komitet składający się z co najmniej 15
obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Komitet ten jest organem który zbiera podpisy, prowadzi
kampanie promocyjną projektu ustawy, oraz wszelkie inne czynności które do niego należą. 2. Komitet ze
swojego grona wybiera przewodniczącego i jego zastępców, przewodniczący pełni role przedstawicielską
Komitetu. 3. O powstaniu Komitetu powiadamia się Marszałka Sejmu, któremu wraz z zawiadomieniem o
powstaniu komitetu (w którym należy przedstawić jego skład, co najmniej 15 osób, wraz z ich danymi
osobistymi), projekt ustawy, oraz 1000 podpisów osób które popierają dany projekt. 4. 14 dni od dania
doręczenia zawiadomienia Marszałek Sejmu postanawia o jego przyjęciu. Przyjęcie to następuje jeżeli
zawiadomienie spełnia wszelkie warunki o których mowa w ustawie z dnia 24 czerwca 1999 o IUO. O

6

przyjęciu zawiadomienia Marszałek Sejmu powiadamia niezwłocznie przewodniczącego Komitetu. 5. Po
przyjęciu zawiadomienia Komitet jest obowiązany ogłosić w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym, fakt
nabycia osobowości prawnej, adres komitetu oraz miejsca udostępnienia projektu ustawy do publicznego
wglądu. Po ogłoszeniu w dzienniku tych danych Komitet może rozpocząć kampanie promocyjną projektu
ustawy, jak również zbierać resztę wymaganej liczby podpisów tj. co najmniej 100000. 6. Wymagana liczba
100000 podpisów musi być zebrana nie dłużej niż 3 miesiące od dnia przyjęcia zawiadomienia o powstaniu
Komitetu. 7. Po złożeniu projektu ustawy wraz ze 100000 podpisów oraz po spełnieniu wszystkich innych
wymogów określonych w art. 7 ust. 2; 9 ust. 2; oraz 10 ust. 2 ustawy IUO, oraz wymogów określonych w
Regulaminie Sejmu zwłaszcza art. 34 ust 2, Marszałek Sejmu kieruje dany projekt do pierwszego czytania w
Sejmie. Pierwsze czytanie w Sejmie nie może się odbyć później niż 3 miesiące od dnia wniesienia projektu
ustawy wraz z wymaganą liczbą podpisów. 8. Przedstawiciel komitetu jest uprawniony do uczestniczenia w
pracach Sejmu i Senatu w trybie i zasadach określonych w regulaminie sejmu (art. 34 ust 1)
Finansowanie inicjatywy ustawodawczej obywateli odbywa się zgodnie z art. 15, 16, 17 Ustawy o IUO, oraz
ustawie z 15 marca 1933 o zbiórkach publicznych (Dz. U. 1998 r. Nr 106, poz. 668). Wszelkie sprawy
finansowe Komitetu prowadzi pełnomocnik finansowy komitetu. Komitet z własnych środków pokrywa koszty
związane z promocją projektu ustawy. Na sfinansowanie działań związanych z inicjatywą obywatelską
obywateli Komitet może organizować zbiórki publiczne. Natomiast ustawa nie określa innych możliwych
źródeł finansowania inicjatywy ustawodawczej, ustawa wymienia w art. 16 jedynie jakie środki nie mogą być
wykorzystane w finansowaniu inicjatywy ustawodawczej.
Do podstawowych środków których stosowanie jest zabronione uważa się środki finansowe pochodzące: z
budżetu państwa, od państwowych jednostek organizacyjnych, z budżetu jednostek samorządu terytorialnego,
związków komunalnych i innych komunalnych osób prawnych, od przedsiębiorców państwowych, a także
przedsiębiorców z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, związków komunalnych
oraz innych komunalnych osób prawnych. Cały system finansowania inicjatywy ustawodawczej musi być
jawny, a sprawozdanie z wykonania inicjatywy wraz z niezbędnymi informacjami jest przekładane ministrowi
finansów publicznych nie później niż 3 miesiące do dnia wniesienia projektu ustawy do sejmu, lub rozwiązania
komitetu. Sprawozdanie to musi być również ogłoszone w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym, a dokumenty
związane z finansowaniem inicjatywy pełnomocnik Komitetu powinien przetrzymać przez 12 miesięcy, od
dnia publikacji sprawozdania.
Wymogi dot. Projektu ustawy stawiane przez Regulamin Sejmu Musi być złożony w postaci pisemnej na ręce
Marszałka Sejmu. Do projektu dołącza się uzasadnienie, które powinno wyjaśniać potrzebę i cel wydania
ustawy, przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana, wskazywać różnicę pomiędzy
dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym, przedstawiać przewidywane skutki społeczne,
gospodarcze, finansowe i prawne jego przyjęcia, wskazywać źródła finansowania ustawy i jej skutki dla
budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto powinny się znaleźć informacje nt. założeń
podstawowych aktów wykonawczych w stosunku do projektowanej ustawy, a także oświadczenie o zgodności
projektu ustawy z prawem UE lub o stopniu i powodach niezgodności z tym prawem, albo też oświadczenie,
że przedmiot regulacji nie jest objęty prawem UE. W przypadku projektów wnoszonych przez posłów, Senat i
obywateli Marszałek Sejmu zleca ich sprawdzenie pod względem zgodności z prawem europejskim służbom
legislacyjnym Kancelarii Sejmu. Projekty rządowe i prezydenckie powinny być pod tym względem
sprawdzone przez odpowiednie jednostki organizacyjne podległe Radzie Ministrów lub Prezydentowi RP.
Marszałek sejmu może zwrócić wnioskodawcy do uzupełnienia projekt ustawy, której uzasadnienie nie
odpowiada ww. warunkom. Gdy zaś pojawi się wątpliwość, czy projektowana ustawa jest zgodna z prawem
Marszałek Sejmu może ja skierować, celem wyrażenia opinii, do Komisji Ustawodawczej Sejmu, która może
większością 3/5 głosów uznać projekt za niedopuszczalny. W takim przypadku Marszałek nie powinien
nadawać dalszego biegu. Marszałek zarządza wydrukowanie projektu ustawy wraz uzasadnieniem oraz
dostarczenie ich posłom. Projekty te wraz z niektórymi dokumentami gromadzonymi w toku postępowania
legislacyjnego, uzyskują postać tzw. druków sejmowych opatrzonych kolejnymi, chronologicznie
następującymi w ramach danej kadencji Sejmu numerami.
Czytanie projektu oznacza debatę poselską nad projektem, toczoną na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub w
komisjach sejmowych. Debacie tej towarzyszą głosowania nad projektem i poprawkami wnoszonymi do niego
przez uprawnione podmioty.
oznacza debatę poselską nad projektem, toczoną na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub w komisjach
sejmowych. Debacie tej towarzyszą głosowania nad projektem i poprawkami wnoszonymi do niego przez
uprawnione podmioty.

7

Wycofanie projektu – wnioskodawca może wycofać projekt w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie
do czasu zakończenia 2 czytania. Wycofanie projektu oznacza zamknięcie dot. go postępowania
legislacyjnego. Poselski projekt ustawy uważa się za wycofany również wówczas, gdy do czasu zakończenia 2
czytania na skutek rezygnacji z popierania projektu przez poszczególnych posłów (cofnięcie podpisu) ich
liczba zmaleje poniżej 15.
Pierwsze czytanie (nie może się odbyć wcześniej niż w 7 dniu od dostarczenia posłom odpowiednich druków
sejmowych projektu ustawy) przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub w komisji (a. 37 u. 1 RS). To, jakie
projekty rozpatrywane są w 1 czytaniu na posiedzeniu Sejmu, decyduje ich ważność i stopień skomplikowania.
Do debaty plenarnej kieruje się projekty ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych,
wyborczych, regulujących ustrój i kompetencje władz publicznych oraz kodeksów. Marszałek Sejmu może
skierować do 1 czytania na posiedzeniu Sejmu inne projekty ustaw, jeśli przemawiają za tym ważne względy.
Jeśli projekt w 1 czytaniu ma nie być rozważany na posiedzeniu sejmu, trafia do odpowiedniej komisji. 1
czytanie projektu ustawy obejmuje ustnie uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę poselską w spr.
ogólnych zasad projektu oraz pytania i odpowiedzi wnioskodawcy. Jeśli odbywa się ono na posiedzeniu sejmu,
kończy się ono odesłaniem projektu do komisji w celu dalszej nad nim pracy. Komisja może być jedna stała
lub kilka działających łącznie lub komisja nadzwyczajna powołana do rozpatrzenia tego właśnie projektu. W
debacie może pojawić się wniosek o odrzucenie projektu w 1 czytaniu. Wniosek taki poddaje się pod
głosowanie posłów. Jeśli zostanie przyjęty większością głosów, kończy się postępowanie z danym projektem
ustawy. W przeciwnym razie trafia do komisji. W komisji poddaje się projekt ustawy szczegółowemu
rozpatrzeniu. W tym celu komisja może powoływać podkomisje dla rozważenia jakiś fragmentów projektu
ustawy lub jakiś szczegółowych kwestii. W pracy komisji uwzględnia się opinie nt. projektu, wyrażone na
posiedzeniu plenarnym Sejmu lub kierowane do właściwej komisji przez inne komisje Sejmu. W
posiedzeniach komisji winien uczestniczyć upoważniony przedstawiciel wnioskodawcy projektu. Komisja lub
podkomisja może skorzystać z rad zaproszonych ekspertów. Do projektu mogą być zgłaszane poprawki.
Zgodnie z a. 119 u. 2 Konstytucji prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go
przez Sejm mają: wnioskodawca, posłowie i rada Ministrów. Gdy idzie o posłów, poprawki może proponować
każdy poseł, nie zaś zespół posłów, jak w przypadku wnoszenia projektu. Zgłaszane poprawki podlegają w
komisji głosowaniu i aby zostały przyjęte, uzyskać muszą większość głosów. Poprawki, które zostały w
komisji odrzucone, mogą na żądanie ich wnioskodawców zostać przedstawione Sejmowi jako wnioski
mniejszości. W rezultacie debat w komisji powstaje jednolite sprawozdanie z prac nad projektem, które będzie
przedstawione Sejmowi. Komisja może więc przedstawić Sejmowi propozycję: przyjęcia ustawy bez
poprawek; przyjęcia projektu z określonymi poprawkami; odrzucenie projektu w całości. Informacje o
wnioskach mniejszości zamieszcza się w sprawozdaniu komisji. Komisja wyłania spośród swoich członków
posła-sprawozdawcę, któremu powierza zadanie przedstawienia wyników jej prac na posiedzeniu Izby.
Marszałek Sejmu zarządza drukowanie sprawozdania komisji oraz doręczenie go wszystkim posłom.
Drugie czytanie (nie może się odbyć wcześniej niż w 7 dniu od dostarczenia posłom odpowiednich druków
sejmowych projektu ustawy) obejmuje: przedstawienie Sejmowi sprawozdania z prac komisji,
przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie dalszych poprawek i wniosków. Jeśli takie dodatkowe poprawki
istotnie się pojawią, projekt, jeśli sejm nie postanowi inaczej, odsyła się ponownie do komisji celem
ustosunkowania się do nich i, ewentualnie, przedstawienia Sejmowi poprawionego sprawozdania
uwzględniającego nowe poprawki. Komisja może zaproponować Sejmowi również ich odrzucenie.
Poprawione sprawozdanie jest na polecenie Marszałka drukowane i dostarczone posłom.
Trzecie czytanie – może mieć miejsce bezzwłocznie po zakończeniu 2 czytania, jeśli projekt ustawy nie został
ponownie skierowany do komisji. 3 czytanie obejmuje: - przedstawienie przez posła sprawozdawcę
poprawionego sprawozdania komisji, albo, jeśli projekt nie został odesłany ponownie do komisji, poprawek i
wniosków zgłoszonych w trakcie 2 czytania; - głosowanie. Głosowaniu poddaje się w pierwszej kolejności
wniosek, jeśli został taki złożony, o odrzucenie projektu w całości. Jeśli wniosek taki zostanie przyjęty
większością głosów, postępowanie legislacyjne z danym projektem ulega zamknięciu. Gdyby takiego wniosku
nie było lub został odrzucony, pod głosowanie poddaje się najpierw te poprawki, których przyjęcie lub
odrzucenie rozstrzyga o przyjęciu innych poprawek, a następnie, w zależności od wyników tego głosowania,
wszystkie pozostałe. Poprawki poddaje się głosowaniu każdą oddzielnie, chyba że stanowią one nierozerwalną
całość. Po przyjęciu (odrzuceniu) poprawek pod głosowanie poddaje się cały tekst ustawy wraz z przyjętymi
poprawkami. Marszałek Sejmu może też, jeśli nie zgłoszono w tym zakresie sprzeciwu, poddać od razu projekt
ustawy pod głosowanie wraz z zaproponowanymi poprawkami. 3 czytanie kończy postępowanie z projektem
ustawy w Sejmie. Od chwili przyjęcia projektu w Sejmie staje się on już ustawą.

8

Postępowanie ustawodawcze w Senacie - uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek przekazuje Senatowi (a.
121). Od dnia przekazania ustawy Senat dysponuje 30 dniami dla jej rozpatrzenia. Jeśli w tym terminie Senat
nie podejmie stosownej uchwały uważa się że przyjął on ustawę bez poprawek. Postępowanie w Senacie jest
nieco podobne do sejmowego. Do ustawy ustosunkowuje się odpowiednia komisja senacka, która przedstawia
Izbie sprawozdanie ze swojej pracy. Komisja może w nim zaproponować Senatowi przyjęcie ustawy bez
poprawek, uchwalenie poprawek do ustawy lub przyjęcie uchwały o odrzuceniu ustawy w całości. W
przypadku podjęcia przez senat uchwały o odrzuceniu ustawy albo uchwałę o wprowadzeniu do niej poprawek,
ustawa wraca do Sejmu. Stanowisko senatu jest przedmiotem debaty w komisji, która rozpatrywała projekt
ustawy. Komisja przygotowuje sprawozdanie ze swych obrad. Zawarty jest w nim wniosek o przyjęcie lub
odrzucenie uchwały senatu. Jeśli w grę wchodzą poprawki do ustawy, to komisja może zaproponować
przyjęcie jednych, a odrzucenie innych. Głosowanie w Sejmie nad uchwałą Senatu dot. nie jej przyjęcia, ale
odrzucenia. Sejm odrzuca uchwałę senatu bezwzględną większością głosów. Jeśli wniosek o odrzucenie
uchwały senatu nie uzyska takiej większości, uchwałę tę uważa się za przyjętą (a. 121 u 3). Oznacza to, w
zależności od sytuacji, albo że ustawa zostaje odrzucona, albo że wchodzą do niej uchwalone przez Senat
poprawki.
Prezydenta RP w postępowanie ustawodawczym – jeśli postępowanie w Sejmie i Senacie zakończyło się
przyjęciem ustawy, Marszałek Sejmu przekazuje ją Prezydentowi RP do podpisu (a. 122 u. 1). Podpis
Prezydenta RP ma to znaczenie, iż potwierdza przyjęcie ustawy zgodnie z wymogami Konstytucji. Bez
podpisu ustawa nie może być ogłoszona, a przez to nie może wejść w życie (a. 88 u. 1) i być wykonywana. Na
podpisanie ustawy Prezydent RP ma 21 dni od dnia przekazania jej przez Marszałka Sejmu (a. 122 u. 2).
Prezydent RP może odmówić podpisania ustawy, a jeśli to uczyni, może wybrać jedno z dwóch wyjść: albo z
umotywowanym wnioskiem skieruje ją do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (a. 122 u. 5), albo wystąpi z
wnioskiem do TK w spr. stwierdzenia zgodności tej ustawy z Konstytucją (a. 122 u. 3). Wykorzystując
pierwszą z nich Prezydent traci możliwość skorzystania z drugiej i odwrotnie. Wystąpienie Prezydenta RP do
Sejmu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy nosi potoczna nazwę weta ustawodawczego. Weto
ustawodawcze nie ma charakteru absolutnego (uchylającego ustawę). Jest to weto zawieszające, które
parlament może odrzucić. Prezydent może zażądać, aby Sejm raz jeszcze przyjrzał się ustanowionym przez
siebie, a budzącym jego wątpliwości przepisom. Jeśli Prezydent skorzysta z weta, wstrzymaniu ulega bieg 21-
dniowego terminu do podpisania ustawy (a. 122 u. 6). Wetując ustawę Prezydent krytykuje zwykle niektóre jej
przepisy, rzadko jej tekst w całości. Mimo to weto obejmuje cała ustawę i jeśli nie zostanie odrzucone,
oznacza, że ustawa pierwotnie przyjęta przez obie Izby, nie dochodzi ostatecznie do skutku. Jeśli Sejm
odrzucie weto, Prezydent musi w ciągu 7 dni podpisać i zarządzić ogłoszenie w Dzienniku Ustaw ustawę,
którą Sejm, odrzucając weto, uchwalił ponownie. Druga możliwość, jaka stoi przed Prezydentem RP, to przed
podpisaniem ustawy skierowanie jej do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent winien korzystać z tej drogi
wówczas, gdy podejmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy z Konstytucją. We wniosku do
Trybunału Prezydent musi wskazać przepisy ustawy sprzeczne, jego zdaniem, z określonymi przepisami
Konstytucji, a także uzasadnić swoje stanowisko. Wystąpienie Prezydenta do TK wstrzymuje bieg, 21
dniowego terminu do podpisania ustawy (a. 122 u. 3). Jeżeli TK orzeknie, że ustawa jest zgodna z Konstytucja,
Prezydent musi ją podpisać. Jeśli Trybunał uzna, iż wystąpienie Prezydenta jest słuszne Prezydent może
odmówić jej podpisania. (a. 122 u. 4 zd. 1). Jeśli niezgodność ta dot. poszczególnych przepisów ustawy, a TK
nie orzekł, że są one nierozerwalnie związane z cała ustawą, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka
Sejmu, podpisuje tę ustawę z pominięciem przepisów ustawy z Konstytucją niezgodnych, albo zwraca ją
Sejmowi w celu usunięcia stwierdzonej przez Trybunał niezgodności (a. 122 u. 4 zd. 2). Wtedy ustawa staje się
przedmiotem ponownych rozważań w parlamencie. Przepisy uznane przez TK za niezgodne z Konstytucją
zostają wyłączone z tekstu ustawy, przez co powstaje próżnia, którą należy wypełnić. Usunięcie niezgodności
polega na uchwaleniu przepisów wypełniających tę próżnię z zachowaniem dotychczasowego,
przedmiotowego zakresu regulacji. Nad tymi przepisami pracuje komisja sejmowa, która poprzednio
rozpatrywała projekt ustawy. Sprawozdanie tej komisji, zawierające propozycje uzupełnień, przedstawione
zostaje Sejmowi, który je uchwala. W dalszej fazie prac do tekstu przepisów uzupełniających ustosunkowuje
się Senat. Po zakończeniu postępowania mającego na celu usunięcie niezgodności z Konstytucją
zakwestionowanych przez TK przepisów ustawy, marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi RP tak zmienioną
ustawę do podpisu.
Postępowanie szczególne: 1. postępowanie z pilnymi projektami ustawy – zgodnie z a. 123 Rada Ministrów
może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny. Instytucja projektu pilnego wiąże się z zadaniami
realizowanymi przez Radę Ministrów (a. 146) i ma na celu umożliwienie szybkiego wprowadzenia w życie
rozwiązań prawnych, które pozwalają na adekwatną reakcje rządu na wydarzenia mające miejsce w życiu

9

gospodarczym, społecznym czy politycznym. Projekt pilny może być uchwalony (lub odrzucony) już po kilku
tygodniach od wniesienia, podczas gdy inne projekty stają się ustawami zwykle po kilku, a nawet kilkunastu
miesiącach od prawidłowego wniesienia do Laski Marszałkowskiej. Jednym z takich terminów (a. 123 u. 3)
jest termin 14 dni na rozpatrzenie projektu przez Senat i 7 dni na podpisanie ustawy przez Prezydenta RP.
Projektami pilnymi mogą być z woli RM wszystkie wnoszone przez nią projekty z wyłączeniem tych, które
dotyczą: wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój
i właściwość władz publicznych, a także kodeksów (a. 123 u. 1). 2 postępowanie z projektami ustaw
budżetowych i pokrewnych – podstawowe odstępstwa od ogólnych zasad postępowania legislacyjnego polegają
na tym, że: w odniesieniu do wymienionych wyżej projektów ustaw jedynym uprawnionym wnioskodawcą jest
RM, co oznacza, że tylko ona może je skutecznie wnosić do Sejmu (a. 221); projekt ustawy budżetowej
przedstawia się Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, który rozpoczyna się 1 stycznia
roku następnego; Sejm i senat nie mogą wprowadzić do ustawy budżetowej poprawek, które by spowodowały
powiększenie deficytu budżetowego zaplanowanego w projekcie tej ustawy przez RM (a. 220 u. 1); senat może
uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi (a. 223), nie może
jednak podjąć uchwały o odrzuceniu tej ustawy w całości; postępowanie legislacyjne z ustawą budżetową w
Sejmie i senacie powinno się zakończyć w ciągu 4 m-cy od przedłożenia jej projektu Sejmowi pod rygorem
ewentualnego skrócenia kadencji Sejmu przez Prezydenta RP (a. 225); Prezydent RP podpisuje ustawę
budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym w ciągu 7 dni. Ustaw tych Prezydent nie może
zawetować, choć może skierować je przed podpisaniem do TK (a. 224 u. 1). Trybunał musi rozpatrzyć
wniosek Prezydenta w ciągu 2 m-cy od dnia złożenia (a. 224 u. 2).
Zasada dyskontynuacji niektóre projekty ustaw mogą nie zostać rozpatrzone do końca kadencji Izb. Projekty te
wygasają w dniu zakończenia kadencji parlamentu. Dzieje się tak dlatego, iż parlament kolejnej kadencji nie
powinien być obciążony zadaniami nie zrealizowanymi przez parlament poprzedni. Nowy parlament powinien
rozpoczynać pracę z „pustymi szufladami”. Jeśli uprawnione do inicjatywy ustawodawczej podmioty
chciałyby doprowadzić do skutku jakieś ustawy, których projekty wygasły, mogą je wnieść do sejmu od nowa.
Wówczas postępowanie z nimi toczy się od początku. Zasada dyskontynuacji odnosi się do projektów ustaw
znajdujących się w sejmie, w Senacie, a także te które po uchwale Senatu, wnoszącej poprawki lub
odrzucającej ustawę, powróciły do Sejmu. Nie dotyczy to ustaw przekazanych Prezydentowi RP do podpisu.
Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi (a. 202 u. 2). Powoływanie i odwoływanie Prezesa NIK Prezes
NIK jest powoływany, na wniosek Marszałka Sejmu lub co najmniej 35 posłów, przez Sejm w drodze wyboru,
bezwzględną większością głosów. Aby wybór dokonany przez Sejm był skuteczny, musi być zgoda senatu. W
przypadku braku zgody Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę (a. 205 u. 1). Prezes NIK nie może
zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć
zawodowych. Nie może on należeć do partii politycznych i związków zawodowych ani prowadzić działalności
publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu (a. 205 u. 2 i 3) Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i
może być powtórzona tylko raz (a. 205 u. 1). Sejm może odwołać Prezesa NIK w przypadkach: zrzeknięcia się
przez niego stanowiska: uznania iż stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby;
skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwa. Powoływanie i odwoływanie
wiceprezesów oraz członków Kolegium NIK Wiceprezesów jest 2, członków Kolegium 14. Powołuje i
odwołuje ich na wniosek Prezesa Marszałek Sejmu. NIK przedkłada Sejmowi coroczne sprawozdanie ze
swojej działalności, a także informacje o wynikach kontroli, wnioskach i wystąpieniach określonej w ustawie o
NIK (a. 204 u. 1 i 2). NIK podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu oraz na wniosek Prezydenta RP, Prezesa
Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. Statut NIK określający organizację wewnętrzna Izby nadaje, w
drodze zarządzenia, Marszałek Sejmu. Skład Kolegium NIK Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny Izby oraz
14 członków (7 wyższych urzędników NIK i 7 p–cieli nauk prawnych lub ekonomicznych). Zadania Kolegium
zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, zatwierdzanie sprawozdania z
działalności NIK, przygotowywanie projektu statutu i budżetu oraz okresowych planów jej pracy. Jednostki
organizacyjne NIK departamenty i delegatury terenowe. Podmiotowy zakres kontroli NIK i ich kryteria Swoją
kontrolą NIK obejmuje: 1. działalność organów administracji rządowej (np. Rada Ministrów, centralne urzędy,
admin. terenowa), NBP, państwowych osób prawnych (np. przedsiębiorstwa) i innych państwowych jednostek
organizacyjnych, jak: instytucje oświatowe, kulturalne, naukowe (np. publiczne szkoły wyższe), a także urzędy
państwowe (np. Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta RP). Podmioty te kontrolowane są wg następujących
kryteriów: legalność (tj. zgodność działań podmiotów z prawem), gospodarność (tj. osiągane efekty
ekonomiczne), celowość (tj. merytoryczna zasadność podjętych działań), rzetelność (tj. skrupulatność,
dokładność, zgodność z prawdą prowadzonej dokumentacji itp.); 2. działalność organów samorządu
terytorialnego (organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego wraz z ich biurami i in.

10

instytucjami o urzędniczym charakterze), komunalnych osób prawnych (np. przedsiębiorstwa usług
komunalnych – komunikacji miejskiej, wodociągów itp.) i innych komunalnych jednostek organizacyjnych
(np. szkoły publiczne – podstawowe i ponadpodstawowe, szpitale, ośrodki kultury, muzea), których zarząd
należy do samorządu terytorialnego (a. 203 u. 2). Kontrola organów samorz. teryt. i należących do niego
jednostek organizacyjnych przeprowadzana jest z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
Kontrola NIK działalności tych jednostek nie jest obligatoryjna. Konstytucja posługuje się w tym przypadku
zwrotem „NIK może kontrolować...” 3. działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów
gospodarczych (np. jednostki niepubliczne – prywatne tj. spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa i inne
twory organizacyjne jak stowarzyszenia, fundacje), w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki
państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa (a. 203 u. 3). Ich
działalność podlega kontroli w dwóch przypadkach: a. gdy korzystają w niej z majątku (np. gruntu, budynków,
maszyn) lub środków (dotacji budżetowych, zwolnień podatkowych), należących albo pochodzących od
państwa lub jednostek komunalnych (samorządu terytorialnego), ponieważ w działalność tę zaangażowany jest
pieniądz publiczny. NIK kontroluje jego wykorzystanie w interesie ogółu obywateli, b. gdy w grę wchodzi
kwestia wywiązywania się przez te jednostki z zobowiązań finansowych (np. podatkowych) na rzecz państwa.
Kontrola NIK nie może wykraczać poza zakres wyznaczony powyższymi warunkami. Jednym z
najważniejszych zadań NIK jest dokonywanie corocznej analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki
pieniężnej, a także przygotowywanie opinii w przedmiocie absolutoriom dla Rady Ministrów (a. 204 u. 1).
Podstawowe zasady i instytucje prawa wyborczego
Wolne wybory – warunki 1. regularne odstępy czasu między kadencjami, 2.wszyscy nieubezwłasnowolnieni
obyw. mają prawo głosować, 3. nieograniczona prawem liczba konkurentów, 4. prawo kandydatów do
prezentowania swoich poglądów 5. uprawnieni do głosowania nie są skrępowani w wyrażaniu swoich
preferencji wyborczych, 6. wybory odbywają się pod nadzorem 7. uczciwe ustalenie wyników głosowania, 8.
możliwość zakwestionowania wyników głosowania przed niezależnym org. arbitrażowym.
Funkcje ustrojowe wyb. powszechnych: 1.Funkcja selekcji kandydatów obywatele udzielają poparcia swoim
kandydatom, w wolnych wyborach kandydatów jest więcej niż mandatów do obsadzenia przy głosowaniu
jedni kandydaci otrzymują poparcie inni nie. 2. Funkcja wyboru programu politycznego przez wybór
odpowiedniego kandydata obywatele dokonują wyboru przedstawianych przez niego programów sprawowania
władzy, realizacja tych progr. jest obowiązkiem zwycięzcy nałożonym nań przez obywateli. 3. Funkcja
legitymizacyjna obywatele przenoszą na swych przedstawicieli prawo do podejmowania w ich imieniu dec.
władczych sprawując przy tym kontrolę nad swymi wybrańcami.
Zasady prawa wyborczego – przymiotniki wyborcze
Sejm-wybory są: powszechne równe, bezpośrednie, proporcjonalne i obywają się w głosowaniu tajnym;
Senat- powszechne, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Prezydent- powszechne, równe, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Organy stanowiące samorz. teryt. (rady gmin powiatów i sejmiki woj. wójt, burmistrz, prezyd. miasta)
powszechne, równe, bezpośrednie, obywają się w głosowaniu tajnym;
Wybory powszechne uczestniczyć w nich mogą jako głosujący wszyscy pełnoprawni obywatele.
Czynne prawo wyborcze po ukończeniu 18 lat. Nie przysługuje ono: osobom pozbawionym praw publicznych;
skazanym przez Trybunał Stanu na pozbawienie praw wyborczych za popełnienie deliktu konstytucyjnego;
ubezwłasnowolnionym.
Osobom mającym czynne pr. wyb. przysługuje też prawo wybieralności – bierne prawo wyborcze – mogą
występ. w charakterze kandydatów ,warunkiem odróżniającym je od czynnego prawa wyborczego jest wiek
kandydata – do Sejmu 21 lat, do Senatu 30lat, na urząd Prezydenta 35 lat.
Władze gmin prowadzą stały aktualizowany rejestr wyborczy. Ujęci są w nim wszyscy zamieszkali w gminie
obywatele którzy korzystają z biernego prawa wyborczego. Na podstawie rejestru wyborców sporządza się dla
potrzeb wyborców spisy wyborców. Z urzędu gminy można uzyskać zaświadczenie o prawie do głosowania
umożliwiające głosowanie w innym miejscu pobytu niż miejsce zamieszkania np. szpitale sanatoria zakłady
karne polskie statki morskie. W RP głosować można jedynie osobiście. Głosowania odbywają się w dniu
wolnym od pracy. Udział w głosowaniu jest prawem obywatela.
Wybory są równe: ze względu na ilość głosów W wyborach do Sejmu i na urząd Prez. każdy wyborca
dysponuje jednym głosem –dokonuje wyboru tylko jednego kandydata. W wyborach do Senatu każdy wyborca
dysponuje tą samą ilością głosów lecz liczba mandatów w różnych okręgach jest różna (od 2do 4) Wybory do
Sejmu Senatu i na urząd prezydencki są pod względem ilości głosów przypadającego na wyborcę równe.
Ze względu na wagę głosu. Waga głosu to proporcja między ilością obywateli zamieszkałych w danym okręgu
a liczbą mandatów przeznaczonych w nim do obsadzenia. Nie dot. to wyboru Prez RP gdyż wybór ma miejsce

11

w skali całego kraju a podział na okręgi i obwody służy sprawnemu przeprowadzeniu głosowania i ustaleniu
jego wyników.
Do Sejmu ordynacja wyborcza z 12 04 01r. do Sejmu i Senatu zakłada ze ustalenie liczby posłów wybieranych
w poszczeg. okręgach oraz podziału województw na okręgi wyborcze odbywa się wg jednolitej normy
przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę wybieranych
posłów w okręgach. Liczba mandatów na dany okręg wyb. jest tak ustalona aby proporcja między liczbą
mandatów i obywateli na każdy okręg była zbliżona w ten sposób waga głosu w skali kraju jest ta sama lub
podobna.
Do Senatu – Konstytucja nie wymaga zachowania warunków równości lecz dot. to jedynie wagi głosu.
Ordynacja wyb. z 01r. Przyjmuje ze wybory do Senatu przeprowadza się w okręgach na jakie podzielono
wojew. lecz liczba mandatów w woj. została dostosowana do liczby mieszkańców każdego z nich.
Zasadę równości należy również rozumieć – że wszyscy wyborcy kandydaci i komitety wyborcze posiadają te
same prawa i obowiązki.
Wybory są proporcjonalne

– jest obligatoryjna tylko w wyborach do Sejmu – dot. jedynie organów

kolegialnych. Propor. dotyczy tylko kandydatów wyst. w zespołach i umieszczonych na zbiorowych listach
kandydatów wystawionych przez komitety wyborcze. Wybory proporcjonalne przeprowadzić można w
okręgach wielomandatowych. Proporcjonalność wyborów polega na tym że przeznaczone do obsadzenia
mandaty dzieli się wprost prop. do liczby głosów, jaka padła na daną listę kandydatów. Nie jest to
proporcjonalność arytmetycznie ścisła. Zgodnie z metodą d’Hondta liczby głosów, jakie uzyskały w okręgu
poszczególne listy, dzieli się kolejno przez liczby porządkowe: 1,2,3,4,5,6, aż do chwili gdy z otrzymanych
ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia
miedzy te listy. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu
ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
Wybory większościowe- (do Sejmu ,Senatu i na prezydenta) za wybranego uważa się kandydata który uzyskał
najwięcej ważnych głosów. Do uzyskania mandatu wystarczy aby liczba głosów jaką uzyskuje kandydat była
większa od liczby głosów konkurenta- (większość względna) lub liczba przekraczająca połowę wszystkich
ważnych głosów (w. bezwzględna). System większości bezwzględnej odbywa się w 2 turach przyjęto go w
1990r. i zastosowano przy wyborach prezydenckich – za wybranego na Prezyd. RP uznaje się tego który
otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów jeśli nie otrzymał wymaganej większości 14 dnia po I turze
przeprowadza się głosowanie ponowne (II tura) – wybór spośród 2 kandydatów o największej liczbie głosów.
Za wybranego uważa się tego który uzyskał w niej większość głosów.
Zgłaszanie i rejestracja kandydatów – Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne
oraz wyborcy. Nie można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu. Prezydenta mogą zgłaszać obywatele
w liczbie nie mniej niż 100.000.
Zasady zgłaszania i rejestrowania listy kandydatów na

posłów

: 1. Władze partii politycznej, koalicji lub

obywatele tworzą komitet wyborczy podlegający zgłoszeniu wobec Państwowej Komisji wyborczej. Dany
komitet może zgłosić 1 listę okręgową 2.Kandydować można tylko w 1 okręgu i 1 listy wyborczej 3. Lista
okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców, którzy mogą podpisywać wiele list
zbieranie podpisów odbywa się na odpowiednich formularzach, bez stosowania nacisków, gróźb. Zabrania się
zbierania podpi. na terenie jednostek wojskowych i innych podlegających Ministrowi Obrony Narodowej,
zabrania się wynagrodzenia pieniężnego za złożenie podpisu 4. Komitet wyb. który zarejestrował w połowie
okręgów wybor. jest uprawniony do zgłoszenia dalszych list bez poparcia zgłoszenia podpisami. 5. Zgłoszenie
listy okręgowej powinno zawierać nazwisko imię zawód i miejsce zam. każdego kandydata, kolejność nazwisk
ustala kom. wyb kandydata oznacza się nazwą lub skrótem jego partii 6. Zgłaszając listę można zażądać aby
karty do głosowania zostały oznaczone skrótem nazwy danego kom. wyb. 7. Do zgłoszenia każdej listy
okręgowej należy dołączyć wykaz popierających listę wyborcow.8. Listę okręgową zgłasza się do Okręgowej
Komisji Wyb najpóźniej w 40 dniu przed dniem wyborów 9. Okręgowe listy po skontrolowaniu zgodności ich
zgłoszenia są rejestrowane, jeśli występują usterki Okręgów Komisja odmawia rejestr. listy 10.
Kolejność numeryczną okręgowych list kandydatów ustala się w drodze losowania. Wszystkie listy zgłoszone
przez dany komitet mają ten sam nr. 11. Okręgowa kom. wyb. skreśla z listy kandydata który zmarł, wycofał
się lub utracił prawo wyborcze (bierne)
Zasady zgłaszania i rejestrowania listy kandydatów na s

enatorów

1. Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym najwyżej tylu kandydatów na senatorów ilu
jest wybieranych w danym okręgu 2. Zgłoszenie kandydata wymaga podpisów 3000 wyborców 3. Na karcie do
głosowania nazwiska i imiona są umieszczone w porządku alfabetycznym z podanie nazwy lub skrótu
komitetu wyborczego

12

(reszta zasad jak przy posłach)
Zasady zgłaszania i rejestrowania kandydatów na

Prezydenta

1. Komitet wyborczy zgłaszający kandydata tworzą obywatele nie partie polit. 2. Kandydat na prezydenta
udziela pisemnej zgody na utworzenie tego komitetu 3. Oświadczenie lustracyjne kandyd. podlega
sprawdzeniu przez Sąd Apelacyjny w Wa-wie, jeśli Sąd lustracyjny stwierdzi niezgodne z prawdą
oświadczenie kandydat traci bierne prawo wyborcze na 10 lat, 4. Kandydaturę należy zgłosić najpóźniej w 45
dniu przed wyborami. 5. Państwowa komisja wyborcza sporządza listę kandydatów na której w kolejności
alfabet. Umieszcza się: nazwisko ,imiona, wiek, wykształcenie, wykonywany zawód miejsce pracy i
zamieszkania, zamieszcza się tez treść oświadczenia lustracyjnego.
Zadania Państwowej Komisji Wyborczej

:

1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego

2. sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców 3. powoływanie i
rozwiązywanie okręgowych i obwodowych komisji wyb. 4. rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych
kom. wyb.5. ustalenie wzorów urzędowych formularzy, druków wyborczych oraz pieczęci 6.ustalanie i
ogłaszanie wyników głosowania i wyborów
Zadania Okręgowej Komisji Wyborczej:
1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez obwodowe kom. wyb.2. rejestrowanie
list kandydatów na posłów i senatorów 3. ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyborów w okręgu
wyborczym 4.rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych kom. wyb.
Zadania Obwodowej Komisji Wyborczej:
1. przeprowadzenie głosowania w obwodzie 2. czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa
wyborczego w miejscu i czasie głosowania 3. ustalanie wyników głosowania i przekazanie ich okręgowej kom
wyb.
Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu- decyzja należy do prezydenta podejmuje ją nie później niż 90 dni
przed upływem kadencji S i S. Wybory są w dniu wolnym od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed
upływem kadencji.
Zarządzanie wyborów na Prezydenta- należy do kompetencji Marszałka Sejmu zarządza je nie wcześniej niż
100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji prezydenta
Kampania wyborcza

- trwa do przedostatniego dnia przed dniem wyborów w dniu wyborów kampanii

prowadzić nie można szczególnie w lokalu wyborczym. W okresie kampanii tworzone są komitety wyborcze
zbierane podpisy zgłasza się i rejestruje kandydatów, sporządza się spisy wyborców, powołuje okręgowe i
obwodowe komisje wyborcze- toczy się akcja agitacyjna.
Ordynacje wyborcze regulują 3 podst. kwestie związane z przebiegiem kampanii wyborczej:
Zasada dot. uczciwego przebiegu kampanii wyb. - zabrania się prowadzenia kampanii na terenie zakładów
pracy lub instytucjach publicznych; zabrania się prowadzenia kampanii na terenie jednostek wojskowych,
zmilitaryzowanych; zabrania się prowadzenia kampanii na terenie szkół; zabr. jest organizowanie w ramach
kampanii gier losowych i konkursów; zabr. jest podawanie w ramach kampanii napojów alkoh. po cenach netto
lub nieodpłatnie; materiały wyborcze powinny zawierać oznaczenie od kogo pochodzą ; podlegają one
ochronie prawnej; w niektórych określonych przez ordynację wyb. miejscach nie wolno umieszczać
materiałów wyb. np. plakatów na posesjach prywatnych; po zakończeniu kampanii materiały wyb. muszą być
usunięte przez komitety wyb.; kandydat na posła lub senatora może żądać usunięcia z materiałów wyb
konkurentów informacji nieprawdziwych lub sprostowania; od zakończeni kampanii od zakończenia
głosowania zabrania się podawania do wiadomość publ. wyników sondaży opinii publ.
Zasady prowadzenia kampanii w radiu i telewizji – Ordynacja wyb. do S i S z 2001r. zapewnia korzystanie
(nieodpłatnie) - z usług publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych. Kampania wyb. w
publ. radiu i tel trwa przez ostatnie 2 tygodnie przed wyborami. Ordynacja określa wymiar czasu audycji
wyborczych w ogólnokrajowych i regionalnych programach TV P, TV Polonia i Polskiego Radia. Czas dzieli
się równo pomiędzy kom. wyb. kolejność rozpowszechniania w każdym dniu audycji wyb. poszczególnych
komitetów wyb. jest losowana. Przygotowanie tych audycji należy do kom. wyb. Każdy kom. wyb może
odpłatnie korzystać na jednakowych zasadach z czasu antenowego nadawców prywatnych. Nadawcy nie
ponoszą odpowiedzialności za treść audycji
Na podobnych zasadach jest oparta kampania prezydencka.
Zasada finansowania kampanii wyborczej. – Koszt funkcjonowania PKW i innych kom. drukowania i
rozpowszechniania obwieszczeń, kart do głosów. urządzenie lokali wyborczych są pokrywane z budżetu
państwa
Ordyn. wyb z 2001r. mówi że: finansowanie kampanii jest jawne; wydatki ponoszone przez komitety
wyborcze pokrywane są ich źródeł; finanse prowadzi pełnomocnik komitetu wyborczego; kom. wyb może

13

pozyskiwać i wydatkować środki na kamp. wyb. od momentu przyjęcia przez PKW zawiadomienia o jego
utworzeniu do dnia wyborów; środki fin. na kamp. wyb. partii polit. pochodzić mogą jedynie z jej funduszu
zgodnie z wymogami ustawy o partiach politycznych; środki na kamp, koalicyjnych komitetów wyborczych
mogą pochodzić jedynie od osób fizycznych – ale nie cudzoziemców; komitety wyb. mogą zaciągać kredyty
bankowe na cele wyborcze; środki fin. Kom. wyb. mogą być gromadzone tylko na rachunku bankowym i
wpłacane czekiem przelewem kartą płatniczą; wpłata od 1 osoby nie może przekraczać 15-krotności
najniższego wynagrodzenia; wydatki kom. wyb na kampanie są limitowane na szczeblu okręgowym i
ponadokręgowym – nie mogą przekroczyć 80% limitu wydatków danego komitetu; nadwyżki środków
pozyskanych ponad dopuszczalny limit przekazywane są na fundusz wyborczy partii a w przypadku komitetów
wyborców przekazywane są na cele charytatywne; komitety prowadzą rachunkowość –pełnomocnik kom
składa PKW w terminie 3 mies. Od dnia wyborów sprawozdanie o przychodach wydatkach i zobowiązaniach.
Komitetu – spr. ogłaszane są w Monitorze Polskim, i w ciągu 4 mieś. podlegają kontroli PKW; PKW może
odrzucić sprawozdanie kom., komitet może się odwołać do SN; niezłożone sprawozdania lub jego odrzucenie
powoduje utratę dotacji z budżetu państwa.
Głosowanie
Odbywa się w lokalu obwodowej kom. wyb. w ciągu 1 dnia na urzędowych kartach do głosowania.
Przewodniczący kom. czuwa nad porządkiem i tajnością głosowania, wyborca musi udokumentować swoją
tożsamość otrzymuje kartę do głosowania co potwierdza podpisem w spisie wyborców, po dokonaniu wyboru
wrzuca kartę do zabezpieczonej urny. Po upływie czasu przeznaczonego na głosowanie zamyka się lokal
wyborczy a obwodowa kom. wyb otwiera urnę i ustala wyniki głosowania w obwodzie, sporządza protokół
który podpisują wszyscy członkowi kom. protokoły ze wszystkich obwodowych kom. wyb przekazywane są
Okręgowej kom. wyb. która sumuje wyniki głosowania w obwodach i ustala wyniki głosowania w okręgu.
Wyniki wyborów do sejmu, Senatu i na Urząd prez. PKW ogłasza w Dzienniku Ustaw.
Protest przeciw ważności wyborów może wnieść każdy uprawniony do głosowania wyborca. W przypadku
Sejmu i Senatu protest przeciw ważności wyborów w danym okręgu może wnieść wyborca umieszczony w
spisie obwodu wchodzącego w skład danego okręgu. Podstawą protestu może być dopuszczenie się
przestępstwa przeciw wyborom lub naruszenie przepisów ordynacji wyborczej dot. głosowania, ustalenia
wyników głosów lub wyborów. Gdyby protest był przeciwko naruszeniu przepisów ordynacji wyborczej przez
PKW może go wnieść każdy wyborca. W przypadku wyb. Prezydenckich podstawą może być każde naruszenie
przepisów ordynacji prezydenckiej albo dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom jeśli przestępstwo
miało wpływ na wynik wyborów.
Termin wnoszenia protestu wnosi się do Sądu Najwyższego (7 dni w przypadku posłów, senator. 3 dni na
prezydenta.,) SN w składzie 3 os. rozpatruje protesty. Następnie SN w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i
Ubezpieczeń Społ. podejmuje uchwałę o ważności wyborów (w przypadku wyb. Prezyd.-nie później niż 30 dni
od ogłoszenia wyników, Sejmowych i Senackich do 90 dni). Jeśli SN uzna zasadność protestu powoduje to
wygaśnięcie mandatu posła, senatora i decyduje o ponownych wyborach na wakujące mandaty. Wybory
Prezydenckie przeprowadza się ponownie.
Wygaśnięcie mandatu może nastąpić w wyniku utraty przez posła/senatora prawa wybieralności, zrzeczenia się
mandatu, śmierci, pozbawienie mandatu orzeczeniem TS; zajmowania stanowiska którego nie można łączyć ze
stan. posła/senatora. Po stwierdzeniu przez Marszałka Sejmu/Senatu wygaśnięcia mandatu powstaje
konieczność jego obsadzenia.
Obsadzenie mandatu Posła musi to być osoba z tej samej listy okręgowej co poseł którego mandat wygasł a
otrzymał kolejno największą liczbę głosów itd. Jeśli nie uda się obsadzić mandatu pozostaje on wolny do
końca kadencji Sejmu.
Obsadzenie mandatu Senatora- w terminie 3 mieś przeprowadza się wybory uzupełniające – do nich stosuje się
przepisy o wyborach do Senatu – nie przeprowadza się ich za granicą i gdy do zakończenia kadencji Izby
pozostało 6 mieś.
SEJM I SENAT – Senat liczy 100 senatorów Sejm 460 posłów. Są to organy władzy ustawodawczej ale
pełniące również różne funkcje. Funkcje Sejmu możemy podzielić na: ustawodawczą, kreacyjną, kontrolną.
Podstawowym zadaniem Sejmu jest uchwalanie ustaw. Materią ustawową są w szczególności prawa, wolności
i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu
postępowania i kontroli legalności ich działania. Ustawą o szczególnym znaczeniu jest ustawa budżetowa. W
drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów
międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala
wotum nieufności Radzie Ministrów.

14

Funkcja kreacyjna Sejmu polega na uczestnictwie w powoływaniu na niektóre stanowiska państwowe i
odwoływaniu z nich. Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez
Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez
niego skład rządu. Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw
Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa
Narodowego Banku Polskiego. Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część
składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.
Funkcję kontrolną Sejm realizuje 1. na posiedzeniach plenarnych poprzez: udzielanie rządowi absolutorium z
wykonania budżetu państwa; interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane
do Premiera lub poszczególnych ministrów; wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności większością
ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata
na Prezesa Rady Ministrów; wyrażanie wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na
wniosek co najmniej 69 posłów; wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; rozpatrywanie sprawozdań
Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych, wysłuchanie corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania
wolności i praw człowieka i obywatela; 2. poprzez komisje sejmowe, których zadaniem w tym zakresie jest:
rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów; uchwalanie dezyderatów i opinii skierowanych, między
innymi, do Rady Ministrów lub do jej członków indywidualnie, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa
Narodowego Banku Polskiego. Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy, 3.
poprzez posłów, którzy mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z
wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw
państwowych i samorządu lokalnego.
Dodatkowo funkcja kształtowania i wyrażania opinii publicznej.
Trybuny parlamentu są miejscem, z którego przemawia się do Narodu zjednuje zwolenników krytykuje
przeciwników, informuje o mało znanych faktach domaga się podjęcia określonych działań. Ma szczególne
znaczenie dla opozycji parlamentarnej .Prace parlamentu śledzić można w środkach masowego przekazu.
Dwuizbowość parlamentu (bikameralizm) przywrócenie Senatu nastąpiło w wyniku obrad okrągłego stołu w
1989. Wyróżniamy dwuizbowość: 1. państw federalnych – Niemcy Rosja USA Szwajcaria- drugie izby są
przedstawicielstwami podmiotów wchodzących w skład federacji i mają gwarantować respektowanie ich
praw .2) przedstawicielstwo wspólnot terytorialnych funkcjonujących na terenie państwa –Francja .3)
reprezentacja funkcjonalna tj repr. pozapolitycznych interesów poszczególnych grup społecznozawodowych.
4) izby o zbliżonym do izb poselskich składzie i funkcjach - kontrola poprawności i zasadności dec.
ustawodawczych. Wyróżniamy także inny podział: na symetryczny (równoważny) chodzi tu głownie o relacje
między obiema izbami i niesymetryczny (nierównoważny)- Polska wyraża się to m in tym ze: projekty ustaw
zawsze wnosi się do Sejmu; Sejm może odrzucać uchwały Senatu wnosząc poprawki do ust. Uchwalonej przez
Sejm; tylko Sejm uchwala wotum zaufania i nieufności wobec Rady Min.; tylko Sejm uczestniczy w
parlamentarnej kontroli nad RM; tylko Sejm inicjuje postęp. w sprawie odpowiedzialności konstytuc (jeśli
chodzi o Prez. czyni to Zgromadzenie Narodowe); Sejm ma przewagę nad Senatem w powoływaniu na
stanowiska organów władzy publ.; Tylko Sejm decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju, decyduje w spr.
stanów nadzwyczajnych; skrócenie kadencji Sejmu zawsze pociąga skrócenie kad. Senatu.
Zgromadzenie Narodowe

– tworzą je Sejm i Senat, obradują pod przewodnictwem Marszałka Sejmu.

Rola Zgromadzenia Narodowego Przysięga prezydenta obejmującego Urząd jest składana przed
Zgromadzeniem Narodowym; Prezyd. zwraca się do Zgrom. Nar. z orędziem; Zgrom. Narodowego decyduje o
postawieniu Prezyd. w stan oskarżenia przed TS; Zgr. Nar. podejmuje dec. o uznaniu niezdolności Prezyd do
sprawowania Urzędu ze względu na stan zdrowia.
Czteroletnia kadencja Sejmu i Senatu- rozpoczyna się od dnia zebrania się Sejmu na 1 posiedz. Po wyborach
powszechnych i trwają do dnia poprzedzający dzień zebrania się Sejmu nast. kadencji. Kadencja Sejmu i
Senatu są ze sobą ściśle powiązane Kadencje Sejmu i Senatu są numerowane. Sejm może skrócić swoją
kadencję uchwałą podjętą co najmniej 2/3 głosów Kad. może skrócić także Prez. po zasięgnięciu opinii
Marszałka Sejmu i Senatu wydaje stosowne zarządzenie
Powody dla których Prezydent może skrócić kadencję określa konst. w razie wyczerpania wszystkich
przewidzianych konstytucją możliwości powołania Rady Min.; w razie gdy w ciągu 4 mieś od przedłożenia
Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu w ciągu 14 dni.
Kadencji nie można skrócić w czasie stanu nadzwyczajnego i w ciągu 90 dni od jego zakończenia.
Przedłużenie kadencji byłoby możliwe tylko przez zmianę konst. i przy trwaniu stanu nadzwyczajnego.

15

System permanencji parlamentu oznacza to ze SiS są stale gotowe do zebrania się na posiedzenia, zwołuje je
po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów Marszałek Sejmu.
Regulamin Sejmu i Senatu Każda z izb ma autonomię parlamentarną, izby decydują samodzielnie o swoich
spr. wewnętrznych podejmując uchwały oddzielnie i samodzielnie przez każdą z izb bez podpisu Prezyd. Nie
podlegają więc Prezydenckiemu Wetu. Uchwały SiS są aktami normatywnymi o charakterze wewnętrznym.
Regulamin SiS musi być zgodny z Konstytucją i podlega kontroli przed Trybunałem Konstyt.
Organami Sejmu są: Marszałek Sejmu – wybierany z posłów przez Sejm na 1 posiedzeniu nowej kadencji.
Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów pośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 15
posłów Odwołanie Marszałka odbywa się w tym samym trybie.
Zadania Marsz. Sejmu: stanie na straży praw i godności Sejmu; reprezentowanie sejmu na zewn.; zwoływanie
posiedzeń sejmu; przewodniczenie obradom Sejmu; czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego
organów; kierowanie pracami Prezydium Sejmu i przewodniczenie jego obradom; po zasięgnięciu opinii
Prezydium Sejmu nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczymi wnioskom organów
państwa skierowanym do Sejmu; prowadzenie spraw z zakresu stosunków Senatem RP i parlamentami innych
państw; udzielenie posłom pomocy w ich pracy; sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na obszarze
należącym do Sejmu; nadawanie statutu Kancelarii Sejmu; powoływanie Szefa Kancelarii Sejmu;
przewodniczenie obradom Zgromadzenia Narodowego; działanie w zastępstwie Prezydenta, jest to 2 osoba w
państwie.
Wicemarszałkowie Sejmu o ich liczbie decyduje Sejm i może być różna w różnych kadencjach Izby (3-5)
Wybór odbywa się podobnie jak Marszałka Sejmu Wicemarsz. zastępują Marszałka w zakresie określonym
przez niego i działają w jego imieniu.
Prezydium Sejmu tworzą go Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie. Do zadań należy: ustalenie po zasięgnięciu
opinii Konwentu Seniorów planu prac Sejmu; ustalenie tygodni w których będą posiedz. Sejmu; po
zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich ustalenie wykładni przepisów regulaminu
Sejmu; opiniowanie spr. wniesionych przez Marszałka Sejmu; organizowanie współpracy między komisjami
sejmowymi i koordynowanie ich działań; ustalenie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego
organów.
Konwent seniorów stanowią Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów
oraz przedstawiciele porozumień klubów i kół poselskich (art. 9 pkt 5 RS), a także przedstawiciele klubów
parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów. Szef Kancelarii Sejmu bierze udział w obradach
Konwentu Seniorów z głosem doradczym. Konwent opiniuje: projekty planów prac Sejmu; projekty porządku
dziennego poszczególnych posiedzeń sejmu i ich terminy; wnioski co do trybu dyskusji na posiedzeniach
Sejmu; wnioski co do wyboru przez sejm jego organów; zadania i przebieg pracy Kancelarii sejmu.
Komisje Sejmowe organy izby na których spoczywa główny ciężar merytorycznych prac parlamentu –
zwłaszcza nad projektami ustaw. Komisji stałych jest 25, dzieli się je na3 grupy: kom. branżowe
odpowiadające resortom administracji rządowej; kom. zadaniowe zajmujące się pewnym typem problemów
politycznych i społ.; kom. związane z tokiem prac i wewn. problemami Sejmu i sprawami posłów. Kom.
nadzwyczajne rozpatrują sprawy powierzone przez Sejm zwłaszcza bardziej złożonych projektów ustaw np.
dla prowadzenia prac nad projektami kodeksów. Po wykonaniu prac komisja ulega rozwiązaniu. Udział czł
kom. w posiedzeniach jest obowiązkowy. Na żądanie Kom. mogą uczestniczyć w posiedz Ministrowie,
kierownicy naczelnych organów administracji rządowej. Posiedzenia są z reguły otwarte dla prasy Kom.
podejmuje uchwały większością głosów w obecności co najmniej 1/3 jej składu. Komisja śledcza do zadań
należy podejmowanie decyzji wiążących obywateli. Powołuje ją Sejm bezwzględną większością głosów dla
zbadania określonej sprawy. Śledztwo prowadzone przez Kom. toczy się wedle przepisów ustaw oraz kpk.
Może wzywać i przesłuchiwać świadków żądać udostępnienia dokumentów zlecać ekspertyzy. Może korzystać
z pomocy sądu okręgowego w Wa-wie i prokuratora Generalnego.
Prawa Posła/senatora wyrażanie swojego stanowiska oraz zgłaszanie wniosków rozpatrywanych na
posiedzeniach Sejmu i jego organów; może wybierać i być wybieranym do organów Sejmu; zwracać się do
Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej spr. przez sejm lub Komisję Sejmową; uczestniczyć w
podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz w rozpatrywaniu projektów
ustaw i uchwał Sejmu; uczestniczyć w dyskusji nad spr. rozpatrywanymi przez Sejm lub kom.; wnosić
interpelacje i zapytania poselskie; przyjmować opinie, postulaty i wnioski wyborców.
Poseł/senator zawodowy to taki, który na czas piastowania mandatu rezygnuje ze swej dotychczasowej pracy
lub prowadzenia działalności gosp. Może on jednak u pracodawcy otrzymać urlop bezpłatny a po zakończeniu
kadencji powrócić na swoje stanowisko.

16

Immunitet parlamentarny polega na warunkowym i ograniczonym uchyleniu wobec posłów/senat. następstw
naruszenia przepisów określających zasady ścigania i sankcjonowania czynów karalnych.
immunitet materialny poseł/sen. nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działalność z zakresu
sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania ani po wygaśnięciu. Odpowiada tylko przed
Sejmem. Gdy naruszy prawa osób trzecich może odpowiadać przed sądem ale tylko za zgodą Sejmu.
immunitet formalny polega na tym ,że przez całą kadencję poseł/sen z jakiejkolwiek przyczyny nie może być
pociągnięty do odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwa i wykroczenia bez zgody Sejmu (2/3
głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów) Uchylenie immunitetu nie jest równoznaczne z utratą
mandatu. Konst. z 1997r wprowadza 2 nowości: poseł/sen może sam wyrazić zgodę na pociągnięcie go do
odpowiedzialności karnej – wówczas nie jest potrzebna zgoda Sejmu; jeśli postępowanie karne było wszczęte
przed wybraniem na posła/sen. toczy się ono nadal do dnia ogłoszenia wyników, chyba że Sejm zażąda
zawieszenia postępowania aż do wygaśnięcia mandatu.
nietykalność poselska poseł/sen. nie może być zatrzymany przez policję lub aresztowany bez zgody
sejmu/senatu Nietykalność dotyczy też zakazu stosowania przymusu fizycznego wobec posła/sen.,
dokonywania bez jego zgody rewizji osobistej, przeszukiwania pomieszczeń i pojazdów. Aby dokonać tych
czynności potrzebna jest zgoda Sejmu/senatu (2/3 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów).
Pozycja ustrojowa Prezydenta wyznaczona jest przez art. 10 Konstytucji wymieniając ten urząd jako jedne z
dwóch podstawowych organów władzy wykonawczej pozycje tę może określać sześcioma zasadami: zasada
dualizmu, czyli odrębnego funkcjonowania Prezydenta oraz Premiera z rządem; Prezydent jest arbitrem
czuwającym nad konstytucyjną ciągłością Państwa.; powyższą rolę pogłębia fakt wybory Prezydenta przez
Naród; urząd prezydenta ma charakter kadencyjny (kadencja trwa 5 lat) urząd można sprawować dwie
kadencje (art. 127 ust2) Prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem zaś ponosi
odpowiedzialność konstytucyjną, niezależność prezydenta jest jednak ograniczona koniecznością uzyskania
kontrasygnaty na akty urzędowe Prezydenta (art. 144). Prezydent nie może sprawować innych urzędów art.
132. Zadania Prezydenta wiąże się z ochroną podstawowych wartości państwa jakimi są suwerenność,
integralność terytorialna, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne. Sformułowanie tych wartości pełni
dwojakie funkcje subiektywną – nakłada na Prezydenta szczególną odpowiedzialność za ochronę tych
wartości; obiektywną – rozumieć należy jako przyznanie tym wartościom rangi konstytucyjnej, czyli
zobowiązującej każdego adresata konstytucji do ich szanowania i przestrzegania. Zadaniem Prezydenta jest też
zagwarantowanie ciągłości władzy państwowej, (na podstawie art. 126 ust 1 i 2).
Zasady wyboru Prezydenta – Prezydent wybierany jest przez Naród. Wybory mają charakter
czteroprzymiotnikowy (powszechne, równe bezpośrednie i tajne). Czynne prawo wyborcze przysługuje
obywatelom, którzy ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawieni praw wyborczych, bierne prawo wyborcze
przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory
prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem
kadencji prezydenta urzędującego. Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta przysługuje grupom
wyborców liczących 100 000 osób, mających czynne prawo wyborcze. Wybór dokonywany jest wg zasady
większości bezwzględnej. Weryfikacja ważności wyborów należy do Sądu Najwyższego. Objęcie urzędu przez
nowo wybranego prezydenta następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co ma
miejsce następnego dnia po zakończeniu kadencji poprzedniego Prezydenta. Odpowiedzialność Prezydenta –
Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności jedynie przed Trybunałem Stanu, ale wymaga to
odpowiedniej uchwały Zgromadzenia Narodowego. Uchwała o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia jest
podejmowana na wniosek 140 członków ZN, a do tego jest potrzebna większość co najmniej 2/3 głosów;
stosuje się odpowiednio do takiej sytuacji art. 145 i 131 Konstytucji. Można powiedzieć że prezydentowi
przysługuje immunitet formalny (całkowity, wzruszalny, nietrwały). Za swoją działalność Prezydent nie
ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, a w razie naruszenia Konstytucji może zostać pociągnięty do
odpowiedzialności konstytucyjnej. Pewnymi „pasami bezpieczeństwa” jest instytucja kontrasygnaty, co jest
jednym z rozwiązań systemu parlamentarnego, polega ona na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych
przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez Premiera. Instytucja kontrasygnaty pełni dwie funkcje
ustrojowe po pierwsze uzależnia możliwości działania głowy państwa od uzgodnień z rządem gdyż akty te
nabierają mocy prawnej dopiero po złożeniu podpisu Premiera. Po drugie rolą kontrasygnaty jest przejęcie
przez Premiera odpowiedzialności za ten akt przed parlamentem, ponieważ Prezydent takiej odpowiedzialności
nie posiada. Obowiązkiem kontrasygnaty obejmuje się: akty normatywne (zawierające normy prawne); inne
akty prawne, czyli tzw. akty, które rodzą wiążące skutki prawne u adresatów; pozostałe akty urzędowe, tzw.
akty, które nie wywołują wiążących po stronie adresatów. Wymóg kontrasygnaty jest zasadą więc wszelkie
odstępstwa od zasady musi być wyrażone w konstytucji przepisem takim jest art. 144 ust 3 wskazujący w

17

punktach, które akty Prezydenta nie wymagają kontrasygnaty i tak 1 – 8 – określają stosunki głowy Państwa z
parlamentem, 11 – 15 sprawy związane z utworzeniem rządu, 16 – 19 są to tradycyjne uprawnienia głowy
Państwa, art. 20 – 27 sprawy dotyczące powołania innych organów państwowych (głównie na wniosek
premiera). Do kompetencji prezydenta w sprawach polityki zagranicznej należy: reprezentowanie państwa w
sprawach zewnętrznych; podejmowanie decyzji personalnych (powołuje i odwołuje ambasadorów, z tym że
działa z odpowiednim ministrem lub na wniosek premiera, mówiąc inaczej współpracuje z rządem) ratyfikuje
lub wypowiada umowy między narodowe, umowy zanim podpisze je Prezydent na jego wniosek mogą trafić
do Trybunału Konstytucyjnego, po to aby sprawdzić jej zgodność z naszą Konstytucją. W sprawach
obronności kompetencje prezydenta w czasie pokoju sprowadzają się do spraw personalnych – mianowicie
mianuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów wojsk, w sytuacjach zagrożenia państwa
postanawia o wprowadzeniu stanu wojny, mianuje na wniosek premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych.
Prezydent w czasie stanu wojennego, kiedy nie jest możliwe to aby sejm mógł się zebrać prezydent może
wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, jednakże mogą wystąpić one jedynie na wniosek Rady Ministrów i
na pierwszym zebraniu się sejmu rozporządzenia te są rozpatrywane. Wszelako zanim Sejm rozpatrzy, lub
zatwierdzi dany akt, rozporządzenie to jest powszechnie obowiązującym prawem. Rozporządzenia te dotyczą
głównie zasad działania organów publicznych, oraz ograniczenia wolności i praw, do tych ostatnich jest pewne
ograniczenie o którym mowa w art. 233. W art. tym jest wyliczanka praw których nie wolno ograniczać. Za
każdego rodzaju naruszenia praw człowieka, na mocy ustawy, można przyznać odszkodowania, za straty
wynikłe związku z wprowadzeniem któregoś z trzech stanów nadzwyczajnych.
Rada Ministrów i Administracja Rządowa
Podstawowe cechy RM to: drugi wymieniony organ władzy wykonawczej, obok Prezydenta; każdy z
członków RM za swoją działalność ponosi odpowiedzialność parlamentarną (polityczną), RM jest to organ
kolegialny, skupiający w swych kompetencjach rozstrzygnięcia dotyczące bieżącej polityki, RM jest
naczelnym organem konstytucyjnym Państwa, którego tryb powołania, skład i zakres obowiązków określają
postanowienia konstytucji. Pozycje ustrojową RM określić można tym, że sprawuje kierownictwo całego
systemu administracji rządowej. Procedury powołania RM i dokonywania zmian w jej składzie oraz
egzekwowania odpowiedzialności stanowią podstawę parlamentarnego systemu rządów, a istotą tego systemu
jest zasada, że rząd pochodzi z parlamentu i ponosi przed nim odpowiedzialność polityczną. Rada Ministrów
powoływana jest przez Prezydenta. Dymisja RM, czyli wola zakończenia urzędowania złożona przez Prezesa
RM, otwiera procedurę tworzenia nowego rządu. Złożenie dymisji przez Premiera następuje w przypadku:
ukonstytuowania się nowego Sejmu w myśl art. 162 ust 1, nie uchwaleniu przez Sejm wotum zaufania dla
rządu, złożenie rezygnacji przez Premiera. Przyjęcie dymisji rozpoczyna proces tworzenia nowej RM można
nakreślić trzy zasadnicze stadia tego procesu. Etap pierwszy to desygnowanie premiera przez Prezydenta,
powołanie RM – musi zamknąć się w ciągu 14 dni od złożenia dymisji, uzyskanie sejmowego wotum zaufania.
W terminie 14 dni od powołania nowego rządu przez prezydenta, premier zobowiązany jest do przedstawienia
Sejmowi programu działania RM wraz z wnioskiem o wotum zaufania wygłasza expose i przedstawia skład
gabinetu. Jeśli powołanie rządu nie zostanie zakończone sukcesem w ciągu 14 dni może dojść do próby
powołania rządu parlamentarnego czyli Sejm może samodzielnie wybrać premiera oraz rządu. Jeżeli nowy
rząd nie uzyska wotum zaufania premier zgłasza jego dymisje a Prezydent ma obowiązek rozwiązać Sejm i
rozpisać nowe wybory. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za swoją działalność przed sejmem tzn.
może być zmuszony przez wotum nieufności Sejmu do złożenia dymisji. W polskich rozwiązaniach
konstytucyjnych istnieje mechanizm tzw. Konstruktywnego wotum nieufności, czyli w momencie wyrażenia
rządowi wotum nieufności konieczne jest powołanie nowego Premiera. Do zgłoszenia wotum nieufności jest
potrzebna grupa co najmniej 46 posłów (nie można wycofać wcześniej złożonego podpisu) Pomiędzy
zgłoszeniem wniosku, a przeprowadzeniem głosowania powinno upłynąć 7 dni. Dl przyjęcia wniosku
konieczne jest głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów (czyli 231) jest to więc wymaganie
wyższej niż bezwzględnej większości, w której podstawę stanowi liczba posłów uczestniczących w
głosowaniu. Skład i organizacja rządu. RM jest organem kolegialnym, jej skład ma charakter wieloosobowy
RM zawsze musi składać się z Prezesa RM (premiera) i z ministrów kierujących określonymi działami
gospodarki oraz ministrów wykonujących zadania zlecone im przez Premiera (ministrowie bez teki). Skład
RM ma charakter zamknięty i nie ma możliwości powołania do jej składu osoby zajmującej inne stanowisko
niż określone w Konstytucji. Poza składem RM pozostają kierownicy takich urzędów państwowych jak GUS,
GUM, Urząd Ochrony Konkurencji. Przyjęła się dla tych urzędów nazwa urząd centralny – ich kierownicy nie
są powoływani w trybie dla członków rządu, nie ponoszą odpowiedzialności przed Sejmem i Trybunałem
Stanu. Kancelaria Prezesa RM jest organem urzędniczym stworzonym do obsługi RM, premiera,
wicepremierów. Struktura RM nie ma jednolitego charakteru pracami rządu kieruje Prezes RM, co nadaje mu

18

szczególny status. W ramach RM mogą działać różnego rodzaju komitety doradcze np. Komitet Ekonomiczny,
Komitet Społeczny RM, premier może tworzyć też komitety doraźne do rozpatrzenia jakiejś sprawy. Zakres
działania RM – podstawowy zakres działania RM wynika z jej przynależności do władzy wykonawczej i z tej
perspektywy należy odczytywać treść, art. 146 że RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP. Rolą
RM jest podejmowanie decyzji i rozstrzygnięć strategicznych dla działalności państwa. Podstawowe zadania
RM wskazane są w art. 146, jest to wyliczenie zadań najważniejszych: kierowanie administracją rządową,
kierowanie wykonywaniem budżetu kompetencje koordynacji i kontroli; zapewnianie wykonywania ustaw –
wydawanie aktów wykonawczych (rozporządzeń); zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego;
sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami; kompetencje w zakresie
stanowienia prawa ma charakter pod ustawowy. Uchwały normatywne nie stanowią powszechnie
obowiązującego prawa i dlatego muszą: pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami, nie mogą być
adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej; nie mogą samoistnie tworzyć
obowiązków czy uprawnień obywateli. Źródłem powszechnie obowiązującego prawa są rozporządzenia RM, a
ściślej rozporządzenia normatywne. Podstawą konstytucyjną jest ogólnie art. 92 oraz art. 146 ust 4 pkt 2
odnoszący się do RM art. 148 pkt 3 odnoszący się do Premiera art. 147 ust 1 i 2 odnoszący się do ministrów.
Prezes RM. Szczególna pozycja Prezesa Rady Ministrów wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych.
Na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach szereg kompetencji, które koncentrują się na:
procesie tworzenia rządu; w zakresie zadań i personalnym kształcie ministerstw, i innych organów
centralnych; organizowaniu prac rządowych, kieruje pracami RM zapewnia wykonywanie polityki rządu i
określa sposoby jej wykonywania; kierowaniu pracą terenową administracją rządową; zwierzchnictwie nad
osobami zatrudnionymi w administracji rządowej. W zakresie stanowienia prawa Prezes RM może wydawać
rozporządzenia i zarządzenia. Zarządzenia mają charakter wewnętrzny i w swej istocie zbliżają się do
normatywnych uchwał RM, wszelako art. 93 wymaga, aby zarządzenia były wydawane na podstawie ustawy.
Ministrowie tworzą podstawową i najliczniejszą grupę członków rządu – każdy minister realizuje odpowiednią
część zadań rządu obecnie zadania te ujęte są w formę „działów administracji rządowej”. Każdy minister jest
członkiem Rady Ministrów. Minister resortowy może wydawać akty normatywne rozporządzenia i
zarządzenia. Ministrowi resortowemu podlega ministerstwo tzn. zorganizowana struktura urzędnicza powołana
do bezpośredniej realizacji zadań należących do danego ministra. Struktura urzędnicza obejmuje następujące
komórki organizacyjne – departamenty, sekretariaty, wydziały; odpowiednie terytorialnie sądy wojewódzkie.
Korpus służby cywilnej – wg konstytucji ma on zapewnić zawodowe rzetelne i politycznie neutralne
wykonanie zadań państwa. składa się on z wykwalifikowanych fachowców, którym zapewnia się stabilność
zatrudnienia Mają oni utrzymywać ciągłość prac adm. Rządowej mimo zmian jakie zachodzą w składzie RM.
Prezes RM. Jest zwierzchnikiem korpusu Służby cywilnej.
Tworzenie RM

-ma on miejsce w 4 sytuacjach:

1)po przeprowadzonych wyborach parlamentarnych. Prezes dotychczas działającej RM ma obowiązek złożenia
w imieniu Rady dymisji na ręce Prez. na 1 posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (Prezydent nie może odmówić
przyjęcia dymisji rządu)
2)Po udzieleniu RM przez Sejm wotum nieufności (46 posłów) Prezes RM składa niezwłocznie- na ręce Prez.
dymisję w imieniu Rady(Prezydent nie może odmówić przyjęcia dymisji Rządu)
3)Po odmowie udzielenia przez Sejm RM wotum zaufania Prezes RM składa niezwłocznie na ręce Prez.
dymisję w imieniu Rady(Prezydent nie może odmówić przyjęcia dymisji Rządu)
4)Po rezygnacji Prezesa RM jest to równoznaczne z rezygnacją całej Rady(Prezyd. może odmówić przyjęcia
dymisji rządu)
Dymisja Rady Min

Przyjmując dymisje Prezydent powierza dalsze pełnienie obowiązków rządowi w tym

samym składzie do czasu powołania nowej Rady M. Zachowuje ona wszystkie uprawnienia lecz nie powinna
bez wyraźnej konieczności podejmować dec. które ograniczałyby działanie nowego rządu
Tryb powoływania RM. (I etap). 1)Desygnowanie danej osoby na Prezesa RM przez Prezydenta połączone z
powierzeniem jej zadania zaproponowania składu RM. 2)polityk desygnowany na Prezesa prowadzi rozmowy
z ugrupowaniami reprezentowanymi w sejmie celem skompletowania składu RM dysponuje on w tym celu 14
dnia licząc od dnia 1 posiedzenia sejmu nowej kadencji jeśli misja ta powiedzie się to Prezyd powołuje Prezesa
i członków przyjmując od nich przysięgę Rady. Prez. może odmówić przyjęcia Rady w proponowanym
składzie ale sam nie może dokonywać w nim zmian. 3)Powołana przez Prez. Rada Ministrów winna uzyskać w
ciągu 14 dni od powołania wotum zaufania sejmu Pozytywna decyzja w tej sprawie określana jest inwestyturą,
aby ją uzyskać Prezes RM winien przedstawić Sejmowi program działania rządu wraz z wnioskiem o
wyrażenie mu wotum zaufania tzw. Expose. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów
jeśli wynik glosowania jest pomyślny kończy się na nim proces tworzenia rządu

19

Tryb powoływania RM. (II etap tworzenia rządu „parlamentarnego”): 1) gdy jednak osoba desygnowana na
Prezesa RM nie zdołała w ciągu 14 dni przedstawić Prezyd. Składu rządu lub rząd nie uzyskałby w ciągu 14
dni wotum zaufania Sejmu Rząd musiałby się podać do dymisji przechodzi się do II etapu tworzenia rządu.
Inicjatywa polityczna przechodzi w ręce posłów. Kandydata zgłosić może co najmniej 46 posłów, (może być
ich więcej). Następnie w głosowaniu imiennym dokonuje się wyboru Prezesa RM. Osoba wybrana kompletuje
i przedstawia Sejmowi skład RM wraz z nim – program działań rządu – expose. Odbywa się kolejne
głosowanie w której Sejm bezwzględną większością głosów wybiera cały skład Rady. Prezydent powołuje
Radę i przyjmuje przysięgę od jej członków Prezydent nie może odmówić powołania rządu parlamentarnego.
Tryb powoływania RM. (III etap tworzenia rządu). W ciągu 14 dni od upływu terminu przewidzianego na
zakończenie II etapu tworzenia rządu Prezydent powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych
członków tej Rady oraz odbiera od nich przysięgę Tak powołana RM winna uzyskać w ciągu kolejnych 14 dni
wotum zaufania Sejmu: w tym przypadku czyni to większością głosów. Taki rząd ma głównie poparcie
Prezydent – (Rząd prezydencki). Gdyby Sejm odmówił udzielenia wotum zaufania i temu rządowi Prezydent
skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory parlamentarne.
Samorząd terytorialny
Istota samorządu – Samorząd terytorialny jest to jedna z form samorządu, rozumianego jako wydzielenie z
zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich do samodzielnego wykonania
(rozwiązania) tej grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą, a więc jak to określa
Winczorek – wspólnoty samorządowej. Konstytucja poświęca rozdział VII Samorządowi terytorialnemu w art.
163 – 172, w rozdziale tym sformułowano wyraźnie zapis dotyczący jedynie konieczności istnienia samorządu
na szczeblu gminnym, a ustawie zwykłej pozostawiono możliwość ustanowienia innych jednostek samorządu
czy to na szczeblu lokalnym (powiat), czy to na szczeblu regionalnym (województwo). Trójszczeblowy
podział terytorialny znalazł wyraz w ustawach: z 8 marca 1990 o samorządzie terytorialnym (od 1999 nosi
nazwę o samorządzie gminnym), ustawa z 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym, z tą samą datą jest
również ustawa o samorządzie województwa, ustawa z 16. lipca 1998 ordynacja wyborcza do rad gmin, rad
powiatów i sejmików województw.
Samorząd gminny – Konstytucja w art. 164 ust 1 definiuje gminę jako podstawową jednostkę samorządu
terytorialnego. Takie ujecie konstytucyjne oznacza, że ustrój władzy lokalnej musi być oparty na istnieniu
gmin, a co więcej – niezależnie od ewentualnego utworzenia innych jednostek samorządu lokalnego bądź
regionalnego (art. 164 ust 3), gminom musi zawsze być przyznane pozycja podstawowej jednostki samorządu
terytorialnego, co powinno znajdować wyraz zwłaszcza w ujęciu zakresu działania gminy. Organem
stanowiącym gminy jest rada (organ przedstawicielski), natomiast gmina jako jedyny z trzech samorządów
posiada jednoosobowy organ wykonawczy (w zależności od rodzaju gminy mogą nim być wójt, burmistrz lub
prezydent – art. 26 ustawy o samorządzie gminnym). Konstytucja przyjmuje zasadę podwójnego domniemania
kompetencyjnego. Po pierwsze jeżeli jest brak pewności czy wykonanie zadania należy do organów
administracji rządowej czy do samorządowej, wówczas przyjmuje się że zadanie te wykona samorząd
terytorialny. Po drugie jeżeli brak jest rozstrzygnięć co do którego szczebla w systemie samorządu
terytorialnego należy dane zadanie przyjmuje się że jest to zadanie przynależne do gminny.
Samorząd powiatu – jest środkowym szczeblem systemu samorządowego, możemy rozróżnić dwa rodzaje
powiatów: powiat ziemski – składa się z graniczących ze sobą gmin, powiat grodzki – występuje na terenie
miast, jeżeli miasto liczy 100 000 mieszkańców albo jeżeli stanowiło siedzibę wojewody przed likwidacją
danego województwa. Tworzenie powiatów jest dokonywane w drodze rozporządzenia RM (art. 3 uSP).
Powiat jest jednostką samorządową o wyłącznie samorządowym charakterze, co oznacza, że nie istnieją w nim
organy rządowej administracji ogólnej (mogą natomiast istnieć organy rządowej administracji nie zespolonej).
W zasadzie więc na szczeblu powiatu działają wyłącznie organy samorządowe do których zaliczamy radę
powiatu (jako organ przedstawicielski i stanowiący zarazem), oraz zarząd powiatu ze starostą na czele (jako
organ wykonawczy).
Samorząd województwa - ustrój województwa ma postać dualistyczną z jednej strony jako jednostce
samorządu przysługuje mu pula zadań regionalnych wykonywanych samodzielnie i na własną
odpowiedzialność, a także jako jednostce administracji rządowej, ponieważ realizuje zadania pozostawione
przez prawo do kompetencji organów rządowych. W województwie istnieją dwa równoległe piony
administracji: samorządowe i rządowe. Wojewoda jest terenowym organem administracji rządowej i
przedstawicielem RM w województwie (art. 152 ust 1), powoływany jest przez premiera. Wojewoda jest
organem tzw. Administracji ogólnej zespolonej podlegają mu jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy,
realizuje on zadania administracji rządowej, które nie zostały przekazane do właściwości innych organów tej
administracji. Podstawowym organem województwa jest sejmik województwa będącym organem

20

przedstawicielskim, a organem wykonawczym jest marszałek oraz zarząd województwa. Podlegają im
samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędnicy (urząd marszałkowski). Województwa są
powoływane w drodze ustawy (powiat i gmina powoływane są w drodze rozporządzenia RM), oraz tylko w
drodze ustawy określić można, które zadania publiczne należą do samorządów poszczególnych rodzajów –
gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Nie mogą to być jednak zadania o marginalnym znaczeniu dla
zaspokojenia potrzeb wspólnot samorządowych.
Wszelkie zadania jakie są wykonywane przez samorząd terytorialny można rozbić na dwa fronty: zadania
własne - to zadania przynależne jednostkom samorządu terytorialnego, które prowadzi samodzielnie i na
własną odpowiedzialność. W odniesieniu do szczebla gminnego zakres zadań własnych gminy obejmuje 4
podstawowe grupy spraw dot.: infrastruktury technicznej, infrastruktury społecznej, ochrona bezpieczeństwa i
porządku publicznego, ładu przestrzennego i ekologicznego. Zadania zlecone - są to zadania które na mocy
ustawy zostały przekazane z administracji państwowej do organów samorządu terytorialnego, zadania te są
wykonywane w imieniu i na rzecz zleceniodawcy. Konsekwencja poza samorządowego charakteru zadań
zleconych jest poddanie ich innym rygorom prawnym niż to jest w przypadku zadań własnych, a znajduje to
wyraz nie tylko w zleceniu tych zadań (forma ustawy), ale również w sposobie finansowania – samorząd musi
otrzymać potrzebne środki finansowe, które muszą być odpowiednie do rozmiaru zadań jakie im są
powierzane.
Finanse samorządu terytorialnego – samorząd terytorialny jest oparty na gospodarce budżetowej. Budżet jest to
opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany plan finansowy, obejmujący wydatki nie
przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi na okres roku kalendarzowego, na podstawie którego jest
prowadzona gospodarka finansowa. Ten plan finansowy ma zasadnicze znaczenie w realizacji zadań
przynależne samorządowi. Konstytucja rozróżnia 3 podstawowe źródła dochodów jednostek samorządu
terytorialnego: dochody własne – przysługujące z mocy uregulowań prawnych, do podstawowych dochodów
własnych samorządu terytorialnego możemy zaliczyć: podatki lokalne (np. od nieruchomości), dochody
przypadające z udziału w podatkach państwowych (np. podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych),
dochody z opłat (np. opłaty lokalne typu opłata targowa, miejscowa, administracyjna, opłata skarbowa, opłata
eksploatacyjna), Dochody z majątku jednostek samorządowych. Subwencje – można przyjąć iż subwencja jest
formą transferu środków finansowych z budżetu państwa do budżetów samorządów terytorialnych. Ma ona
charakter bezzwrotny, nieodpłatny. Subwencja ma na celu uzupełnienie środków własnych budżetu jednostek
samorządu terytorialnego i jest wykorzystywana na cele, o których decydują organy stanowiące tych jednostek.
Dotacje celowe – jest to również transfer finansowy natomiast posiada ona ścisłe przeznaczenie i określą
wysokość na finansowanie lub dofinansowanie konkretnego zadania budżetowego.
W każdej jednostce samorządu terytorialnego działają dwa rodzaje organów: organy przedstawicielskie –
inaczej stanowiące są w gminie i powiecie jest rada gminy, powiatu, a w województwie jest to sejmik
województwa. Rada (Sejmik) jest organem stanowiącym i kontrolnym na swoim terytorium w szczególności
rada: wybiera i odwołuje organy odwoławcze, uchwala budżet, rozpatruje sprawozdania z jego wykonania,
uchwala miejscowy plan zagospodarowania, podejmuje uchwały w sprawie podatków i opłat lokalnych
(regionalnych), kontroluje działalność organów wykonawczych, podejmuje uchwały w sprawach
majątkowych, uchwala statut określający organizację wewnętrzną, wydaje akty prawa miejscowego. Organem
wykonawczym w gminie jest wójt, w powiecie zarząd i starosta, a w województwie zarząd i marszałek.
Organy te ponoszą odpowiedzialność za swoją działalność przed radą czy sejmikiem.
Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw – wybory do rad i sejmików są prowadzone na
podstawie ustawy z 16 lipca 1998 r. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw.
Ustawa ta przyjęła dla wyborów szczebla wojewódzkiego system proporcjonalny oraz próg 5 % (art. 162) W
odniesieniu do gmin system wyborczy zależy od ich wielkości. W gminach do 20000 mieszkańców stosuje się
system większości względnej, w gminach powyżej 20000 stosuje się system Sinte – Lague, system ten stosuje
się również w wyborach do rad powiatu (art. 123 ust 1 pkt.1 i art. 151 ust 1 pkt. 1). O ważności wyborów
decydują odpowiednie terytorialne sądy wojewódzkie. Czynne prawo wyborcze – do organów stanowiących
samorządu terytorialnego posiada każdy obywatel który co najmniej w dniu wyborów ukończył 18 rok życie,
oraz stale zamieszkuje na obszarze działania danej rady. Bierne prawo wyborcze – przysługuje osobom, które
spełniają wymogi czynnego prawa wyborczego. Komitet wyborczy może być tworzony przez partie polityczne
i koalicje partii politycznych; stowarzyszenia i organizacje społeczne, oraz przez wyborców. Komitet
wyborczy wyborców może być utworzony przez co najmniej 5 obywateli mających prawo wybierania, aby
dany komitet mógł powstać osoby te muszą złożyć pisemne oświadczenie o utworzeniu komitetu wraz z
załączeniem swoich danych osobowych. Komitet partii politycznej aby komitet mógł istnieć jest potrzeba
spełnienia określonych czynności formalnych, do których zaliczamy: powołanie pełnomocnika (który

21

reprezentuje dany komitet na zewnątrz) i pełnomocnika finansowego (który odpowiada za finanse komitetu),
przedstawiciel komitetu jest obowiązany do zgłoszenia faktu powstania komitetu, oraz zamiaru zgłaszania
kandydatów, Państwowej Komisji Wyborczej. Tryb i treść zawiadomienia określa ustawa z 16 lipca 1998 w
art. 64c. Podobna wymogi są stosowane do pozostałych rodzajów komitetów (z nie wielkimi odchyleniami).
Zawiadomienie o którym mowa wyżej należy przedstawić PKW od dania ogłoszenia rozporządzenia o
zarządzeniu wyborów do 50 dnia przed dniem wyborów.
Akta prawa miejscowego - są to akta, które muszą być wydawane na podstawie ustaw i w ich granicach.
Uregulowania odnośnie aktów prawa miejscowego są zawarte w Konstytucji art. 94; Ustawie o samorządzie
gminnym głównie art. 40, 41, 90; samorządzie powiatowym głównie art. 40, 41, 78; samorząd województwa
art. 89 - 91. Zarówno Winczorek jak i Garlicki ten temat wyłącznie wspominają brak jest konkretnego
komentarza. Jednakże, akta prawa miejscowego obowiązują na danym terytorium samorządu który dany akt
wydał. Ustawy ww. określają jakie sprawy mogą być uregulowane w tych aktach, w przypadku gminy mogą to
być m.in. akta dotyczące: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i
instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń
użyteczności publicznej; w samorządzie powiatowym: wymagających uregulowania w statucie,
porządkowych, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych
obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; w samorządzie województwa: akty tak konkretnie nie są
wyłuszczone ale można powiedzieć że obejmują wszelkie te sprawy które są wymienione wyżej, tylko zakres
tych spraw jest odnośnie całości lub zgodnie z art. 89 części województwa.
Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.
Uchwała Sejmu o wyborze RPO wymaga bezwzględnej większości głosów. Zgodę na wybór danej osoby na
urząd RPO wyraża Senat (a. 209 u. 1). Brak zgody oznacza konieczność przeprowadzenia ponownego wyboru.
Kadencja RPO trwa 5 lat i może być powtórzona tylko raz. RPO może być obywatel polski z wiedzą
prawniczą, doświadczeniem zawodowym. Nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem profesora
szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dające się pogodzić z godnością jego urzędu. RPO
chroni nietykalność i immunitet analogiczny do sędziowskiego. Uchylanie immunitetu należy do Sejmu (a.
211). RPO jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem (a. 210). RPO może być odwołany przez Sejm z urzędu przed upływem kadencji, z
powodu: zrzeczenia się przez niego stanowiska, trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków na skutek
choroby, ułomności albo sprzeniewierzenia się złożonemu ślubowaniu, w którym min. przyrzeka dochowanie
wierności Konstytucji. Odwołanie to następuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów
większością co najmniej 3/5 głosów oddanych w obecności przynajmniej połowy posłów.
Zadania RPO stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela zawartych w Konstytucji oraz innych
aktach normatywnych. Do RPO wystąpić może każda osoba fizyczna, prawna, która uważa, że jej wolność lub
prawa zostały naruszone przez organy władzy publicznej. RPO podejmuje przewidywane prawem czynności
na wniosek obywateli lub ich organizacji, na wniosek organów samorządowych, Rzecznika Praw Dziecka albo
z własnej inicjatywy. W ramach swych kompetencji RPO może podjąć sprawę albo jej nie podjąć informując o
tym wnioskodawcę. Może też poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania
albo też przekazać sprawę wg właściwości odpowiedniemu organowi lub instytucji. Jeśli RPO podejmie
sprawę, może: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej
części do właściwych organów (np. prokuratury, kontroli państwowej), zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK
przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. RPO może żądać od organów władzy
publicznej, organizacji społecznych i inn. podobnych podmiotów przedstawienia dokumentów, udzielenia
wyjaśnień i informacji; może zbadać na miejscu, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę. Ww. ograny i
instytucje mają obowiązek udzielać stosownych wyjaśnień, informacji i dopuszczać do badania spraw na
miejscu.
Rezultatem postępowania badawczego prowadzonego przez RPO może być: skierowanie wystąpienia do
organu, organizacji lub instytucji, w której działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i
obywatela; skierowanie do organu nadrzędnego nad jednostką, która dopuściła się wykrytych uchybień,
żądania by ten zastosował środki przewidziane w przepisach prawa, niezbędne dla przywrócenia naruszonych
wolności i praw; żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych (także administracyjnych); udział w
toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi; żądanie wszczęcia postępowania
karnego przez uprawnionego oskarżyciela; wniesienie kasacji lub rewizji nadzwyczajnej. RPO może również
występować do właściwych podmiotów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, występować z

22

wnioskami do TK, występować do Sejmu o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów
prawnych budzących wątpliwości w praktyce.
RPO nie może samodzielnie podejmować, zmieniać lub uchylać decyzji leżących w kompetencjach innych
organów władzy publicznej lub innych podmiotów. Dysponuje on jednak środkami prawnymi pozwalającymi
wpływać na przebieg procesów decyzyjnych oraz oddziaływać na treść decyzji podejmowanych przez te
organy i podmioty.
RPO współdziała z organizacjami społecznymi, stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi i fundacjami,
czynnymi zwłaszcza w dziedzinie obrony wolności i praw człowieka i obywatela.
RPO co roku składa sprawozdania Sejmowi i senatowi z podejmowanych przez siebie działań, obejmujące
także informacje o stanie przestrzegania w Polsce wolności i praw człowieka i obywatela (a. 212).
Rzecznik Praw Dziecka Do zadać RPD należy śledzenie realizacji w naszym kraju praw dziecka,
wynikających min. z Konwencji o Prawach Dziecka, i pomoc w ich egzekwowaniu. RPD powoływany jest
przez Sejm za zgoda Senatu w sposób podobny do RPO. RPD współdziała z RPO.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem konstytucyjnym usytuowanym poza schematem
trójpodziału władz. KRRiT składa się z 9 członków powoływanych na 6 letnią kadencję (art.. 214 ust.1) przez:
Sejm – 4 osoby, Senat – 2 osoby, Prezydent – 3 osoby. Co 2 lata wymieniana jest 1/3 składu Rady, członek
Rady nie może być posłem ani senatorem (art. 103 ust. 1), nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego (a. 214 u. 2). KRRiT corocznie przedstawia sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP sprawozdanie
ze swojej działalności za rok poprzedni. Jeśli Sejm i senat odrzucą to sprawozdanie, kadencja wszystkich
członków wygasa, chyba że Prezydent nie potwierdzi tego wygaśnięcia. KRRiT wydaje na podstawie
upoważnienia ustawowego akty normatywne w postaci rozporządzeń, a w sprawach indywidualnych
podejmuje uchwały (a. 213).
Podstawowe zadania KRRiT to stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego
w radiofonii i telewizji (a. 213 u. 1). Jest również powołana do administrowania częstotliwościami
nadawczymi, których objętość jest technicznie ograniczona. Stąd konieczne jest udzielanie koncesji nadawcom
radiowym i telewizyjnym na prowadzenie stacji. Koncesjonowanie jest konstytucyjnie dopuszczalne (a. 54 u. 2
zd. 2).
Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od wszystkich organów władzy publicznej: ustawodawczej i
wykonawczej, państwowej i samorządowej. Niezależność polega na tym, że o treści ich decyzji (wyroków,
postanowień) w konkretnych sprawach nie mogą przesądzać inne władze publiczne. Wyróżniamy sądy:
powszechne (s. rejonowy, okręgowy, apelacyjny), sady administracyjne oraz sady wojskowe.
Sądy powszechne: Sady rejonowe są sądami I instancji. Tworzy się je dla 1 lub kilku gmin. W dużych
miastach może być utworzony więcej niż 1 sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy. Sąd rejonowy dzieli się
na wydziały: cywilny, karny – w tym ds. o wykroczenia, rozpoznawanych w II instancji – rodzinny i nieletnich
(sąd rodzinny), pracy (sad pracy), ksiąg wieczystych. W niektórych sądach rejonowych funkcjonują też
wydziały: ubezpieczeń społecznych (pracy i ubezpieczeń społecznych), gospodarczy (sąd gospodarczy). W
sądzie rejonowym mogą być tworzone sądy grodzkie jako jego wydziały lub wydziały zamiejscowe. Powierza
się im rozpoznawanie w I instancji spraw o wykroczenia i drobne przestępstwa, a także proste sprawy cywilne.
Sąd okręgowy jest w poważniejszych sprawach sądem I instancji oraz sądem II instancji rozpatrującym
apelacje od wyroków sądów rejonowych. Sąd taki tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 sądów
rejonowych (tj. dla okręgu sądowego). Sąd okręgowy dzieli się na wydziały: cywilny, do rozpoznawania spraw
cywilnych i rodzinnych, karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, pracy (sąd
pracy), ubezpieczeń społecznych (sąd ubezpieczeń społecznych), gospodarczy (sąd gospodarczy).
Sąd apelacyjny jest sądem rozpatrującym sprawy w II instancji, napływające w drodze apelacji od wyroków
sądów okręgowych. Działa on na obszarze objętym właściwością co najmniej dwóch okręgów sądowych (na
obszarze apelacji). Sąd ten dzieli się na wydziały: cywilny, rozpatrujący sprawy cywilne, gospodarcze,
rodzinne i z zakresu prawa opiekuńczego, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych.
Organy sądów w sądzie rejonowym - prezes sądu, w sądzie okręgowym – prezes sądu oraz kolegium sadu
okręgowego, w sądzie apelacyjnym – prezes sądu oraz kolegium sądu apelacyjnego. Prezes sądu powoływany
i odwoływany jest przez Ministra Sprawiedliwości. W zakresie administracji podlega on temu ministrowi oraz
prezesowi sądu wyższej instancji.
Sądy administracyjne I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne tworzone dla jednego lub większej
liczby województw.
Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w
zakresie orzekania. Jest zatem wobec nich sądem odwoławczym. Od orzeczeń NSA nie służy środek
odwoławczy do SN. Sądownictwo administracyjne jest w pełni samodzielnym pionem w systemie organów

23

wymiaru sprawiedliwości. W skład NSA wchodzą izby: Finansowa, Gospodarcza i Ogólnoadministracyjna,
zaś jego organami są Prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i Kolegium NSA. Prezesa NSA na 6-
letnia kadencję powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów tego Sadu (a. 185).
Zadania NSA i innych sądów administracyjnych: sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę
działalności administracji publicznej – rządowej i samorządowej (a. 184) Chodzi tu o kontrolę zgodności z
prawem podejmowanych przez te administrację działań, a przede wszystkim o kontrole zgodności z prawem
(legalności) decyzji administracyjnych. Ponadto rozstrzygają spory kompetencyjne i spory o właściwość
między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegami odwoławczymi i między
tymi organami a organami administracji rządowej.
Konstytucyjne zasady działania sądów: zasada dwuinstancyjności, czyli w każdej sprawie należącej do
właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość odwołania się do sądu wyższej instancji o zbadanie
prawidłowości orzeczenia. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stosowana jest
jako system sądu ławniczego tzn. sąd o mieszanym składzie obejmującym sędziego zawodowego oraz
ławników. Ławnicy występują jedynie w sądach powszechnych i wojskowych oraz jest ograniczony do
postępowań w sądzie pierwszej instancji. Zasada jawności rozprawy (art. 45 ust 2) – odnosi się do wszystkich
rozpraw sądowych, a raczej do rozpraw prowadzonych w ramach tych postępowań. Na zakres działania sądów
i procedurę sądową wywierają również wpływ niektóre konstytucyjne prawa obywateli: prawo do sądu, do
obrony; zasada praworządnego procesu – silnie podkreślana jest zasada domniemania niewinności, a także
zasady: nie ma kary bez przepisu (prawa); zasada w myśl, której czyn może podlegać karze, jeśli przewiduje ją
wydany wcześniej przepis prawa; druga zasada to taka, że żaden czyn nie może być poczytany za
przestępstwo, jeżeli prawo nie uważa go za takie.
Sąd Najwyższy nie należy do pionu sądownictwa powszechnego. Jest naczelnym organem sądowym w RP.
Zadania SN Sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.
Nadzór nad orzecznictwem tych sądów realizowany jest przede wszystkim dzięki temu, że SN rozpatruje
środki odwoławcze od orzeczeń sądów, w tym zwłaszcza kasacji, stosownie do przepisów prawa procesowego.
Kasacja jest środkiem odwoławczym, którym podważyć można zgodność z prawem orzecznictwa sądu niższej
instancji. SN jest zatem sądem kasacyjnym. Ponadto SN podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie
przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie oraz uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w
konkretnej sprawie. Do właściwości SN należą także sprawy przekazane innymi ustawami, np. ordynacją
wyborczą do Sejmu i Senatu, ustawa o wyborze Prezydenta RP lub ustawą o referendum.
Sąd Najwyższy dzieli się na: Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izbę Cywilną, Izbę
Karną oraz Izbę Wojskową.
Pracami SN kieruje Pierwszy Prezes SN. Powołuje go Prezydent RP na sześcioletnia kadencję, a wyboru
dokonuje spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Poszczególnymi
izbami kierują prezesi SN powoływani przez Prezydenta RP.
Krajowa Rada Sądownictwa działa na podstawie a. 186 i 187. Skład KRS wchodzą przede wszystkim
sędziowie: Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA oraz 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów
powszechnych, administracyjnych i wojskowych. Ponadto członkami KRS są: Minister Sprawiedliwości,
osoba powołana przez Prezydenta RP, 4 członków wybranych spośród posłów przez sejm oraz 2 członków
wybranych spośród senatorów przez Senat. Kadencja osób trwa 4 lata (a. 187 u. 1 i 3). Pracami KRS kieruje
przewodniczący i 2 wiceprzewodniczący wybrani przez KRS spośród jej członków (a. 187 u. 3).
Zadania KRS może występować z wnioskami do TK, opiniować akty normatywne dot. spraw sądownictwa,
opiniować powoływanie i odwoływanie prezesów sądów powszechnych, uczestniczy w powoływaniu sędziów.
Sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek KRS (a. 179). Sędzią sądu rejonowego może
zostać każdy kto ma obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, ukończył wyższe
studia prawnicze z tyt. magistra, ukończył 29 lat, złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski, pracował w
charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez 5 lat.
Odpowiednio wyższe wymagania stawia się kandydatom na sędziego sądu okręgowego, apelacyjnego, SN i
NSA.
Niezawisłość sędziowska Dla zapewnienia niezawisłości sędziowskiej przepisy prawne (a. 178 u. 3) zakazują
sędziemu: przynależności do partii politycznej, związku zawodowego albo prowadzenia działalności
publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami tej niezawisłości. Sędzia nie może podjąć dodatkowego
zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowym lub naukowo-dydaktycznym,
a i to tylko za zgodą przełożonych. Nie można mu podejmować zatrudnienia, które przeszkadzałoby mu w

24

pełnieniu przez niego obowiązków sędziego, mogłoby osłabić zaufanie do jego bezstronności lub przynosić
ujmę godności urzędu. Zakazuje się mu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub z
udziałem innych osób. Może on posiadać najwyżej 10% akcji lub udziałów w spółkach prawa handlowego.
Nie może być jednocześnie posłem i senatorem. Konstytucja stanowi, że sędziom zapewnia się warunki pracy i
wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi jego obowiązków. Sędziom kończącym karierę
zapewnia się przejście w stan spoczynku wraz z uposażeniem wynoszącym 75% wynagrodzenia za
zajmowanym ostatnio stanowisku. Odpowiednie wynagrodzenie sędziego stanowi rękojmię ich niezawisłości,
chroniąc przed pokusą korupcji. Sędziowie zgodnie z konstytucją (a. 179 i 180 u. 1) powoływani są na czas
nieoznaczony, są nieusuwalni (sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych) i
nieprzenoszalni (sędzia nie może wbrew swej woli być przeniesiony do innego sądu i na inne stanowisko).
Asesorem może zostać osoba, która odbyła aplikację sędziowską lub prokuratorską i zdała egzamin sędziowski
lub prokuratorski. Asesorowi powierza się (na 4 lata) obowiązki w zakresie orzecznictwa sadowego. Realizuje
je pod pieczą sędziego, który jest jego konsultantem. Asesor z reguły powoływany jest na sędziego.
Referendarzem sądowym może zostać osoba, która ukończyła studia prawnicze odbyła aplikację referendarską,
ma ukończone 24 lata i zdała odpowiedni egzamin. Referendarz wykonuje czynności związane z
prowadzeniem spraw wieczystoksięgowych oraz spraw z zakresu rejestrowej działalności sądów.
Trybunał Konstytucyjny Jedną z podstawowych gwarancji konstytucji jest sądowa kontrola zgodności ustaw
z konstytucją. Jest to zjawisko stosunkowo nowe bo pierwsze trybunały konstytucyjne powstały na początku
lat dwudziestych w Austrii i Czechosłowacji. W Polsce potrzebę ustanowienia sądownictwa konstytucyjnego
zaczęto formułować na początku lat 70-tych, jednak dopiero w latach 80-tych sugestie te przybrały realny
kształt. Nowela konstytucyjna z 26.03.1982 przewidziała wprowadzenie Trybunału Stanu i Trybunału
Konstytucyjnego. Uchwałę o TS podjęto tego samego dnia a ustawa o TK uchwalona została 29.04.1985r.
Były to jednak półśrodki które nie mogły zastąpić braku przyzwoitej regulacji, która pojawiła się dopiero wraz
z wejściem w życie konstytucji z 2.04.1997r.
Pozycja ustrojowa i skład TK to organ władzy sądowniczej choć nie jest sądem w rozumieniu art. 175
konstytucji. Choć jego działalność nie może być określana jako sprawowanie władzy sądowniczej. Konstytucja
ujęła strukturę władzy sądowniczej w dwa odrębne segmenty. Pierwszy to sądy a drugi to trybunały. Na
płaszczyźnie materialnej cechy wspólne sądów i trybunałów rysują się przede wszystkim w: jednolitym
odniesieniu do nich zasady niezawisłości sędziów; w powierzeniu im zadania wiążącego rozstrzygania sporów
prawnych; w oparciu ich działalności wyłącznie na prawie; w oparciu ich funkcjonowania na
sformalizowanych procedurach. Pozycję ustrojową TK charakteryzuje zasada niezależności, jego organu
władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej. W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Sejm na
9 letnią kadencję (art. 194 ust. 1). Sędzią może zostać osoba posiadająca kwalifikacje do zajmowania
stanowiska sędziego SN lub NSA. Większość sędziów rekrutuje się spośród profesorów prawa. Sędziowie
wybierani są przez Sejm, a kandydatów przedstawia Prezydium sejmu lub grupa minimum 50 posłów, wybór
następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Wybór
jest na 1 kadencję. Pozycja sędziego TK jest analogiczna do pozycji sędziego SN. Jej podstawowym
elementem jest zasada niezawisłości. W okresie kadencji sędzia jest nieusuwalny oraz przysługuje mu
immunitet. Sędziów TK obowiązuje zasada zakazu łączenia swego urzędu z innymi stanowiskami w aparacie
państwowym. Organami TK są Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes Trybunału.
TK spełnia szereg funkcji wśród których należy wymienić: kontrolę norm tzn. orzekanie o zgodności aktów
normatywnych z aktami wyższego rzędu; badanie zasadności skarg konstytucyjnych (a. 79 i a. 188 u. 5);
orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych; rozstrzyganie o zaistnieniu
tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP. Kontrola norm polega na orzekaniu o
hierarchicznej (pionowej) zgodności aktów normatywnych (norm prawnych) niższego rzędu z aktami
normatywnymi (normami prawnymi) wyższego rzędu. Kontrola norm ma charakter następczy czyli może
dotyczyć tylko aktów normatywnych, które zostały już ustanowione i albo nabrały już mocy prawnej lub są w
okresie vacatio legis ('próżnowanie ustawy'; prawn. okres między datą ogłoszenia aktu prawnego a.
normatywnego a datą jego wejścia w życie). Charakter prewencyjny może przybrać tylko wyjątkowa kontrola,
której jedynym inicjatorem może być Prezydent RP, dotyczy to ustaw już uchwalonych przedstawionych
Prezydentowi do podpisu. Jeśli TK orzeknie zgodność ustawy z konstytucja Prezydent musi ustawę podpisać.
Podstawową jednak rolę należy przypisać kontroli następczej dot. aktów już obowiązujących. Obejmuje ona
następujące akty: ustawy co do ich zgodności z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi w
oparciu o ustawę akceptującą; umowy międzynarodowe – gdy chodzi o ich zgodność z konstytucją (ze
sformułowaniami art. 188 ust. 1); inne przepisy prawa, wydane przez organy państwowe w zakresie ich
zgodności z konstytucją. Przedmiotem kontroli mogą stać się wszystkie normy prawa obowiązującego

25

niezależnie kiedy został wydany gdy akt normatywny utraci moc przed wydaniem orzeczenia to postępowanie
przed TK zostaje umorzone. Podstawa kontroli jest przede wszystkim konstytucja z 2.04.1997r., drugim
punktem odniesienia są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Kontrola zgodności dokonywana jest w
oparciu o 3 kryteria: zgodności materialnej – badana jest treściowa zgodność regulacji zawartej w akcie
niższym z zawartością aktów wyższych; zgodności proceduralnej – badane jest dochowanie trybu
wymaganego do wydania aktu lub ratyfikacji umowy; zgodności kompetencyjnej – trybunał bada czy organ
wydający dany akt miał do tego kompetencje. Orzeczenia TK (wyroki, postanowienia) mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne (a. 190 u. 1). Inicjatywa kontroli może przybierać 3 formy proceduralne- skargi
konstytucyjnej (omówiona poniżej) – inicjatywy konkretnej (pytań prawnych) i inicjatywy abstrakcyjnej
(wniosków). Inicjatywa konkretna zawsze musi być związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądami. Sąd
może zadać pytanie TK jeśli w trakcie rozprawy pojawi się wątpliwość co do zgodności z konstytucją przepisu
prawnego, który ma się podstawą rozstrzygnięcia sądowego. Inicjatywa abstrakcyjna jest podejmowana w
oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania kwestionowanego aktu czy normy, jej wykonanie wynika z
ogólnej troski o stan praworządności w państwie. Trzeba rozróżnić ogólną i szczególną legitymację do
występowania z wnioskami o kontrolę norm: legitymacja ogólna oznacza prawo zakwestionowania każdego
aktu prawnego niezależnie od tego na ile treść tego aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. Przysługuje
ona – Prezydentowi, Marszałkowi Sejmu i Senatu, Premierowi, Pierwszemu Prezesowi SN, Prezesowi NSA i
Prezesowi NIK oraz 50 posłom lub 30 senatorom; legitymacja szczególna oznacza prawo kwestionowania
tylko takich aktów czy norm które dot. spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.
Postępowanie przed TK Postępowanie przed TK nawiązuje do wzorów postępowania sądowego, a w sprawach
nie uregulowanych stosuje się przepisy kpc. Trybunał rozpatruje sprawy o kontrolę norm w składach 5
osobowych gdy chodzi o kontrolę ustawy lub umowy międzynarodowej, lub w składach 3 osobowych gdy
chodzi o kontrolę aktu pod ustawę które wyznacza Prezes TK. Każda sprawa może być rozpatrywana w
pełnym składzie (minimum 9 sędziów) gdy wynika to ze szczególnej zawiłości sprawy. Uczestnikami
postępowania są wnioskodawcy, organ wydający zakwestionowany akt oraz Prokurator Generalny.
Skutki prawne orzeczeń TK muszą być rozpatrywane w 2 podstawowych płaszczyznach: skutku orzeczenia dla
dalszego losu skontrolowanego aktu normatywnego lub zawartej w nim normy (skutki makro); skutku
orzeczenia dla decyzji orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie takiego aktu lub normy
(skutki mikro). Wszystkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1)
co oznacza, że nie istnieje żadna droga odwołania się od takiego orzeczenia a orzeczenie jest wiążące (istnieje
obowiązek wykonania) dla wszystkich adresatów. Orzeczenia zapadają w formie wyroków i podlegają
niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym w którym dany akt był ogłoszony.
Skarga konstytucyjna Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw
jednostki. Skarga konst. to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do Sądu Konst.
o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile naruszają konstytucyjnie
zagwarantowane prawa lub wolność skarżącego. Istotne są 4 elementy: incydentalny charakter skargi;
ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw wolności o konstytucyjnym charakterze; subsydiarny
charakter skargi możliwy do wniesienia po wyczerpaniu wszystkich środków prawnych; przyznanie
rozpatrywania skargi organom sądownictwa konstytucyjnego wiążącego wszystkie organy państwa. Istnieją 2
ujęcia skargi konstytucyjnej: węższe (skarga przeciwko normie) – polega na ograniczeniu podstaw skargi do
zarzutu że orzeczenie zostało wydane w oparciu o przepis prawny sprzeczny z konstytucją; szersze (skarga
przeciwko normie jak i orzeczeniu) – pozwala na postawienie zarzutu czy orzeczenie zostało wydane w sposób
naruszający konstytucję, np. przez złą interpretacje stosowanego przepisu. Uprawnionym do wystąpienia ze
skarga konstytucyjną jest każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1).
Skargi konstytucyjne mogą być wnoszone przez każdego obywatela, osoby prawne (partie polityczne, związki
zawodowe). Podstawa skargi konst. jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, mogą
to być wszelkie prawa i wolności pod warunkiem że są sformułowane w konstytucji. Podstawą skargi nie może
być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenia przepisów ustawowych. Przedmiotem
zaskarżenia może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, ale tylko taki który był
podstawa wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Nie istnieje możliwość wniesienia skargi przeciw
przepisom które utraciły moc obowiązującą. Dla możliwości wniesienia skargi konst. konieczne jest spełnienie
warunków: naruszenie praw musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej;
orzeczenie musi być orzeczeniem ostatecznym (nie przysługuje żaden środek odwoławczy); przedmiotem
skargi może być jedynie zarzut niezgodności z konstytucją aktu na podstawie którego wydano orzeczenie;
dopuszczalny termin wniesienia skargi to 2 m-ce od otrzymania prawomocnego wyroku. Postępowanie co do
skargi konst. toczy się analogicznie jak w sprawie kontroli norm. Występują jednak pewne rozbieżności:

26

rozbudowana kontrola wstępna dopuszczalności skargi – decyduje 1 sędzia; nadając skardze bieg TK może
wstrzymać lub zawiesić wykonanie orzeczenia; o nadaniu biegu skardze informowany jest Rzecznik Praw
Obywatelskich; skargę rozpatruje skład 3 lub 5 sędziów lub w sprawach bardzo zawiłych pełny skład TK.
Spory kompetencyjne Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji
stron sporu, czyli jest to postępowanie polegające na rozsądzeniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez
strony. Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych
konstytucyjnych organów państwa, nie może w tej procedurze rozstrzygać sporów między organami
centralnymi a lokalnymi. Spór kompetencyjny może mieć: charakter pozytywny – gdy organy uznają się za
właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy; charakter negatywny – gdy organy uznają się za niewłaściwe do
rozstrzygnięcia danej sprawy. Inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do:
Prezydenta RP, Marszałków Sejmu i Senatu, Premiera, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA i Prezesa NIK.
Trybunał Stanu Istota i zakres odpowiedzialności konstytucyjnej W rozwoju parlamentaryzmu wykształciły
się 2 podstawowe formy odpowiedzialności egzekutywy: odpowiedzialność parlamentarna i odp.
konstytucyjna. Odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed odrębnym organem władzy
sądowniczej jakim jest Trybunał Stanu.
W skład TS wchodzi przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków (art. 199 ust. 1). Przewodniczącym jest z
urzędu Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 2), pozostali członkowie TS wybierani są przez Sejm na okres jego
kadencji. Konstytucja wymaga aby zastępcy oraz co najmniej połowa członków TS miała kwalifikacje do
zajmowania stanowiska sędziego. Osoby wchodzące w skład TS są niezawisłe w sprawowaniu funkcji
sędziego i podlegają jedynie konstytucji i ustawom.
Odpowiedzialność konstytucyjna ma podmiotowo ograniczony zakres i dotyczy wyliczonej przez prawo grupy
osób. Wyliczanie to ma charakter enumeratywny czyli nie może podlegać interpretacji rozszerzającej. W
obecnym stanie prawnym odpowiedzialność ta obejmuje 3 grupy podmiotów (art. 198): 1 grupa to Prezydent
RP i Marszałek Sejmu; 2 grupa obejmuje osoby na najwyższych stanowiskach państwowych: Prezes oraz
członkowie Rady Ministrów, osoby którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem, Prezesa NBP,
Prezesa NIK, członków KRRiT, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych; 3 grupa osób podlegających
odpowiedzialności przed TS to posłowie i senatorowie.
Zakres przedmiotowej odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie
konstytucji lub ustawy popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Jest to odpowiedzialność za
popełnienie deliktu konstytucyjnego czyli czynu który nie stanowiąc przestępstwa spełnia 2 przesłanki: czyn
ten polega na naruszeniu konstytucji lub ustawy; czyn zostaje popełniony zostaje w związku z zajmowanym
stanowiskiem. Odpowiedzialność może dotyczyć czynu popełnionego w czasie piastowania danego
stanowiska. W odniesieniu do Prezydenta właściwość TS w sprawach przestępstw wynika z art. 145 ust. 1 i ma
charakter: zupełny bo obejmuje wszelkie przestępstwa jakich Prezydent dopuścił się w okresie sprawowania
urzędu; wyłączny bo za popełnione przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko
przed TS. W odniesieniu do członków RM właściwość TS w sprawach przestępstw wynika z art. 156 ust. 1 i
ma charakter: częściowy bo odpowiedzialność TS może jedynie dotyczyć przestępstw związanych z
zajmowanym stanowiskiem; konkurencyjny bo do oskarżenia przed TS o przestępstwo może dojść w wyniku
uchwały Sejmu. Odpowiedzialność Posłów i Senatorów dotyczy jedynie naruszenia przez nich zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu
terytorialnego.
Postępowanie przed TS Procedura postępowania przed TS obejmuje 5 zasadniczych etapów: zgłoszenie
wstępnego wniosku; postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej; postawienie w stan
oskarżenia; rozpoznanie sprawy przez TS w I instancji, rozpoznanie sprawy przez TS w II instancji. Trzy
pierwsze stadia postępowania rozgrywają się w parlamencie. Wstępny wniosek to inicjatywa zobowiązująca
Sejm (Zgromadzenie Narodowe) do rozpatrzenia w sformalizowanej procedurze zasadności postawienia w stan
oskarżenia. Prawo do wystąpienia z wnioskiem wstępnym przysługuje: w sprawie Prezydenta RP – grupie
członków Zgromadzenia Narodowego w liczbie 140 czyli ¼ ogólnej ilości osób; w sprawach członków RM –
Prezydentowi RP oraz grupie posłów w liczbie 115 czyli ¼ ogólnej liczby posłów; w sprawach pozostałych
osób – Prezydentowi, grupie posłów w liczbie co najmniej 115 posłów, Sejmowej Komisji Śledczej.
Prawidłowo zgłoszony wniosek kierowany jest przez Marszałka Sejmu do Sejmowej Komisji
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, na tym etapie nie ma możliwości odrzucenia wniosku. Postępowanie w
Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej nasuwa pewne analogie postępowania przygotowawczego
(niekiedy określa się to mianem śledztwa sejmowego). W postępowaniu przed Komisją stosuje się
odpowiednio przepisy postępowania karnego. Na podstawie zebranych materiałów Komisja sporządza wniosek
o postawienie w stan oskarżenia. Postawienie w stan oskarżenia następuję w drodze uchwały Zgromadzenia

27

Narodowego gdy dot. Prezydenta (konieczna większość 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia czyli
374 głosy). Gdy dot. członka RM w drodze uchwały Sejmu (większość 3/5 ustawowej liczby posłów czyli 276
głosów), dla pozostałych osób potrzebna jest większość bezwzględna. Podejmując uchwałę o postawieniu w
stan oskarżenia ZN lub Sejm wybiera ze swego grona dwóch oskarżycieli. Uchwała ta powoduje zawieszenie
danej osoby w sprawowaniu urzędu. Postępowanie przed TS ma charakter dwuinstancyjny. W I instancji
Trybunał orzeka w składzie 5 osobowym, a II instancji w 7 osobowym (wyłączeni sędziowie orzekający w I
inst.). Za czyny objęte oskarżeniem TS wymierza następujące kary: jeśli czy nie wypełnia znamion
przestępstwa (utratę biernego i czynnego prawa wyborczego /na okres od 2 do 10 lat/, zakaz zajmowania
stanowisk kierowniczych /na okres od 2 lat do na stałe/, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń,
utratę zdolności ich uzyskania /na okres od 2 do 10 lat/); jeśli czyn wypełnia znamiona przestępstwa także kary
przewidziane w ustawach karnych.
Prokurator Generalny, któremu podlega prokuratura, jest z urzędu każdorazowy Minister Sprawiedliwości.
Prokuratura Krajowa jest częścią składową Ministerstwa Sprawiedliwości, a Prokurator Krajowy oraz
Naczelny Prokurator Wojskowy są z-cami Prokuratora Generalnego. Istnieją prokuratury apelacyjne,
okręgowe i rejonowe. Prokuratorów nie obejmuje zasada niezawisłości. Głównym zadaniem prokuratury jest
prowadzenie lub nadzorowanie śledztw lub dochodzeń w spr. o przestępstwa oraz wnoszenie i popieranie
przed sądami aktów oskarżenia oraz środków odwoławczych.
Stany nadzwyczajne – są 3 takie stany: wojenny, wyjątkowy, klęski żywiołowej. Podstawowe uregulowania
dot. tych stanów są wspólne dla nich wszystkich, jednocześnie istnieją osobne regulacje dla każdego z nich.
Wspólne regulacje – Zgodnie z Konstytucją (a. 228 u. 1) dopuszcza się wprowadzenie jednego ze stanów
nadzwyczajnych jeśli zwykłe środki nie są wystarczające dla zapobieżenia sytuacjom, w których grozi państwu
i obywatelom znaczne niebezpieczeństwo lub gdy skutków pojawienia się takich sytuacji nie da się usunąć
inaczej. Ustrojodawca zaleca ostrożność w posługiwaniu się instrumentem, jakim jest stan nadzwyczajny.
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które
podlega dodatkowemu podaniu do wiadomości publicznej (a. 228 u. 2). W zależności od tego, o jaki stan
chodzi rozporządzenie wydaje Prezydent RP (stan wojenny i stan wyjątkowy) albo Rada Ministrów (stan
klęski żywiołowej).
Ogłoszeniu podlega w Dzienniku Ustaw. Obok (a nie zamiast) ogłoszenia zwykłego, rozporządzenie o
wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego ogłaszane jest w drodze rozplakatowania w miejscach publicznych, a
także w inny sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze oraz w środkach masowego przekazu, zwłaszcza
w radiu i telewizji.
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do sejmu, Senatu i
organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych
(a. 228 u. 6). Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego nie zawiesza działania wymienionych wyżej organów
władzy publicznej, w tym zwłaszcza Sejmu i senatu, które mogłyby w drodze ustaw takie zmiany przyjąć.
Jednak organy samorządu terytorialnego mogą być w pewnych okolicznościach (stan wojenny, wyjątkowy)
czasowo zawieszone w działaniu. Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może natomiast spowodować
wynikającą z ustaw o stanach nadzwyczajnych modyfikację zakresu zadań i kompetencji tych organów, a
przynajmniej niektórych z nich (np. organy samorządu terytorialnego). W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w
ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może zostać skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum
ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzone wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego
oraz wybory Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu (a. 228 u. 7 zd. 1).
Od zasady, iż nie można w stanie nadzwyczajnym i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu przeprowadzić
wyborów, czyni się wyjątek dla organów samorządu terytorialnego (a. 228 ust. 7 zd. 2). Ponieważ stan
nadzwyczajny ogłaszać można jedynie na części terytorium państwa, nie istnieją przeszkody, by tam, gdzie nie
został on wprowadzony, wybory do tych organów jednak odbyć. Tam zaś, gdzie stan taki trwa, wyborów się
nie przeprowadza, a kadencję organów samorządu terytorialnego odpowiednio się przedłuża. Nie jest to
możliwe w przypadku wyborów parlamentarnych i prezydenckich, ponieważ odbywają się one jednocześnie na
całym obszarze państwa, a wynik uzyskany w skali ogólnokrajowej ma istotne znaczenie dla ustalenia tego,
kto te wybory i z jakimi rezultatami wygrał, a kto przegrał. Nie można również przeprowadzać referendum
ogólnokrajowego. Można natomiast przeprowadzać referendum lokalne na terenach nieobjętych stanem
nadzwyczajnym.
Wprowadzenie i przedłużenie stanów nadzwyczajnych odbywa się pod nadzorem Sejmu. Rozporządzenie o
wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent RP w ciągu 48 h od jego podpisania przedstawia
Sejmowi. Sejm niezwłocznie rozpatruje to rozporządzenie. Może je uchylić bezwzględną większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (a. 231). Sejm (Senat nie bierze udziału w tych

28

decyzjach) ma tu jednak jedynie władzę negatywną. Nie decyduje on o wprowadzeniu stanu wojennego lub
wyjątkowego, lecz o jego niemal natychmiastowym zniesieniu. Brak zgody Sejmu, wyrażony uchyleniem
rozporządzenia Prezydenta, powoduje, że władze publiczne muszą wycofać się ze wszystkich przedsięwzięć
podjętych dla realizacji tych stanów, a wolności i prawa człowieka i obywatela muszą zostać w pełnym
wymiarze przywrócone. Sejm jest również powołany do wyrażenia zgody na przedłużenie stanu wyjątkowego.
Czyni to w drodze uchwały. Przedłużenie tego stanu musi być uzasadnione istotnymi okolicznościami, może
objąć czas nie dłuższy niż 60 dni i być dokonane tylko raz (a. 230 u. 2). Od zgody Sejmu zależy też
przedłużenie stanu klęski żywiołowej (a. 232 zd. 2). Inaczej jednak niż przy stanie wyjątkowym przedłużenie
to nie jest przez Konstytucje czasowo limitowane. Może być tak długie, jak długie jest utrzymywanie zagrożeń
noszących znamiona klęski żywiołowej. Sądzić należy, że Sejm, wyrażając zgodę na przedłużenie stanu klęski
żywiołowej, określi też termin jego zniesienia, choć możliwe byłoby jego ponowne przedłużenie. Inaczej
sytuacja wygląda ze stanem wojennym. Biegu wydarzeń uzasadniających jego wprowadzenie nie da się z
natury rzeczy przewidzieć. Stąd też Konstytucja nie ustanawia terminów jego uchylenia, ani nie przewiduje
szczególnego mechanizmu jego przedłużania.
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela podczas stanu nadzwyczajnego Mogą być ustawowo
wprowadzone, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia albo wolności i praw innych osób (a. 31 u. 1). Konstytucja
dozwala jedynie ograniczyć wolności i prawa, nie zaś całkowicie je znieść, ponieważ dopuszczalne ustawowo
ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw (a. 31 u. 3 zd. 2). Możliwe jest natomiast czasowe ich
zawieszenie. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela, wyłącznie z powodu
rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia lub majątku. To nosiłoby
cechy dyskryminacji, ta zaś jest konstytucyjnie zakazana (a. 32 u. 2).
Ograniczenia, które można wprowadzić w stanie wyjątkowym np. można odosobnić osobę, która ukończyła 18
lat, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności, będzie prowadziła
działalność zagrażającą konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi
publicznemu albo gdy odosobnienie jest niezbędne dla zapobieżenia popełnieniu czynu karalnego lub
uniemożliwienie ucieczki po jego popełnieniu (ustawa o stanie wyjątkowym z 21.06.02r. a. 17 u. 1).
Ograniczenia, które można wprowadzić w stanie wojennym np. można wprowadzić cenzurę prewencyjną
środków społecznego przekazu, obejmującą materiały prasowe, kontrolę, zawartości przesyłek, listów, paczek,
przekazów przesyłanych w ramach usług pocztowych o charakterze powszechnym lub usług kurierskich,
kontrole treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w
sieciach telekomunikacyjnych, np. w Internecie (ustawa o stanie wojennym z 29.08.02. a. 21). Są to
ograniczenia odnoszące się do takich konstytucyjnie deklarowanych wolności człowieka, jak: tajemnica
korespondencji (a. 49), wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji, zakaz cenzury prewencyjnej (a. 54), wolność ogłaszania wyników badań naukowych i publicznego
udostępniania dzieł artystycznych (a. 73).
Konstytucyjne prawa i wolności, które nie mogą być ograniczone podczas stanu wojennego i wyjątkowego:
godność człowieka (a. 30), prawa i wolności dot. obywatelstwa (a. 34), ochrona życia (a. 38), humanitarne
traktowanie człowieka (a. 39, 40, 41 u. 4), gwarancje związane z ponoszeniem odpowiedzialności karnej (a.
42), prawo (dostęp) do sądu (a. 45), ochrona dóbr osobistych (a. 47), wolność sumienia i religii (a. 53), prawo
petycji (a. 63), ochrona praw rodziny i dzieci (a. 48 i 72).
Konstytucyjne ograniczenia praw i wolności w stanie klęski żywiołowej (a. 233 u. 3): wolność działalności
gospodarczej, wolność osobistą, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terenie RP,
prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
praco do wypoczynku. Wg ustawy o stanie klęski żywiołowej z 18.04.02r. a. 21 można min. zawiesić
działalność określonych przedsiębiorstw, wprowadzić całkowitą lub częściową reglamentację zaopatrzenia w
określonego rodzaju artykuły (np. sprzedaż „na kartki”), wprowadzić obowiązek poddania się kwarantannie,
nakazać opróżniania lub zabezpieczania lokali mieszkalnych, zakazywać przebywania w określonych
miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, zakazać przeprowadzania strajku w odniesieniu do
określonych kategorii pracowników lub określonych dziedzinach.
Nie można ograniczać w czasie stanu klęski żywiołowej wolności i praw politycznych.
Przyczyny wprowadzania stanów nadzwyczajnych: Stan wojenny może być wprowadzony w razie
zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej
wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (a. 229). Od stanu wojennego należy odróżnić
stan wojny. RP jest państwem, które dopuszcza podjęcie decyzji o stanie wojny jedynie w przypadku zbrojnej
napaści na jego terytorium lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony

29

przeciwko agresji. Stan wojny winien zakończyć się zawarciem pokoju, choć nie zawsze tak się dzieje. Od
stanu wojennego odróżnić też trzeba czas wojny – jest to okres aktywnych działań zbrojnych. Działania takie
mogą być podejmowane zarówno w stanie wojny, jak i (niekiedy) bez podejmowania decyzji o ogłoszeniu
takiego stanu, a także niezależnie od tego, czy został wprowadzony stan wojenny. Stan wyjątkowy może być
wprowadzony w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku
publicznego (a. 230). Stan wyjątkowy wprowadza Prezydent na wniosek Rady Ministrów na okres nie dłuższy
niż 90 dni na terytorium całego państwa lub części terytorium. Gdyby w czasie, na który został ustanowiony
ten stan, nie ustąpiły uzasadniające go przyczyny, Prezydent RP może, za zgodą Sejmu, przedłużyć go na czas
nieprzekraczający 60 dni. Maksymalnie więc stan wyjątkowy może trwać 150 dni. Można jednak znieść stan
wyjątkowy przed wskazanym w rozporządzeniu o jego wprowadzeniu terminem, gdy powyższe przyczyny
wcześniej już ustały. Stan wyjątkowy znosi organ, który go wprowadził, w trybie właściwym do jego
wprowadzenia. Realizacja przepisów ustawy o stanie wyjątkowym powierzona jest przede wszystkim organom
administracji rządowej (a w pewnym stopniu samorządowej) oraz siłom porządku publicznego,
wspomaganym, o ile to niezbędne, przez jednostki Sił Zbrojnych RP. Stan klęski żywiołowej może być
wprowadzony w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących
znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia (a. 232). Stan ten wprowadza - na całym terytorium
państwa lub na jego części - Rada Ministrów na czas oznaczony, lecz nie dłuższy niż 30 dni. Rada Ministrów
podejmuje decyzję o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego
wojewody. Stan ten może zostać przedłużony przez RM za zgoda Sejmu. Zniesienia stanu klęski żywiołowej
dokonuje organ, który go wprowadził. Może to nastąpić również przed terminem wskazanym w
rozporządzeniu o jego wprowadzeniu, jeśli wcześniej ustały zagrożenia wynikające z klęski żywiołowej i
usunięto jej następstwa. Realizację przepisów ustawy o stanie klęski żywiołowej powierza się administracji
samorządowej i rządowej, a także specjalnie powołanym instytucjom publicznym określanym jako zespoły
reagowania kryzysowego, działającym odpowiednio na szczeblach: gminnych, powiatowych, wojewódzkich i
ogólnokrajowym. W wykonywaniu postanowień ustawy bierze też udział straż pożarna, policja, służba
zdrowia, inne urzędy, agencje, inspekcje, służby. Pomocniczo - jednostki Sił Zbrojnych RP.
Słownik: Absolutorium udzielane przez Sejm, w drodze uchwały Radzie Ministrów po rozpatrzeniu
przedłożonego mu sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia
państwa oraz po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 90 dni od dnia przedłożenia
Sejmowi sprawozdania (art. 226 ust1 i 2 Konstytucji). Bierne prawo wyborcze: wybrany do Sejmu może być
obywatel polski, mający prawo wybierania tj. bierne prawo wyborcze, który najpóźniej w dniu wyborów
ukończy 21 lat; wybrany do Senatu może być obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w
dniu wyborów ukończy 30 lat (art. 99 Konstytucji). Czynne prawo wyborcze prawo udziału w referendum
oraz prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu
terytorialnego przysługujące obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 18 lat;
prawo to nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione oraz
pozbawione praw publicznych lub wyborczych (art. 62 Konstytucji). Czytanie projektu ustawy etap pracy
Sejmu lub komisji sejmowych nad projektem ustawy lub uchwały, przewidziany w art. 119 Konstytucji,
określony w art. 33 RS. Projekty ustaw rozpatruje się w trzech czytaniach, uchwał w dwóch czytaniach.
Projekt ustawy uznany przez RM jako pilny i jako taki przedłożony Sejmowi, jest rozpatrywany według
odrębnej procedury przewidzianej w regulaminach Sejmu i Senatu. Trybem pilnym nie mogą być objęte
projekty ustaw podatkowych, ustawy dotyczące wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów
samorządu terytorialnego, ustawy regulujące ustrój i właściwość władz publicznych oraz kodeksy. I czytanie
przeprowadza się na posiedzeniu komisji z wyjątkiem ustaw o szczególnym znaczeniu - (wykaz art. 34 ust 1
RS), których czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, II czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi
sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków,
III czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt nie został
skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych
podczas II czytania oraz głosowanie nad projektem. Diariusz nieoficjalny zapis przebiegu posiedzeń Sejmu,
przeznaczony do użytku wewnętrznego w Kancelarii Sejmu, drukowany niezwłocznie po zakończeniu obrad
Sejmu. Dieta poselska nieopodatkowany zwrot kosztów związanych z pełnieniem funkcji posła. Marszałek
Sejmu zarządza obniżenie diety parlamentarnej za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na
posiedzeniu Sejmu lub komisji i brak udziału w głosowaniach (art. 24 RS). Od zarządzenia Marszałka posłowi
przysługuje odwołanie do Prezydium Sejmu, składane na ręce Marszałka. Druk sejmowy oznaczony numerem
dokument w procesie legislacyjnym, odzwierciedlający etapy prac komisji sejmowych. W drukach sejmowych
zawarte są projekty ustaw lub uchwał wraz z uzasadnieniem, sprawozdania komisji o projektach, projekty

30

apeli, rezolucji i oświadczeń Sejmu, autopoprawki do ustaw, wnioski dotyczące składów osobowych komisji,
wnioski dotyczące powołania komisji nadzwyczajnych. Dziennik ustaw wydawnictwo rządowe, w którym
ogłaszane są: ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe, oświadczenia rządowe. Akty te nabierają
mocy prawnej po upływie czternastu dni od dnia opublikowania. Expose przemówienie nowego Prezesa Rady
Ministrów na posiedzeniu Sejmu, zawierające wykładnię programu działania Rządu oraz propozycję jego
składu osobowego. Głosowanie 1. w Sejmie - wyrażenie poparcia lub sprzeciwu wobec projektu ustawy lub
uchwały. Może być dokonane tylko osobiście; stosuje się trzy sposoby głosowania: przez wrzucenie
podpisanej kartki do urny (głosowanie imienne); przez podniesienie ręki (głosy liczą sekretarze) oraz; przez
podniesienie ręki i równoczesne naciśnięcie przycisku urządzenia do głosowania. Od 1992 roku stosuje się
przede wszystkim tę ostatnią formę głosowania. Wyniki głosowania ogłasza Marszałek Sejmu i są one
ostateczne, nie mogą być przedmiotem dyskusji z wyjątkiem sytuacji gdy budzą uzasadnione wątpliwości (art.
114 RS). 2. przeprowadzone w dniu wyborów wśród wyborców. Wyborca osobiście oddaje swój głos poprzez
wrzucenie do urny wyborczej wypełnionej przez siebie karty do głosowania. Immunitet poselski poseł nie
może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, w okresie piastowania mandatu
poselskiego tj. od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu, poseł nie może być
zatrzymany ani aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli
jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu posła
niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego (art. 105 ust 2 i 5 Konstytucji). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: posłom, Senatowi,
Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania
do Sejmu (art. 118 Konstytucji); wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki
finansowe jej wykonania. W zakresie ustawy budżetowej oraz jej zmian, ustawy o prowizorium budżetowym,
ustawy o zaciąganie długu publicznego oraz ustawy o udzielenie gwarancji finansowych przez państwo,
inicjatywę ustawodawczą ma tylko Rada Ministrów. Interpelacja pytanie posła lub grupy posłów, złożone na
piśmie, na ręce Marszałka Sejmu, w sprawach o zasadniczym charakterze, zawierające krótkie przedstawienie
stanu faktycznego będącego jej przedmiotem, wynikające zeń pytania, skierowane zgodnie z właściwością
interpelowanego. Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie interpelację interpelowanemu oraz informuje Sejm o
złożonych interpelacjach i odpowiedziach na nie. Odpowiedź na interpelację jest udzielana na piśmie nie
później niż w ciągu 21 dni od daty jej otrzymania na ręce Marszałka Sejmu (art. 120 RS). Rozpatrzenie
interpelacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje informację o treści interpelacji oraz udzielenie przez
interpelowanego odpowiedzi; interpelant może zwrócić się do interpelowanego o udzielenie dodatkowych
wyjaśnień. Interwencja poselska pisemne lub ustne wystąpienie posła do organu administracji państwowej,
instytucji lub organizacji społecznej; ma na celu załatwienie konkretnej sprawy oraz wgląd w tok jej
załatwiania. Kadencja sejmu trwa cztery lata, rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze
posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Sejm może skrócić
swoją kadencję uchwałą podjętą co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może zarządzić
skrócenie kadencji Sejmu i zarządzić jednocześnie wybory do Sejmu, w przypadku nie przedstawienia
Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu tej
ustawy (art. 225 Konstytucji). Kadencja Sejmu nie może być skrócona w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w
ciągu 90 dni od jego zakończenia. Kancelaria sejmu wykonuje zadania organizacyjno-techniczne i doradcze
związane z działalnością Sejmu i jego organów; stwarza warunki posłom do wykonywania mandatu
poselskiego, dostarcza wszelkie materiały niezbędne do pracy posłów w komisjach przy opracowywaniu
projektów ustaw i uchwał, umożliwia korzystanie z opracowań fachowych, literatury i ekspertyz; zapewnia
techniczno-organizacyjne i finansowe warunki działalności biur poselskich lub innych jednostek do obsługi
terenowej działalności posłów. Kancelarią Sejmu kieruje Szef KS powoływany przez Marszałka Sejmu po
zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Organizację KS określa statut uchwalony na
wniosek Szefa KS. Klub poselski/koło poselskie Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie i koła
poselskie oparte na zasadzie politycznej. (art.9 RS). Klub - tworzy co najmniej 15 posłów, koło - tworzy co
najmniej 3 posłów. Poseł może należeć tylko do jednego klubu lub koła poselskiego. Kluby lub koła poselskie
mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Składy
osobowe oraz regulaminy wewnętrzne podawane są prze władze klubów poselskich i kół do wiadomości
Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są organami powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw
stanowiących przedmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez
Sejm lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności
poszczególnych organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organów i organizacji w
zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu (art. 18 RS). Regulamin Sejmu

31

przewiduje utworzenie 28 komisji stałych, określając zakres ich działania. Sejm może powoływać i odwoływać
komisje nadzwyczajne, określając cel, zasady i tryb ich działania (art. 20 RS). Posiedzenia komisji odbywają
się w terminach określonych przez samą komisję, jej prezydium lub przewodniczącego. Komisje mogą
odbywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących komisji. Komisje obradujące
wspólnie przyjmują uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 1/3 liczby członków każdej z
uczestniczących w posiedzeniu komisji. Konstytucja ustawa zasadnicza, naczelny akt prawny i prawotwórczy,
dotyczący ustroju politycznego i gospodarczego państwa, ustanawia podmiot władzy w państwie i określa
sposoby sprawowania przezeń władzy, ustala strukturę i zakres kompetencji jego naczelnych organów oraz
tworzy katalog podstawowych praw, wolności i obowiązków obywatelskich. Konstytucja jest uchwalana i
zmieniana w drodze szczególnych procedur. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co
najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. Zmiana Konstytucji następuje w drodze
ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni prze
Senat. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów, w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art. 235 Konstytucji). Konwent seniorów stanowią Marszałek,
wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień klubów
i kół poselskich (art. 9 pkt 5 RS), a także przedstawiciele klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co
najmniej 15 posłów. Szef Kancelarii Sejmu bierze udział w obradach Konwentu Seniorów z głosem
doradczym. Konwent Seniorów czuwa nad zapewnieniem współdziałania klubów w sprawach związanych z
działalnością i tokiem prac Sejmu. Lobbing kuluarowe oddziaływanie rozmaitych grup nacisku (interesu) na
parlament w celu skłonienia go do podjęcia korzystnych dla nich decyzji ustawodawczych. Laska
marszałkowska symbol władzy Marszałka Sejmu, umieszczany na sali obrad pionowo obok jego fotela.
Marszałek otwiera i zamyka posiedzenia uderzając trzykrotnie laską o podłogę. Zwrot " wnieść projekt do laski
marszałkowskiej" oznacza - wnieść oficjalnie projekt ustawy lub uchwały do rozpatrzenia przez Sejm. Mandat
poselski pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi narodu przez wyborców, w celu sprawowania funkcji
posła w Sejmie; mandatu posła nie można łączyć z funkcjami Prezesa: NBP, NIK, RPO, RP Dziecka, członka
Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRT, ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta
lub w administracji rządowej z wyjątkiem Rady Ministrów i sekretarzy stanu); mandatu również nie mogą
piastować sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze policji i służby ochrony
państwa. Rozpoczęciem sprawowania mandatu - jest dzień złożenia ślubowania poselskiego przed Sejmem;
wygaśnięciem - dzień zrzeczenia się mandatu, pozbawienia mandatu, śmierci lub końca kadencji Sejmu. Nie
można być równocześnie posłem i senatorem. Marszałek sejmu wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu w
kadencji większością co najmniej połowy ogólnej liczby posłów spośród kandydatów zgłoszonych przez co
najmniej 15 posłów; Marszałek Sejmu zarządza wybory wicemarszałków, stoi na straży praw i godności
Sejmu, przewodniczy obradom Sejmu, kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,
zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na
całym obszarze należącym do Sejmu i wydaje stosowne zarządzenia, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii
Sejmu i jego zastępców po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Marszałek Sejmu
wspólnie z Marszałkiem Senatu przewodniczy obradom Zgromadzenia Narodowego. Marszałek senior jeden
z najstarszych wiekiem posłów, powoływany przez Prezydenta RP. Otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu w
kadencji i przewodniczy podczas ślubowania poselskiego. Marszałek Senior przeprowadza wybór Marszałka
Sejmu spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 15 posłów. Monitor polski wydawnictwo
rządowe, (dziennik urzędowy), w którym ogłaszane są uchwały Sejmu, Rady Ministrów, zarządzenia
naczelnych władz państwowych. Nietykalność poselska poseł za swoją działalność związaną ze
sprawowaniem mandatu poselskiego nie może być pociągnięty do odpowiedzialności ani w czasie trwania
mandatu poselskiego ani po jego wygaśnięciu; odpowiada tylko przed Sejmem i tylko za jego zgodą może być
pociągnięty do odpowiedzialności sądowej w przypadku naruszenia praw osób trzecich. Ordynacja wyborcza
ustawa określająca organizację i tryb przeprowadzenia wyborów. Organy sejmu Marszałek Sejmu, Prezydium
Sejmu (wg obowiązującego RS, Konstytucja nie przewiduje tego organu) Konwent Seniorów i komisje
sejmowe. Oświadczenie poselskie krótka, ustna wypowiedź posła zawierająca osobiste stanowisko w
określonej sprawie, składana na zakończenie posiedzenia Sejmu, poza porządkiem dziennym. Porządek
dzienny posiedzenia Sejmu - zestawienie spraw, które mają stanowić przedmiot obrad danego posiedzenia.
Porządek dzienny posiedzenia ustala Prezydium Sejmu i przedstawia go izbie do zatwierdzenia. Posiedzenie
sejmu Zgromadzenie posłów pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub wicemarszałków. Pierwsze
posiedzenie Sejmu w kadencji zwołuje Prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów. Posiedzenia Sejmu są
jawne i odbywają się w terminach ustalonych (art. 99 RS). Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu lub co najmniej

32

30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa. Sejm rozstrzyga o tajności obrad
bez udziału publiczności i przedstawicieli radia i telewizji, po wysłuchaniu uzasadnienia wniosku - bez debaty.
Uchwała o tajności obrad podejmowana jest bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej
połowy ogólnej liczby posłów (art. 98 RS). Prezydium sejmu stanowią Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie
(art. 12 RS); kieruje pracami Sejmu a w szczególności ustala plany prac Sejmu i czuwa nad terminowością ich
wykonania, zwołuje posiedzenia Sejmu, koordynuje współpracę komisji sejmowych, prowadzi sprawy z
zakresu stosunków z Senatem oraz parlamentami innych krajów, uchwala projekt budżetu Kancelarii Sejmu
oraz jej statut, ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, udziela niezbędnej pomocy
posłom oraz czuwa nad wykonywaniem przez organy państwowe, podejmuje czynności wynikające z
Regulaminu Sejmu (art. 13 RS). Proces legislacyjny zwany także procesem ustawodawczym; proces
rozpatrywania aktu prawnego (ustawy) od momentu przedłożenia projektu ustawy przez podmiot posiadający
inicjatywę ustawodawczą do Sejmu, poprzez przewidziane w Regulaminie Sejmu tzw. czytania w komisjach
lub na forum Sejmu, pracę posłów w komisjach, uchwalenie przez Sejm, rozpatrzenie przez Senat, podpisanie
przez Prezydenta, zakończony ogłoszeniem ustawy w Dzienniku Ustaw RP. Protokół posiedzenia sejmu
obok sprawozdania stenograficznego urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad obejmuje krótki zapis o
przebiegu obrad, a także w załącznikach pełne teksty uchwalonych ustaw, podjętych uchwał, przedłożonych
sprawozdań i wniosków oraz inne materiały rozpatrywane przez Sejm. Protokół, do którego nie zgłoszono w
przewidzianym terminie (nie później niż do chwili rozpoczęcia następnego posiedzenia Sejmu) uwag ani
poprawek, uważa się za przyjęty. Przyjęcie protokołu potwierdza swoim podpisem Marszałek Sejmu lub
przewodniczący obradom wicemarszałek i prowadzący protokół sekretarz posiedzenia. Protokół opatrzony
pieczęcią Sejmu RP przechowywany jest w archiwum Sejmu (art. 102 RS). Quorum minimalnie konieczna
liczba posłów obecnych w czasie głosowania. W zasadzie obliczanie większości następuje w odniesieniu do
uczestników głosowania. Wyjątkowo tylko przepisy przewidują, że konieczne jest uzyskanie określonej
większości, ogólnej albo ustawowej liczby członków danego organu. - Większość ustawowa - podstawą
obliczania quorum jest liczba posłów ustalona przez przepisy prawa tj. 460, niezależnie od tego, jaka aktualnie
jest rzeczywista liczba posłów (bo pewna liczba mandatów może w danym momencie pozostawać nie
obsadzona). - Większość ogólna - podstawą obliczania quorum jest aktualna liczba posłów (podstawa ma więc
zmienny charakter, w zależności od tego, ile mandatów pozostaje nie obsadzonych w danym momencie). Sejm
uchwala ustawy większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów, chyba że przepisy
konstytucyjne stanowią inaczej (art. 115 RS). Uchwały i inne rozstrzygnięcia podejmowane są w tym samym
trybie, o ile przepisy ustaw i RS nie stanowią inaczej. Reasumpcja głosowania powtórzenie głosowania
dokonywane w przypadku, gdy wynik głosowania budzi uzasadnione wątpliwości; wniosek może być
zgłoszony wyłącznie na posiedzeniu, na którym odbyło się głosowanie; Sejm o reasumpcji głosowania
rozstrzyga na pisemny wniosek co najmniej 30 posłów; reasumpcji nie podlegają jedynie wyniki głosowania
imiennego (art. 114 RS). Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, może być
przeprowadzone referendum; zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością
głosów, w obecności co najmniej ustawowej liczby senatorów. Wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięła w
nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.
Regulamin sejmu uchwalony przez Sejm, akt prawny rangi uchwały, określający organizację wewnętrzną i
porządek prac Sejmu, tryb powoływania i działalność jego organów, jak również sposób wykonywania
konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu. Sejm sprawuje władzę
ustawodawczą wraz z Senatem, kontrolę nad działalnością Rady Ministrów, stanowi go 460 posłów;
kolegialny organ ukonstytuowany w wyniku wyborów do Sejmu; izba parlamentu uchwalająca ustawy.
Sekretarze sejmu posłowie wybrani przez izbę, prowadzący listę mówców i protokoły posiedzeń oraz
pełniący czynności zlecone przez Marszałka. Sejm wybiera dwudziestu sekretarzy Sejmu, wybór odbywa się
łącznie, chyba że Sejm postanowi inaczej (art. 5 RS). Sprawozdanie stenograficzne jedyne, zredagowane
stylistyczne, urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad oraz załączniki - teksty interpelacji i odpowiedzi na
interpelacje, zestawienia zgłoszonych w debacie poprawek do projektów ustaw i uchwał, imienne wykazy
wyników głosowań. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje również teksty nie wygłoszone w Sejmie, jeżeli
Marszałek na wniosek posła wyraził zgodę na ich opublikowanie w tej formie. Drukowanie sprawozdań
stenograficznych zarządza Marszałek Sejmu. Ślubowanie poselskie składane przez posłów przed Sejmem,
przed rozpoczęciem sprawowania mandatu według roty przewidzianej przez art.104 Konstytucji. Odmowa
złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu. Votum nieufności: dla Rady Ministrów - Sejm wyraża
większością głosów, w obecności ustawowej liczby posłów, na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46
posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez

33

Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję Prezesa RM i Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm
nowego premiera, a na jego wniosek pozostałych członków Rządu oraz odbiera od nich przysięgę; dla ministra
- Sejm wyraża po przegłosowaniu wniosku złożonego przez co najmniej 69 posłów, większością głosów, w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Votum zaufania dla Rady Ministrów - Prezes Rady
Ministrów w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania Rządu z
wnioskiem o udzielenia votum zaufania. Sejm uchwala je bezwzględna większością głosów, w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 Konstytucji). V

eto

nie pozwalam; sprzeciw; (przywilej,

prawo, zezwalające komuś na) niedopuszczenie do przyjęcia uchwały, prawa, uchylenie ich, nie udzielenie
zgody. Większość zwykła oznacza sytuację, gdy liczba głosujących "za" przyjęciem określonego aktu
parlamentu jest większa niż liczba głosów "przeciw". Nie ma natomiast znaczenia, ile oddano głosów
wstrzymujących się, a więc nie ma znaczenia jaki odsetek głosujących wypowiedział się za przyjęciem
głosowanego aktu. Wymaganie większości zwykłej może również odnosić się do głosowania alternatywnego,
gdy chodzi o wybór jednego z rozwiązań, a nie tylko o głosowanie "za" lub "przeciw". Wówczas przez liczbę
głosujących należy rozumieć liczbę głosów optujących za jednym z rozwiązań, która jest większa od liczby
głosów przypadających osobno na każdą jego alternatywę. Większość bezwzględna oznacza sytuację, gdy
liczba głosujących za przyjęciem określonego aktu musi sięgnąć liczny całkowitej, przewyższającej połowę
liczby uczestników głosowania, a zarazem połowie tej najbliższej. Tak więc, bezwzględną większość głosów
oznacza co najmniej o jeden głos więcej od głosów pozostałych, to znaczy przeciwnych i wstrzymujących się.
Inna jest sytuacja, gdy przepisy nakazują obliczanie większości bezwzględnej nie od liczby uczestników
głosowania, ale od ogólnej lub ustawowej liczby członków danego gremium. W takim przypadku większość
bezwzględna znaczy liczbę całkowitą głosów oddanych za wnioskiem, przewyższającą połowę ustawowego
składu, a zarazem połowie tej najbliższą. Większość kwalifikowana oznacza sytuację gdy, liczba głosów za
przyjęciem określonego aktu musi sięgnąć liczby całkowitej przewyższającej połowę liczby uczestników
głosowania i nie mniejszej niż ułamkowo określona część tej liczby uczestników głosowania; najbardziej
typowa jest z tego punktu widzenia większość 2/3 ale w polskim prawie parlamentarnym znane są także inne
3/5 lub 11/20. Podobne jak przy większości bezwzględnej, konieczne jest więc zawsze uzyskanie określonego
odsetka głosów pozytywnych, a głosy wstrzymujące się działają w praktyce tak jak głosy przeciw. Zapytanie
poselskie formułowane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi; składa
się je w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Poseł informuje Prezydium o
ogólnej tematyce zapytania i jego adresacie, na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia. Marszałek Sejmu
informuje o gotowości złożenia zapytań i ustalonym ich porządku. Nad zapytaniem i udzieloną odpowiedzią
nie przeprowadza się dyskusji. Odpowiedź na zapytanie jest wiążącym stanowiskiem Prezesa Rady Ministrów,
Ministra Prezesa Rady Ministrów, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Prezesa Narodowego Banku Polskiego
(art. 95, 117, 122-123). Zespół poselski posłowie mogą tworzyć w Sejmie zespoły zorganizowane w oparciu o
inne kryteria niż polityczne np. Parlamentarna Grupa Kobiet, Poselski Zespół Tradycji Niepodległościowych.
Zespoły zrzeszają posłów z różnych klubów lub kół parlamentarnych (art. 9 RS). Inny charakter mają zespoły
poselskie powoływane ze składów komisji sejmowych w celu realizacji konkretnych zadań. Zespoły
przedstawiają komisji do zatwierdzenia wyniki swoich prac. (art.39 ust.3 RS). Zgromadzenie narodowe
obradujące wspólnie obie izby parlamentu: Sejm i Senat, pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego
zastępstwie Marszałka Senatu; kompetencje Zgromadzenia Narodowego określa Konstytucja (art. 114).
Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej to: Konstytucja, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz na obszarze działania organów, które je
ustanowiły akty prawa miejscowego; warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa
miejscowego jest ich ogłoszenie.
Finanse Publiczne Rozdział X Konstytucji pt. Finanse publiczne skupia swoją uwagę głównie na ustawie
budżetowej, jak również nad rolą NBP w całym systemie finansów publicznych.
Budżet – to opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany plan finansowy, obejmujący
wydatki nie przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi na okres roku kalendarzowego, na podstawie
którego jest prowadzona gospodarka finansowa. Z definicji budżetu można odczytać pewnego rodzaju zasady
za równo prawne jak i ekonomiczne:
„opracowany, uchwalony i wykonany w sposób prawem przewidziany” – w myśl art. 219 ust 1 Konstytucji
budżet jest uchwalony w takim samym schemacie, procedurze jak ustawa, natomiast występują tu odrębności
wprowadzone licznymi przepisami zawartymi w Konstytucji (art. 216 – 227), Ustawie z 28 listopada 1998 r. o
finansach publicznych, która jest odrębną ustawą określającą procedurę corocznego przygotowywania i
uchwalania projektu ustawy budżetowej, a także wykonania ustawy budżetowej i jej kontroli; regulaminie
Sejmu. Inicjatywa ustawodawcza w tej sprawie przysługuje wyłącznie Radzie ministrów (art. 221) jest to

34

traktowane jako obowiązek rządu (art.222); projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi
najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że
zaistnieje wyjątkowy przypadek. Jeżeli nie uda się na czas przygotować projektu ustawy budżetowej, rząd ma
obowiązek wnieść projekt o prowizorium budżetowym, a więc aktu tymczasowo regulującego gospodarkę
finansową na krótszy okres czasu (art. 219 ust 3 Konstytucji). Procedura rozpatrywania projektu budżetu
odbywa się standardowo w trzech czytaniach w myśl ogólnej zasady wynikającej z art. 119 ust.1; nie znajduje
zastosowanie w przypadku tej ustawy tryb pilny. Po pierwszym czytaniu w Sejmie (art. 34 rSej), następuje
przekazanie w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części do pozostałych komisji
sejmowych odpowiednio do ich zakresu działania (art. 58 rSej). Komisje te przedkładają propozycje poprawek
Komisji Finansów Publicznych, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie które przedstawia sejmowi, który to
uchwala po debacie ustawę budżetową. Senat (art. 223) na zajęcie stanowiska ma 20 dni. Senat nie ma
możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalić do niej poprawki które w ogólnym
trybie, wynikającym z art. 121 ust 3, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. Prezydent ma 7 dni na podpisanie
ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego (art. 224 ust 1), może ją jedynie
skierować do TK w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas TK obowiązany jest do wydania orzeczenia nie
później niż w terminie dwóch miesięcy (art. 224 ust.2). Istotnym środkiem mającym dyscyplinować parlament
w terminowym uchwalaniu ustawy budżetowej jest możliwość jego rozwiązania jeżeli ustawa ta nie zostanie
przyjęta przez obie izby w terminie czterech miesięcy od dnia przedłożenia projektu Sejmowi. Decyzja należy
do prezydenta, który musi ją podjąć w ciągu 14 dni (art. 225).
Plan finansowy, obejmujący wydatki nie przekraczające dochodów z wpływami zwrotnymi – Winczorek w
działalności w zakresie finansów publicznych zwraca uwagę na jawność finansów publicznych akcentowana w
art.11 ustawy o finansach publicznych. Art. ten odnosi się m.in.: do źródeł finansowania wydatków i
dochodów publicznych z tym, że zasada jawności nie jest stosowana jeżeli chodzi o środki publiczne, których
pochodzenie zostało uznane za tajemnice państwową. Garlicki zwraca uwagę na to, iż konstytucja nie ustala
bezwzględnego nakazu zrównoważenia budżetu, czyli zbilansowania dochodów z wydatkami. Dopuszczalny
jest deficyt, który na płaszczyźnie konstytucyjnej nie może być pokryty poprzez zaciągnięcie zobowiązań w
NBP oraz istnieje zakaz wprowadzania takich poprawek do projektu ustawy budżetowej czy zmian do tej
ustawy, które powiększałyby deficyt budżetowy przewidziany w rządowym projekcie ustawy budżetowej.
Obaj autorzy zwracają uwagę na art. 216 ust 5 dotyczący długu publicznego. Długiem publicznym w myśl art.
9 ust. 1 ustawy o finansach publicznych; rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów
publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego
sektora, (do sektora finansów publicznych należą m.in.: organy władzy publicznej, organy administracji
rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu
terytorialnego i ich organy oraz związki; jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze
jednostek budżetowych itp.). [art. 5 ustawy z 28 listopada 1998]. Natomiast konstytucja zakazuje
przekroczenia przez państwowy dług publiczny 3/5 wartości rocznego PKB. Rada Ministrów oprócz
uprawniania inicjatywy ustawodawczej ustawy budżetowej, ma również obowiązek kierowania wykonaniem
budżetu państwa, minister finansów zaś sprawuje ogólną kontrole realizacji dochodów i wydatków państwa
oraz poziomu deficytu budżetowego. Wykonanie budżetu państwa podlega również kontroli Sejmu. RM jest
obowiązana do przedłożenia najpóźniej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, sprawozdania z
wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust1 Konstytucji). Za
równo sprawozdanie RM jak i jego analiza przez NIK jest przekładana Sejmowi, kiedy wszelkie te dokumenty
zostaną przedłożone sejmowa Komisja Finansów Publicznych przygotowuje wniosek o przyjęciu lub
odrzuceniu sprawozdania RM oraz przygotowuje wniosek o udzielenie rządowi absolutorium. Wniosek ten jest
opiniowany przez NIK. Uchwałę w przedmiocie absolutorium Sejm podejmuje w ciągu 90 dni od dnia
przedłożenia mu sprawozdania dotyczącego wykonania budżetu.
NBP – art. 227 Konstytucji jak również ustawa z 29 sierpnia 1997 o Narodowym Banku Polskim (uNBP).
Winczorek przedstawia kolejno podstawowe zadania NBP: jako jedyny podmiot ma prawo do emisji
pieniądza, ustalania i realizowania polityki pieniężnej, dbanie o wartość polskiego pieniądza, utrzymanie
stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego
celu NBP (art. 227 Konstytucji i art. 3 ustawy o NBP). Ponadto do zadań NBP należy organizowanie rozliczeń
pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie bankowej obsługi budżetu
państwa, kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego.

Skrypt opracowany na podstawie:

1. „Polskie Prawo Konstytucyjne”, Leszek Garlicki, wyd. LIBER, Warszawa 1998 r.

35

2. „Prawo Konstytucyjne” Piotr Winczorek, wyd. LIBER, Warszawa 1998 r.
3. Konstytucja z 2 Kwietnia 1997 r.

36