dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
1. Historia opisów języka:
" Tradycja grecka i łacińska; zawdzięczamy jej między innymi pojęcie części mowy, ich
międzynarodowe nazwy, semantyczne rozróżnianie części mowy. Charakter klasyfikacyjny
i normatywny tej gramatyki; pojęcie fleksji, morfologii, składni.
" Tradycja sanskrycka, słabo znana w Europie przed XIX w.; wywarła niewielki wpływ na
tradycję europejską. Jej XX-wieczni znawcy twierdzą, że wiele ma wspólnego z 20-
wiecznym strukturalizmem (np. Panini z VII w. n.e.)
" Średniowiecze: podręczniki łaciny, gramatyka logicyzująca, normatywna;
" Era nowożytna: podręczniki i filozofia języka
-gramatyki jako podręczniki normatywne języków nowożytnych: kodyfikacje.
-anegdota na temat gramatyki hiszpańskiej Antonio de Nebrija
- gramatyki  logicyzujące XVII wieku (Port Royale)
- poglądy oświecenia na język
" XIX wiek (II połowa); badanie rozwoju historycznego języków zainteresowanie
sanskrytem; przekonanie o jego związkach z łaciną i greką, indoeuropeistyka;
Związek badań genetycznych z klimatem intelektualnym epoki (ewolucjonizm, nauki
biologiczne)
W XIX wieku językoznawstwo staje się odrębną nauką, nie filozofią języka, retoryką
itd.
2. Baudouin de Courtenay jako prekursor strukturalizmu
" język jako kompleks elementów i język jako proces
" teoria fonemu: fonem jako wyobrażenie dz
więkowe (z kompleksu) i głoska jako proces
-fonem jako suma wyobrażeń artykulacyjnych i akustycznych (potem dopiero Jakobson)
- funkcja dystynktywna fonemu (sad - zad) (semazjologizacja, morfologizacja fonemów)
- akustyczne badanie głosek (technika nie stała wtedy na odpowiednim poziom)
" oddzielenie mowy od pisma i inny opis przysługujący obu ros. ort. :@0-9 : :@0-O wobec
fonet. kraj-" : kraj-a
" odrębność faktów historycznych (dynamiki) od statyki (stanu języka)
Literatura:
J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971,
PIW, cz. I, rozdział 2.
1
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
3. Ferdynand de Saussure 1857-1913
Studia indoeuropeistyczne.
Praca doktorska  odkrycie laryngalnych w praindoeuropejskim
Greckie wymiany samogłoskowe:
regularne:
Czas teraz
niejszy Perfectum Aoryst
e p�tomai  leczę o pepóte:mai ł eptóme:n
ei peitho:  przekonuję oi p�poitha i �pithon
er d�rkomai  patrzę or d�dorka r �drakon
nieregularne
a: o: a
pha:mi  mówię pho:n�:  głos  pható:s  powiedziany
hista:mi  kładę stató:s  położony
Teoria laryngalnych: długie samogłoski powstały ze ściągnięcia samogłoski krótkiej i sonantu
laryngalnego. Sonant zmieniał sąsiadującą samogłoskę rdzenną w [a:] lub w [o:]. Jeżeli w
pozycji nieakcentowanej samogłoska rdzenna znikała, laryngalna ujawniała się w postaci [a]
lub [i].
greckie (jońskie):
pheAmi --> pha:m� phoAne --> phó:n�: phAtos --> phatós
histeAmi --> hista:m� stAtos --> statós
Potwierdzenie miedzy innymi w hetyckim, gdzie przeszło w h:
łac. p

scunt, het. pahsanzi  (oni, one) bronią
2
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Wykłady z językoznawstwa ogólnego w Genewie 1906-1911:
Kurs językoznawstwa ogólnego opracowany przez kolegów de Saussure a, Charlesa Bally ego
i Alberta Sechehayego na podstawie notatek studentów (6+11+12).
Nowsze wydania uwzględniają dołączone póz
niej notatki jednego słuchacza, gdzie wiele
rzeczy dotąd niejasnych, jasno zapisano.
Tezy podobne do Saussure a już wcześniej, Baudouin, Kruszewski, Fortunatow (Szkoła
kazańska), również lingwiści zachodnioeuropejscy, ale u de Saussure a największa
klarowność i spójność idei  może dlatego, że to właśnie wykłady.
" Wielość aspektów języka (ogółu działalności mownej):
a) zdolność ludzi do mówienia w ogóle
b) język jako zjawisko historyczne (np. język polski od XV do XX wieku)
c) język jako zjawisko kulturowe (jego związek z literaturą, religią, polityką itd)
d) użycia języka przez konkretne osoby (filologia)
b-d choć ciekawe nie wpływa na naszą możność mówienia o języku per se, jest
zewnętrzne wobec niego - można opisywać język nic o nich nie wiedząc
(np. gdy bada się język dopiero poznawanej cywilizacji - analogia z grą w szachy, dla
zasad nie istotne, że przyszły z Persji)
Z kolei a) zbyt ogólne
" langage : langue i parole
parole ma charakter konkretny, jednostkowy, podlega obserwacji,
langue to to, co umożliwia istnienie/produkowanie/rozumienie parole.
langue ma charakter mentalny (psychiczny) - pojęcia i obrazy akustyczne, a także
społeczny, o czym dalej
" Znakowy charakter języka.
Język (langue) nie jest nomenklaturą, wyrazy nie są nazwami rzeczy.
Wyrażenia językowe są znakami: łączą pojęcie i obraz akustyczny
(signifi� : signifiant)
Związek między nimi jest arbitralny,  stół : pol. stół, ang. table, hiszp. mesa, niem. Tisch
itd.
(wyjaśnić arbitralny wobec konwencjonalny)
Linearny charakter signifiant (słuchowy, rozciągły w czasie; pisany, rozciągły w
przestrzeni)
Mimo składania się z dwóch części nierozdzielny: awers i rewers kartki papieru.
Co prawda relacje nie są takie proste, odpowiedniości arbitralne nie są typu prostego jeden
do jednego (synonimia i polisemia - metafora chmur i fal)
Langue jest systemem takich znaków, każdy tylko raz:
np. Stary stół wyrzucili i kupili nowy stół.
3
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
" Systemowy charakter języka
Relacje między elementami języka -: relacje paradygmatyczne (asocjacyjne) i
syntagmatyczne: robić, robi, robię, robimy : zdobić, zdobi, zdobię, zdobimy, *rob , *zdob
*ię, *ić
Te relacje decydują o możliwościach  materialnych
np. w wielu językach głoski zwartoszczelinowe (prepalatalne) mogą być dowolnie miękkie
(ang. sure, cheese); po polsku nie mogą, bo pomylą się z ś, ć (Kasia : kasza, kroci : kroczy)
" Język jako forma, a nie substancja
Język pośredniczy między myślą a substancją dz
więkową. - w nim samym nie ma nic
 fizycznego (zob. wyżej przykłady relacji)
(Inna interpretacja, połączona z relacyjnością) Jeżeli chodzi o elementy foniczne języka
(obecnie fonemy) muszą one tylko być odróżniane
Przykład z długimi, krótkimi, następnie zamkniętymi otwartymi samogłoskami łacińskimi.
" Znaczenie znaku a jego wartość
Znaczenie znaku to pojęcie (signifi�), związane z danym signifiant. O funkcjonowaniu
znaku decydują też jego relacje wobec innych znaków:
przykład z mouton wobec mutton/sheep
inne przykłady: stryj/wuj wobec uncle; liczba mnoga w języku bez liczby podwójnej i w
języku z liczbą podwójną
" Zmienność i niezmienność znaku - społeczny charakter języka
Arbitralność znaku powoduje jego swoistą niezmienność (nie może być obiektem
świadomej zmiany (nikt nie wie, dlaczego szwagier musi nazywać się szwagier, nie ma co
dyskutować, że ktoś woli, żeby było  piękny brat (beau frere)
niemniej historycznie znaki ulegają zmianom - też dlatego że są dowolne (nikt nie mógł
zahamować procesu wypierania przez szwagier wyrazów dziewierz, szurzy i swak).
" Dwa porządki opisu: synchronia i diachronia
Synchronia tak jak stopklatka; diachronia jak film. Diachronia nie musi być atomizująca!
Inne przykłady: sytuacja na szachownicy (synchronia, np. zadanie szachowe); opis partii
(diachronia)
Literatura:
J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971,
PIW, cz. I, rozdział 2 i 3, oraz str. 126-129 (z części II, rozdz.1)
H. Kurkowska, A. Weinsberg (red.) Językoznawstwo strukturalne, Warszawa 1979, PWN
(Wstęp)
A. Weinsberg Językoznawstwo ogólne Warszawa 1983, PWN (par. 1, 2.1-2.5, 3, 9, 11-12)
F. de Saussure Kurs językoznawstwa ogólnego. Wyd. II lub III.. Warszawa 1991 lub póz
niej
Istota znaku językowego (z części pierwszej) [to samo także w Semiotyka wczoraj i
dziś: pod red. J. Pelca, Warszawa 1991]; Wartość językowa (z części drugiej) a także:
K. Polański Wprowadzenie
4
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
4. Szkoła kopenhaska
Uniwersalna teoria języka i językoznawstwa; jej zasady ogólne jednak łatwiej przedstawić po
pokazaniu wybranych fragmentów
" Teoria planu wyrażania i planu treści (rozwinięcie teorii znaku de Saussure a oraz tezy, że
język jest formą, a nie substancją  por. schemat znaku)
Para signifiant - signifi�  wycina z jednej strony coś z naszych wyobrażeń dz
więkowych, z
drugiej strony coś z naszych myśli.
Co się dzieje poza  wyobrażeniem akustycznym i  pojęciem ?
Materia dz
więkowa jest znacznie bardziej złożona i niejednorodna,
między innymi obejmuje tzw.  dz
więki nieartykułowane (np. odgłosy natury) oraz dz
więki,
do których produkcji jest zdolny aparat jest aparat mowny człowieka.
Te ostatnie w całości tworzą plan wyrażania - wszystko to, co jest wszystkim językom
dostępne, ale nie przez wszystkie wykorzystywane
Przykład:
Ppolski nie wykorzystuje [y] (francuski), [�] (angielski), ale za to wykorzystuje zarówno [c ]
jak i [%0ń] itd. Co więcej, między [c ] i [%0ń] istnieje cała seria dz
więków pośrednich, niektóre
wykorzystuje np. ang. cheese, włoski chianti itd.
Ogół dz
więków artykułowanych tworzy  substancję planu wyrażania (tu już dz
więki
nieartykułowane nie wchodzą). Ale każdy konkretny język wybiera do swego systemu tylko
niektóre (te właśnie wchodzą do formy planu wyrażania). Również sposób ich łączenia w
system też wchodzi wyłącznie do formy planu wyrażenia:
Przykład
W większości języków europejskich istnieją spółgłoski dz
więczne i bezdz
więczne, co więcej
są one różnymi fonemami, bo wchodzą w skład znaków różnych, np. pol, fr. pas - bas, ang,
got - cod; z kolei w chipewa pary dz
więczna - bezdz
więczna stanowią warianty fonemów np.:
gi:~
ik gi:a
ik, ki: ~
ik, ki:a
ik  niebo . Inny przykład; r wibrujące i trące - różne artykulacyjnie,
ale te same znaki.
Analogicznie dla graficznego sposobu wyrażania   kaligrafia należy do substancji planu
wyrażania
W sumie:
W planie wyrażania istnieje substancja wyrażania, materiał fonetyczny, graficzny lub inny,
który może być wspólny dla wielu języków naturalnych. Na materiał ten nakłada się forma
wyrażania, czyli sposób jego wykorzystania w danym języku.
5
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Analogicznie w planie treści, obejmującym signifi�.
Substancja planu treści tj. wszystko to, co można chcieć powiedzieć w dowolnym języku jest
taka sama dla wszystkich języków. Z kolei forma treści jest swoista dla danego języka.
Hjlemslew twierdził, że jest to w pełni paralelne z planem wyrażania:
Przykład:
Wszyscy możemy mieć pojęcie liczności (jeden element, dwa, trzy, ... kilka, dużo). Ale w
niektórych językach można w ogóle tego nie wyrażać, np. język fula, można wyrażać
opozycję między jeden a wiele, np. polski, można wyrażać opozycję między jeden, dwa i
wiele - sanskryt, staropolski. Użytkownik języka fula może jednak odróżniać jeden od wielu
(zresztą muszą to robić, bo trudnią się miedzy innymi handlem), użytkownik języka polskiego
odróżnia  podwójność od wielości, ale jego język nie wyraża tego gramatycznie.
Inne przykłady:
" niektóre języki, w tym angielski odróżnia ruch do i od obserwatora, niezależnie od tego,
czy jest do wnętrza, czy z wnętrza czegoś: come in/out  wchodzić/wychodzić , go in/out
 wchodzić/wychodzić
" niektóre języki, w tym hiszp. port. i japoński odróżniają nie dwie wartości deiktyczne  tu
(blisko nadawcy)   tam (nie blisko nadawcy), ale trzy np. hiszp. aqu� (blisko nadawcy)
ah� (blisko odbiorcy) i all�/all�  nie blisko nadawcy ani odbiorcy. (jap. odpowiednio
kore, sore, ware)
Ta zdolność wyrażenia w języku jakiejś myśli stanowi o formie planu treści
plan wyrażania (substancja)
forma
forma
plan treści (substancja)
Skąd wiadomo, co w danym języku należy do formy planu wyrażania i planu treści, a przez to
do języka (=langue), a nie do substancji dz
więkowej/myślowej?
Pomiędzy formą wyrażania i formą treści, i tylko pomiędzy nimi, zachodzi określony
związek. Związek ten nie zachodzi między substancjami. Związek ten jest określony przez tak
zwaną zasadę komutacji:
1. Jeżeli różnica w planie treści odpowiada różnicy w planie wyrażania to jest ona dla danego
języka istotna i stanowi element formy obu planów.
2. Jeżeli różnica w planie wyrażania odpowiada różnicy w planie treści to jest ona dla danego
języka istotna i stanowi element formy obu planów.
3. Jeżeli różnica w planie treści nie odpowiada różnicy w planie wyrażania to nie jest ona dla
danego języka istotna i nie jest elementem formy planu treści
4. Jeżeli różnica w planie wyrażania nie odpowiada różnicy w planie treści to nie jest ona dla
danego języka istotna i nie jest elementem formy planu treści.
6
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Innymi słowy mogą istnieć różnice w planie wyrażania, którym nie odpowiadają różnice w
planie treści i odwrotnie oraz różnice w obu planach odpowiadające sobie.
Przykłady:
" przykład dz
więczności spółgłosek w chipewa (nie ma komutacji - różnice w planie wyr. nie
odpowiadają różnicom w planie treści) i w jęz. europejskich
" W wielu językach są osobne wyrazy (lub formy) na oznaczenie osób płci męskiej i
żeńskiej: on - ona, he - she, il - elle itd., ale węg o, fiń. h�n chińskie th

 nie nadawca i
nie odbiorca, bez wskazania płci .
" pol. myć - prać (przy prać woda penetruje obiekt) a ang. wash
" ang. wash - clean (bez udziału wody) (polskie prać chemicznie)
Jeżeli różnice w jakimś planie nie komutują z różnicami w planie przeciwstawnym, np.
dz
więczność głosek chipewa, płeć osoby określanej zaimkiem trzeciej osoby itd. to tworzą
warianty. Warianty pozostają w stosunku wzajemnej substytucji. (k - g, sz - ż w przykładzie
chipewa, osoba płci męskiej/żeńskiej w fińskim, węgierskim, chińskim; penetracja wody lub
nie w ang. wash). Wszystkie warianty mają wspólny inwariant.
" Teoria znaków i figur
Bilateralne znaki (planu wyrażania i planu treści) składają się z unilateralnych figur i
można je na nie rozłożyć
Figury planu wyrażania H" fonemy
Figury planu treści H" składniki znaczenia
Np. na treść słowa  dziewczynka składają się figury  żeński ,  ludzki  niedorosły por.
pary chłopiec : dziewczynka; jałówka : dziewczynka; kobieta : dziewczynka
" Oryginalna terminologia Hjelmsleva:
plan wyrażania plan treści
substancja forma forma substancja
kenematyka plerematyka
fonetyka glossematyka semantyka
7
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
" Funkcje glossematyczne, czyli zależności między elementami języka
1. Zależność dwustronna (interdependencja)
a) w systemie: komplementarność, np. samogłosek i spółgłosek, rzeczowników i
czasowników
b) w tekście: solidarność, np. między podmiotem a orzeczeniem; między morfemem
przypadku i liczby w polskim, rosyjskim, łacinie itd.
2. Zależność jednostronna (determinacja)
a) w systemie: specyfikacja, np. między celownikiem a mianownikiem (jeżeli jest
celownik, to musi być mianownik, ale nie odwrotnie)
b) w tekście: selekcja: np. stosunek między samogłoską a spółgłoską w sylabie
(spółgłoska implikuje samogłoskę, ale nie odwrotnie)
3. Zależność swobodna (konstelacja)
a) w systemie: autonomia, np. między kategorią osoby i rodzaju w jęz. rosyjskim  w
czasie teraz
. osoba, ale nie rodzaj, w czasie przeszł. rodzaj, bez osoby (84C: 84QHL;
HQ;: H;a)
b) w tekście: kombinacja, np. stosunek między przyimkiem w i biernikiem (w + inne
przypadki, biernik + inne przyimki)
Funkcje w systemie noszą korelacji, w tekście  relacji
Determinacja i interdependencja łącznie  kohezja
interdependencja i konstelacja łącznie  wzajemność
" Dedukcyjność teorii  przykład lokalistycznej teorii przypadka
Trzy osie (cechy abstrakcyjne): kierunek, kontakt, subiektywność
Sześć wartości : zbliżanie, oddalania, spoczynku, itp.)
Razem teoretycznie możliwe jest 63 = 216 potencjalnych kombinacji
Literatura
J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971,
PIW, cz. I, rozdział 3.
L. Hjelmslev,  Langue i  parole (w:) H. Kurkowska, A. Weinsberg (red.) Językoznawstwo
strukturalne, Warszawa 1979, PWN.
L. Hjelmslev, Prolegomena do teorii języka (w:) H. Kurkowska, A. Weinsberg (red.)
Językoznawstwo strukturalne, Warszawa 1979, PWN. (zwłaszcza rozdziały 13 Wyrażenie i
treść, 14 Inwarianty i warianty)
8
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
5. Szkoła praska
Prekursorzy: Moskiewskie Koło Lingwistyczne, powstałe w 1915 (Jakobson, Trubiecki)
1926  Powstaje Praskie Koło Lingwistyczne  Szkoła praska
Inne nazwy: funkcjonalizm  nazwa szersza, bo obejmuje także m.in. poglądy Andr�
Martineta i M. Hallidaya
Funkcjonalizm  pytanie o funkcję elementów w języku
Główne dokonania:
" Fonologia (Trubiecki, Jakobson)
" Morfologia (teoria opozycji morfologicznych ) (Jakobson)
" Składnia  teoria aktualnego rozczłonkowania zdania (perspektywy komunikacyjnej
wypowiedzenia) (Mathesius, Danes, Firbas, Sgall)
" Funkcje języka
" Teoria literatury
Fonologia:
A: Podstawy fonologii Trubieckiego:
Definicja fonemu jako wiązki cech dystynktywnych
Teoria funkcji elementów fonicznych (fonemów, akcentu itd.): delimitatywna, kulminatywna,
dystynktywna:
" delimitatywna: inicjalne lub finalne miejsce akcentu; fonemy występujące tylko
na początku lub końcu morfemów (ang. /h/ i /K
/)
" kulminatywna: akcent decydujący o wyrazowości, samogłoska konstytująca
sylabę; rozróżnienie słów  istniejących i  nieistniejących (np. *dłowa)
" dystynktywna: miejsce akcentu w językach o akcencie swobodnym;
dystynktywna rola fonemów
Typy opozycji:
" bilateralne  multilateralne (np. miejsca, sposobu artykulacji);
" prywatywne  gradualne  ekwipolentne (dzwięczności  stopnia otwarcia samogł. 
miejsca artykulacji)
" stałe  neutralizowane
" izolowane  skorelowane
Pojęcie neutralizacji opozycji i archifonemu
Cechy dystynktywne artykulacyjne
Zestaw opozycji wynikający z inwentarza fonemów ustalonych dla danego języka
9
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
B. Fonologia binarna Jakobsona (R. Jacobson, M. Hale, Podstawy języka)
Zestaw uniwersalnych 12 cech dystynktywnych, akustycznych i audytywnych
przypisywanych (+) lub nie (-) fonemom:
1. Wokaliczny -- niewokaliczny Odróżnia samogłoski od niesamogłosek *
2. Konsonantalny -- niekonsonantalny Odróżnia spółgłoski od niespółgłosek *
Odnosi się do wyglądu na spektrogramie: skupione 
dużo energii w środku widma, rozposzone  rokład
3. Skupiony -- rozproszony
bardziej równomierny
.
4. Napięta  nienapięta
5. Dz
więczna  bezdz
więczna
6. Nosowa  ustna
7. Nieciągła  ciągła
Odróżnia dz
więki ostre, np. /s/ od łagodniejszych
8. Tnąca  łagodna
szczelinowych, np. /f/.
Odróżnia glotalizowane (zwarcie krtaniowe) od
9. Urwana  nieurwana
głosek bez zwarcia
Ciemne  więcej energii w niskich częstotliwościach;
10. Ciemna  jasna
jasne  więcej energii w wysokich
Molowa  obniżenie w wysokich częstotliwościach
11. Molowa -- niemolowa wywołane przez dodatkową przeszkodę (zaokrąglone
i krtaniowe są molowe)
Durowa  podniesienie wysokich częstotliwości, np.
12. Durowa -- niedurowa
jak w spółgł. miękkich.
*  czyste samogłoski są + wokaliczne, - konsonantalne; tzw. półotwarte (sonorne) są +
wokaliczne, + konsonantalne; pozostałe spółgł. są  wokaliczne, + konsonantalne
Korzyści
Uniwersalny zestaw dla wszystkich języków
Ten sam zestaw cech dla samogłosek i spółgłosek [w] i [v] różnią się jedną cechą
Porównać  binarne opisy polszczyzny (Laskowski, Dukiewicz  Sawicka)
10
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Morfologia:
Pojęcie członu nacechowanego i nienacechowanego (+ vs. -/0)
Opozycje prywatywne symetryczne (+ : -) i asymetryczne (+ : 0), np.
aktor : aktorka vs. wilk : wilczyca
Aktualne rozczłonkowanie zdania (= struktura tematyczno-rematyczna)
Funkcje języka
KONTEKST
KOMUNIKAT
NADAWCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ODBIORCA
KONTAKT
KOD
f. poznawcza (denotatywna)  kontekst
f. emotywna (ekspresywna)  nadawca
f. konatywna  odbiorca
f. fatyczna  kontakt
f. poetycka  komunikat
f. metajęzykowa  kod
POZNAWCZA
POETYCKA
EXPRESYWNA KONATYWNA
FATYCZNA
METAJEZYKOWA
Literatura:
J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971,
PIW, cz. I, rozdział 3.
R. Jakobson, M. Halle, Podstawy języka, Wrocław, 1964, Ossolineum, (wstęp L.
Zawadowskiego i Cz. I. Fonologia i Fonetyka
R. Jacobson,  Poetyka w świetle językoznawstwa (w:) W poszukiwaniu istoty języka,
Warszawa 1989, PIW, t. 2, str. 77 - 124
A także przypomnieć sobie własne notatki z fonetyki i fonologii polskiej oraz prace
teoretyczne czytane na tamte zajęcia.
11
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
6. Deskryptywizm (szkoła amerykańska)
Prekursorzy  antropologowie, np. Boas.
Podstawowa prace: Bloomfield Language; Skinder Verbal behavior
Behawiorystyczne tezy o języku:
a) zachowanie językowe jest reakcją na bodziec (A. widzi jabłko na drzewie i mówi
Jabłko)
b) zachowanie językowe jest bodz
cem (B. słyszy Jabłko, zrywa je z drzewa i podaje A)
Tylko zachowania są obserwowalne  znaczenie wyrazów tylko jako zachowanie.
(Dwa rodzaje  zachowań językowych i wypowiedzi:
takty  nazywanie obiektów w rzeczywistości
mandy  działanie na odbiorcę (np. rozkazy, prośby, pytania)
W przykładzie powyżej zachowanie A może być taktem albo mandem
Niesprawdzalność semantyki + wielość języków a  założenia i oczekiwania opisującego
(Pierwsze opisy języków  przyrównujące do łaciny/greki/angielskiego  np.  odkrycie
klasyfikatorów w trobriandzkim  Malinowski)
Językoznawstwo ma za zadanie opisać język  od zera
Niezbędne : korpus tekstów i informator (może znać język badacza)
Opis  uzyskanie inwentarza jednostek i reguł ich łączenia -- stąd nazwy  deskryptywizm,
dystrybucjonizm
Przyjęcie wielopoziomowości jezyka:
" poziom fonetyczny
" poziom morfologiczny
" poziom składniowy
opis od jednostek najmniejszych  fonemów i głosek
Procedury:
Stworzenie korpusu:
Praca z informatorem  dwa możliwe pytania:
 Czy tak można powiedzieć w twoim języku?
 Czy xxx znaczy to samo co yyyy?
(Hocket dopuszcza także  Jak powiedzieć  człowiek w twoim języku? )
12
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Na poziomie fonologicznym:
1. segmentacja tekstu (wyodrębnienie głosek)
przykłady zjawisk utrudniających segmentację:
" wymowa asynchroniczna nosówek (polski)
" zwarta + szczelinowa vs. zwartoszczelinowa
" dyftongi
kryteria  występowanie segmentów osobno, zmiana kolejności segmentów
Przykłady za Hockettem
 kobieta [mśga]? [mśła]?
 koperta [mśga]
 mężczyzna [t��li], [t��ri]
 płotka [tóna], [dóna]
 ale [p��lo]
 pies [p��ro]
2. opis dystrybucji i wnioskowanie z dystrybucji
dystrybucja dystrybucja swobodna dystrybucja kontrastowa
komplementarna
Przykłady :
Komplementarna : ang. [h] i [K
], polskie [F
] i [K
]
Swobodna: polskie [r] i [/]
Kontrastowa: polskie [s] i [z]
Ustalanie inwentarza fonemów: głoski w dystrybucji kontrastowej należą do odrębnych
fonemów; głoski w pozostałych dystrybucjach  do jednego fonemu
 Podobieństwo fonetyczne  tylko, żeby zadecydować, do którego, np. ang. aspirowane
zwarte bezdz
więczne (tylko przed samogłoską): [p�, t�, k�], np. put, take, cut
Np.[ p� ]w dystrybucji komplementarnej do [p],[ t] [k]  ale łączymy z [p]
13
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
Na poziomie morfologicznym  analogicznie
Ale:
morfemy swobodne i związane
klasy substytucyjne morfemów
Przykłady analizy:
Mając, dając, & .zając
Mający, dający & *zający
Mając// dając coś do zrobienia
*zając coś do zrobienia
(Próby segmentacji przez dzieci)
Przykład za Hockettem:
/nkYa
atYs/  jestem szczęśliwy
/k%0ńiman/  moja łódka
/kkYa
atYs/  jesteś szczęśliwy
Efekt  sam inwentarz jednostek morfologicznych (morfemów)
Wspólne dla poziomu fonologicznego i morfologicznego:
Przeciwstawienie fonemów alofonom, morfemów alomorfom
Na poziomie składniowym
Podział na składniki bezpośrednie:
El padre de Juan entregó un libro interesante a su hermana
El padre de Juan entregó un libro interesante a su hermana
a su hermana
de Juan entregó un libro interesante
su hermana
un libro interesante
Przykład Hocketta: (chiński)
14
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
wm
f
n jk
ng
 pięć  oddział,  godzina, zegar
podział
 pięć podziałów
pięć minut
Nasza propopozycja:
wm
f
n jk
ng
 pięć  oddział,  godzina, zegar
podział
minuta
pięć minut
Zasady segmentacji  zob. Wells.
Literatura:
J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971,
PIW, cz. I, rozdział 3.
Ch. Hockett Kurs językoznawstwa współczesnego, Warszawa, 1968, PWN, rozdział:  Analiza
fonologiczna , części:  Fonologia i gramatyka: poziomy modelowania ,  Systemy
gramatyczne (4 pierwsze rozdziały)
R. S. Wells,  Składniki bezpośrednie (w:) H. Kurkowska, A. Weinsberg (red.)
Językoznawstwo strukturalne, Warszawa PWN 1979
Oraz prace Saloniego i Świdzińskiego wymienione w informatorze
15
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
7. Semantyka składnikowa
" Rozkładalność znaczenia na składniki prostsze
(definicje pojęć)
" Teoria znaków i figur Hjelmsleva
" Pojęcie semów  dystynktywnych cech semantycznych (por. przykład  dziewczynka
ze str. 7)
" Inne przykłady (TeniŁre a spolszczony przeze mnie)
S1: do S2: dla jednej S3: z S4: z S5: z
siedzenia osoby oparciem poręczami nogami
krzesło + + + - +
fotel + + + + -
stołek + + - - +
puf + + - - -
kanapa + - + - -
ławka + - - - +
Sprawa dyskusyjna  - , czy  0  por. opozycje asymetryczne
" Składniki addytywne i relacyjne, np.  matka ,  ojciec ,  syn ,  córka ;  stajnia  obora ,
 psiarnia ,  kurnik
"  Składniowość semantyki składnikowej i hierarchia składników:
Np. x daje y-owi z = {(x ma z) i (x powoduje [y ma z])}
" Status semów (składników)
 pierwotne (Bierwisch, Wierzbicka) vs. tylko prostsze od pojęć eksplikowanych
(Apresjan)
 należące do języka naturalnego (Wierzbicka) vs. konwencjonalne (Bierwisch)
(Main, Max, Vert, itd& )
16
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
" Przykłady analiz:
1. Polskie określenia wymiarów (Linde 2000)
orientacja
+ -
od obserwatora powierzchnia
+ - + -
GA

BOKI
z dołu do góry SZEROKI GRUBY
+ -
WYSOKI DA
UGI
gniazdo orientacja od obserwatora do góry powierzchnia
WYSOKI + - + 0
GA

BOKI + + - 0
DA
UGI + - - 0
SZEROKI - 0 0 +
GRUBY - 0 0 -
2. Przysłówki złożone
kierunek wyznaczony
przez obiekt
- +
od obserwatora do góry orientacja powierzchnia
w głąb wzwyż wzdłuż wszerz
17
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- Polonistyka, III rok dzienne i wieczorowe 2006/2007
 Kierunki współczesnego językoznawstwa
A. Strukturalizm
=============================================================
3.  Wierzch i spód :
przyimek złożony i przyimek złożony i
rzeczownik
przysłówek przysłówek
pionowo 0 + +
od obserwatora + 0 +
z dołu do góry 0 0 +
rematyczność 0 + 0
 strona  część
Literatura:
Manfred Bierwisch,  Semantyka strukturalna [w:] Semiotyka wczoraj i dziś lub:  Semantyka
składnikowa , Przegląd Humanistyczny 1986, nr 11 12.
Gottfried W. Leibniz  Tablice definicji [w:] Słownik i semantyka, Warszawa 1975  trzy
wybrane definicje z różnych pól semantycznych.
Renata Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001 
rozdziały:  Semantyka składnikowa ;  Rozkład semantyczny predykatów .
Anna Wierzbicka,  Semantyka zdań o zwierzętach , Pamiętnik Literacki 1970, z. 1.
Anna Wierzbicka, Dociekania semantyczne, Warszawa 1976  analizy dwóch wyrazów.
Oraz:
Jadwiga Linde-Usiekniewicz; Polskie określenia wymiaru, Warszawa 2000, rozdziały:
 Przegląd podejśc do problematyki nazw wymiarów ;  Cechy dysynktywne określeń
wymiarów w języku polskim ;  Formacje złożone jako określenia wymiaru
Jadwiga Linde-Usiekniewicz,  W sprawie przeciwstawienia  wierzch  spód w
polszczyz
nie, Prace filologiczne 2001
Jadwiga Linde-Usiekniewicz,  Jeszce o przeciwstawieniu  wierzch   spód w polszczyznie
[w:] Obraz sveta v jazyce, Praga 2001,
18