dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
SEMANTYKA GENERATYWNA
(Powstała w reakcji na model wczesnogeneratywny)
Składnia i semantyka nie mogą być rozdzielone. Rolą transformacji i ograniczeń
derywacyjnych jest łączenie reprezentacji semantycznych ze strukturami
powierzchniowymi
Generowanie = opis pełny i ścisły
Struktury semantyczne są tej samej natury formalnej, co struktury składniowe: oznakowane
drzewa
Nie ma struktury głębokiej syntaktycznej  reguły wiążą strukturę semantyczną (czasami
mówi się o semantycznej strukturze głębokiej) ze strukturą powierzchniową.
Redukcja liczby kategorii, np.
" czasowniki i przymiotniki zachowują się bardzo podobnie:
o mają to samo znaczenie
I am fond (adj) of jazz ( jestem zwolennikiem jazzu )
I like (v) jazz ( lubię jazz )
ew.
Jestem głodny
Zjadłbym coś
o podlegają tym samym restrykcjom selektywnym
Wiem to. Jestem tego świadomy
*Skała to wie. *Skała jest tego świadoma
o podlegają podobnym transformacjom
np. the man who was murdered => the murdered man  mężczyzna, który został
zamordowany => zamordowany  mężczyzna
the man who is dead => the dead man   mężczyzna , który jest nieżywy =>
nieżywy  mężczyzna
człowiek, który jest chory/zdrowy => chory/zdrowy człowiek
NB. istnieją języki, w których istnieją masowo przymiotniki predykatywne, np.
japoński.
Boku wa kare ga suki datta
ja T on Nom lubiony Praet
 Lubiłem go
Boku wa kare ga natsukashikatta
ja T on Nom taki, że ktoś tęskni za nim
Tęsknię za nim
T  partykuła tematu; Nom  mianownik; Praet  wykładnik czasu przeszłego
1
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
Takiej samej zbieżności nie wykazują np. rzeczowniki i czasowniki
" przysłówki i wyrażenia przyimkowe nie powinny pojawiać się pod węzłem
czasownikowym, lecz nad nim:
Czy bijesz swoją żonę z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu?
Nie biję swojej żony z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu
(przeczenie dotyczy członu : z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu)
Za: S. Granger-Legrand, B. Devlamminck, Tendencje interpretacyjne i generatywne w
gramatyce transformacyjnej
" kwantyfikatory muszą pojawiać się w pozycji predykatów (por. VP was much  było dużo
2
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
Schemat 20: Za: S. Granger-Legrand, B. Devlamminck, Tendencje interpretacyjne i
generatywne w gramatyce transformacyjnej
Nieprawda, że wiele odłamków zraniło żołnierza => Niewiele odłamków zraniło żołnierza
Czy wiele odłamków zraniło żołnierza
" Zdania synonimiczne powinny mieć identyczne struktury składniowe, a głębokie struktury
składniowe dlazdań synonimicznych są różne:
Seymour pokroił kiełbasę nożem
Seymour użył noża do pokrojenia kiełbasy
" Hierarchia i podrzędność składników
Dla zdania Mężczyzna zabił kobietę trzeba postulować zdanie złożone z funktora
zdaniotwórczego (propozycji ze zmienymi) oraz podstawieniami tych zmiennych
" Rozkładalność znaczeń leksemów
3
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
x persuaded y to hit z  x nakłonił y, żeby uderzył z
x nakłonił y do uderzenia y = x spowodował (CAUSE), że dzieje się tak (COME ABOUT),
że y zamierza (INTEND), aby y uderzył z
Reprezentacja semantyczna :
o Struktura predykatowo-argumentowa (powyżej)
o Presupozycje (Lakoff, Fillmore)
o Role semantyczne argumentów (Fillmore)
Presupozycje
Poniższe zdania,
(1) Jan powiedział Marii, że jest brzydka i wtedy ona go obraziła (z akcentem zdaniowym na
ona i obraziła)
(2) Jan powiedział Marii, że jest ładna i wtedy ona go obraziła (z akcentem zdaniowym na
ona i obraziła)
są poprawne tylko w powiązaniu odpowiednio z presupozycjami:
(a) To, że Jan powiedział Marii, że jest brzydka, pociąga za sobą to, że ją obraził
(b) , że Jan powiedział Marii, że jest ładna, pociąga za sobą to, że ją obraził
4
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
Presupozycje są związane z jednostkami leksykalnymi (Fillmore)
x oskarża y o zrobienie z = z mówi: y zrobił z
Presupozycja: z jest złe
x krytykuje y za zrobienie z = x mówi: z jest złe
presupozycja: y jest odpowiedzialny za z
Do problemu presupozycji wrócimy w ramach językoznawstwa pragmatycznego
========
Role semantyczne argumentów  zależą od znaczenia czasownika
np.
5
dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================
Na podstawie materiałów IPPAN  do wykładów dr Agnieszki Mykowieckiej
Dalsze przykłady:
1. Chłopiec (AGENS) uderzył dziewczynkę (PACJENS)
2. Chłopiec (EXPERIENCER) upadł
3. Chłopiec (PACJENS) oberwał
4. Chłopiec (EXPERIENCER) ma kaca
5. Chłopiec (???) ma niebieskie oczy
John rotated the cylinder  Jan obrócił walec 
The cylinder rotated (Walec obrócił się)
Harvey (SOURCE) sells shoes  Harvey sprzedaje buty
The girl (GOAL) bought some shoes  Dziewczyna kupiła buty
Chłopiec obrabował bank (PACJENS) [z pieniędzy (THEME) ]
Dziewczynka ukradła buty (THEME) [ze sklepu/Harveyowi (PACJENS)]
por. Bank/Sklep obuwniczy został okradziony
Predykaty  symetryczne
Polska graniczy z Czechami
Czechy graniczą z Polską
Polska i Czechy graniczą
6