PRZEDMIOT BADAC
GEOGRAFII FIZYCZNEJ HIPOTEZY DOTYCZ
CE POWSTANIA KONTYNENTÓW I OCEANÓW
GEOGRAFIA to nauka, która bada zewnętrzną powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod Teoria Wegenera  Alfred Wegener, uczony; stwierdził, że wszystkie kontynenty tworzyły jedną
względem przyrodniczym. Na tak zwaną przestrzeń geograficzną składają się wzajemnie się
całość. Jego teoria spotkała się z całkowitym odrzuceniem, bo nie był w stanie udowodnić, jaka siła
przenikajÄ…ce sfery:
powoduje przemieszczanie siÄ™ wielkich mas litosfery. Dowody na teoriÄ™ Wegenera (rozmieszczenie
· Litosfera  powÅ‚oka skalna (tu wydziela siÄ™ pedosferÄ™  powÅ‚okÄ™ glebowÄ…)
lemurów, ślimaka winniczka, śladów zlodowaceń, skamieniałości przewodnich i pole magnetyczne
· Hydrosfera  wszystkie wody wystÄ™pujÄ…ce na naszej planecie
Ziemi). Ruch kontynentów powodują prądy konwekcyjne.
· Atmosfera  powÅ‚oka gazowa otaczajÄ…ca ZiemiÄ™
· Biosfera  strefa zamieszkaÅ‚a przez organizmy żywe
Poszczególne sfery wzajemnie się przenikają, oddziałują na siebie. Takich wzajemnych powiązań
można wymieniać wiele, oto parę z nich:
· Temperatura powietrza zależy od wysokoÅ›ci n.p.m.,
· Charakter roÅ›linnoÅ›ci zależy w dużej mierze od warunków klimatycznych i gleby.
W sferze zainteresowań geografów znajduje się środowisko przyrodnicze i geograficzne.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE  stworzone tylko przez naturę, składa się z siedmiu komponentów:
· Budowa geologiczna,
· Rzez
ba terenu,
· Klimat,
· Stosunki wodne,
· Gleby,
· Flora,
· Fauna.
ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE = środowisko przyrodnicze + an troposfera (elementy wytworzone
przez człowieka)
Podział geografii ze względu na przedmiot badań:
GEOGRAFIA
FIZYCZNA (przyrodnicze zróżnicowanie powłoki SPOA
ECZNO-EKONOMICZNA (społ.-ekon. zróżnicowanie
ziemskiej  geomorfologia, klimatologia, przestrzeni geogr.  geografia ludności, osadnictwa,
hydrologia, geografia gleb, biogeografia) rolnictwa, przemysłu, komunikacji, usług, turyzmu, polityczna)
Podział geografii ze względu na zakres badań:
GEOGRAFIA
OGÓLNA REGIONALNA
kompleksowe badania obejmujące cały świat badania obejmują wybrany, mniejszy lub
większy region
PERM · Ponowne poÅ‚Ä…czenie siÄ™ wszystkich
kontynentów w Pangeę II
· Powstanie pokÅ‚adów soli kamiennej i
potasowej
KARBON · Powstanie złóż miedzi
· Powstanie złóż ropy naftowej
PALEOZOIK · Karbon/perm  orogeneza hercyÅ„ska
· Powstanie pokÅ‚adów wÄ™gla kamiennego
DEWON · Ordowik/sylur/dewon  orogeneza
kaledońska
SYLUR
· PojawiÅ‚o siÄ™ życie na lÄ…dzie
ORDOWIK
KAMBR · Rozpad Pangei na mniejsze fragmenty
ERY · Wielokrotne ruchy górotwórcze
PROTEROZEICZNE
· Czynny wulkanizm
· Powstanie wiÄ™kszoÅ›ci złóż rud żelaza
· Powstanie złóż uranu
ERY ARCHAICZNE
· Jeden wielki kontynent oblany morzami
Pangea I
WIELKIE OROGENEZY KULI ZIEMSKIEJ, PRZYKA
ADY
Nazwa orogenezy Okres, era wystąpienia Przykłady sfałdowanych gór
Orogenezy Półwysep Kolski, Labrador, północna część Walii i Anglii,
Archaik  proterozoik
najstarsze Góry Stanowe
Góry Świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Kaledońskie,
Orogeneza Ordowik  sylur  dewon
Grampian, Góry Skandynawskie, część Appalachów, Góry
kaledońska (era paleozoiczna)
Jabłonowe, Alpy Australijskie
DZIEJE ZIEMI W SKRÓCIE
Odmłodzenie Gór Świętokrzystkich, Sudety, Harz, Wogezy,
Orogeneza Karbon  perm
Schwarzwald, Masyw Czeski, Rudawy, Masyw Centralny,
hercyńska (era paleozoiczna)
ERA OKRES EPOKA WAŻNE WYDARZENIA
Ural, Ałtaj, Góry Przylądkowe, część Appalachów,
HOLOCEN · Epoka trwajÄ…ca do dziÅ› (powstanie BaÅ‚tyku)
Kreda (era mezozoiczna) 
Orogeneza Karpaty, Alpy, Bałkany, Apeniny, Pireneje, Góry Dynarskie,
· Zlodowacenie półkuli północnej
paleogen  neogen do
PLEJSTOCEN
alpejska Kaukaz, Himalaje, Atlas, Kordyliery, Andy
· Pojawienie siÄ™ czÅ‚owieka
miocenu (era kenozoiczna)
NEOGEN
PLIOCEN
KENOZOIK
MIOCEN
· Powstanie złóż soli kamiennej (np. Wieliczka)
OLIGOCEN PUSTYNIE KULI ZIEMSKIEJ, TYPY, ROZMIESZCZENIE
· Powstanie złóż siarki (Tarnobrzeg)
PALEOGEN EOCEN
ERG SERIR HAMADA TAKYR
· Oligocen/miocen  orogeneza alpejska
PALEOCEN
pustynia piaszczysta pustynia żwirowa pustynia kamienista pustynia ilasta
· WyginiÄ™cie wielu gatunków, głównie gadów Z różnorodnymi Na jej powierzchni znajduje siÄ™ Pokryta jest twardym,
Pokryta jest
· Dalsze powstawanie wapieni, kredy formami wygÅ‚adzona, lita skaÅ‚a lub usÅ‚ana jest spÄ™kanym iÅ‚em, czÄ™sto
KREDA żwirem
· Subkontynent Indyjski uderza w AzjÄ™ piaszczystych wydm różnorodnymi odÅ‚amkami skalnymi zasolonym,
(rozpoczyna się fałdowanie Himalajów) - Część Sahary
- Szatt al-Dżarid
- Część Kalahari - Gobi - Dolina Śmierci (USA)
· Powstawanie wapieni
MEZOZOIK (Tunezja)
- Kara-Kum - Pustynia - Andy (po stronie zawietrznej)
JURA · Powstanie rud żelaza
- Dashte Kawir (Wyżyna
- Wielka Pustynia Simpsona - część Sahary
· PodziaÅ‚ Gondwany
Irańska)
Piaszczysta
· Rozpad Pangei na GondwanÄ™ i LaurazjÄ™,
Największe pustynie: Sahara, Gobi, Ar-Rab al-Chali (Półwysep Arabski), Wielka Pustynia Piaszczysta (Australia)
TRIAS pomiędzy nimi Ocean Tetydy
WULKANIZM NA ÅšWIECIE
Ważniejsze czynne wulkany
Guallatiri (Chile),Cotopaxi (Ekwador), Orizaba (Meksyk), Kluczewska Stopka (Rosja), Mauna Loa
(Hawaje), Kamerun (Kamerun), Kerinci (Indonezja), Fudżi-san (Japonia), Etna (Włochy), Askia i Hekla
(Islandia), Wezuwiusz i Stromboli (WÅ‚ochy)
Rodzaje wulkanów w zależności od rodzaju lawy
Ekshalacje  wyziewy składników lotnych magmy
WULKAN TYPU WEZUWIAC
SKIEGO WULKAN TYPU HAWAJSKIEGO
a) Fumarole
Lawa kwaśna = bogata w krzemionkę Lawa zasadowa = uboga w krzemionkę
· Temperatura pow. 300oC (nawet do 1000oC)
Tworzy jasne skały np. porfiry Tworzy ciemne skały np. bazalty
· Bogate w różne skÅ‚adniki chemiczne
Lawa gęsta, lepka, płynie powoli  tworzy Lawa rzadka, płynna, łatwo się rozlewa  tworzy
· Np. Alaska, Kamczatka, Park Yellowstonee
wysoki, wąski stożek wulkaniczny (wulkan szeroki, niski stożek wulkaniczny (wulkan
b) Solfatary
stożkowy) tarczowy)
· Umiarkowane gorÄ…ce (temperatura 100-300oC)
Gwałtowne erupcje, rozrywanie stożka 
Brak gwałtownych erupcji
· Głównie para wodna, dwutlenek wÄ™gla i siarkowodór
powstaje kaldera
· Najczęściej towarzyszÄ… wulkanom drzemiÄ…cym i wygasÅ‚ym
Np. Wezuwiusz, Krakatau, Kluczewska Stopka Np. wulkany hawajskie, Hekla
c) Mofety
· ChÅ‚odny wyziew (temperatura poniżej 100oC)
Podział wulkanów ze względu na materiał wydobywający się podczas erupcji
· Głównie dwutlenek wÄ™gla
· Np. w okolicach Szczawnika i ZÅ‚ockiego (Beskid SÄ…decki)
LAWOWE (EFUZYWNE) EKSPLOZYWNE STRATOWULKANY
WyrzucajÄ… tylko utwory WyrzucajÄ… na przemian lawÄ™ i
GRANICA WIECZNEGO ÅšNIEGU
Wyrzucają głównie lawę piroklastyczne i gazy; materiał piroklastyczny
GWŚ to wysokość, powyżej której w ciągu roku więcej
gwałtownie wybuchają (wybuchają gwałtownie)
śniegu przybywa niż topnieje. Wysokość tej granicy
Np. wulkany hawajskie Np. Aquan w Gwatemali Np. Etna, Wezuwiusz, Krakatau
zależy od warunków klimatycznych: temperatury
powietrza i wielkości opadów.
Podział wulkanów ze względu na aktywność
CZYNNE DRZEMI
CE WYGASA
E
W czasach historycznych Nie wybuchły nigdy, brak
Przejawiają aktywność (ciągłą lub
zanotowano ich aktywność, czynnego wulkanizmu na
co jakiÅ› czas)
obecnie nieaktywne danym terenie
Np. Etna, Stromboli, Mauna Loa Np. Mauna Kea Np. Góra św. Anny (W. Śląska)
OGÓLNA CYRKULACJA ATMOSFERYCZNA I JEJ WPA
YW NA ROZMIESZCZENIE
WIELKICH STREF KRAJOBRAZOWYCH
WIATR WIEJE ZAWSZE Z WYŻU DO NIŻU!!!!
Typy klimatów Cechy charakterystyczne strefy
STREFA KLIMATÓW UMIARKOWANYCH
Umiarkowany chłodny - w klimacie morskim opady całoroczne
(morski, przejściowy, - w pozostałych klimatach opady głównie latem
kontynentalny) - IV - lato termiczne (umiar. ciepły)
STREFA KLIMATÓW OKOA
OBIEGUNOWYCH
Powietrze jest w nieustannym ruchu, a przyczyną tego są różnice ciśnienia atmosferycznego i
Subpolarny, polarny (V) - średnia roczna temperatura poniżej 0oC
temperatury. Przykładem tego jest cyrkulacja planetarna.
- niewielkie opady całoroczne
- w klimacie subpolarnym śr. temp. najcieplejszego miesiąca pon. 10oC
1) Strefa okołorównikowa otrzymuje największą ilość promieniowania słonecznego  wskutek
- w klimacie polarnym śr. temp. najcieplejszego miesiąca pon. 0oC
tego powietrze się ogrzewa od podłoża i unosi się (konwekcja).
2) Unosząca się powietrze wraz z wysokością ochładza się, dochodzi do kondensacji pary wodnej,
WIELOLETNIA ZMARZLINA (wieczna zmarzlina, trwała marzłoć)
tworzą się burzowe chmury, z których codziennie w godzinach popołudniowych padają tzw,
· To trwale zamarzniÄ™ta warstwa gleby i skaÅ‚ wraz z wodami podziemnymi,
deszcze zenitalne  najsilniejsze przy zenitalnym górowaniu SÅ‚oÅ„ca. · WystÄ™puje na obszarach, na których Å›rednia temperatura powietrza jest niższa od 0oC
· Zajmuje ok. 14% powierzchni lÄ…dów
3) Nad równikiem tworzy się pas niskiego ciśnienia; w rejonie tym nie ma wiatrów  jest to tzw.
· Miąższość warstwy zamarzniÄ™tej  do kilkuset metrów
równikowy pas ciszy
· Gdy temperatura wzrasta powyżej 0oC odmarza tylko warstwa powierzchniowa do gÅ‚Ä™bokoÅ›ci
4) Powietrze znad równika przemieszcza się w stronę wyższych szer. geograficznych (antypasaty)
0,25-5 metrów (tzw. Warstwa czynna)
5) W okolicy 30o szer. geogr. następuje osiadanie powietrza  w miejscu tym tworzy się obszar
wyżowy. Opadające powietrze nagrzewa się, stąd w okolicach zwrotników powietrze jest suche
L
DOLODY
i gorÄ…ce,
Lądolody to potężne pokrywy lodowe, przykrywające wielkie obszary (kontynent, wyspa),
6) Z wyżów podzwrotnikowych do niżu równikowego wieją pasaty wiejący od zwrotników ku
poruszające się we wszystkich kierunkach  od wnętrza kontynentu (wyspy) ku wybrzeżom. Na
równikowi. Wszystkie wiatry podlegają sile Coriolisa. (pukty 1-6  cyrkulacja pasatowa)
Antarktydzie masa lodowa porusza się ze średnią prędkością 200 m/rok (największa prędkość ok.
7) W strefie umiarkowanych szerokości geograficznych znajdują się obszary niskiego cieśnienia  2000 m/rok, najmniejsza 15 m/rok).
Część lądolodu zanurzona w wodzie tworzy tzw. lodowce szelfowe. Mogą się one odrywać od
w ich stronę kieruje się część powietrza osiadającego na wyżach podzwrotnikowych. Pod
lądolodu dając początek górom lodowym (cielenie się lodowca).
wpływem siły Coriolisa ten ruch powietrza przyjmuje formę wiatrów zachodnich
8) W pobliżu 60o szer. geogr. znajduje się miejsce kontaktu ciepłego powietrza niesionego przez
wiatry zachodnie oraz zimne powietrze napływające z biegunów (niże wędrowne)
9) Na obszarach okołobiegunowych wskutek osiadania mroz
nego powietrza powstaje wyż
termiczny, powietrze spływa ku niżom niższych szer. Geogr. I pod wpływem siły Coriolisa
przyjmuje formę wiatrów wschodnich,
TYPY LODOWCÓW GÓRSKICH ZE WZGL
DU NA KSZTAA
T, WIELKOŚĆ I KIERUNEK LODOWCE
ROZPRZESTRZENIANIA SI
LODOWCA Największym obszarem zlodowaconym jest Antarktyda (grubość ok. 4km). Drugim co do wielkości
obszarem jest Grenlandia (grubość ok. 3km). W Europie lodowce występują w: Alpach, Pirenejach,
Górach Skandynawskich, na Islandii, Nowej Ziemi i Spitsbergenie. W Azji lodowce występują w
Himalajach, Tybecie, Karakorum, Pamirze, Kaukazie, Kunlun, w górach na Syberii i Dalekim
Wschodzie. W Ameryce Południowej lodowce znajdują się w Andach, w Ameryce Północnej w
Kordylierach (głównie Alaska). Lodowce można znalez
ć nawet w Afryce  są umiejscowione na
najwyższych szczytach górskich w pobliżu równika  Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzori. Jedynym
kontynentem bez zlodowaceń jest Australia. W Oceanii lodowce znajdują się na Nowej Zelandii i na
Nowej Gwinei w Górach Śnieżnych.
- latem płyną szybciej niż zimą
- np. Ziemia Północna