185

Dorota Kornaś

Uniwersytet Pedagogiczny

w Krakowie

Sport Psich Zaprzęgów

– nowa oferta w rehabilitacji

osób niepełnosprawnych

Wprowadzenie

Rehabilitacja, terapia, edukacja osób niepełnosprawnych coraz częściej sięga do nie-

konwencjonalnych metod. Jedną z nich jest współpraca i wykorzystanie zwierząt. Ani-

maloterapia z powodzeniem jest stosowana u osób niepełnosprawnych w różnym wie-

ku i z różnym rodzajem oraz stopniem niepełnosprawności. Główny cel animaloterapii

związany jest z dążeniem do możliwie optymalnej sprawności fizycznej i psychicznej

pacjenta. Dodatkowo stanowi dopełnienie wczesnego wspomagania rozwoju, edukacji,

racjonalnego spędzania wolnego czasu, czy nawet uprawiania sportu

1

.

Dogoterapia jest jedną z tych niekonwencjonalnych metod, która daje wspaniałe

efekty w terapii osób niepełnosprawnych, starszych i samotnych. Pierwsze, udoku-

mentowane przypadki terapeutycznego postępowania z udziałem psa sięgają końca

XVIII wieku. Przełomowy był rok 1964, kiedy to amerykański psychiatra dziecięcy

- Boris Levinson – dokonał szczegółowej analizy znaczenia zwierząt dla zdrowia

i terapii.

Lata 70. i 80. XX wieku – to dalsze pogłębianie analiz wpływu psów na na-

strój i ogólne samopoczucie osób w podeszłym wieku, procesy uczenia się dzieci,

kształtowanie niezależności, pewności siebie, poczucia bezpieczeństwa. Za wyko-

rzystaniem psa w terapii przemawia jego wręcz historyczna przyjaźń i przywiąza-

nie do człowieka oraz możliwość kontaktu i komunikowanie się z nim. Pies zawsze

kojarzony jest z bezwarunkową miłością i pełnym oddaniem, a swoim właścicielom

czy pacjentom daje swoiste oparcie emocjonalne. Dogoterapia jest określonym sys-

temem ćwiczeń i zabaw z psami, których zadaniem jest wspomaganie rehabilitacji

ruchowej oraz umysłowej. Przez terapię kontaktową – przytulanie, głaskanie itp.

– osoby niepełnosprawne chętniej i dokładniej wykonują ćwiczenia. Rozluźnienie,

uśmiech często towarzyszą dzieciom i  dorosłym w  czasie terapii, co  korzystnie

1

D. Kornaś, Hipoterapia i onoterapia jako formy wspierające rehabilitację osób niepełnosprawnych, [w:]

T. Żółkowska (red.), Pedagogika specjalna – koncepcje i rzeczywistość, tom II: Konteksty Pedagogiki Spe-

cjalnej, Szczecin 2007, s. 295-302.

Dorota Kornaś

186

wpływa na  ich emocje i  psychikę. Pies doskonale spełnia się w  roli przyjaciela

i terapeuty, ponieważ:

– pies nie ocenia – pies akceptuje,

– pies nie wyznacza reguł i granic – reaguje na każdą próbę nawiązania kontaktu,

– pies nie oczekuje – pies daje,

– pies nie zabrania – pies pozwala,

– pies nie stawia warunków – pies kocha bezwarunkowo

2

.

W dogoterapii wciąż odczuwany jest brak jasno sprecyzowanych uregulowań praw-

nych, które formułowałyby wymagania jakie powinniśmy stawiać przed terapeutami

i psami. W Polsce najczęściej specjalistami w tej formie terapii są osoby fizyczne z wy-

kształceniem pedagogicznym oraz fundacje posiadające zróżnicowane wymagania

i procedury. W 2005 roku powołano Polski Związek Dogoterapii, którego zadaniem

jest popularyzacja tej formy terapii oraz uporządkowanie i standaryzacja dokumentacji

dla terapeutów i systemu egzaminowania psów. Najczęstsze dokumenty psa terapeuty,

to:

– zaświadczenie z egzaminu przeprowadzonego przez Fundację,

– rodowód,

– zaświadczenie weterynaryjne

3

.

W doborze psa do dogoterapii jest pierwotne przeznaczenie rasy i związane z tym

zachowania. Preferowane są psy rasowe, u których spodziewamy się cech niezbędnych

przy realizacji zajęć. Zatem pies terapeuta, to:

– pies społeczny,

– pies przewidywalny,

– pies reprezentujący rozumne posłuszeństwo.

Dodatkowo o  przydatności psa do  terapii decydują cechy osobnicze, ale także

umiejętności przewodnika. Najczęściej w dogoterapii spotykamy się z Labradorami,

ze względu na ich spolegliwość i łatwość szkolenia, ale także rasy psów północy: Ala-

skan Malamute i Siberian Hasky. Szczególnych predyspozycji wymaga się od prze-

wodników i psów, nie z każdym pacjentem mogą oni pracować

4

.

Sport Psich Zaprzęgów

Surowy klimat terenów podbiegunowych sprawił, że zwierzęta tam żyjące musiały

dostosować się do warunków, by przetrwać. Wykształciły się w nich odpowiednie ce-

chy, takie jak maksymalne wykorzystanie pokarmu, dzięki specyficznej budowie ciała

ograniczające do minimum straty ciepła, a także zdolność do szybkiej regeneracji or-

ganizmu. Wykorzystał to człowiek, który bez pomocy zwierząt nie mógłby w pełni

funkcjonować w tak skrajnie trudnych warunkach klimatycznych. Głównie dotyczyło

to przemieszczania się z jednego miejsca do drugiego, tym bardziej, gdy wiązało się

2

B. Kulisiewicz, Witaj piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edu-

kacyjnych, OW Impuls, Kraków 2007, s. 9-16.

3

D.  Kornaś, Animaloterapia jako forma wspomagania rozwoju dzieci z  różną niepełnosprawnością

(w druku), 2009.

4

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kynoterapia.

Sport Psich Zaprzęgów – nowa oferta w rehabilitacji osób niepełnosprawnych

187

to z przewiezieniem jakiś towarów - tak właśnie powstały pierwsze psie zaprzęgi. Psy

były zwierzętami, które z jednej strony wspaniale przystosowały się do panujących wa-

runków, z drugiej zaś najszybciej dały się człowiekowi oswoić i posiadały wystarczająco

dużo siły, by sprostać takiemu zadaniu.

Światowe zainteresowanie psami prowadzącymi zaprzęgi pojawiło się dopiero

na przełomie wieku XIX i XX. Był to czas polarnych ekspedycji badawczych, a żadne

odkrycia nie byłyby możliwe, gdyby nie współpraca z psami zaprzęgowymi. Dowo-

dem tego może być Robert E. Peary, zdobywca Bieguna Północnego, który w swojej

wyprawie wykorzystał pomoc 226 psów. Szczególny rozgłos psim zaprzęgom przy-

niosły wydarzenia związane z miastem na Alasce o nazwie Nome. Psie zaprzęgi ura-

towały życie mieszkańców, dostarczając szczepionkę z miejscowości oddalonej o po-

nad l000 km. Na cześć wszystkich maszerów i psów biorących udział w tym „wyścigu

o życie” zorganizowano pierwszy wyścig psich zaprzęgów, tzw. „Iditarod” (Iditarod

Trail Sled Dog Race). Obecnie jest to  jeden z  najbardziej prestiżowych zawodów

psich zaprzęgów.

Wyścigi jako najbardziej znana forma Zawodów Psich Zaprzęgów, podzielona jest,

w zależności od długości trasy, na 3 rodzaje: sprint, wyścigi średniodystansowe i wy-

ścigi długodystansowe. Wyścigi sprinterskie są  zazwyczaj podzielone na  dwa etapy

i przeprowadzane w ciągu dwóch dni. Natomiast wyścigi dystansowe mogą składać

się nawet z kilkunastu etapów. Odbywają się nie tylko na saniach ale i co uzależnione

jest od poszczególnych dyscyplin. Startujące zaprzęgi podzielone są na klasy, których

podział dokonywany jest na podstawie ilości psów w danym zaprzęgu i ich rasy

5

.

Większość wyścigów odbywa się jednak na krótkich dystansach (od kilku do kil-

kunastu kilometrów). Psy zaprzęgowe muszą być zżyte ze swoim maszerem, gdyż kie-

rowanie psim zaprzęgiem odbywa się wyłącznie za pomocą głosu – bez użycia lejców

czy bata.

Zawody psich zaprzęgów są rozgrywane zarówno na śniegu, jak i w warunkach

bezśnieżnych – wówczas zamiast sań stosowane są wózki: trzy- lub cztero-kołowe,

w kategorii pulka lub rollpulka. Pulka, to rodzaj małej łódeczki z tworzywa sztucznego,

do której zaprzęgnięty jest jeden lub dwa psy. Maszer biegnie za pulką na nartach bie-

gowych przypiętych do pulki. W warunkach bezśnieżnych maszer biegnie za rollpulką

ciągniętą przez psa.

Najtrudniejszymi wyścigami w Polsce są:

– wyścigi w Gorcach (280-300 km) podzielone na 4 etapy, w tym jeden nocny z bi-

wakiem na Turbaczu;

– wyścig na Mazurach „Biegnący Wilk – Ekspedycja” (540 km) podzielony na 13

etapów.

Ponieważ istniej wiele możliwości czynnej rekreacji z psem każdy może wypraco-

wać własną metodę treningu lub zabawy.

Psy zaprzęgowe, tw. psy Północy potrzebują dużo ruchu. Jeśli zapewni im się odpo-

wiednią ilość, stają się doskonałymi towarzyszami człowieka. Obecnie bardzo popu-

larne stało się bieganie lub jazda na rowerze ciągniętym przez psa (velo). Bardziej od-

ważni preferują jazdę za psem na łyżworolkach, na snowboardzie lub na biegówkach.

5

http://www.mushing.pl, http://www.wataha.info.pl/sport.html.

Dorota Kornaś

188

Pomysłów może być wiele

6

. Jednym z nich jest włączenie osób niepełnosprawnych

do Sportu Psich Zaprzęgów. Jest to wynikiem m.in. wzrastającego zainteresowania

rekreacją połączoną z rehabilitacją na łonie natury i pieszymi wędrówkami. Wiele or-

ganizacji związkowych zrzeszających osoby niepełnosprawne ma w swojej ofercie sport

i turystykę rekreacyjną, a ośrodki szkolne i terapeutyczno-rehabilitacyjne dogotera-

pię. Stąd połączenie tych form aktywności i terapii stwarza nową możliwość udziałów

psów w rehabilitacji.

Niepełnosprawni coraz chętniej uprawiają różne dyscypliny sportu, nie tylko rekre-

acyjnie, ale także i wyczynowo. Znane są nam olimpiady specjalne czy paraolimpiady

i liczne nagrody na nich osiągane. Wyprawa wysokogórska na Kilimandżaro zorga-

nizowana przez Fundację Anny Dymnej „Mimo wszystko” czy Jasia Meli na Biegun

dowiodły, iż osoby niepełnosprawne mogą podjąć i takie wyzwania. Dlatego Polski

Związek Sportu Psich Zaprzęgów założony w 1998 roku oprócz popularyzacji sportu

zaprzęgowego, wiedzy o psach pociągowych oraz pomocy wilkom chce podjąć kolejne

wyzwanie, by dzięki wolontariuszom włączyć do tego sportu osoby niepełnosprawne.

Także Klub Przyjaciół Wilków i Psów Północy „WATAHA” w Łodzi angażuje swoje

siły w to przedsięwzięcie. Wolontariuszami są często studenci psychologii, pedagogiki

specjalnej, rehabilitacji AWF, którzy są  jednocześnie miłośnikami psów (często ich

właścicielami) i pasjonatami rzadkich, nowatorskich metod rehabilitacji.

Propozycja Sportu Psich Zaprzęgów jest możliwa do realizacji przez osoby niepeł-

nosprawne, choć nie wszystkie. Koniecznym jest wnikliwe opracowanie wskazań i pre-

dyspozycji wymaganych ze strony osoby niepełnosprawnej oraz wymiernych korzyści,

jakie będą osiągane dzięki tej formie aktywności. Można przypuszczać, iż  korzyści

będą bardzo zbliżone do tych, które sformułowano w odniesieniu do dogoterapii, po-

szerzone o zasady i regulamin psich zaprzęgów.

Kontakt z naturą, otaczającą przyrodą czterech pór roku polskiego klimatu, w obec-

ności psa, psa-tearapeuty i psa zaprzęgowego może stanowić „zgrany zespół”, dzięki

któremu każdy człowiek może poczuć się szczęśliwym.

Bibliografia

1. Kornaś D., Hipoterapia i onoterapia jako formy wspierające rehabilitację osób niepełno-

sprawnych, [w:] T. Żółkowska (red.), Pedagogika specjalna – koncepcje i rzeczywistość,

tom II: Konteksty Pedagogiki Specjalnej, Szczecin 2007, s. 295-302.

2. Kornaś D., Animaloterapia jako forma wspomagania rozwoju dzieci z różną niepełno-

sprawnością (w druku), 2009.

3. Kulisiewicz B., Witaj piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjal-

nych potrzebach edukacyjnych, OW Impuls, Kraków 2007, s. 9-16.

4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kynoterapia [10 XI 2009].

5. http://www.mushing.pl [10 XI 2009].

6. http://www.wataha.info.pl/sport.html [10 XI 2009].

6

http://www.wataha.info.pl/sport.html.