Profesorowi Kazimierzowi Sikorskiemu
pracę tę poświęcam

Autor

Przedmiot pod nazwą „zasady muzyki" jest pierwszym z przedmiotów teorii muzyki

w y k ł a d a n y c h w szkołach m u z y c z n y c h II stopnia. Celem nauczania powyższego przedmiotu

jest przygotowanie ucznia do dalszych studiów m u z y c z n y c h . Uczeń rozpoczynający

naukę zasad muzyki zdobył już dość pokaźną sumę elementarnych wiadomości z teorii
muzyki w latach poprzednich studiów w szkole muzycznej I stopnia. Winien on teraz

rozszerzyć ich zakres, u s y s t e m a t y z o w a ć je oraz zdobyć sprawność w posługiwaniu się
nimi.

Zasady muzyki w i n n y być w pierwszym rzędzie przygotowaniem do n a u k i h a r ­

m o n i i . W t y m celu uczeń winien opanować dokładnie g a m y majorowe i minorowe we
wszystkich odmianach, interwały, rozwiązywanie dysonansów, trójdźwięki na wszyst­
kich stopniach, a zwłaszcza na trzech głównych, akord s e p t y m o w y i n o n o w y na V stopniu.
Do nauki figuracji melodycznej konieczne jest dokładne opanowanie rytmiki.

W celu przygotowania ucznia do nauki instrumentoznawstwa należy opracować

choćby bardzo pobieżnie podstawowe wiadomości z akustyki (powstawanie dźwięku,
szereg tonów naturalnych, cechy dźwięku) oraz dużo czytać — oprócz czytania w kluczu
s k r z y p c o w y m i b a s o w y m — w kluczach a l t o w y m i t e n o r o w y m .

Lecz prócz p o w y ż s z y c h wiadomości nie wolno zbywać lub wręcz pomijać innych dzia­

łów potrzebnych uczniowi do codziennej nauki (dynamika, artykulacja, zdobnictwo m u ­

zyczne itp.).

Program zasad muzyki obejmuje materiał w y j ą t k o w o szeroki. W wielu w y p a d k a c h

nauczyciele, opracowując go poszczególnymi działami, nie są w stanie wyczerpać całego
programu. Najczęściej g a m y , interwały oraz notację w y k ł a d o w c a przerabia z uczniem
w zbyt w o l n y m tempie, tak że na rytmikę pozostaje zaledwie kilka lekcji. Oczywiście, że
uczniowie nie mogą opanować na kilku lekcjach materiału, któremu trzeba poświęcić około
dwudziestu godzin.

U w a ż a m , że właściwe wyniki w nauce zasad muzyki można tylko osiągnąć p r z y

r ó w n o c z e s n y m s t o s o w a n i u ć w i c z e ń z w s z y s t k i c h d z i a ł ó w .
Ze względu jednak na to , że w podręczniku nie byłoby celowe rozbijanie w y k ł a d u po­
szczególnych działów na drobne odcinki rozmieszczone w różnych jego częściach, postawione
zadanie mają spełnić liczne ć w i c z e n i a i z a d a n i a zamieszczone n a końcu
ustępów.

Rozwiązywanie jak największej ilości zadań n a t a b l i c y w klasie, w z e s z y c i e

podczas lekcji i w domu n a f o r t e p i a n i e oraz możliwie wielka ilość ć w i c z e ń r o z ­
w i ą z y w a n y c h w p a m i ę c i w i n n y ułatwić uczniowi osiągnięcie w y m a g a n e g o
zasobu techniki w posługiwaniu się gamami, interwałami, grupowaniem różnych r y t m ó w
itd. Uczeń m a nie tylko „rozumieć" przedmiot, lecz przede w s z y s t k i m posiąść t e c h n i k ę

w posługiwaniu się przyswojonymi wiadomościami.

Większość zadań jest tak pomyślana, by uczeń, przerabiając je, mógł o p a n o w a ć :

1. kaligrafię i ortografię notacji muzycznej, 2. oznaczenia dynamiczne, agogiczne i znaki

artykulacyjne, 3. sposoby grupowania wartości rytmicznych, 4. g a m y i interwały oraz
5. różne skróty pisowni muzycznej (wliczając w nie ozdobniki).

Zadania zamieszczone w niniejszym podręczniku dopuszczają w przybliżeniu nastę­

pujący roczny rozkład materiału:

8

OD AUTORA

1. Dźwięk i jego cechy (rozdział I) lekcje — 4

2 . P o d s t a w o w e elementy notacji muzycznej (rozdział II) — 3

3. S y s t e m t e m p e r o w a n y , skala, gama, tonacja, interwały w C major

(rozdz. V I I ) „ — 1

4. Diatonika, chromatyka, enharmonia (rozdział V I I I ) „ — 3
5. Gama C major i c minor w odmianach (rozdział IX) ,, — 4
6. D y n a m i k a (rozdział VI), artykulacja i frazowanie (rozdział X I I ) ,, — 1

7 . R y t m m u z y c z n y (rozdział III) , , — 2

8. Metrum muzyczne, grupowanie wartości rytmicznych w taktach

prostych (rozdział IV, ustęp 12—14) ,, — 6

9. G a m y k r z y ż y k o w e (rozdział X) ,, — 7

10. T a k t y złożone regularne, grupowanie wartości r y t m i c z n y c h w ta­

ktach złożonych; przekształcanie t a k t ó w (rozdział IV, ustęp 15—17) ,, —5

11. G a m y bemolowe, pokrewieństwo tonacji, transpozycja (rozdział X ) , , — 7
12. Inne zjawiska rytmiczno-metryczne (rozdział V), agogika (rozdział VI) „ — 6
13. Ozdobniki i inne skróty pisowni (rozdział X I I ) „ — 3
14. Inne skale poza s y s t e m e m dur i moll (rozdział X I ) „ — 4

15. Ogólne wiadomości o elementach dzieła muzycznego, podział

muzyki (rozdział X I I I ) . „ — 2

Riorąc pod uwagę, że zasady muzyki mają być w pierwszym rzędzie przygotowaniem

do nauki harmonii, wprowadziłem znakowanie rozmiaru interwałów za pomocą cyfr

arabskich; ze sposobem t y m — choć u ż y t y m nie w i d e n t y c z n y m znaczeniu — spotka
się uczeń w Harmonii K. Sikorskiego. Przyjąłem również zasadę równoczesnego opraco­

w y w a n i a g a m y majorowej z jednoimienną minorową, stosowaną już przez wielu w y k ł a ­
d o w c ó w u nas i za granicą w nauce kształcenia słuchu i harmonii.

W dziale rytmiki przyjąłem — ze względu na zapis n u t o w y — jedynie t r a d y c y j n y

podział t a k t ó w na proste i złożone, zaliczając do t y c h ostatnich wszystkie t a k t y ó s e m k o w e
i szesnastkowe, sześcio-, dziewięcio- i dwunastoczęściowe, które w dzisiejszej praktyce
muzycznej s p o t y k a się prawie wyłącznie jako t a k t y proste ( d o t y c z y to również większo­
ści t a k t ó w czteroczęściowych). Opuściłem n a t o m i a s t cały szereg rozróżnień s y n k o p y ,
przedtaktu od odbitki itp., jako nieistotne i m o i m zdaniem zbędne.

Wiele n a t o m i a s t miejsca poświęciłem ortografii muzycznej, umieszczając różne uwagi

i wskazania w c a ł y m podręczniku. Nie rozszerzałem w stosunku do i n n y c h podręczników
zakresu materiału, a raczej w wielu w y p a d k a c h zawężałem go do wiadomości najbardziej
koniecznych (np. opuszczono wiadomości dotyczące historii notacji muzycznej itp.).

Terminologię m u z y c z n ą — jakkolwiek posiadającą liczne b r a k i — p r z y j ą ł e m z ma­

łymi zmianami za M. Biernackim, czasem za Z. Lissą i W. Rudzińskim, dopełniając ją
kilku w ł a s n y m i pomysłami.

Pisząc niniejszą pracę korzystałem ze znakomitego, choć już przestarzałego pod wielu

względami podręcznika M. Biernackiego pt. Zasady muzyki, 1929, oraz z następujących
podręczników: Lissa Z.: Zarys nauki o muzyce. P W M 1952; Rudziński W.: Muzyka dla
wszystkich. P W M 1948; Sikorski K.: Harmonia, cz. I, II i III. P W M 1949; Kontra­
punkt, cz. I i II. P W M 1953—57; Wiechowicz S.: Ćwiczenia w starych kluczach, cz. I.

P W M 1948; Habela J.: Słowniczek muzyczny. PWM 1956.

Z wielu d o s t ę p n y c h mi prac polskich nie korzystałem z tego względu, że w s t o s u n k u

do wyżej w y m i e n i o n y c h autorów nie wnoszą one nic istotnie nowego. Natomiast z m a ł o
dostępnej literatury zagranicznej w y k o r z y s t a ł e m następujące pozycje: Chwostienko W : .
Sbornik zadacz i uprażnienij po elemientarnoj tieorii muzyki. M u z g i z l 9 5 1 ; Johner P. Do-
minicus: Grosse Choralschule, 1937; Mocquereau D. André: Le nombre musical grégorien,
cz. I - 1908, cz. II - 1927; Nürnberg M.: Notnaja grafika. Muzgiz 1953; S p o s o b i n J. W . :
Elemientarnaja tieoria muzyki. Moskwa 1954. ^