B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

1

Wykład 3

BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Ks. Michał Bednarz

Bohaterowie Ewangelii

Z

ACHARIASZ

–

OJCIEC WIELKIEGO PROROKA

„Za czasów Heroda, króla Judei, żył pewien kapłan, imieniem Zachariasz, z oddziału Abiasza.
Miał on żonę z rodu Barona, a na imię było jej Elżbieta. Oboje byli sprawiedliwi wobec Boga i
postępowali nienagannie według wszystkich przykazań i przepisów Pańskich. Nie mieli jednak
dziecka, ponieważ Elżbieta była niepłodna; oboje zaś już posunęli się w lata” (Łk 1,5-7).

Imię hebrajskie znaczy: Bóg pamięta. Jest ono częste w Starym Testamencie, np. nosił je jeden
z proroków mniejszych oraz kapłan zamordowany na terenie świątyni jerozolimskiej (por. Mt
23,35; Łk 11,51). W okresie Nowego Testamentu imię to nosił ojciec Jana Chrzciciela.

Było to w ostatnich latach panowania Heroda Wielkiego (37-4 r. przed Chr.), który był królem
w Palestynie. Nastąpiło wtedy coś niezwykłego, chociaż od dawna oczekiwanego. Do świątyni
jerozolimskiej przyszedł Zachariasz, kapłan z oddziału Abiasza.

Dawid podzielił kapłanów na 24 grupy (oddziały), które kolejno sprawowały czynności kul-
tyczne w świątyni (por. 1 Krn 24,3-19) przez dwa tygodnie w roku. Codziennie drogą losowa-
nia wyznaczano czynności, jakie mieli wypełniać poszczególni kapłani. Każda klasa musiała po
kolei przez cały tydzień, od szabatu do szabatu, odbywać służbę w świątyni: palić kadzidło,
zabijać ofiary, czuwać nad lampami, odnawiać chleby pokładne, czyli spełniała wszystkie świę-
te czynności, przepisane w Księdze Kapłańskiej (24). Oddział Abiasza zajmował ósme miejsce
(1 Krn 24,10).

Zachariasz, podobnie jak jego żona Elżbieta, pochodził z rodu Aarona. Szlachetne pochodzenie
szło w parze z wysokimi wartościami duchowymi obojga małżonków. Zachowywali nienagan-
nie wszystkie „przykazania i przepisy Pańskie” (Łk 1,6). Nie posiadali jednak dzieci. Pod tym
względem byli podobni do wielkich ludzi Starego Testamentu, np. Abrahama i Sary (Rdz 16,1;
17,1-21; 18,9-15; 21,1-8), Elkany i Anny, rodziców proroka Samuela (1 Sm 1,1-20).

Zachariasz wszedł do świątyni. Przybytek, czyli centrum religii izraelskiej, był sanktuarium
podzielony na miejsce święte (hekal) i miejsce najświętsze (debir). W miejscu świętym kapłani
składali chleby oraz ofiarę kadzielną. Miejsce najświętsze było zarezerwowane tylko dla arcy-
kapłana, który wchodził tam raz w roku.

Lud modlił się na dziedzińcach wewnętrznych (niewiast i mężczyzn). Księga Wyjścia (30,1-9)
opisuje bardzo dokładnie ryt ofiary kadzenia. Składano ją dwa razy dziennie; o wschodzie słoń-
ca i o godzinie trzeciej po południu (por. Dz 3,1). Kapłanów, którzy mieli ją spełniać, wybiera-
no drogą losowania. Zbierali się w nocy około godziny drugiej i dokonywali losowania obo-
wiązków. Ten, który otrzymywał los jedenasty, miał wykonać najbardziej honorową czynność.
Niósł do miejsca świętego mieszaninę pachnideł i wysypywał na rozżarzone węgle. Przypadł
mu w udziale najuroczystszy i najzaszczytniejszy obowiązek, który kapłan mógł wykonać prak-
tycznie tylko jeden raz w życiu. Można więc przypuszczać, że dla Zachariasza był to dzień

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

2

kulminacyjny w jego życiu kapłańskim. Dzień oczekiwany od wielu lat: bo „był już posunięty
w lata” (Łk 1,7).

Wchodząc do środka, kapłan zatrzymywał się w miejscu świętym, mając przed sobą od prawej
ku lewej stronie stół chlebów pokładnych, ołtarz ofiar kadzenia (w centrum) oraz świecznik
siedmioramienny. Miejsce to zarezerwowane było dla kapłanów i mogli tam wchodzić w celach
liturgicznych, aby ofiarować kadzidło, symbolizujące modlitwę ludu. Zachariasz wszedł do
miejsca świętego, aby złożyć Bogu ofiarę. Pełnił funkcję kapłańską, a przez to jego modlitwa
była modlitwą całego ludu skierowaną do Boga. Wprawdzie Ewangelista napisze, że jest to je-
go modlitwa („Twoja prośba” – Łk 1,13), lecz musimy pamiętać, że była to jednocześnie mo-
dlitwa ludu, który w czasie ofiarowania „modlił się na zewnątrz” (Łk 1,10). A zatem przedmiot
modlitwy Zachariasza musiał odpowiadać najgłębszym dążeniom ludu Bożego: mesjańskiemu
odkupieniu.

Gdy Zachariasz przebywał w miejscu świętym, zjawił się anioł Pański (Gabriel = mąż Boży).
Zapowiedział, że narodzi mu się długo wyczekiwany syn, który ma otrzymać imię Jan. Prośba
została zatem wysłuchana w sposób wyjątkowy. Podkreślają to dwa szczegóły: syn narodzi się
z niepłodnej kobiety, będącej w podeszłym wieku, a ponadto Bóg nadał imię nowo narodzone-
mu dziecku. Nadanie imienia wskazuje, że Bóg rezerwuje dla tego człowieka jakąś specjalną
misję (por. Iz 7,14; Łk 1,31). Imię Jan znaczy: Bóg dał, okazał łaskę. Określa zadanie dziecka
w planach Bożych; zainicjowanie ery zbawienia.

Dla każdego Izraelity, znającego doskonale Biblię, słowa, jakich użył anioł, mają jasny i dobrze
zrozumiały sens. Zachariasz zrozumiał niewątpliwie dobrze te słowa, którymi prorok Mala-
chiasz zapowiadał poprzednika Mesjasza, nowego Eliasza. Czcigodny starzec nie dowierzał
oczom i uszom. Przeżył niespodziewane doświadczenie potęgi i majestatu Boga i dlatego od-
czuł strach. Jego reakcja była jak najbardziej naturalna. Izraelici uważali bowiem, że ten, kto
miał wizję Boga, musi umrzeć (por. Rdz 16,13; Sdz 6,22 i nast.; 13,22; Iz 6,5; Ez 2,1).

Ani lęk, jaki ogarnął Zachariasza na widok Gabriela, ani oszałamiająca perspektywa, jaką nagle
otwarły przed nim słowa zwiastuna, nie pozbawiły go przytomności umysłu. Wieloletnie smut-
ne doświadczenie małżonka, pogodzonego już na starość z bolesnym dopustem Bożym, jakim
była bezdzietność, nie pozwalały uwierzyć od razu w radosną nowinę i kazały domagać się
znaku potwierdzającego jej prawdziwość. W pewnych wypadkach żądanie znaku było uzasad-
nione i dlatego Bóg je aprobował. Bóg potępiał je jednak, jeżeli było wyrazem braku ufności
względem Niego. Była to bowiem próba Boga. Tak było właśnie w wypadku Zachariasza. W
jego żądaniu musiała się kryć widocznie niewiara. Zachariasz wiedział, że chodzi o rzeczy zbyt
piękne i mógł zwątpić, czy są one prawdziwe. Nie chciał uwierzyć orędziu anioła. Mówił jasno,
ż

e on i żona są zbyt starzy i dlatego jest to niemożliwe. Jego sytuacja uniemożliwiała mu otwo-

rzenie się na Słowo Pana. Żądał znaku, ponieważ jego wiara się chwiała. Zachariasz, wątpiący
w chwili inauguracji radosnej nowiny (ewangelii), którą przekazuje anioł Gabriel, otrzymał
znak, który był jednak karą, ale także pomocą, aby otworzył się całkowicie na Boga. Pozostał
niemy. Znak ten był jednak potwierdzeniem prawdziwości orędzia anioła. Zachariasz nie wie-
rzył, lecz Bóg go nie opuścił.

Przedłużający się pobyt Zachariasza w miejscu świętym wywołał zdziwienie ludu, gdyż czas
składania ofiary kadzenia był bardzo krótki. Rodził się zawsze lęk, że kapłan nie wypełnił wa-
runków, jakie musiał posiadać ten, kto zbliżał się do Boga. Zdziwienie pogłębiło się, gdy Za-
chariasz wyszedł z miejsca świętego. Powinien był wypowiedzieć błogosławieństwo (Lb 6,24-
26), a tymczasem milczał. Lud zrozumiał, że Zachariasz miał widzenie.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

3

Zachariasz pozostał w Jerozolimie do końca czasu wyznaczonego jego grupie w służbie świą-
tyni, a następnie wrócił do domu (według tradycji do Ain Karim). Arystokracja kapłańska
mieszkała w Jerozolimie, a kapłani klas niższych w pobliżu Świętego Miasta.

Wreszcie urodził mu się syn. Wiadomość o tym rozeszła się bardzo szybko. Spowodowało to
wybuch radości wśród jego krewnych i przyjaciół. W ósmym dniu sąsiedzi i krewni przybyli do
jego domu, aby uczestniczyć w rycie obrzezania chłopca. W chwili obrzezania nadawano także
dziecku imię. Jest dosyć dziwne, że sąsiedzi jednozgodnie sugerują imię ojca. Wprawdzie Pi-
smo Święte (Tb 1,9) i Talmud potwierdzają taki zwyczaj, ale powszechnie nadawano raczej
imię dziadka, aby uniknąć nieporozumień. Nie jest wykluczone, że Zachariasz był już bardzo
podeszły w lata i sądzono, że jeżeli nada się jego synowi to samo imię, nie będzie już zachodzić
obawa nieporozumień. Ale w tym momencie interweniuje Elżbieta. Oświadczyła, iż dziecku
należy nadać imię Jan. Nie myślała więc tak jak inni. Już doświadczyła dobroci Boga, wiedzia-
ła, że zbawienie jest bliskie. Potwierdził to Zachariasz, pisząc na tabliczce imię Jan. Wtedy od-
zyskał mowę i – napełniony Duchem Świętym – chwalił Pana hymnem pochwalnym. Proroko-
wał także, że spełni się nadzieja Izraela i nadejdzie oczekiwany Wybawca.

Ks. Mirosław Łanoszka

Bohaterowie Starego Testamentu

Z

ACHARIASZ

PROROK

,

KTÓRY PRAGNIE PRZYGOTOWAĆ LUD

,

BY

B

ÓG MÓGŁ ZAMIESZKAĆ POŚRÓD NIEGO

„Ale powiedz im: Tak mówi Pan Zastępów: Nawróćcie się do mnie – wyrocznia Pana Zastępów
– a Ja zwrócę się do was, mówi Pan Zastępów” (Za 1,3)

Imię „Zachariasz” w języku hebrajskim (występuje w formach: Z

e

kar-jāh lub Z

e

kar-jāhû), które

ma charakter teoforyczny (tzn. zawiera w sobie imię Boga), znaczy „Oby Bóg (Jahwe) pamię-
tał”. W Starym Testamencie spotykamy ponad trzydzieści postaci biblijnych noszących to
imię

1

, zwłaszcza kapłanów i lewitów, a pośród nich proroka Zachariasza, którego imię widnieje

w tytule księgi należącej do zbioru Dwunastu proroków (mniejszych). Już samo imię tego pro-
roka, w którym pojawia się odniesienie do Boga stanowi wskazówkę, że rodzinny dom Zacha-
riasza był środowiskiem, gdzie sprawy religii odgrywały ważną rolę

2

. Z tytułu Księgi Zacharia-

sza dowiadujemy się, że był on synem Berekiasza, syna Iddo (Za 1,1.7). Chociaż określenie
„syn”, zgodnie z tradycją języka hebrajskiego, może w tego typu sformułowaniach oznaczać
również „wnuka” czy „potomka”, to jednak warto zwrócić uwagę na pewne starotestamentowe
wzmianki, w których pojawia się odniesienie do osoby Zachariasza, syna Iddo. I tak, Księga
Ezdrasza dwukrotnie wspomina o Zachariaszu, który wraz z prorokiem Aggeuszem zachęcał
Ż

ydów do odbudowy świątyni jerozolimskiej, po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538

r. przed Chr.), nazywając go synem Iddo (Ezd 5,1; 6,14). Również w zamieszczonym w Księ-

1

P.L. Shuler, ZACHARIASZ, w: P.J. Achtemeier (red.), W. Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Encyklopedia biblijna,

Warszawa 1999, s. 1362.

2

T. Brzegowy, Zbawienie mesjańskie jest już blisko (Księga Zachariasza), w: J. Frankowski (red.), T. Brzegowy (współ-

red. tomu), Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych. Wielki świat starotestamentowych proroków II, Warszawa
2001, s. 51.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

4

dze Nehemiasza wykazie kapłanów i lewitów, pojawia się osoba kapłana noszącego imię Za-
chariasz, który jest głową kapłańskiej rodziny Iddo (Ne 12,16). Jeżeli zatem osoba kapłana Za-
chariasza, syna Iddo, o którym wspomina Księga Nehemiasza jest tożsama z prorokiem Zacha-
riaszem, to wydaje się uprawniony wniosek, że nasz bohater mógł być również kapłanem, co
zresztą potwierdzałoby jego niezwykłe zainteresowanie sprawami świątyni i kultu

3

.

Zachariasz realizował swoją misję prorocką w latach 520-518 przed Chr.

4

, kiedy to rządy na

terenach podległych imperium perskiemu sprawował Dariusz I Wielki (521-486 przed Chr.)

5

.

W tym czasie dokończono odbudowę świątyni w Jerozolimie (dedykacja świątyni miała miej-
sce w 515 r. przed Chr.). Prorocka działalność Zachariasza rozpoczęła się wraz z końcem misji
proroka Aggeusza i trwała w okresie prowadzenia intensywnych prac związanych z odbudową
domu Bożego w świętym mieście, którym przewodził Zorobabel (wnuk króla Jojakina, potom-
ka z dynastii Dawidowej, który został uprowadzony do Babilonii przez Nabuchodonozora w
597 r. przed Chr.). To właśnie Zorobabel jako przedstawiciel władzy cywilnej, działający w
doskonałej harmonii z przywódcą religijnym arcykapłanem Jozuem, przewodził grupie repa-
triantów żydowskich wracających z Babilonii w 537 r. przed Chr.

W Ewangelii Mateusza znajdują się słowa Jezusa, w których wzywa on do opamiętania na-
uczycieli Pisma i faryzeuszy, przypominając im o losie proroków posłanych do Izraela, jaki
zgotowali im zwierzchnicy religijni narodu wybranego: „Spadnie więc na was krew niespra-
wiedliwie przelana, począwszy od krwi Abla, aż po krew Zachariasza, syna Barachiasza, które-
go zamordowaliście między miejscem świętym a ołtarzem” (Mt 23,35). Przytoczony fragment
nie dotyczy jednak męczeńskiej śmierci naszego bohatera, jakby się to mogło wydawać, gdyż
nic na ten temat nie znajdziemy w Starym Testamencie, ale odnosi się do innego kapłana Za-
chariasza, syna Jojady, który faktycznie został ukamienowany na dziedzińcu świątyni z polece-
nia bezbożnego króla Joasza (835-796 r. przed Chr.), a informację o tym wydarzeniu podaje
Druga Księga Kronik 24,21.

Wracając do życia i misji proroka Zachariasza możemy z pewnością powiedzieć, że jest to wy-
bitna postać Starego Testamentu, która była związana z odnową społeczności Izraela po zakoń-
czeniu przesiedlenia babilońskiego (pobyt żydów w Babilonii zakończył dekret króla perskiego
Cyrusa, który pozwolił na powrót Izraelitów z wygnania do Jerozolimy w 538 r. przed Chr.).

Sama Księga Zachariasza składa się z dwóch odrębnych części, które różnią się między sobą
zarówno pod względem literackim, jak i teologicznym. Pierwszą z nich tworzą rozdziały Za 1-
8, nazywane Pierwszym Zachariaszem (Proto-Zachariaszem), albo po prostu Zachariaszem,
które zawierają autentyczne wyrocznie proroka Zachariasza działającego w VI stuleciu przed
Chr. W tej części nasz bohater stworzył dynamiczny, składający się z barwnych elementów ob-
raz, który został utkany z serii ośmiu nocnych wizji. Przedstawiona przez Zachariasza sekwen-
cja tych niezwykłych widzeń służy wyraźnie jednemu celowi: przygotowaniu narodu wybrane-
go na nadejście królestwa mesjańskiego, urzeczywistniającego się w Bożym zamieszkaniu po-
ś

ród swojego ludu. To właśnie ze względu na bliskość tego królestwa prorok, relacjonując swo-

je nocne wizje, którym towarzyszy objaśniające je słowo, wzywa lud Boży do żalu, posłuszeń-
stwa, umiłowania pokoju i prawdy, do zachowania spokoju i powrotu do Boga, gdyż „płonie
[On] wielką miłością do Jerozolimy i Syjonu” (Za 1,14). Ten kochający Bóg pragnie okazać

3

J.F.A. Sawyer, Prophecy and the biblical prophets, Oxford 1993, s. 134.

4

T.M. Mauch, ZECHARIAH, w: G.A. Buttrick (red.), The interpreter’s dictionary of the Bible. An illustrated encyclope-

dia, vol. 4 (R-Z), Nashville 1990, s. 942.

5

M. Stępień, Bliski Wschód, w: M. Jaczynowska (red.), Historia starożytna, Warszawa 2008, s. 204.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

5

ś

więtemu miastu współczucie i odbudować w nim swój dom, dlatego wzywa Zachariasza, aby

ogłosił, „że tak mówi PAN Zastępów: Moje miasta raz jeszcze będą opływać w dobra. PAN
znów pocieszy Syjon i wybierze Jerozolimę” (Za 1,17). Istotnym elementem przygotowania na
ponowne zamieszkanie Boga pośród swojego ludu jest odbudowa świątyni jerozolimskiej. Ta
Boża obecność napełni Jerozolimę wszelkim dobrem i doprowadzi do jej wewnętrznej prze-
miany, tak, że będzie mogła być nazwana „Miastem Wiernym” (Za 8,3), a więc stanie się tym,
czego pragnął Bóg dla Izraelitów od samego początku. Jest rzeczą niezmiernie interesującą, że
oddziaływanie królestwa mesjańskiego, realizującego się w Bożym zamieszkaniu na Syjonie,
spowoduje nawrócenie narodów pogańskich, które zostaną włączone do nowego ludu Boga:
„W tym dniu przyłączą się do PANA liczne narody i będą moim ludem, a Ja zamieszkam po-
ś

ród ciebie [Jeruzalem]” (Za 2,15). Prorok Zachariasz zapowiada w zakończeniu swoich wy-

roczni, jakie zostały zebrane w pierwszej części Księgi Zachariasza (Za 1-8), że wszystkie ludy
przyjdą do Jerozolimy, by stać się częścią narodu wybranego, ponieważ, zgodnie z Bożą zapo-
wiedzią, uchwycą się „skraju szaty Judejczyka, mówiąc: „Pójdziemy z wami, bo słyszeliśmy,
ż

e Bóg jest z Wami!” (Za 8,23). Niezwykle wymowny obraz chwytania pogan za „skraj szaty

Judejczyka” wskazuje na istotną rolę narodu wybranego w realizacji Bożego planu zbawienia
wszystkich ludzi, a także świadczy o uniwersalizmie biblijnego przesłania Starego Testamentu,
które wypełniło się w czasach mesjańskich w działalności Jezusa Chrystusa, najdoskonalszego
spośród synów Izraela, Syna Bożego. To właśnie On realizując swoje mesjańskie posłannictwo
na terytorium pogan (Galilea), kiedy tylko został rozpoznany przez tamtejszych mieszkańców,
przynoszono do Niego wszystkich chorych prosząc, aby „pozwolił im tylko dotknąć frędzli Je-
go płaszcza. A kto dotknął, był uzdrowiony” (Mt 15,36)

6

.

Istnieje niemalże powszechna zgoda wśród egzegetów w kwestii autorstwa drugiej części Księ-
gi Zachariasza (Za 9-14). Mianowicie: po uwzględnieniu warstwy literackiej i teologicznej tego
pisma, a także biorąc pod uwagę nowy kontekst historyczny (świątynia jest już odbudowana),
dochodzą oni do przekonania, że prorok Zachariasz nie może być autorem drugiej części Księgi
Zachariasza (Za 9-14). Z tego też powodu twórcę drugiej części Księgi Zachariasza nazywa się
umownie Drugim Zachariaszem albo Deutero-Zachariaszem. O ile datacja Proto-Zachariasza
była związana z odbudową świątyni w Jerozolimie, o tyle określenie czasu powstania Deutero-
Zachariasza nastręcza pewne trudności: prawdopodobnie były to czasy późniejsze (albo epoka
perska w okresie IV w. przed Chr., albo epoka grecka w okresie podbojów Aleksandra Wiel-
kiego w latach 333-300 przed Chr.)

7

.

Tematem przewodnim drugiej części Księgi Zachariasza jest zbawienie mesjańskie, które autor
ukazuje przy pomocy całej kolekcji proroctw (Za 9-14). Zapowiada on zbawcze działanie Bo-
ga-Zbawiciela, które przyniesie dla mieszkańców Judy wyzwolenie od wszelkich wrogów, a po
tym zwycięstwie nastanie uniwersalne królestwo Boże. W tych proroctwach pojawia się postać
osobowego Mesjasza, którego starotestamentowy obraz zostaje wzbogacony o kilka nowych
cech: ewangeliści odwołując się do drugiej części Księgi Zachariasza odnoszą zawarte w niej
zapowiedzi do osoby Jezusa Chrystusa, zwłaszcza w kontekście Jego męki (np. Za 9,9; 12,10;
13,17). W ten sposób został wskazany mesjański sens tych proroctw. Zbawcze działanie Boga i

6

I. Gargano, Czy jeszcze nie wierzycie? Lectio divina do Ewangelii św. Mateusza (tyt. oryg. E non credete ancora?),

przekł. P. Mikulska, Kraków 2002, s. 88.

7

L. Momloubou, ZACHARIE, LIVRE, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le Dic-

tionnaire Encyclopédique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 1358.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

6

Jego Mesjasza, które zapowiada Deutero-Zachariasz osiągnie swoją pełnię w ustanowieniu no-
wego nieba i nowej ziemi, a wraz z nimi nowego ludu Bożego.

Ks. Piotr Łabuda

Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła

G

AMALIEL

–

RABIN POSZUKUJĄCY WIARY

„Pewien faryzeusz, imieniem Gamaliel, uczony w Prawie i poważany przez cały lud, kazał usu-
nąć Apostołów i zabrał głos w Radzie: «Mężowie izraelscy – przemówił do nich – zastanówcie
się dobrze, co macie uczynić z tymi ludźmi. Mówię wam: Odstąpcie od tych ludzi i puśćcie ich!
Jeżeli bowiem od ludzi pochodzi ta myśl czy sprawa, rozpadnie się, a jeżeli rzeczywiście od Bo-
ga pochodzi, nie potraficie ich zniszczyć i może się czasem okazać, że walczycie z Bogiem».
Usłuchali go. A przywoławszy Apostołów kazali ich ubiczować i zabronili im przemawiać w
imię Jezusa, a potem zwolnili” (Dz 5,34-35.38-40)

Wydaje się, iż tak jak do Zachariasza, tak też i o Gamalielu, nazywanym Gamalielu Starszym,
czy przez innych Gamalielu Pierwszym, można powiedzieć, iż był człowiekiem
„sprawiedliwym”.

Gamaliel, podobnie jak Zachariasz i wielu innych pobożnych Izraelitów, wyczekiwał przyjścia
Zbawiciela. Być może właśnie stąd jego niezwykłe przemówienie broniące apostołów.

Trudno jest powiedzieć coś więcej o samym Gamalielu. Był faryzeuszem, jednym z siedmiu
najwybitniejszych nauczycieli prawa żydowskiego żyjących w pierwszej połowie I wieku. Lite-
ratura rabiniczna przypisuje mu listy do Żydów mieszkających w Galilei, Babilonii, Medii, któ-
re nauczyciel miał dyktować na Wzgórzu Świątynnym, a miały one zawierać pouczenia odno-
ś

nie zasad płacenia dziesięciny oraz roku przestępnego. Gamaliel słynął z uprzejmości i życz-

liwości dla kobiet. Zezwalał na powtórne zamążpójście wdowy na podstawie zeznania jednego
ś

wiadka o śmierci męża.

Dla chrześcijan jednak postać Gamaliela łączy się nierozerwalnie z dziejami pierwotnej wspól-
noty Kościoła. Po raz pierwszy Gamaliel pojawia się na kartach Dziejów Apostolskich przy
okazji kolejnego oskarżenia apostołów, iż ci mimo zakazów wciąż głoszą Dobrą Nowinę o ży-
ciu, nauce, męce, zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Jezusa Chrystusa.

Stając przed Sanhedrynem Apostołowie z wielką odwagą wyznawali swojej wiary. W imieniu
zatrzymanych głos zabrał Piotr, który z mocą przedstawił głoszoną przez uczniów Chrystusa
naukę podkreślając, iż bardziej należy słuchać Boga, niż ludzi. Stąd też, jak wskazywał, surowy
zakaz sanhedrynu nie mógł być dla nich obowiązujący. Śmiałe wyznanie wiary w Jezusa Chry-
stusa i oskarżenie Żydów, iż są winnymi śmierci Jezusa rozgniewał całą radę. Wtedy jednak
znalazł się nieoczekiwany sprzymierzeniec w osobie Gamaliela, który był gorliwym i uczci-
wym faryzeuszem. Warto mieć w pamięci, że w czasach początków Kościoła faryzeusze różnili
się znacznie od saduceuszów. O ile saduceusze byli bogatymi, pochodzącymi z kręgów kapłań-
skich kolaborantami, którzy troszczyli się jedynie o to, aby utrzymać prestiż i władzę w swoich
rękach, o tyle faryzeusze zasadniczo nie przejawiali politycznych aspiracji. Nazwa „faryze-
usze” znaczy dosłownie „oddzieleni”, ponieważ pragnęli odseparować się od codziennego ży-
cia i zwykłych ludzi, aby poświęcić się skrupulatnemu przestrzeganiu najdrobniejszych przepi-

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

7

sów prawa. Nigdy nie było ich więcej niż sześć tysięcy

8

. Przez lud byli poważani ze względu

na ascetyczne życie, jakie prowadzili. Jednym z nich był Gamaliel.

Gamaliela nie tylko szanowano, ale i lubiano. Był on dobrym człowiekiem, do tego bardziej
tolerancyjnym niż inni faryzeusze. Jako jeden z niewielu nie uważał greckiej sztuki i literatury
za grzeszną i dopuszczał jej poznawanie. Był jednym z niewielu ludzi, którym nadano tytuł
„Rabban”, nazwano go też „Pięknem Prawa”. Po jego śmierci mówiono: „Nie ma już poszano-
wania Prawa od czasu, kiedy zmarł Rabban Gamaliel; wraz z jego śmiercią zaginęły też czy-
stość i wstrzemięźliwość”

9

. To on właśnie zabrał głos, kiedy wydawało się, że Sanhedryn po-

dejmie decyzję o represjach wobec apostołów. System wiary faryzeuszów dopuszczał działanie
przeznaczenia i wolnej woli człowieka. Z jednej strony wierzyli oni w to, że wszystko znajduje
się w ręku Boga, z drugiej zaś, że człowiek odpowiada za swe czyny. „Wszystko jest przewi-
dziane, ale wolność wyboru jest dana” – mówili, albo: „Wszystko, za wyjątkiem bojaźni Bożej,
jest ujęte w planie Bożym”. Gamaliel radził zabezpieczyć się przed ewentualnym użyciem wol-
ności przeciwko Bogu. Uzasadniając swoją postawę wyraził opinię, że działalność apostołów
spełznie na niczym, jeżeli nie popiera jej Bóg. Podał też dwa przykłady

10

. Jeden z nich dotyczył

niejakiego Teudasa. W tamtych czasach w Palestynie często pojawiali się samozwańczy przy-
wódcy, którzy podając się za wyzwolicieli lub nawet mesjaszy pociągali za sobą grupy ekstre-
mistów. Wybuchały dłuższe czy krótsze powstania, które najczęściej kończyły się krwawą po-
rażką. Nie wiemy dokładnie, kim był Teudas, ale kilka lat po omawianych wydarzeniach po-
wstał też pewien Teudas, który poprowadził ludzi w kierunku Jordanu, obiecując, że zatrzyma
bieg rzeki, tak, że jego zwolennicy będą mogli przejść suchą nogą na drugi brzeg. Rzymianie
szybko rozprawili się z jego powstaniem. Inny wzmiankowany jako przykład przez Gamaliela –
Juda Galilejczyk, prowadził swoją działalność w czasie spisu przeprowadzonego przez na-
miestnika Kwiryniusza w 6 roku przed narodzeniem Chrystusa. Spis przeprowadzono z zamia-
rem opodatkowania ludności. Juda Galialejczyk, który uważał, że jedynie Bóg jest władcą Izra-
ela i jedynie Jemu należą się daniny, uważał też, że płacenie podatków jest świętokradztwem.
Usiłował wzniecić powstanie, ale mu się to nie udało. Gamaliel, powołując się na te dwa przy-
kłady, twierdził, że nowy ruch albo sam upadnie, albo nic go nie powstrzyma, a gdyby próbo-
wali go zdławić, przeciwstawialiby się Bogu. Sanhedryn przyjął jego radę. Ponownie zagrożo-
no apostołom, kazano ich ubiczować, po czym wypuszczono. Apostołowie odeszli radując się z
cierpień, przez które przeszli. Prześladowania stanowiły dla nich okazję do udowodnienia wier-
ności Chrystusowi. Pierwsi chrześcijanie traktowali bowiem prześladowania jako sposobność
udziału w cierpieniach Chrystusa. Ci, którzy mają udział w cierpieniach, będą też mieli udział
w chwale.

Po raz kolejny Gamaliel wzmiankowany jest w Dziejach Apostolskich w mowie św. Pawła (Dz
22,3). Paweł został pojmany przez rzymian, z jego bowiem powodu na terenie świątyni wybu-
chły rozruchy, po rzekomym wprowadzeniu przez apostoła nieobrzezanego Trofima z Efezu na
teren świątynny. Uwięzionemu Pawłowi trybun pozwolił przemówić do wzburzonych Żydów.
W czasie tego właśnie przemówienia Paweł stwierdza doniośle, iż jest Żydem urodzonym w
Tarsie, w Cylicji, jednak wychowanym w Jerozolimie u stóp Gamaliela. Dalej Paweł stwierdza,

8

Na temat faryzeuszów zob. szerzej W. Rakocy, Obraz i funkcja faryzeuszy w dziele Łukaszowym (Łk-Dz). Studium lite-

racko-teologiczne, Lublin 2000; tenże, Faryzeusza. Historia – Ewangelie, Lublin 2002.

9

W. Barclay, Dzieje Apostolskie, Poznań 2002, s. 39.

10

Zob. W. Rakocy, Obraz i funkcja faryzeuszy, s. 142-143.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

8

iż wychowanie i wykształcenie w Prawie ojczystym było bardzo staranne. Opinia Pawła o sta-
rannym wychowaniu u stóp Gamaliela wystawia nauczycielowi bardzo dobre świadectwo.

Do samego Gamaliela można też odnieść powiedzenie i radę, które on sam często zwykł ma-
wiać: „Znajdź sobie nauczyciela, a będziesz się trzymał z dala od spraw wątpliwych”

11

.

Imię Gamaliel w języku hebrajskim znaczy: „Bóg był dla mnie dobry”. Rzeczywiście można
mówić, iż Bóg był bardzo dobry dla Gamaliela. Dał mu dar poznania i przybliżania się do
prawdziwej wiary. Dane mu także było czynić to wobec innych.

Niektórzy uważają, iż późnij został ochrzczony przez św. Piotra i Jana wraz ze swoim synem
Nikodemem. Inni wskazują, iż w V wieku w niezwykły sposób znaleziono relikwie ciał Gama-
liela w katedrze w Pizie. Inni uważają, że pozostał faryzeuszem aż do śmierci, będąc człowie-
kiem pełnym dobroci i miłości dla wszystkich

12

.

Pytanie: Jakie wezwanie zawarł prorok Zachariasz w ośmiu wizjach, które znajdują się w
pierwszej części (1-8) Księgi Zachariasza (Pierwszego Zachariasza)?

11

Zob. J. Gnilka, Paweł z Tarsu, Kraków 2001, s. 35.

12

Zob. W. Bacher, Gamaliel, w: The Jewish Encyclopedia: A Descriptive Record of the History, Religion, Literature, and

Customs of the Jewish People from the Earliest Times to the Present Day Volume I-XII, red. I. Singer, i inni., New York
1901, s. 558-560.