Panorama polityczna II Rzeczypospolitej
P R A W I C A

Narodowa Demokracja (Endecja)

Powstała w 1897 roku, od 1919 występowała pod nazwą Związek Ludowo - Narodowy, w
1928 roku przemianowana na Stronnictwo Narodowe.
Program:
- nacjonalizm czyli idea umacniania sił narodowych, zgoda narodowa (solidaryzm społeczny)
- polski charakter państwa, mniejszości miały ulec asymilacji, polonizacja kresów
wschodnich
- zwolennicy systemu parlamentarnego z silną pozycją władzy wykonawczej
- w gospodarce ekonomiczny liberalizm bez interwencji państwa, gwarancja własności pryw.
- klerykalizm, silna pozycja Kościoła, wychowanie w duchu katolickim, tradycjonalizm
Działacze: R. Dmowski, S. Głąbiński, S. Grabski, W. Seyda

C E N T R U M

Narodowa Partia Robotnicza

Powstała w 1920 roku z połączenia Narodowych Zwązków Robotniczych (Galicja) z
Narodowym Stronnictwem Robotniczym z zaboru pruskiego.
Program:
- idee narodowe ale bez zasad solidaryzmu (istnieje konflikt robotników i pracodawców)
- demokracja parlamentarna, stopniowe reformy społeczno - gospodarcze
- gospodarka planowa, duża rola samorządów obywatelskich i ustaw socjalnych
Działacze: A. Chądzyński, K. Popiel

Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji

Powstało w 1918 roku z połączenia organizacji chrześcijańsko - społecznych z trzech
zaborów
Program:
- oparcie się na społecznej nauce Kościoła (encyklika Rerum Novarum)
- obrona własności prywatnej, solidaryzm społeczny, obrona przed "dzikim" liberalizmem
- popieranie spółdzielczości, odrzucenie interwencjonizmu państwowego
- klerykalizm, powiązanie państwa z Kościołem, jego wpływ na obyczajowość, kulturę
Działacze: ks. S. Adamski, W. Korfanty, J. Chaciński

W roku 1937 z połączenia tych partii powstało Stronnictwo Pracy

Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast"

Powstało w 1914 roku w wyniku rozłamu w galicyjskim Polskim Stronnictwie Ludowym.
W roku 1931 wraz z PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwem Chłopskim weszło w skład
Stronnictwa Ludowego
Program:
- reprezentowało chłopów bogatszych, zwalczało idee socjalistyczne i konserwatywne
- reforma rolna przeprowadzana w sposób stopniowy i za odszkodowaniem właścicieli
Działacze: W. Witos, W. Kiernik, M. Rataj

L E W I C A

Polska Partia Socjalistyczna

Powstała w 1892 roku. W 1918 roku doszło do połączenia PPS-ów ze wszystkich trzech
zaborów (PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego) w jedną partię.
Program:
- walka o niepodległą i zjednoczoną Rzeczpospolitą, popacie dla demokracji parlamentarnej i
jednoizbowego parlamentu, zachowanie praw dla mniejszości narodowych
- wpływ obywateli na życie państwa (samorząd, referendum jako "ustawodawstwo ludowe")
- walka o ustawodawstwo socjalne, nacjonalizację gł. gałęzi przemysłu, ubezpieczenia
- ewolucyjne, parlamentarne przejście do socjalizmu, zwalczali komunizm
Działacze: T. Arciszewski, N. Barlicki, I. Daszyński, S. Dubois, K. Pużak

Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie"

Powstało w 1915 roku w Królestwie Polskim. W roku 1931 wraz z PSL "Piast" i
Stronnictwem Chłopskim weszło w skład Stronnictwa Ludowego.
Program:
- radykalny program reformy rolnej (przymusowa parcelacja, odszkodowania płacone przez
państwo)
- rozdział Kościoła od państwa, wolności obywatelskie, uprawnienia dla mniejszości
- Polska jako federacja samorządnych gmin
(Podobny program głosiło PSL "Lewica" przemianowane w 1926 roku na Stronnictwo
Chłopskie)
Działacze: I. Kosmowska, T. Nocznicki, S. Thugutt

Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

Powstała w 1918 roku z połączenia SDKPiL i PPS "Lewicy". W 1925 roku przemianowana
a Komunistyczną Partię Polski.
Program:
- rewolucja, "cała władza w ręce rad", dyktatura proletariatu
- nacjonalizacja gospodarki, likwidacja własności prywatnej, ustawodawstwo pracy
- negowała konieczność istnienia niepodległej Polski
Zmiana programu w 1925 roku

-

działalność w sprawach bieżących (ruch spółdzielczy, wprowadzenie posłów do sejmu)

- uznała istnienie niepodległego państwa polskiego
Działacze: J. Leszczyński - Leński, M. Koszutska - Kostrzewa, A. Warszawski - Warski

P A R T I E
M N I E J S Z O Ś C I N A R O D O W Y C H

Ukraińcy

Do głównych partii mniejszości ukraińskiej należały: Ukraińska Partia Nacjonalno -
Demokratyczna, w 1925 roku tworzy wraz z innymi partiami Ukraińskie Zjednoczenie
Nacjonalno - Demokratyczne (UNDO). Dążyła do odbudowy niepodległej Ukrainy,
występowała przeciw Polsce i ZSRR. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy
walczyła o połączenie się z ZSRR a Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN)
Stefana Bandery, jako partia skrajnie szowinistyczna, uciekała się do terroru dzięki czemu
chciała stworzyć niepodległą Ukrainę.

Białorusini

Dominowały partie lewicowe na czele z Białoruską Włościańsko - Robotniczą Gromadą
(tzw. Hromada) i Komunistyczną Partią Zachodniej Białorusi.

Żydzi

Prawicę reprezentowała ortodoksyjna, klerykalna partia Agudas Jisroel oraz Organizacja
Syjonistyczna w Polsce (zwolennicy budowy państwa żydowskiego w Palestynie). W
centrum plasowali się tzw. folkiści stanowiący ugrupowanie liberalne zaś na lewicy
tradycyjna partia proletariatu żydowskiego Bund.

Niemcy

Partie mniejszości niemieckiej miały służyć reprezentacji gospodarczej i kulturalnej Niemców
zamieszkałych w Polsce. Najważniejszą z nich był tzw. Deutschtumsbund, któremu
podlegały partie lokalne np. śląski Volksbund. Posłowie i senatorowie niemieccy byli
skupieni w Zjednoczeniu Niemieckim w Sejmie i Senacie. Organizacje te miały charakter
nacjonalistyczny i często prowadziły działalność antypolską.