Awangarda
Charakterystyczny sposób działania, prowokacje artystyczne, obyczajowe; poczucie spełnienia misji,
bezkompromisowość, nigdy ruch masowy; duży dystans do objawów współczesności (szkolnictwa…); powiązania
anarchistyczne, wolność myślenia i działania; policentryzm, nie było środowiska dominującego jak w XIX-Paryż;
współpraca między różnymi dyscyplinami sztuki; programowość, uzasadnianie swoich działań, poglądów; manifesty;
programy utopijne (ekspresjonizm, futuryzm, Strzemiński); zagadnienie pierwszeństwa; grupy dbały o to żeby
ujawnić się pierwszym.
Fowizm w mal. Francuskim początku XXw.1905-1908.Najważniejsza kwestia koloru; uproszczenie rysunku; ostra,
agresywna kreska, plama; płaskie kształty bez bryły, brak perspektywy, harmonia barw analogiczna do harmoni
dźwięków. Kolor podkreśla emocje, nie ma naśladownictwa natury. Chcieli wywoływać artystyczne wrażenie w duszy
odbiorcy za pomocą krzykliwych, chłodnych kolorów.Matisse (Radość życia, Taniec), Derain, Dufy, Vlaminck,
Marquet, Braque.
Kubizm--prekubizm /tzw. Cezannowski/- 1906-1909; wyszła od doświadczeń Cezanna, sprowadza wszystko do
kształtów geometrycznych. Obraz będący manifestem to „Panny z Avignonu”- P.Picassa- uproszczone kształty,
inspiracje sztuką prymitywną, murzyńską, kolor bardzo ekspresyjny. Zastosowane są różne perspektywy w obrazie
(perspektywa wielokrotna). Podstawowe formy natury sprowadzają się do brył geomet.--k. analityczny- 1909-1911;
przedmioty pokazane ze wszystkich stron, brak skrótów perspektywicznych. Gama barwna niezwykle wąska, głównie
na brązach i szarościach--k. syntetyczny- do 1913; reakcja na analityczny, stosowanie collage, konkretne przedmioty.
Sugerowano przedmioty uproszczonym znakiem, który miał tylko zasadnicze cechy przedmiotu rzeczywistego.
Przedmioty i postacie zbudowane były z dużych, jednolitych, wyraźnie odznaczających się płaszczyzn, wypełnionych
żywymi barwami. Pablo Picasso- Panny z Awignon, Guernica, Portret Gertrudy Stein. Okres błękiny- tonacja błękitna,
malarstwo płaskie, czarny kontur, postacie wydłużone; okres różowy- komedianci akrobaci, arlekiny; w pejzażu
wpływ Cezanna, sztuki afrykańskiejkolaże, elementy napisów, Martwa natura z gazetą;P rzedstawienia instrumetow
muzycznych okres fantastyczny (surrealistyczny) seria tauromachii Guernicarysunki mitologiczne, erotyczne, rzeźba,
ceramika Braque- martwe natury z instrumentami Juan Griss- Rygorystyczna kompozycja za zasadzie liczby 3, np. W
hołdzie Picassowi.
Section d'Or (fr. złoty podział) - ugrupowanie artystyczne założone w październiku 1912 roku przez kubistów
zafascynowanych proporcją i rozmieszczeniem form geometrycznych w sztuce. Dbałość o perspektywę i proporcje
(konstrukcja obrazu wg złotego podziału).
J. Villon, Gleizes, Metzinger, Picabia, Duchamp, Leger, Delaunay, Gris, Kupka
SECESJA powstały w Wiedniu ok. 1890, do 1910 r.Dążenie do stylowej jedności sztuki, czyli łączenie ze sobą różnych
dziedzin plastycznych, płynna falista linia, kontur, lęk przed pustą płaszczyzną, subtelne barwy, stylizacja fauny i flory,
motyw głowy kobiecej z rozplecionymi włosami, fantastyczny nierealny świat, wpływ sztuki japońskiej, baroku,
rokoka, sztuki ludowej,- Architektura: A. Gaudi- Sagrada Familia; Olbrich- budynek wyst. wiedeńskiej secesji
Malarstwo: G. Klimat- Judyta z głową Holofernesa; St. Wyspiański- Macierzyństwo; J. Mehoffer- Dziwny ogród Plakat:
A. Mucha, Tolouse- Lautrec Biżuteria: Lalique Szkła opalizujące: Tiffany Witraże: J. Mehoffer- Hołd trzech króli Haft:
H. Obrist Ilustracja książkowa: A. Beardsley
Ekspresjonizm Deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć
artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.
Ekspresja (łac. exprimere - wyrażać) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego
psychiki. Wcześniej protoekspresjonizm: van Gogh, Touluse-Lautrec, Ensor, Munch.
Die Brucke Grupa artystyczna założona w 1905 roku w Dreźnie. miała wskazywać na chęć przerzucenia mostu (niem.
die

Brücke)

między

sztuką

współczesną

a

sztuką

przyszłości.

- położenie nacisku na spontaniczny gest twórcy, wolny od wszelkich konwencji i ograniczeń.; zagadnieniem treści
symbolicznych. Nastawienie na psychikę. Fascynacja śmiercią, chorobą, relacjami społecznymi. W przeciwieństwie do
fowizmu gdzie malarstwo było nastawione na czystą ekspresję, brak podłoży filozoficznych.; tematami ich prac jest
postać ludzka i pejzaż.; Celem ugrupowania było osiągnięcie maksymalnego wyrazu przy użyciu jak najprostszych
środków.; Każda z tych wypowiedzi wyraźnie podkreśla dążenie do ekspresji i unikanie patosu; duże płaszczyzny
barwne, mocne kontury, intensywny koloryt; Kirchner, K. Schmidt-Rottluff, Nolde, Kokoshka, Heckel, Muller
Der Blaue Reiter stowarzyszenie niem. ekspresjonistów zał. 1911 w Monachium;
inspiracji poszukiwali m.in. w sztuce powstającej spontanicznie: dziecięcej, ludowej, ludów pierwotnych (Afryki i
Oceanii), prekolumbijskiej, jap., archaicznej sztuce gr.; gł. działalnością B.R. było organizowanie wystaw w różnych
miastach niem. Kandinsky, G. Münter, F. Marc, A. Kubin, A. Macke, W. Campendonk, R. Delaunay, H. Rousseau,

Puryzm 1918- 1925 Twórcy puryzmu chcieli oczyścić sztukę z tego co niepotrzebne, zawiłości i dekoracyjności formy,
fantazji, wyrafinowanych treści. Ukazywali świat powszednich przedmiotów doprowadzonych do prostych form
geometrycznych. Ozefant, le Corbusier.
Orfizm Mal. odkubistyczne, abstrakcyjne, które miało mieć moc boską, jak muzyka, którą Orfeusz uspokajał dzikie
zwierzęta. Barwy zestawione kontrastowo w kręgach. Delauney, Sonia Terk
Futuryzm Włochy 1909- do I wojny św., sztuka oddająca dynamizm współczesnego życia, ciała znajdujące się w
ruchu, główny temat- miasto. Kult maszyny, przyszłości. W rzeźbie zerwanie z formą zamkniętą, ruchomy przedmiot
w przestrzeni. przekazywania towarzyszącego mu dynamizmu i szybkości, a w końcu oddania czystej kinetyczności.
Malarstwo futurystyczne, w przeciwieństwie do impresjonistycznego analizującego jedną ulotną chwilę, pragnęło dać
syntezę wszystkich momentów i zmian, jakie następują w określonym czasie i przestrzeni. U futurystów po raz
pierwszy pojawiła się próba oddania w malarstwie czwartego wymiaru- czasu. W rezultacie kolejne fazy ruchu
stadionowego obiektu występowały w obrazach równocześnie, tak jak nałożone zostały na siebie kolejne kadry filmu.
Marinetti- manifest futurystyczny Boccioni- Jedyna forma ciągłości w przestrzeni, C. Carra Balla- Dynamizm psa na
smyczy, Dziewczyna biegnąca na balkonie, Lot jaskółki Russolo- Severini- Taniec Pań w Monico
Vortycyzm Anglia ok. 1912. vorteks=wir. Pokazanie ruchu, przyśpieszenia, elementami geometrycznymi w głąb, nie
tylko na płaszczyźnie jak u futurystów. Wydawali czasopismo- Blast Wadsworth, Lewis, Roberts, Epstein
Neoplastycyzm Doktryna malarska stworzona w latach 1914-17 przez P. Mondriana. Jedna z gł. odmian abstrakcji
geometrycznej. Przedstawianie za pomocą przecinających się linii prostych, tworzących prostokątne pola wypełnione
podstawowymi barwami, oraz trzema niekolorami (czarny, szary i biały).
De Stijl (1917) nazwa grupy i miesięcznika holenderskiego (gdzie umieścili swój manifest) 1918 – manifest ogłoszony
przez malarzy: Doesburg, Mondrian, Leck, Huszar; wkład w rozwój nowej świadomości estetycznej; równowaga
między duchem epoki i środkami estetycznymi, sztuka jako ta która wskazuje drogę do powszechnej harmonii ; wizja
sztuki abstrakcyjnej maksymalnie uproszczonej i o charakterze geometrycznym; neoplastycyzm Doesburg, Mondrian,
Leck, Huszar, Brancusi (Księżna X, Niekończąca się kolumna,Pocałunek), Arp, El Lissitzki
Konstruktywizm 1913-1925 Za datę powstania konstruktywizmu można przyjąc wiosne 1914 – Tatlin tworzy
pierwsze „reliefy malarskie”. Artysta powinien współpracować z naukowcem i inżynierem. Konstrukcja + materiał.
Nacisk na ekspresję samej konstrukcji dzieła. Twórcy ci pomijając funkcję dzieła sztuki eksponowali jego konstrukcję
oraz materiały stosowane w przemyśle (mosiądz, stal, szkło) montowane tak, aby obiekt przypominał maszynę. . W
Polsce wywarł wpływ na członków grup: a. r. , Blok, Praesens. (Strzemiński, Kobro)
Tatlin, Rodczenko, Lissitzki, N. Gabo, A. Pevsner, Moholy-Nagy
WCHUTEMAS i INCHUK – szkoły sztuki stosowanej, Stlij których uczyli przedstawiciele konstruktywizmu, były
prawdziwą kolebka radzieckiego funkcjonalizmu
Wchutemas- Państwowy Wyższy Zakład Artystyczno-Techniczny, gdzie wykładali m.in. Malewicz, Tatlin, Pevsner,
Lissitzky.
Produktywizm lewicowy odłam awangardy rosyjskiej, sztuka powinna mieć cele użytkowe, przenikać wszystkie
dziedziny życia, artyści powinni tworzyć sztukę użytkową dla szerokiego grona odbiorców koncepcja znosząca
istnienie rzeczy - dzieła na korzyść bezpośredniego udziału artysty w życiu społecznym, jako tzw. organizatora
produkcji, Tatlin, Rodczenko
projektowanie przedmiotów, porzucenie czystej sztuki na rzecz sztuki użytkowej)
Kontr-relief- obrazy reliefowe- TATLIN(znane Kontrreliefy, wykonane z metalu, szkła, gipsu, drewna i in. materiałów)
dały początek jego późniejszym pracom konstruktywistycznym
Łuczyzm (rajonizm) Rosja 1911-1914 Łarionow i Gonczarowa Obrazy odznaczły się świetlistością, kolory ujęte w
smugi równo rozłożone lub przeciwległe. Synteza kubizmu, futuryzmu i orfizmu. Tworzono nowe formy
„powstających z krzyżujących się promieni odbitych przez różne przedmioty”
Suprematyzm kierunek w sztuce XX w. realizujący program estetyczny sformułowany przez K. Malewicza w 1915.
Postulował supremację czystego odczucia w sztukach plastycznych, a także wyrzucenie ze sztuki wszelkich
elemantów naśladowniczych względem natury i osiągnięcie "czystej ekspresji" poprzez abstrakcyjną kompozycję
geometryczną. Suprematyzm przyczynił się m.in. do rozkwitu konstruktywizmu w Rosji.Zakładał całkowite oderwanie
sztuki od rzeczywistości, dążenie do maksymalnego uproszczenia form, a przede wszystkim do zerwania z narracją i
przedmiotowością w sztuce.Kompozycje suprematyczne składały się z elementarnych form geometrycznych (z
kwadratu, prostokąta, koła, linii prostej i krzyża). Sztuka powinna być bezużyteczna.
Dadaizm, kierunek w plastyce i literaturze, rozwijający się w latach 1915-1922, zapoczątkowany w Zurychu przez
emigrantów wojennych grupujących się wokół czasopisma Cabaret de Voltaire. Główni przedstawiciele: T. Tzara, F.
Picabia, M. Duchamp, H. Arp, M. Ernst, K. Schwitters, Ball, Richter Artyści ci uznali, że cywilizacja europejska i układ
społeczny zostały skompromitowane przez bezsens wojny. Stąd ich negacja estetyzmu, prowokacyjny,
mistyfikacyjny, a niekiedy obraźliwy, charakter wystaw i zdarzeń artystycznych, np. wygaszenie świateł podczas
zapowiedzianego kongresu z udziałem Ch. Chaplina, wystawienie muszli klozetowej Duchampa, eksponowanie

reprodukcji najsłynniejszych obrazów z wulgarnymi zniekształceniami. Ruch dadaistyczny znalazł podatny grunt w
Niemczech oraz we Francji, gdzie był kontynuowany przez surrealistów. Nazwa pochodzi od słowa "dada" -
przypadkowo wybranego ze słownika Larousse'a, w języku dzieci oznaczającego konika lub zabawkę.Dadaiści
posługiwali się w swych działaniach absurdalnym dowcipem, drwiną, stosowali nowe, szokujące sposoby tworzenia,
jak ready made (Duchamp), aranżacje typu Merz (Schwitters), czy fotomontaże (Man Ray).
cabaret voltaire - kabaret założony przez uchodźców wojennych w Szwajcarii (Hugo Balla, i żonę Emmy Hennings -
piosenkarkę) istniał od lutego do czerwca 1916 roku; łączył w sobie nocny klub i kabaret literacki, sala wystawowa i
stowarzyszenie młodych artystów w jednym; miejsce pierwszych manifestów dadaistycznych; 15 czerwca ukazał się
jedyny numer pisma o tej samej nazwie; tam po raz pierwszy w jednym z artykułów użyto słowa "dada"
Ready-made (franc. Objet trouvé, gotowy przedmiot) - pojęcie z dziedziny sztuki, opisujące przedmiot stanowiący
dzieło sztuki lub będący częścią dzieła sztuki, który został utworzony z przedmiotu codziennego użytku lub z
odpadków. Termin wprowadzony przez Marcela Duchampa, który w charakterze ready-made zaprezentował na
wystawie w 1917 r. pisuar nazwany fontanną. Dzieło to jest najsłynniejszym ready-made.
Merzbild Dadaistyczny assamblage, tworzony z przeróżnych, przypadkowych materiałów ( sznurki, drewno, papier,
blacha), zgodnie z założeniem tworzenia nowego świata ze szczątków.
Kurt Schwitters np. Merzbau
Surrealizm- poezja, plastyka, film, teatr Sztuka wyrażała nadzieję na przyszłe wyzwolenie człowieka z wszelkich
krępujących go więzów ograniczeń. Pogarda dla zdrowego rozsądku,, przygoda, podejmowanie ryzyka w
poszukiwaniu nowych dziedzin wyrazu artystycznego. Surrealiście chcieli prowokować; dążyli do zburzenia idei
rodziny, ojczyzny, społeczeństwa..
Sztuka jako jeden z przejawów podświadomości. Sztuka może być podobna do marzenia sennego, halucynacji. Dzieła
suurrealistycze jako projekcje indywidualnej podświadomości.
Dali, Magritte, Tanquy, de Chrico, Delvaux, Miro, Max Ernst.
Bauhaus Uczelnia art. założona w 1919 w Weimarze przez W. Gropiusa. Założeniem B. było kształcenie artystów-
projektantów nowoczesnej architektury funkcjonalnej oraz dzieł sztuki użytkowej i rzemiosła art. Program-
stworzenie nowoczesnej architektury, funkcjonalnej, integralnie związanej z innymi dziedzinami sztuki.
Abstrakcjonizm Sztuka niefiguratywna, jeden z zasadniczych nurtów w sztuce XX wieku, polegający na świadomym
rezygnowaniu z przedstawiania osób, przedmiotów, oraz wszelkich form obserwowanych w naturze i tworzeniu dzieł
przy pomocy czystych form tzn. koloru, plam, linii, brył geometrycznych. W. Kandinsky (Pierwsza akwarela
abstrakcyjna), F. Kupka, P. Mondrian, J. Pollock, M. Jarema, H, Stażewski, W. Strzemiński, Picabia, Delaunay,
Łarionow, Gonczarowa, Tatlin, Pewsner, Naum Gabo, Rodczenko, Malewicz, van Doesburg.
Abstrakcja geometryczna- L. Nicholson, E. Kelly, H. Stażewski, R. Winiarski występują formy geometryczne o
zdecydowanych, wyraźnych konturach. Do abstrakcji geometrycznej należą m.in.: HARD-EDGE PAINTING,
MINIMALIZM, NEOKONSTRUKTYWIZM.
Abstrakcja postmalarska (chromatyczna) Operowanie czystym kolorem, to malarstwo „pół barwnych”. Kolor
oddziałuje emocjonalnie, kolor ujawnia ekspresyjność, symbolizm. Mark Rothko, Ad Reinhardt, E. Kelly
Abstrakcja pomalarska amerykańskie malarstwo abstrakcyjne kontynuujące zasady ekspresjonizmu abstrakcyjnego,
któremu jednak przeciwstawia proste formy o czystych konturach lub wielkie barwne płaszczyzny. brak efektów
malarstwa gestu (co odróżnia od fakturalnego action painting) i symbolizmu obrazów Rothko lub Newmana;.w
zależności od tego czy głównym elementem jest kolor czy geometryczna forma wyodrębniamy nurty: color field
painting (zwane mal. barwnych pól lub abstrakcją chromatyczną) i malarstwo hard edge (tłumaczone dosłownie:)
mal. o ostrych konturach; Francis, Frankenthaler, Louis, Noland, Olitski, Kelly, Youngeram, Held, Stela, Poons
Abstrakcja organiczna W tym: abstrakcyjny ekspresjonizm, action painting, informel, taszyzm. odmiana sztuki
abstrakcyjnej, polegająca na operowaniu (w rzeźbie, malarstwie i grafice) formami nieregularnymi, sugerującymi
kształty organiczne. Moore; plam i form nieregularnych, przypominających struktury biologiczne.
ABSTRAKCYJNY EKSPRESJONIZM jedna z form abstrakcyjnego malarstwa organicznego; jego przedstawiciele (J.
Pollock, W. de Kooning, F. Kline, M. Tobey, J. Fautrier, G. Mathieu, Wols, H. Hartung, K.O. Götz) koncentrowali się gł.
na dynamice procesu twórczego i towarzyszących mu przeżyciach wewn. artysty; przywiązywali dużą wagę do samej
akcji malowania, stosowali niekonwencjonalne techniki (np. driping).
Action painting- skrajna forma abstrakcyjnego ekspresjonizmu; malarstwo akcji; dripping- Pollock
Taszyzm(franc. tache = plama) nurt w malarstwie abstrakcji niegeometrycznej wykazujący duże pokrewieństwa z
informelem i amer. ekspresjonizmem abstrakcyjnym; rozwinął się po II woj. świat. w Europie, zwł. we Francji; polega
na tworzeniu kompozycji malarskich żywiołowo i spontanicznie, za pomocą niekontrolowanych gestów,
dopuszczających przypadkowe rozstrzygnięcia; obrazy składają się z bezkształtnych plam, które powstają w wyniku
rozchlapania farby, jej ściekania, rozpryskiwania itp. działań artysty; to jednak nie sam przypadek decyduje o
kształcie dzieła (jak np. w automatyzmie), gdyż twórca przez nachylenie płótna czy inne zabiegi (np. jazda rowerem

po płótnie) decyduje w pewnym stopniu o efekcie końcowym;: Wols, G. Mathieu, J.P. Riopelle, H. Hartung, w Polsce -
T. Kantor.
Informel Kontrastowe plamy barwne, poszarpane linie o niespokojnym profilu; sprzeciw abstrakcji geometrycznej.M.
Tapie, Matieu, Hartung, Schumacher, Wols, Tchórzewski, Ziemski.

Armory Show- Nazwa pierwszej na świecie wystawy sztuki nowoczesnej, która odbyła się w 1913 r. w Zbrojowni 67
Pułku Piechoty regimentu w Nowym Yorku - stąd jej nazwa.
Metafizyczne malarstwo, kierunek w malarstwie włoskim zainicjowany ok. 1910 przez G. de Chirico. Metafizyczne
malarstwo było reakcją na zracjonalizowany program kubizmu i nowoczesność futuryzmu, a zarazem próbą
irracjonalnego spojrzenia na świat i ujawnienia jego metafizycznych treści. Służyły temu odrealnione pejzaże nie
zamieszkanych miast, zaskakujące zestawienia przedmiotów, układy z manekinami.polegał na przedstawianiu
tajemniczych światów budzących w widzach niepokój, tworzonych poprzez zagadkowe zestawianie fragmentów
krajobrazów, widoków architektury i przedmiotów zaczerpniętych z rzeczywistości, zaludnionych nierealnymi
postaciami, niekiedy z poezji lub literatur
Nowa Rzeczywistość (Neue Sachlichkeit) ruch w Niemczech; przedstawiciele: Georgie Grosz, Otto Dix; powstał po I
wojnie światowej, sprzeciwu wobec ekspresjonizmu, przetwarza jednocześnie środki charakterystyczne dla
malarstwa metafizycznego; rezultatem była surowa figuralność „szklista atmosfera” i dezorientująca wizja
przestrzeni, przedstawiona w odpychającej konwencji rzetelnej karykatury; wizualizacja krytycznej analizy
społeczeństwa powojennych Niemiec; sztuka racjonalistyczna czerpiąca tematy z banalnej codzienności
SKULPTOMALARSTWO technika plastyczna zbliżona do reliefu, popularna w XX w.; wykorzystuje m.in. kolaż,
asamblaż łącząc różnorodne materiały; zainicjowane przez G. Braque'a, J. Grisa, P. Picasso; w Polsce do
przedstawicieli s. zalicza się m.in.: H. Stażewskiego, J. Maziarską, T. Rudowicz.
Art Brut Termin związany z francuskim malarzem J. Dubuffetem i służący do określania sztuki tworzonej przez ludzi
spoza grona zawodowych artystów, dzieci, chorych psychicznie, więźniów. Ich dzieła są sztuką „w stanie surowym”
bez kulturowych zniekształceń i estetycznych nawyków. Też artyści uprawiający taką sztukę.
Syntetyzm, nurt malarski zainicjowany ok. 1888 przez P. Gauguina w czasie jego pobytu w Pont Aven. Charakteryzuje
się szeroką, płasko kładzioną plamą koloru, obramowaną ciemnym konturem. Syntetyzm pomijał szczegóły i
postulował uogólnienie formy. Inspirację dla niego stanowiła sztuka egzotyczna, drzeworyt japoński i witraże
średniowieczne.
OP-ART. Sztuka optyczna, początek lat 50. Kombinacje linii i pól barwnych powodowały optyczne zjawiska złudzenia
wklęsłości, wypukłości, falowania itp. Twórca- Victor Vasarley; + P. Lhose, J. Rosołowicz
Malarstwo materii Zasada- fakturowe komponowanie obrazu np. przyklejoną do płótna masą z papieru, mąki i gipsu
pokryta następnie farbą. Efekt- jakby resztki po rozpadzie żywego organizmu. Pocz. lat 50.J. Fautier, J. Dubuffet, A.
Tapies, T. Kantor.
Minimal art.- kierunek w sztuce współczesnej powstały w latach sześćdziesiątych XX w., odznaczający się prostotą,
anonimowością, monumentalizmem, tendencją do ograniczenia środków plastycznych, zainteresowaniem
przedmiotami niskiej rangi, gł. masowymi wytworami przemysłu. Prace minimal art. mają przeważnie wielkie
wymiary, operują formami o prostej, geometrycznej budowie, nawiązującej do produkcji przemysłowej ( proste bloki
malowane na biało, formy przestrzenne przypominające skrzynie, sześciany z płyt metalowych itp. minimal art.
realizuje potrzebę powrotu do prostych przeżyć i podstawowych działań. Przedstawiciele to: R. Morris i Sol Le Witt.,
Richard Serra, Pierr Hanzoni – kupa artysty w puszkach.
Manifesty
- A. Breton- Manifest surrealizmu
- F.T. Marinetti- Manifest o poezji futurystycznej
- U. Boccioni, C. Carra, L. Russolo- manifest malarstwa futurystycznego 1910
- Gabo, Pevsner- Manifest relalistyczny
- Gleizes i Metzinger- Kubizm
- Breton- o surrealizmie
- Doesburg, Mondrian, Leck, Huszar- manifest grupy De Stijl