Egzamin z cywilizacji powszechnej XX wieku

1. Nauka i technika (także wojskowa).

XX wiek charakteryzował się niezwykle szybkim tempem rozwoju nauki i techniki. Szczególną rolę w tym

procesie odegrały obie wojny światowe, w czasie których państwa w nich uczestniczące zwiększały nakłady

na zbrojenia, w tym także na badania naukowe, aby uzyskać techniczną przewagę nad przeciwnikiem.



lotnictwo

pierwsze loty braci Wright w 1903r.;

do wybuchu I wojny światowej samolot traktowany był jako ciekawostka;

1919 r. Brytyjczycy John Alcock i Arthur Brown dokonali pierwszego przelotu przez Ocean Atlantycki;

1933 r. polski pilot Stanisław Skarżyński, przelot sportowym samolotem z Senegalu do Brazylii;

II wojna światowa: powodzenie operacji lądowych i morskich zależało od uzyskania przewagi w powietrzu;

po wojnie rozwijała się masowa komunikacja lotnicza, w tym międzykontynentalna; rozwijanie napędów –

silniki turbinowe i rakietowe; badanie zjawisk aerodynamicznych; prace nad coraz szybszymi

konstrukcjami;

1947 r. Amerykanin Charles Yeager na samolocie X-l przekroczył barierę dźwięku;

1953 r. na samolocie X-2 osiągnął 2,5-krotną prędkość dźwięku (2,5 Ma).



produkcja masowa

1913 r. taśmy montażowe w fabryce samochodów Henry’ego Forda rozpoczynają erę powszechnej

i masowej motoryzacji.



atomistyka

rozwój fizyki kwantowej zapoczątkowany przez Maxa Plancka;

odkrycia Nielsa Bohra doprowadziły do opracowania metody rozbicia jądra atomu przez bombardowanie go

strumieniem neutronów;

bomba atomowa sierpień 1945 r. – Hiroszima, Nagasaki;

broń jądrowa w dyspozycji ograniczonej liczby krajów: USA, Rosja, Chiny, Indie, prawdopodobnie Izrael,

Korea Północna;

tragiczna katastrofa w elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986r.



badania kosmosu i techniki kosmicznej

1961 r. pierwszy człowiek, Jurij Gagarin, odbył lot orbitalny;

1969 r. Neil Armstrong stanął na Księżycu;

1962 r. pierwszy satelita telekomunikacyjny na świecie – amerykański Telstar;

1971 r. Salut 1 – pierwsza stacja kosmiczna;

1972 r. pierwsze testy GPS;



biologia i medycyna

1901 r. okrycie grup krwi przez Karla Landsteinera;

1928 r. Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi,

wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0;

1953 r. określenie struktury DNA – zaowocowało pojawieniem się genetycznie zmodyfikowanych roślin

i zwierząt oraz próbami klonowania organizmów (w 1997 r. sklonowanie owcy);

1928 r. odkrycie przez Alexandra Fleminga penicyliny;

1967 r. południowoafrykański chirurg Christian Barnard dokonał pierwszego udanego przeszczepu serca.



informatyka

1939 r. John Atanasoff i jego student Clifford Berry kontruują pierwszy komputer;

1943-1945 r. skonstruowanie ENIAC’a, opracowany w Stanach Zjednoczonych, który wykonywał 300

operacji mnożenia na sekundę i mógł przechowywać w pamięci 20 liczb dziesięciocyfrowych;

1956 r. Ericson produkuje prototyp pierwszego telefonu komórkowego;

1969 r. powstanie ARPANET – prekursora Internetu;

1979 r. pierwszy laptop;

1984 r. powstanie pierwszego Windowsa;

1992 r. wysłanie pierwszego SMS’a;

1992 r. pierwszy smartfon o nazwie Simon.



telewizja

1936 r. pierwszy stały program telewizyjny w Wielkiej Brytanii;

2. Kultura i sztuka.



fowizm 1904 – 1908 – kierunek w malarstwie francuskim początku XX wieku o bardzo żywej

i oderwanej od rzeczywistości kolorystyce dzieł; "przywódcą fowistów" nazywano Henri Matisse'a,

który na swoich obrazach zestawiał czyste kolory, często pozbawiając je ich związków

z rzeczywistością. Jego silnie uproszczone, dziś powiedzielibyśmy – "komiksowe", płótna są tak

naprawdę plamami wyrazistych kolorów;



ekspresjonizm 1901 – 1918 – kierunek w malarstwie, rzeźbie i teatrze; cechy charakterystyczne to

deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów; ekspresjonizm miał na celu wyrażenie

uczuć artysty; przeciwstawiał się naturalizmowi; wyraźna mimika w teatrze;



kubizm 1907 – kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się

we Francji na początku XX wieku, poszukujący nowych zasad budowy przestrzennej dzieła przez

odrzucenie reguł perspektywy i geometryczne uproszczenie elementów kompozycji;



futuryzm 1909 – awangardowy kierunek w kulturze (zwłaszcza w literaturze), który narodził się we

Włoszech na początku XX wieku; założeniem futuryzmu było „patrzenie w przyszłość”, odrzucanie

przeszłości i tradycji; futuryzm w swoim żywiołowym manifeście proponował unicestwienie

akademii, bibliotek i muzeów, winnych jego zdaniem utrzymywania i utrwalania kultury

przestarzałej i niedołężnej, a przez to szkodliwej i niebezpiecznej;



dadaizm 1916 – 1922 – międzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku, którego

głównymi hasłami były dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda

twórcza odrzucająca istniejące kanony; jego członkowie, będący świadkami I wojny światowej,

w poczuciu rozpadu cywilizacji negowali powszechnie przyjęte ideały estetyczne i wartości; nie

wytworzyli jednolitego stylu czy programu, które spójnie łączyłyby ich dzieła – jednoczyła ich

raczej wspólna postawa niż styl; dadaiści posługiwali się absurdem, zabawą, dowcipem. Rzadko

wykorzystywali tradycyjne gatunki, takie jak malarstwo, rzeźba i grafika w ich czystej postaci,

od których ważniejsza była inwencja; charakterystyczne było łączenie różnych technik i tworzenie

nowych;



surrealizm 1924 – ruch intelektualny pragnący uniezależnić wyobraźnię artysty od form logicznego

myślenia, opierając twórczość na skojarzeniach płynących z podświadomości i marzeń sennych,

wyrażających się w niepowiązanych ze sobą obrazach fantastycznych, w nienaturalnych

zestawieniach i kompilacjach;



nowa rzeczowość 1925 – 1933 – kierunek w sztuce niemieckiej przełomu lat 20. i 30. XX w.,

przeciwstawiający się ekspresjonizmowi i abstrakcjonizmowi; artyści tego nurtu zastąpili wizyjność

i symbolizm ekspresjonizmu przedstawiając rzeczywistość obiektywnie, często o zabarwieniu

satyrycznym; zamiast ku abstrakcjonizmowi, zmierzali ku realizmowi (czy wręcz naturalizmowi),

czasem dość brutalnemu i cynicznemu; ich sztuka była reakcją na społeczną, polityczną

i gospodarczą sytuację w powojennych Niemczech.

3. Filozofia.

Filozofię współczesną dzieli się na dwa główne nurty:

1) filozofia kontynentalna



W filozofii kontynentalnej kierunek rozwoju filozofii w XX wieku wyznaczył Edmund Husserl,

twórca fenomenologii. Jego uczeń, Martin Heidegger, który polemizował z całą wcześniejszą

tradycją filozoficzną przez niektórych zaliczany jest do egzystencjalizmu, tak jak Jean-Paul Sartre,

przez innych do hermeneutyki, teorii rozumienia rozwijanej przez Wilhelma Diltheya.



Emmanuel Levinas stworzył filozofię dialogu.



Szkoła frankfurcka (m.in. Theodor W. Adorno) w twórczy sposób rozwijała marksizm i neoheglizm,

tworząc grunt dla rewolucji obyczajowej lat sześćdziesiątych.



W drugiej połowie XX wieku sukcesy popularności zaczął odnosić przewrotny postmodernizm

(m.in. Umberto Eco, Zygmunt Bauman).

2) filozofia analityczna



Filozofię analityczną zapoczątkowali m.in. George Edward Moore, Bertrand Russell oraz

neopozytywiści Rudolf Carnap i Ludwig Wittgenstein.



Znaczenia dla logiki miała także szkoła lwowsko-warszawska.



Charakterystyczne dla filozofii analitycznej jest skierowanie zainteresowania na analizę języka oraz

podkreślanie wagi i doniosłości logiki. Szczególnie w pierwszym okresie rozwoju tego prądu istniała

niechęć do metafizyki, a nawet podważanie zasadności uprawiania filozofii (Koło Wiedeńskie).

Jednak następcy pierwszego pokolenia filozofów analitycznych zwrócili się w stronę ontologii

dochodząc do wielu wniosków.



Na peryferiach filozofii analitycznej nastąpił rozwój filozofii nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn,

Paul Feyerabend).

4. Architektura.



Nurty awangardowe:

o wczesny modernizm;

o ekspresjonizm 1911 r. – 1935 r.;

o konstruktywizm lata 20 XX w;

o

nurt międzynarodowy 1919 r. – 1990 r. prąd występujący architekturze XX wieku od lat 20.

o radykalnie modernistycznym charakterze, odrzucający historyczną tradycję, dekoracyjność

i zbytnią estetyzację architektury; odwoływał się do zasad logiki i funkcjonalizmu – o pięknie

budynku stanowi głównie jego funkcjonalność;

o nurt organiczny XX w. w architekturze XX wieku przeciwstawny nurtowi

międzynarodowemu, traktuje każdy obiekt jednostkowo, dążąc do jego idealnego,

harmonijnego wpasowania w określoną przestrzeń; nie rezygnując z języka architektury

współczesnej dąży do większego nadania obiektowi cech estetycznych, wykorzystując

najnowsze technologie, pozwalające swobodnie kształtować bryłę budynku, a także

kontrastować różnorodne materiały by wzbogacić efekt artystyczny.



Art Decó ok. 1925 – 1939 charakteryzował się klasycyzującym zgeometryzowaniem i dążeniem do

syntetycznego ujmowania form, poszukiwaniem piękna w funkcji przedmiotu użytkowego i jasności

przekazu w grafice czy malarstwie.



Architektura totalitarna:

o socrealizm 1934 – 1956.



Postmodernizm od 1980.

5. Przemiany cywilizacyjne.

Wiek XX zaczynał się dyskusjami nad umasowieniem społeczeństw. Kończy licznymi sporami, a także

tłumnymi manifestacjami przeciw globalizacji. Dyskusje pierwszych dekad stulecia dotyczyły zasadniczo

przemian dokonujących się w obrębie Europy oraz w mniejszym stopniu Ameryki. Reszta świata

znajdowała się na marginesie zainteresowań socjologów i politologów. Odwiedzali ją i opisywali tylko

podróżnicy, misjonarze, kolonialni urzędnicy, czasem antropologowie. Gorące debaty na temat globalizacji

ukazują nową geografię świata. Nadal można mówić o centrach finansowych, kulturalnych, politycznych,

ale nie sposób jasno powiedzieć, gdzie są peryferia naszego globu. Nie da się również rozstrzygnąć,

czy światowa rywalizacja dotyczy tylko dawnych wielkich mocarstw, czy też, jak pisał S. Huntington,

historycznie ugruntowanych cywilizacji (np. muzułmańskiej, europejskiej, amerykańskiej). Jedno zdaje się

być pewne, Zachód (Ameryka, Europa i Australia), mimo swej przewagi militarnej i gospodarczej, stoi

wobec rodzących się sił, z którymi wspólnie będzie musiał decydować o losach świata. W początkach wieku

dominowała postawa europocentryczna uznająca za właściwe i postępowe tylko to, co powstawało

w obrębie naszej kultury. U jego kresu orientacja jest globalna. Jesteśmy coraz bardziej świadomi

współzależności rynków gospodarczych i międzynarodowej wymiany handlowej, jak i współzależności

systemów ekologicznych. Wreszcie coraz intensywnej odczuwamy solidarność, nie tylko z obywatelami

własnego kraju czy tego samego obszaru cywilizacyjnego, ale również z ludźmi mieszkającymi

na odległych kontynentach. Tym samym słabną nasze rasowe uprzedzenia i przesądy. Nikt nie kwestionuje

już potrzeby pomocy humanitarnej w wypadku klęski głodu czy katastrofy naturalnej, doceniamy również

znaczenie różnego rodzaju misji pokojowych służących w miarę potrzeby zachowaniu ładu i stabilności

politycznej.

Znakiem współczesności, w opinii wielu myślicieli, jest stałe rozszerzanie praw cywilnych, obywatelskich

i socjalnych na coraz większą liczbę osób. Demokratyzacja sprawia, że podmiotem prawa cywilnego może

być każdy bez względu na płeć, wykształcenie, religię czy wysokość płaconych podatków. W pierwszych

dekadach wieku XX czynne i bierne prawa obywatelskie formalnie przyznano wszystkim obywatelom

państw narodowych. Po II wojnie światowej niemal wszędzie zostało rozszerzone na kobiety.

Język demokracji i język praw człowieka stał się obecnie swoistego rodzaju moralnym esperanto całego

świata. Politycy wszystkich orientacji — niezależnie od tego, jak często i jak chętnie łamią prawa swoich

poddanych — zaczynają coraz chętniej powoływać się na swoje demokratyczne uprawnienia do rządzenia

oraz demokratyczne cele swoich działań.

Nowoczesne, masowe społeczeństwa są nie do pomyślenia bez istnienia złożonych techniczno-

organizacyjnych systemów. Współczesne państwa kapitalistyczne zyskują nieznany dotąd w historii wpływ

na życie obywateli. Wszędzie obserwuje wzrost liczby urzędników publicznych, rosną bardzo szybko

zarówno wydatki na cele społeczne jak i militarne (wedle wielu badaczy rozrost państw jest funkcją wojen

lub postrzeganych zewnętrznych zagrożeń; wzrost wydatków na armie był równie wysoki w czasie wojny

światowej, jak w okresie tak zwanej „zimnej wojny”). Państwo staje się bardzo ważnym pracodawcą

i zleceniodawcą. Tym samym zmienia się zakres odpowiedzialności państwa. Obok swych klasycznych

funkcji: zachowania bezpieczeństwa i ładu, państwo ma gwarantować ochronę socjalną, inwestować

w edukację i naukę. Przez politykę finansową, celną, podatkową posiada olbrzymi wpływ na procesy

gospodarcze. Rośnie tym samym nie tylko zakres, ale i złożoność struktur instytucjonalnych państwa.

Wymaga to coraz bardziej skomplikowanych praw i procedur działania. Współczesne państwo ma nieznane

dotąd możliwości kontroli obywateli, którą znacznie ułatwiają systemy komputerowe.

6. Liga Narodów.

Liga Narodów – nieistniejąca już organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów

Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Statut Ligi został przyjęty przez konferencję pokojową w Wersalu

28 czerwca 1919 r. Stał się on pierwszą częścią traktatu wersalskiego i wszedł w życie po ratyfikacji

10 stycznia 1920 roku. Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem

do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa.

W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie

rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II wojny światowej.

7. ONZ.

Organizacja Narodów Zjednoczonych, ONZ organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku,

powstała 24 października 1945 roku w wyniku wejścia w życie, podpisanej 26 czerwca 1945 r.

w San Francisco, Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. ONZ stawia sobie

za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz

popieranie przestrzegania praw człowieka.

8. Ideologie polityczne i ruchy społeczne.



faszyzm;

o nazizm;



socjalizm:

o komunizm:

 stalinizm – rewolucja komunistyczna może dokonać się w jednym kraju;

 trockizm – rewolucja komunistyczna musi być ciągła aż nie obejmie całego świata;

 maoizm – podstawą rewolucji komunistycznej jest chłopstwo, rewolucja musi przyjść

ze wsi do miast;

o socjaldemokracja – lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za

główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą

demokratycznych reform;

 reformizm – – socjaldemokratyczna teoria ewolucyjnego, stopniowego „przerastania”

kapitalizmu w socjalizm, świadomie negująca marksistowską drogę rewolucyjnego

znoszenia stosunków kapitalistycznych;

o anarchizm – ogólny termin oznaczający różnorodne doktryny polityczne i ruchy społeczne

cechujące się niechęcią wobec scentralizowanej władzy (szczególnie państwa)

i sformalizowanych instytucji i wskazujące, że są one źródłem opresji społecznej

i zagrożeniem dla wolności; do polityki anarchizmu należą między innymi decentralizacja

władzy, federalizm, egalitaryzm, socjalizm, liberalizm społeczny, samorządność,

dobrowolność, pacyfizm, antymilitaryzm, pomoc wzajemna, demokracja bezpośrednia,

sprawiedliwość, ekonomia uczestnicząca, akcja bezpośrednia, solidarność międzyludzka;



neokonserwatyzm – konserwatyści są przeciwnikami wszelkich „rozwiązań jedynie słusznych”.

To co jest dobre dla jednego społeczeństwa, może nie pasować do innego. Nie ma bowiem ustrojów

i instytucji politycznych dobrych w każdych warunkach. Dla Europejczyków czy Amerykanów

dobra jest demokracja, republika lub monarchia, gdyż jest ona naturalnym efektem rozwoju tych

społeczeństw. Dla mieszkańców Azji czy Afryki właściwsze mogą być różne formy autorytaryzmu,

gdyż głęboko tkwią w ich tradycji i kulturze. Żadne społeczeństwo nie ma więc prawa narzucać

innym swoich wzorców;



chadecja (chrześcijańska demokracja) – czerpie z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła

katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem; człowiek postrzegany jest jako

członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna

(wiejska, sąsiedzka, gminna itd.), wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne,

zawodowe i inne. Podstawą postępowania jednostki powinny być wartości moralne,

które nie powinny podlegać relatywizacji, to znaczy nie zależą od sytuacji i warunków, lecz powinny

być traktowane jako wartości absolutne, na nich opiera się całe życie społeczne.

Wśród priorytetowych wartości wymienia się – obok poszanowania życia i instytucji rodziny – także

pracę, własność prywatną, solidarność i odpowiedzialność. Krytyce poddawany jest

konsumpcjonizm jako postawa, która prowadzi do pogoni za dobrami materialnymi, jednocześnie do

wypaczenia i zredukowania godności ludzkiej. Większość dużych partii chadeckich powstałych po

II wojnie światowej oddaliło się od katolickich korzeni i przyjęło charakter ponadwyznaniowy –

członkami partii są także osoby należące do wyznań niechrześcijańskich i niewierzące.

Współczesna chrześcijańska demokracja inspirowana jest zasadami etyki chrześcijańskiej,

zrezygnowała natomiast z odniesień do religii;

Ruchy społeczne:



ekologiczne;



feministyczne;



pacyfistyczne;



antynuklearne;



mniejszości seksualnych;



działające na rzecz praw człowieka.

9. Kultura masowa.

Kultura masowa jest specyficzną odmianą kultury, której podstawowym celem jest zaspokojenie potrzeb

i gustów masowej publiczności. Przeciwieństwem kultury masowej jest kultura wysoka (elitarna),

która znajduje zdecydowanie mniejszą grupę odbiorców.

Cechy

W związku z nastawieniem kultury masowej na masowego odbiorcę, kultura ta musi być skierowana

do osób w różnym wieku, o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, doświadczenia, miejsca zamieszkania,

osób należących nieraz do bardzo różnych grup społecznych. Powyższe, szerokie i płynne określenie

adresata produktów kultury masowej powoduje często odejście od tematów trudnych i kontrowersyjnych na

rzecz prostej i przyjemnej rozrywki, która podobać się może prawie każdemu. Nic dziwnego więc,

że kulturę masową często uznaje się za niosącą mało wartościowe i spłycone treści. Ważną cechą kultury

masowej jest także to, że kultura ta bardzo podatna jest na modę, często rządzi ją nastawienie na zysk, które

nierzadko jest ważniejsze niż wartość intelektualna i artystyczna produktu kultury (np. filmu).

Rozwój kultury masowej jest możliwy dzięki obserwowanemu od początku XX wieku rozwojowi mediów

(początkowo radia, a potem telewizji i przemysłu filmowego, a także wyraźnego zwiększenia nakładów

prasy i książek). Duże znaczenie miało także zwiększenie ilości czasu wolnego u przeciętnego odbiorcy

(tydzień pracy skrócił się przeciętnie do ok 40 godzin), co spowodowało wzrost popytu na rozrywkę.

10. Subkultury młodzieżowe.



skate

tworzy również pewien rodzaj subkultury, ponieważ jest on przez wielu młodych ludzi sposobem na życie;

jeżdżą na rolkach i deskorolkach; Polsce grupy skejtów powstały pod koniec lat 80.; ich uczestnicy

wywodzili się z ruchu punk; główne jego cechy to spontaniczność, luz i podkreślanie niezależności;

przynależność do subkultury manifestowana jest przez specyficzny ubiór: czapki baseballówki lub chustki

bandanki, obszerne bluzy z kapturami, luźne podkoszulki.



rastaman

w ścisłym znaczeniu jest to kolokwialna nazwa osoby idącej drogą Rastafari i w różnym stopniu

przestrzegającej jej nakazów i zakazów; w znaczeniu bardziej ogólnym, członek subkultury fanów

ortodoksyjnego nurtu muzyki reggae, którego charakterystycznymi cechami wyglądu i zachowania są:

noszenie dredów; grupowe palenie marihuany zwanej w tym środowisku gandzią, KLAC-em w celach

relaksacyjnych i religijnych. słuchanie różnych rodzajów muzyki wywodzącej się z Jamajki i nie tylko;

specjalny dresscode w ubiorze mający pokazywać innym szacunek dla filozofii rasta, które czasem zawiera

tzw. trzy kolory rasta, są to barwy licząc od góry: zielona, żółta, czerwona - prezentowane na znaczkach,

plakatach, ubiorach, naszywkach itd.



hippisi

kontrkultura kontestacyjna II połowy lat 60. i początku lat 70. XX wieku; rewolucja proklamująca bunt

młodych przeciwko światu dorosłych (nie wierzcie nikomu po trzydziestce) i jego instytucjom: rodzinie,

Kościołowi, szkole, pracy, szefom, rywalizacji, pieniądzowi, wojsku, wojnie, normom, przymusom,

zakazom (zakazuje się zakazywać), domniemanej hipokryzji, konwencji ubioru, własności prywatnej

(życie w komunach); przejaw kontrkultury odrzucającej normy społeczne oparte na konsumpcji, rywalizacji

i materializmie; instytucje i struktury, którym się sprzeciwiali, hippisi określali jako establishment;

konsekwencjami istnienia tego ruchu stało się rozszerzenie zasięgu ruchów pacyfistycznych i ideologii

ekologicznych, zainteresowanie duchowością Wschodu, krytyka wyścigu szczurów, konformizmu

i wszelkiego konsumpcjonizmu; ruch ten przyczynił się do rozpowszechnienia substancji psychoaktywnych,

w szczególności marihuany.



anarchiści

według anarchistów wszyscy są równi bez względu na narodowość, rasę, płeć, tożsamość seksualną, wiek,

religię; z tego powodu postulują oni utworzenie społeczeństwa bez podziału na klasy, w którym każda

jednostka ma równy wpływ na wygląd życia społecznego.



goci

duży wpływ ma na nich sztuka; architektura gotycka i literatura XIX wieku; za stolicę Gotyku uważają

Leeds, skąd pochodzi najwięcej znanych kapel; atrybutami gotów są czarne koty, nietoperze, pajęczyny,

świece, kadzidełka, cień, mrok, welwet, koronki, astrologia, okultyzm, cmentarze, Dracula, Frankenstein;

noszą obszerne czarne stroje, buty z długim czubkiem, srebrną biżuterię, długie włosy, makijaż - ciemne

cienie, biały fluid, czerwone lub czarne szminki do ust, czarny lakier do paznokci.



graficiarze

mają rodowód amerykański; w latach 60. młodzi mieszkańcy Nowego Yorku umieszczali nielegalnie swoje

napisy, kolorowe szablony na ścianach metra.



harleyowcy

motocykliści, ruch stale obecny niemal w całej Europie, USA i Australii; w latach 50. na autostradach

Kalifornii i Wschodniego Wybrzeża zaczęli się pojawiać gromadnie młodzi mężczyźni, tak zwani ridersi

na ciężkich motocyklach; harleyowcy nie starają się afiszować z jakąkolwiek ideologią, interesują ich tylko

motocykle i wszystko im podporządkowują; nie pasjonują się nowymi modelami; prawzorem i najczęściej

używaną maszyną jest amerykański Harley Dawidson.



metalowcy

subkultura fanów odmiany rocka zwanej heavy metal; początek ruchu sięga lat 70., ale największą

popularność w wielu krajach osiągnął w następnej dekadzie, kiedy to koncerty rockowe zaczęły przybierać

charakter coraz większej widowiskowości i teatralizacji; metalowcy nie głoszą specjalnej ideologii

czy filozofii; teksty piosenek podkreślają rolę zła; ubierają się na wzór dawnych rockersów: obcisłe

skórzane lub dżinsowe spodnie, skórzane kurtki - ramoneski, pasy nabijane ćwiekami (pieszczochy),

noszą długie włosy sprawiające potarganych.



poppersi, szpanerzy (dzieci zamożnych rodzin)

subkultura ma rodowód angielski; stanowili wyraz marzeń młodzieży z niskich klas społecznych o lepszym

życiu; grupy młodzieży ubierające się w najmodniejsze i najdroższe stroje okupowały ekskluzywne lokale

i imponowały rówieśnikom pieniędzmi. Liczył się dyskotekowy szpan, muzyka new romantic oraz w Polsce

zespoły takie jak -Kombi-, -Lady Punk-, -Republika-.



punk

ruch młodzieżowy powstał w latach 70. w Wielkiej Brytanii i w USA; postawa skrajnej negacji obejmowała

sfery społeczne (rodzina), polityczne (np. parlament), edukacyjne, prawne, ale także tradycję, stąd między

innymi niechęć do religii i religijności; podstawowe atrybuty stylu subkultury punków najwyraźniej

uwidaczniają się w stroju: stara skórzana kurtka nabijana ćwiekami, ćwiekowy pas, pieszczotka (branzoleta)

na przegubach dłoni, spodnie podarte lub w kolorowe łaty z zamkami błyskawicznymi, glany; wygolona po

bokach głowa, pośrodku włosy ułożone w czub a-la Irokez, do tego kolczyki lub agrafki w uszach.



skinheadzi, skini

pojawili się w Wielkiej Brytanii w latach 70; ostrzyżeni na łyso, ubrani w martensy, dżinsy lub spodnie

i kurtki wojskowe; utożsamiają się z ruchami, które preferują kult siły, między innymi z organizacjami

neofaszystowskimi; najbardziej zaangażowani politycznie toczą zacięty bój z anarchistami.



yuppies

pokolenie, które na przełomie lat 70. weszło w życie zawodowe, wskazując silną orientację na osiąganie

sukcesu, pieniędzy i prestiżu; cechą stylu życia jest mobilność, kompetencja, swoboda w życiu erotycznym;

cenią elegancję i ładne rzeczy, dobre restauracje, muzykę klasyczną; dbają o kondycję fizyczną;

są przeciwnikami tradycjonalizmu.

11. Ruchy emancypacyjne.



kobiet – powstanie w połowie XIX wieku sufrażystek, które wywalczyły prawa wyborcze

i pracownicze; później rozwinął się ruch feministyczny walczący o zniesienie wszystkich różnic

w każdej dziedzinie życia pomiędzy płciami, a także studiujący taki stan rzeczy; swój rozkwit

uzyskał w latach 60. podczas tzw. rewolucji seksualnej;



czarnych – podzielony na dwa kierunki: integracjonizm i separatyzm:

o integracjonizm postulował dążenie do integracji Murzynów z białym społeczeństwem

amerykańskim przez zniesienie segregacji i dyskryminacji rasowej, odwołanie praw Jima

Crowa, zapewnienie Murzynom równych praw obywatelskich i możliwości ich

wykorzystania oraz poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej; do niej zalicza się

M.L. Kinga;

o separatyzm dążył do oddzielenia Murzynów od białego społeczeństwa amerykańskiego;



LGBTQ – czerwiec 1969 roku okazał się przełomowym dla mniejszości seksualnych, zwłaszcza

w Stanach Zjednoczonych; wtedy to klienci gejowskiego klubu Stonewall Inn w nowojorskiej

dzielnicy Greenwich Village po raz pierwszy zaprotestowali przeciwko nalotowi policji

i nieuzasadnionemu aresztowaniu kilku osób; opór ten doprowadził do 3 dniowych zamieszek na

ulicach dzielnicy, w których udział wzięło tysiące osób; wydarzenie to odbiło się szerokim echem

w całym zachodnim świecie; od tego czasu zaczęły się tzw. parady równości i zmiana podejścia

społecznego do homoseksualizmu;

12. Kształtowanie się współczesnych systemów politycznych.



demokracja

W XX wieku wystąpiło zjawisko "fal demokracji", czyli nasilających się w pewnych okresach procesach

demokratyzacji. Na ich występowanie miało wpływ wiele różnych czynników takich jak: wojny, rewolucje,

dekolonizacja czy też zmiany religijne lub ekonomiczne. Wskutek I wojny światowej oraz rozpadu

Imperium osmańskiego i Austro-Węgier w Europie powstały nowe państwa narodowe. Większość z nich,

przynajmniej z nazwy, miała być demokratyczna. Po okresie rozwoju demokracji w latach dwudziestych

XX wieku, nadeszły czasy wielkiego kryzysu, w których większość krajów Europy, Ameryki Łacińskiej

i Azji, zwróciła się ku dyktaturze. Szczególnym przypadkiem były ustroje totalitarne, które powstały

w nazistowskich Niemczech i Związku Radzieckim. II wojna światowa przyniosła ostatecznie odwrócenie

tej tendencji w Europie Zachodniej. Demokratyzacja amerykańskich, brytyjskich, i francuskich sektorów

okupowanych Niemiec, Austrii, Włoch i Japonii służyła później jako wzór dla późniejszej zmian

systemowych. Jednak większość Europy Wschodniej, łącznie z radziecką strefą okupacyjną w Niemczech

stała się częścią bloku wschodniego. Państwa te formalnie były demokratyczne (najczęściej określały się

jako demokracje ludowe), jednak według standardów demokracji liberalnych, były to jedynie demokracje

pozorne. Po wojnie nastąpiła też dekolonizacja i większość nowo powstałych niepodległych państw

posiadała demokratyczne konstytucje. Największa istniejąca po dziś dzień demokracja wyłoniła się

w Indiach. W 1960 roku zdecydowana większość państw na świecie była formalnie demokratyczna,

choć w wielu przypadkach była to demokracja pozorna (zwłaszcza w państwach socjalistycznych i byłych

koloniach). W kolejnej fali demokratyzacji, zmiana ustroju zaszła w licznych dyktaturach. Hiszpania,

Portugalia (1974) i kilka z dyktatur wojskowych w Ameryce Południowej w późnych latach

siedemdziesiątych i wczesnych latach osiemdziesiątych powróciły do rządów cywilnych. Argentyna

powróciła do nich w 1983 roku, Boliwia, Urugwaj w 1984 roku, Brazylia w 1985 roku, a Chile na początku

lat dziewięćdziesiątych. Kraje Południowo-Wschodniej Azji podążały tą ścieżką w drugiej połowie lat

osiemdziesiątych. Gospodarcza recesja lat osiemdziesiątych XX w. wraz z osłabieniem ucisku ze strony

Związku Radzieckiego, przyczyniły się do tzw. jesieni ludów i rozpadu ZSRR. Wiązały się z tym koniec

zimnej wojny, demokratyzacja i liberalizacja dawnych krajów bloku wschodniego. Największy sukces

spośród młodych demokracji odniosły te znajdujące się kulturowo i geograficznie najbliżej Zachodniej

Europy. Obecnie to one są członkami lub kandydatami Unii Europejskiej. Niektórzy badacze uważają,

że współczesna Rosja nie jest prawdziwą demokracją lecz przybiera formę dyktatury.



maoizm

Maoizm jest wariantem ideologii komunistycznej, rozwinięciem marksizmu-leninizmu opartym na ideach

przywódcy Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga. Maoizm jako odrębna ideologia ujawnił się w 1958 r.

proklamowaniem kursu "trzech czerwonych sztandarów". Po rozbiciu radykalnej "bandy czworga" przez

pragmatyków (1976–1977) został praktycznie wyparty przez dengizm, który w latach 90. XX w. uzupełniła

Zasada Trzech Reprezentacji Jiang Zemina. dengizm) Dengizm to oryginalna chińska ideologia

(post)komunistyczna, stworzona przez Deng Xiaopinga, faktycznego przywódcę Chińskiej Republiki

Ludowej w latach 1978–1989. Dengizm wyewoluował z maoizmu, w przeciwieństwie do którego

zreinterpretował jednak teorię marksistowską w duchu konfucjańskim. Źródłem dengizmu była

pragmatyczna frakcja Komunistycznej Partii Chin kierowana przez premiera Zhou Enlaia,

która ukształtowała się w trakcie walki o władzę z radykalną frakcją Jiang Qing (tzw. "kampanii przeciw

Konfucjuszowi"). Dengizm odwołuje się do dziedzictwa maoizmu – krytykował wprawdzie niektóre

epizody w historii Chińskiej Republiki Ludowej (zwłaszcza wielki skok naprzód i rewolucję kulturalną),

ale podkreślał sukcesy nierozerwalnie związane z kierownictwem Mao.

Kluczowymi pojęciami dengizmu są

"cztery modernizacje" i "cztery podstawowe zasady" – o ile pierwsze oznacza modyfikację maoizmu,

to drugie podkreśla ciągłość z ideologią komunistyczną. Cztery modernizacje oznaczają unowocześnienie

przemysłu, rolnictwa, obrony narodowej oraz nauki i techniki, cztery podstawowe zasady to: socjalistyczna

droga rozwoju, dyktatura proletariatu, kierownicza rola partii komunistycznej, marksizm-leninizm oraz myśl

Mao Zedonga.

13. Wielki kryzys gospodarczy 1929 r.

Przyczyny:



coraz gorszy stan rolnictwa – z roku na rok spadł, bowiem popyt na amerykańską pszenicę, bydło

i bawełnę;



udzielanie przez USA europejskim państwom ogromnych pożyczek na odbudowę miast i przemysłu

lub poprawę życia ludności po Wielkiej Wojnie;



brak rewanżu gospodarczego ze strony Europejczyków.

Przebieg:



brak kasy na zakup amerykańskich towarów rolnych, zwłaszcza po wprowadzeniu przez Kongres

wysokich ceł;



dramatyczny spadek popytu na amerykańskie towary rolne i poważne zakłócenie bilansu

finansowego USA – wywieziono znacznie więcej amerykańskiego kapitału, niż zainwestowano

w Stanach Zjednoczonych kapitału obcego;



niespłacanie przez Europę olbrzymich długów wojennych, powiększonych później o pożyczki dla

Niemiec w 1925 r.;



rygorystycznie egzekwowane reparacji wojennych, zwłaszcza przez Francję;



ograniczenie liczby imigrantów, co skutkowało zmniejszeniem potencjalnych nabywców towarów

rolnych;



dynamicznie rozwijającą się motoryzacja, która powodowała spadek zapotrzebowania na pasze dla

koni;



nowoczesna tkanina syntetyczna wypierająca bawełnę;



zmiana diety Amerykanów, którzy zaczęli się racjonalniej odżywiać, tzn. jedli więcej owoców,

jarzyn i mleka, a mniej chleba i mięsa;



spadek cen na artykuły rolne;



zgubne hasła gospodarcze: „bogaćcie się” i „kupujcie jak najwięcej” – zamiast inwestycji gra na

giełdzie, pojawienie się oszustów giełdowych i fikcyjnych firm;



mit „od pucybuta do milionera”;



zgubne hasło „dwa samochody w każdym garażu”, które wiązało się z zaciąganiem kredytów –

popyt i obrót na rynku stworzony sztucznie;



przewaga podaży nad popytem w przemyśle rolniczym i dalsze konsekwencje;



spekulacja giełdowa, która doprowadziła do fantastycznego wzrostu wartości akcji,

nie odpowiadającego wynikom ekonomicznym przedsiębiorstw, które miały kłopoty z osiągnięciem

jakiegokolwiek zysku;



24 października 1929 r., czyli tak zwany „czarny czwartek” – w ciągu trzech dni sprzedano 12

milionów udziałów;



właściciele amerykańskich papierów wartościowych, bogaci bankierzy, fabrykanci i drobni ciułacze

stracili łącznie 40 mld dolarów;



po miesiącu kurs akcji spadł jeszcze o 40%;



od 1929 do 1932 r. gospodarka amerykańska znalazła się w błędnym kole recesji, w którym

zatrzymanie produkcji powodowało bezrobocie i obniżenie siły nabywczej ludności, to z kolei

prowadziło do dalszych bankructw;



spadek produkcji stali o 10%, dochody rolnictwa w ciągu trzech lat spadły o połowę, bezrobocie

osiągnęło liczbę 15 mln, 5 tys. banków zbankrutowało, a wraz z nimi wszyscy, którzy powierzyli im

swe oszczędności;



w 1932 r. bezrobocie w Niemczech osiągnęło liczbę 6 mln., a w Wielkiej Brytanii 3 mln;

nadprodukcja wartościowych skądinąd, ale w tym momencie bezwartościowych towarów: kawy,

węgla, mięsa, żelaza, cukru, wełny, miedzi i innych;



spadek handlu światowego do 1/3 poziomu z 1929 r.:



w roku 1929 Stany Zjednoczone wstrzymały wszelkie kredyty i zażądały zwrotu długów,

co najsilniej odczuły Niemcy (spłata reparacji wojennych) i Austria (wycofanie francuskich zasobów

walutowych z banków austriackich w 1931r.);



ingerencja państwa w funkcjonowanie gospodarki, odgórnego ograniczenia produkcji i importu,

zachęcania producentów do eksportu;



kryzys demokracji – faszyzm, nazizm;



ślepa wiara republikańskiego prezydenta Herberta Hoovera w czysty liberalizm gospodarczy – brak

interwencji państwa – ciągły spadek produkcji, wzrost bezrobocia, pojawienie się żebraków;



w roku 1932 Amerykanie głosowali, więc na reprezentanta demokratów, Franklina Delano

Roosevelta, który wystąpił z programem aktywnego zwalczania depresji przez rząd federalny za

pomocą państwowego interwencjonizmu;



po objęciu funkcji w 1933 r. Roosevelt zwołał doradców, tworząc tzw. „trust mózgów” i wspólnie

opracowano potężny program wyjścia z załamania ekonomicznego, znany pod nazwą New Deal,

czyli nowy ład. Nazwa odzwierciedlała odejście od tradycyjnej liberalnej polityki ograniczania

wpływów państwa na ekonomię na rzecz przyjęcia zasady odpowiedzialności państwa za właściwe

jej funkcjonowanie i dobrobyt obywateli. New Deal zakładał uzdrowienie systemu bankowego

poprzez obniżenie wartości dolara i zniesienie parytetu złota, czyli określania wartości pieniądza

według zawartości złota;



dla bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne;



ustawa o rolnictwie nakazywała farmerom zmniejszenie obszaru ziemi uprawnej w celu obniżenia

produkcji;



dla przemysłu uchwalono „National Industrial Act”, którego główną ideą było wprowadzenie zasady

uczciwej konkurencji, czyli fair competition;



po raz pierwszy w dziejach Stanów Zjednoczonych wprowadzono ustawy socjalne, zasiłki zdrowotne

i ubezpieczenia emerytalne;



krytyka ustawodawstwa socjalnego, które nakładało na pracowników konieczność ubezpieczenia,

pracowników – Sąd Najwyższy orzekł, że New Deal jest sprzeczny z konstytucją, ogranicza, bowiem

swobodną działalność gospodarczą jednostki;



podjęcie walki z Sądem Najwyższym, ustanawiając wiek emerytalny dla sędziów i wymieniając

w ten sposób jego skład;



ponowny wybór Roosevelta w 1936 r. na drugą kadencję.

14. Fronty I wojny światowej.



front zachodni

Początkowo żadne z państw biorących udział w I wojnie światowej nie dysponowało długimi planami

strategicznymi. W niemieckim sztabie od 1871 roku, a więc od chwili zakończenia wojny z Francją istniało

silne przekonanie, iż następna wojna, która Niemcy będą prowadzić, będzie wojną na dwa fronty: z Francja

i z Rosją. Francja miała zostać pokonana błyskawicznie, a później całe siły niemieckie miały być

przerzucone na front rosyjski. We Francji, począwszy od pamiętnej wojny z Niemcami w latach 1870-1871,

myślano nie o działaniach ofensywnych lecz defensywnych (obronnych). Wzdłuż granicy z Niemcami

powstało pasmo fortyfikacji obronnych. Dopiero w 1911 roku nastąpiły istotne zmiany we francuskiej

doktrynie wojennej – przyjęto zasadę przejścia do natychmiastowej, bezwzględnej ofensywy, w głównej

mierze na granicy z Niemcami. Plan ten, podobnie jak niemieckie plany szybkiego zwycięstwa nad Francją,

okazały się porażką i nie spełniły swych podstawowych założeń. Stało się to wiadome, po bitwie nad rzeką

Marną. Zwycięska kontrofensywa francuska nie zdołała wyprzeć napastnika z Francji. Od zimy 1914-1915

na froncie zachodnim trwała tzw. wojna pozycyjna. Polegała ona na tym, że dwie strony konfliktu zbrojnego

stały naprzeciw siebie w nieprzerwanej ciągłej linii. Tworzyły ją łańcuchy okopów, schronów oraz zasieków

z drutu kolczastego. Obrona miała przewagę nad atakiem. Takich umocnień nie można było zdobyć samym

atakiem piechoty. Potrzebny był ogień artyleryjski. W pierwszej kolejności należało zniszczyć zasieki drutu

kolczastego. Używano więc broni do ostrzeliwania celów położonych blisko: miotaczy min i moździerzy.

Wojna pozycyjna w przypadku równowagi sił nie mogła doprowadzić do zwycięstwa którejkolwiek strony.

Dopiero w 1918 roku przewaga liczebna i zbrojna państw sprzymierzonych doprowadził do zerwania

z wojną pozycyjną i pozwoli przejść do wojny zaczepnej z Niemcami.

Najważniejsze bitwy frontu zachodniego:

o bitwy nad Marną: trwały od 6 do 9 (10) września 1914 roku; Niemcy zatrzymali się na rzece

Aisne; druga bitwa nad Marną rozgrywała się w dniach od 15 lipca do 2 sierpnia 1918 roku –

zakończyła się także porażką Niemiec;

o bitwy nad Sommą: 24 czerwca 1916 roku Francuzi i Anglicy rozpoczęli wzmożone

przygotowania artyleryjskie. Teren walk był nad rzeka Sommą; we wrześniu zwolniono siłę

ataków, użyto nowej nieznanej dotąd broni - czołgów angielskich, które zwłaszcza

w pierwszych dniach wywarły na Niemcach silne deprymujące wrażenie; w październiku

1916 roku walki nas Sommą zamarły; 8 sierpnia 1918 roku Niemcy poniosły olbrzymie straty

w drugiej bitwie pod Sommą; połączone siły angielsko-francusko-amerykańskie pod

dowództwem Ferdynanda Focha zadały im straszliwą klęskę;

o bitwa pod Verdun.: 21 lutego 1916 roku rozpoczęła się najkrwawsza bitwa tej wojny, walki

trwały aż do czerwca 1916 roku, choć ostatecznie bitwa zakończyła się dopiero w grudniu

1916 roku; sławę w tej bitwie zdobył, dowodzący pod Verdun, marszałek francuski Philippe

Petain.



front wschodni

Rosjanie ruszyli z ofensywą w połowie sierpnia, jeszcze przed ostatecznym zakończeniem mobilizacji.

W myśl pierwotnych założeń uderzenie miało być skierowane przeciwko Austrii. 3 września 1914 roku

wojska carskie zajęły Lwów. Drugie uderzenie skierowali na Prusy Wschodnie. Rozdzielenie się armii

rosyjskiej wykorzystali Niemcy. Udało im się oskrzydlić armię rosyjską i pobić w dniach 26-31 sierpień

1914 pod Tannenbergiem. Kilka dni później armia rosyjska poniosła drugą wielką klęskę w bitwie nad

Jeziorami Mazurskimi w dniach 5-15 września 1914 roku. Jednak tak duże skumulowanie wojsk

niemieckich w Prusach Wschodnich, osłabiło znacznie pozostałe wojska niemieckie w Europie Zachodniej.

W roku 1915 Rosjanie odnieśli kilka sukcesów. Zajęły znaczną część Galicji (dotychczas w rękach

austriackich) i walczyli w Karpatach o drogę na Węgry. 22 marca 1915 roku po kilkumiesięcznym oblężeniu

zdobyli twierdzę w Przemyślu. Jednak starannie przygotowana ofensywa niemiecko-austriacka,

która rozpoczęła się 2 maja 1915 roku, zadała im znaczne straty. 4 maja 1915 roku przełamany został front

rosyjski pod Gorlicami (nowa linia frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po

Tarnopol). Armia rosyjska zmuszona została do odwrotu. 3 czerwca Austriacy wkroczyli do Przemyśla,

a 22 czerwca do Lwowa. Armia rosyjska w kampanii z 1915 roku została pokonana, lecz nie rozbita.

W maju-wrześniu 1916 roku miała miejsce kontrofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa, podczas której wojska

rosyjskie zajęły Galicje Wschodnią.

Najważniejsze bitwy frontu wschodniego:

o bitwa pod Tannenbergiem: odbyła się w dniach od 26 do 31 sierpnia 1914 r.; była

zwycięstwem wojsk niemieckich nad armia rosyjską;

o bitwa pod Gorlicami: 4 maja 1915 roku wojska niemieckie przerwały front - nowa linia

frontu przebiegała począwszy od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol.

Zakończenie działań militarnych: 3 marca 1918 - pokój brzeski, w Brześciu Litewskim Rosja Radziecka

zawarła traktat pokojowy z państwami centralnymi.



front południowy

Działania militarne na terenie państwa włoskiego. 24 lipca 1915 roku - Włochy przystąpiły do wojny po

stronie państw sprzymierzonych. 23 maja 1915 roku - Włochy wypowiedziały wojnę Austro-Wegrom.

Działania wojenne toczyły się na dwóch frontach - wschodnim nad rzeka Soczą i północnym w Alpach

Karnickich i Dolomitach. Od czerwca do września 1915 roku stoczono w tych rejonach 11 bitew.

24 października 1917 roku - nastąpiło silne uderzenie armii austro-węgierskiej, wspomaganej przez siły

niemieckie, na Włochy z trzech stron nad Soczą, w Alpach Karnickich i Dolomitach. Uderzenie to było

bardzo silne i od razu zakończyło się zwycięstwem. Front włoski został przełamany pod Caporetto.

Ofensywa zatrzymała się dopiero w końcu listopada 1917 roku nad rzeka Piawa. 24 października 1918 roku

– Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku Triestu, nie napotykając właściwie żadnego oporu.

Żołnierze austriaccy nie chcieli się już bić. Polacy, Czesi, Węgrzy i Chorwaci masowo opuszczali front

i wracali do ojczyzny.

Działania wojenne na Bałkanach.

17 sierpnia 1916 roku - podpisano miedzy Rumunią a państwami koalicji traktat przymierza i konwencję

wojskową. 27 sierpnia 1916 roku - Rumunia wypowiedział wojnę Austro-Wegrom i uderzyła na

Siedmiogród. 6 grudnia 1916 roku - wojska niemieckie zajęły Bukareszt. 10 grudnia 1917 roku – Rumunia

zawarła rozejm z państwami centralnymi. 1918 – ofensywa wojsk Ententy przeprowadziły ofensywę na

Półwyspie Bałkańskim. W jej wyniku we wrześniu 1918 roku wyzwolono Serbię oraz zmuszono do

kapitulacji Bułgarię i w październiku Turcję.



Zakończenie działań militarnych

11 listopada 1918 - w lasku Compiegne pod Paryżem Niemcy podpisali akt kapitulacji.

Nastąpiło zawieszenie broni. Do takiego kroku skłoniło Niemcy kilka przyczyn: zdecydowana zwycięska

ofensywa wojsk sprzymierzonych, podjęta w lipcu 1918 roku, rozkład armii austro-węgierskiej oraz wybuch

rewolucji w Niemczech, zapoczątkowany buntem marynarzy w Kilonii 3 listopada 1918 roku.

15. Fronty II wojny światowej.



działania na froncie wschodnim

Plan niemieckiego ataku na Związek Radziecki określony kryptonimem "plan Barbarossa" został

zatwierdzony przez Hitlera już w grudniu 1940 r. Po pokonaniu państw Europy Zachodniej Hitler chciał

zwrócić się przeciwko Stalinowi, aby zdobyć dla aryjczyków przestrzeń życiową oraz rynki zbytu dla

przemysłu niemieckiego. Plan zakładał, że w pierwszej części działań zbrojnych zostaną rozbite główne siły

radzieckie stacjonujące na granicach państwa, a niemiecka ofensywa zostanie poprowadzona w trzech

kierunkach: północnym na Leningrad, środkowym na Moskwę i południowym na Ukrainę.

Następnie planowano zniszczenie głównych politycznych, militarnych i gospodarczych ośrodków ZSRR.

22 czerwca 1941 r. armia niemiecka wspierana przez sojusznicze wojska fińskie, rumuńskie, słowackie,

węgierskie i włoskie zaatakowała ZSRR. Armia radziecka przetrzebione przez masowe czystki w końcu lat

trzydziestych i nieprzygotowana do walki na skutek błędów Stalina nie była w stanie stawić czoła atakującej

armii niemieckiej. Wermacht szybko posuwał się na wschód. Niemcy opanowali kraje bałtyckie i Ukrainę.

W czerwcu dotarli do Lennigradu, gdzie rozpoczęło się trwające do stycznia 1944 r. oblężenie miasta.

W listopadzie 1941 r. znaleźli się pod Moskwą. na przedpolach stolicy rozegrano bitwę, w wyniku której

wojska niemieckie zostały odepchnięte na odległość około 200 km od Moskwy. Wiosną 1942 r. Niemcy

podjęli kontrofensywę. Do zasadniczej próby sił doszło w bitwie pod Stalingradem, która toczyła się od

września 1942 r. do lutego 1943 r. Zostali oni okrążeni i rozbici. Był to punkt zwrotny w zmaganiach

pomiędzy obydwoma państwami. Zwycięstwo radzieckie w wielkiej bitwie pancernej pod Kurskiem w lipcu

1943 r. spowodowało generalny odwrót wojsk niemieckich, które wycofywały się pod naporem Armii

Czerwonej. W listopadzie 1943 Armia Czerwona zdobyła Kijów. W styczniu 1944 r. odblokowano

Lennigrad, odzyskano Krym i Ukrainę naddnieprzańską. Ofensywa letnio - jesienna, zapoczątkowana

w czerwcu 1944 r. pozwoliła Sowietom na zdobycie Litwy i Białorusi, a następnie ziem polskich aż po linię

Wisły, gdzie wstrzymano dalsze natarcie w związku z wybuchem Powstania Warszawskiego. Na południu

wojska radzieckie wkroczyły do Rumunii, Bułgarii, oraz do Jugosławii, gdzie walczyła z oddziałami

partyzanckimi Josipa Broz Tito. W styczniu 1945 r. wojska radzieckie sforsowały Wisłę i opanowały resztę

polskich ziem, a na południu Czechosłowację, Węgry i część Austrii z Wiedniem. Po przekroczeniu Odry,

rozpoczęła się operacja berlińska, zakończona zdobyciem stolicy Niemiec.



front południowy i zachodni

W lipcu 1943 r. oddziały aliantów zachodnich przeprowadziły desant na Sycylię. Sukcesy wojsk koalicji

antyhitlerowskiej skłoniły króla Włoch Wiktora Emanuela III do odsunięcia od władzy Mussoliniego. Nowy

rząd włoski podpisał 3 września 1943 układ o zawieszeniu broni. Niemcy odpowiedzieli na to okupacją

Włoch i uwolnieniem więzionego Mussoliniego. Oddziały aliantów stopniowo wyzwalały Włochy spod

niemieckiej okupacji. Do najcięższych walk doszło pod Monte Cassino, które stanowiło część umocnień

niemieckiego pasa obronnego tzw. linii Gustawa. W maju 1944 r. w bitwie pod Monte Cassino zasłużyły się

polskie oddziały dowodzone przez gen. Władysława Andersa. Pokonanie linii Gustawa pozwoliło aliantom

posuwać się dalej na północ. 4 czerwca 1944 r. zajęli Rzym. 6 czerwca 1944 r. doszło do lądowania

oddziałów aliantów zachodnich w Normandii (północna Francja). Otworzono w ten sposób tzw. drugi front

w działaniach wojennych. Operacja ta posiadała kryptonim "Overlord". Na francuskim brzegu Niemcy

dysponowali dobrze rozbudowanym i umocnionym systemem fortyfikacji, stanowisk ogniowych, zasieków

oraz pól minowych - był to tzw. Wał Atlantycki. Dzięki ogromnemu wysiłkowi wojsk sojuszniczych desant

zakończył się powodzeniem. W wyniku wspólnej akcji wojsk alianckich i francuskiego ruchu oporu

25 sierpnia 1944 r. Paryż został wyswobodzony spod okupacji niemieckiej. We wrześniu wojska aliantów

dotarły do Belgii. Ostatnią próbę powstrzymania aliantów stanowiła kontrofensywa ardeńska

przeprowadzona przez Niemców w grudniu 1944 r. Po jej załamaniu armie sojusznicze, przekroczywszy

linię Zygfryda wkroczyły na obszar Niemiec. Przed aliantami kapitulowały kolejne niemieckie miasta:

Brema, Lubeka, Hamburg. Wojska sojuszników zachodnich skierowały się w dalszej kolejności na Saksonię

i Czechy. 25 kwietnia 1945 r. w miejscowości Torgau nad Łabą doszło do pierwszego spotkania żołnierzy

radzieckich i amerykańskich. Oznaczało to, że oba fronty walki z Niemcami połączyły się i symbolizowało

ostateczną klęskę Niemiec. 30 kwietnia 1945 r. Adolf Hitler, aby uciec od odpowiedzialności za swoje

zbrodnie popełnił samobójstwo. Władzę w Niemczech objął rząd kierowany przez admirała Karla Dönitza.

16. Polityczne tło II wojny światowej.

Przyczyny wybuchu II wojny światowej można podzielić na przyczyny pośrednie i bezpośrednie.

Pośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej

1) Dążenie grupy państw europejskich, zwłaszcza Niemiec, do rewizji traktatu wersalskiego:



łamanie kolejnych ograniczeń przez Niemcy (nastąpił wzrost produkcji sprzętu wojennego

i modernizacji, w marcu 1935 r. Niemcy złamały zakaz posiadania lotnictwa i wprowadziły

obowiązkową służbę wojskową);



lekceważenie Ligi Narodów i jej rezolucji (wkroczenie do Nadrenii, przyłączenie Austrii,

wypowiedzenie traktatu o nieagresji z Polską i traktatu morskiego z Anglią (powiększenie floty do

35% tonażu), lekceważenie umów międzynarodowych o nienaruszalności w Europie (Locarno, 1925

r.);



szukanie sojuszników w izolowanej Rosji radzieckiej (Układ w Rapallo, 1922 r.).

2) Powstanie faszyzmu we Włoszech i nazizmu w Niemczech:



głoszenie tezy o wyższości rasy germańskiej i konieczności likwidacji ras niższych

(Żydów, Cyganów). Teza o przestrzeni życiowej należnej Niemcom na wschodzie;



utworzenie państwa policyjnego i zmilitaryzowanego oraz doskonałej armii przygotowanej do

podbojów;



dążenie do rewizji granic przez cały okres powojenny, prowokowanie konfliktów granicznych,

podburzanie mniejszości niemieckich (Sudety) do szerzenia niepokojów i rozruchów wewnętrznych.

3) Strach przed komunizmem w Europie:



wybieranie "mniejszego zła" poprzez popieranie ruchów nacjonalistycznych i odwetowych

(poparcie wielkiego kapitału dla Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego);



w kwietniu 1924 r. przedstawiony zostaje plan Dawesa, w którym zostały określone nowe formy

spłaty niemieckich długów wojennych;



w 1929 r. ogłoszony zostaje następny plan weryfikacyjny odnośnie spłat reparacji wojennych przez

Niemcy zwany planem Younga;



strach przed nacjonalizacją jaką niesie rewolucja; utworzenie frontu do walki z komunizmem

(pakt antykominternowski 1936; Niemcy, Włochy, Japonia, Hiszpania).

4) Apetyty kolonialne nowych mocarstw: Japonia (wojna w Chinach, dążenie do opanowania Indochin)

oraz dążenie do odzyskania utraconych kolonii (Niemcy), odzyskanie przez Niemcy dawnych, wysokich

wskaźników produkcji przemysłowej.

5) Słabość Ligi Narodów - międzynarodowej organizacji powołanej do utrzymania i ochrony pokoju

światowego: lekceważenie Ligi przez mocarstwa imperialne (Niemcy, Włochy), Niemcy występują

w 1933 z Ligi Narodów, nie biorąc od tego momentu udziału w konferencjach rozbrojeniowych,

niezainteresowanie rolą Ligi Narodów przez inne państwa - np. Stany Zjednoczone.

Bezpośrednie przyczyny wybuchu II wojny światowej:

1) Realizowanie przez Niemcy polityki łamania postanowień Wersalu w sposób przyspieszony w latach

1938-1939: Anschluss Austrii, zdrada monachijska i zajęcie Sudetów, ostateczne zajęcie

Czechosłowacji, przyłączenie litewskiej Kłajpedy, okrążenie Polski.

2) Wystosowanie roszczeń terytorialnych wobec Polski w 1939 r. (włączenie Gdańska do Rzeszy,

przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady przez Pomorze do Prus Wschodnich, wejście do paktu

antykominternowskiego) i ich zdecydowane odrzucenie przez stronę polską.

3) Dążenie Rosji Radzieckiej do "czwartego rozbioru Polski". Podpisanie Paktu Ribbentrop-Mołotow

(sierpień 1939 r.) i jego tajnego protokołu o rozbiorze Polski (określenie stref wpływów w Polsce i

krajach bałtyckich, wytyczenie linii demarkacyjnej na wypadek wojny na linii rzek Sanu, Wisły i Bugu).

Chęć oderwania przez Rosję radziecką wschodnich terenów Polski przyznanych jej przez traktat

wersalski i na mocy pokoju ryskiego.

4) Wypowiedzenie przez Niemcy (29 kwietnia 1939 r.) polsko-niemieckiej "Deklaracji o niestosowaniu

przemocy".

5) Fiasko rozmów francusko-angielsko-rosyjskich w Moskwie (lipiec-sierpień 1939) o wzajemnym

bezpieczeństwie. Sygnał dla Hitlera o braku jedności sprzymierzeńców wobec Niemiec.

17. Demografia i urbanizacja.

Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się

Anglii i Holandii odsetek mieszkańców miast wynosił około 30%, w Belgii, Szkocji i Japonii około 15 –

20%, a w USA 10%. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła

o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację

było uprzemysłowienie. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej.

Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach

kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji. Na końcu

XX wieku najbardziej zurbanizowane obszary świata to:

Europa, w szczególności jej zachodnia część,



Australia,



Ameryka Południowa (Wenezuela, Urugwaj, Argentyna),



Ameryka Północna (USA, Kanada).



Afryka Północna i Bliski Wschód.

Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce, zwłaszcza Wschodniej (Rwanda, Burundi) i Azji

Południowej (Bhutan). W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi według ostatniego spisu powszechnego

59,4% i wykazuje tendencję spadkową. Według prognoz, do roku 2025 liczba ludności krajów

rozwijających się osiągnie 4 miliardy, a 63% ludności świata będą stanowić mieszkańcy miast.

Pod koniec XVIII wieku rozpoczyna się jedno z najważniejszych zjawisk społecznych, jest to eksplozja

demograficzna. Spowodowana była widocznym w XVIII wieku wzrostem poziomu życia. W XIX wieku

kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do zwiększenia liczby ludności był postęp medycyny, a przede

wszystkim odkrycie szczepionek przeciwko śmiertelnym dotychczas chorobom zakaźnym, głównie dżumie,

gruźlicy, ospie, dyfterii czy tyfusowi. Liczba ludności świata osiągnęła pierwszy miliard w 1830 roku, drugi

w 1930, trzeci w 1960, czwarty w 1978, a piąty już tylko po dziewięciu katach w 1987 roku. W ciągu jednej

minuty przychodzi na świat jednocześnie 200 dzieci, a dziennie liczba ludności świata wzrasta o 250 tys.

osób. Na przełomie XX i XXI wieku przyrost ludności świata został nieco zahamowany.

Urodzenie „6 miliardowego człowieka” ogłoszono w 1999 roku, a wiec po 12 latach od przekroczenia

magicznej liczby 5 miliardów. W 2002 roku liczba ludności świata wyniosła 6,2 mld. Wyniki badań

naukowych dotyczących zmian demograficznych wskazują jednoznacznie, że chociaż w XX wieku liczba

ludności wzrosła czterokrotnie, to w ciągu XXI wieku może ona ulec, co najwyżej podwojeniu. Przewiduje

się, że znacznie zmniejsz się liczba urodzeń oraz nastąpi dalsze wydłużenie się przeciętnego trwania życia

człowieka. Coraz więcej będzie ludzi starszych, a coraz mniej dzieci. Już obecnie w krajach wysoko

uprzemysłowionych obserwuje się spadek liczby urodzeń. Po okresie eksplozji demograficznej w Europie,

Ameryce Północnej oraz w Australii i Oceanii nastąpiło wyraźne spowolnienie rozwoju demograficznego.

Natomiast liczba ludności słabo rozwiniętych krajów Afryki, Ameryki Południowej i Azji nadal szybko

rośnie.

18. „Zimna wojna”.

Zimna wojna – umowna nazwa trwającego w latach 1947-1991 stanu napięcia oraz rywalizacji

ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy ZSRR i państwami satelitarnymi ZSRR skupionymi od

1955 w Układzie Warszawskim, a także państwami pozaeuropejskimi sprzymierzonymi z ZSRR

(określanych jako blok komunistyczny, lub wschodni), a państwami niekomunistycznymi skupionymi od

1949 w NATO i paralelnych blokach obronnych (SEATO, CENTO) – pod politycznym przywództwem

Stanów Zjednoczonych (określanych jako blok zachodni). Zimnej wojnie towarzyszył wyścig zbrojeń,

wyścig kosmiczny i gospodarczy. Konflikt został rozpoczęty polityką ZSRR dążącą do rozszerzania zasięgu

ekspansji terytorialnej i narzuceniu siłą ustroju komunistycznego krajom Europy-Środkowej.

Najważniejszymi wydarzeniami okresu konfliktu były: praski zamach stanu 1948, blokada Berlina, wojna

koreańska, kryzys sueski, operacja AJAX (antydemokratyczny zamach stanu), kryzys berliński 1961

(ultimatum Stalina odnośnie wycofania wojsk alianckich – postawienie muru), kryzys kubański, wojna

wietnamska, irańska rewolucja islamska, radziecka interwencja w Afganistanie i stan wojenny w Polsce.

Zimna wojna trwała od roku 1947 – od rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie

Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR – do rozpadu systemów socjalistycznych w Europie

(Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku wschodniego

wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

19. „Odprężenie”.

Détente (fr. odprężenie) – określenie z zakresu stosunków międzynarodowych używane w odniesieniu do

złagodzenia napięcia między stronami zimnej wojny w latach 70. W związku z rozpoczęciem procesu

KBWE, podpisaniem Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie nastąpiła faza

pokojowej koegzystencji i dialogu pomiędzy mocarstwami. Główną ideą détente była gotowość do

współpracy i negocjacji. Zakończeniem okresu détente była radziecka interwencja w Afganistanie.

Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – dokument podpisany przez 35 szefów

państw i rządów na zakończenie obrad Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w dniu

1 sierpnia 1975. Był to pierwszy przypadek w czasie zimnej wojny, gdy na tak wysokim szczeblu państwa

obu bloków zdecydowały się przyjąć wspólne zasady postępowania w stosunkach międzynarodowych.

Jego sygnatariuszami stały się 33 państwa europejskie oraz Kanada i USA. Regulacje przyjęte w Akcie

końcowym podzielone zostały na tzw. koszyki. Koszyk I stanowiły Zagadnienia bezpieczeństwa w Europie,

na które składały się: Deklaracja zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi oraz

Dokument w sprawie środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.

Za kluczową część koszyka I uważa się katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych,

na które składały się:



suwerenna równość;



powstrzymanie się od groźby użycia siły i jej użycia;



nienaruszalność granic;



integralność terytorialna państw;



pokojowe rozstrzyganie sporów;



nieingerencja w sprawy wewnętrzne;



poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności;



równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia;



współpraca między państwami;



wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

Koszyk II - Współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego –

obejmował zagadnienia z zakresu wymiany handlowej, współpracy gospodarczej oraz naukowo-technicznej.

Z kolei w koszyku III - Współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych - odniesiono się

do zagadnień związanych z kontaktami międzyludzkimi, informacją i współpracą w dziedzinie kultury oraz

edukacji. IV koszyk stanowił zapowiedź kontynuacji procesu KBWE.

20. „Jesień ludów” 1989r.

Jesień Ludów (lub Jesień Narodów) – termin określający wydarzenia, które przypadły pod koniec 1989 roku

w Europie Środkowo-Wschodniej, związane ze zmianą ustroju komunistycznego w krajach tej części świata.

Ogół przemian do 1991 roku spowodował przede wszystkim odsunięcie partii komunistycznych od władzy

w krajach znajdujących się w strefie wpływów ZSRR.

Ważną zmianą w układzie sił Europie Wschodniej prowadzącą do Jesieni Ludów była rozpoczęta w 1985 r.

w ZSRR pieriestrojka. Podczas jej trwania, wobec wciąż trwających w Polsce strajków i niepokojów

społecznych, w 1988 r. władze komunistyczne zgodziły się na rozmowy z przedstawicielami

(nielegalnej wówczas) opozycji w Polsce. Podobne wydarzenia miały miejsce na Węgrzech. 2 maja 1989 r.

rozpoczęto likwidację zasieków na granicy z Austrią, a rozmowy rządu z opozycją latem 1989 doprowadziły

do październikowej zmiany konstytucji tego kraju i zmiany oficjalnej nazwy państwa na

„Republika Węgier” (23 października). 23 sierpnia 1989 dwa miliony mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii

utworzyły w rocznicę podpisania Paktu Ribbentrop-Mołotow tzw. bałtycki łańcuch w proteście przeciwko

dominacji sowieckiej. Równolegle, setki obywateli NRD codziennie uciekały do sąsiedniej RFN,

przez sąsiednią Czechosłowację, przez Węgry do Austrii, a nawet przez Polskę – legalnie i nielegalnie

(poprzez Nysę) do Warszawy, gdzie otrzymywali pomoc w Ambasadzie RFN oraz od Obywatelskiego Koła

Parlamentarnego (OKP), rządu Tadeusza Mazowieckiego i Kościoła Katolickiego. Po trudnych

negocjacjach rządu polskiego z Honeckerem, pozwolił on wyjechać swoim obywatelom dwoma „pociągami

wolności” poprzez terytorium NRD do RFN. Gdy 9 listopada 1989 otwarto przejścia graniczne

w Murze Berlińskim zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, przy czym większość pracy

wykonały spontanicznie tysiące ludzi z obu części Berlina. Pod wpływem tych wydarzeń zmiany stały się

faktem w pozostałych krajach bloku. 7 grudnia do rozmów z opozycją przystąpił rząd Bułgarii,

w Czechosłowacji wyłoniono w wyniku „aksamitnej rewolucji” niezależny rząd. W Rumunii 22 grudnia

obalono dyktaturę Nicolae Ceaușescu, a samego przywódcę Rumunii wraz z żoną – po krótkim i dalekim od

legalności „procesie sądowym” – 25 grudnia skazano na śmierć i niezwłocznie rozstrzelano. Wkrótce potem

podział Niemiec na NRD i RFN – za zgodą czterech państw, pomiędzy które podzielono po wojnie strefy

okupacyjne Niemiec wyrażoną na konferencji „dwa plus cztery” 12 stycznia 1990 – przestał obowiązywać

i 3 października 1990 dokonało się zjednoczenie Niemiec. ZSRR został rozwiązany w 1991 roku, jednak już

wcześniej nie był w stanie zapobiec rozpadowi. Najszybciej ze struktury państwa sowieckiego wyłamała się

Litwa, wkrótce potem Łotwa (walki uliczne w Rydze) i Estonia, potem dalsze byłe republiki.

21. Geneza współczesnego terroryzmu.

Lata 70. i 80. to rozwój skrajnie lewicowych organizacji w Europie Zachodniej (RAF w Niemczech

Zachodnich, Czerwone Brygady we Włoszech, Akcja Bezpośrednia we Francji). Intensyfikacji uległa

działalność terrorystyczna organizacji narodowowyzwoleńczych m.in. w Kraju Basków i Irlandii Północnej

(Irlandzka Armia Republikańska). Na czoło wysunął się terroryzm palestyński reprezentowany przez takie

organizacje jak Fatah czy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny. Dnia 5 września 1972 roku podczas

Igrzysk Olimpijskich w Monachium komando Palestyńczyków z organizacji "Czarny Wrzesień",

uprowadziła sportowców ekipy Izraela. Podczas nieudolnej próby odbicia, zakładnicy zginęli.

W tym okresie pojawiło się też zjawisko sponsorowania terroryzmu przez niektóre państwa, jako swego

rodzaju zastępnik wojny.

W latach 80. wraz z zabójstwem prezydenta Egiptu A. Sadata pojawił się nowy rodzaj terroryzmu -

terroryzm fundamentalistyczny, przede wszystkim islamski. W latach 90. terroryzm islamski największe

nasilenie przybrał w Algierii, Egipcie, Libanie (Hezbollah) i Palestynie (Hamas). Najsłynniejszą organizacją

islamskich terrorystów stała się międzynarodowa siatka nazywana Al Kaidą, która 11 września 2001 roku

dokonała największego w dziejach ataku terrorystycznego – zamachu na World Trade Center i Pentagon.

Jednym z tragicznych w skutkach ataków był atak terrorystyczny w Biesłanie, w Północnej Osetii,

1 września 2004 roku, który został przeprowadzony przez komando czeczeńskich terrorystów.

22. Wielkie religie XX wieku.

Chrześcijaństwo, islam, buddyzm i hinduizm.

23. Rozpad kolonializmu.

Największe wpływy i największe kolonie miały państwa zdobywające kolonie od początku, czyli Portugalia

i Hiszpania, spore znaczenie, zwłaszcza od XX wieku, zyskały na tym polu także Belgia, Holandia,

Wielka Brytania oraz Francja. System kolonialny był jednak szkodliwy dla mieszkańców kolonii, którzy

byli niejednokrotnie wykorzystywani przez państwa zwierzchnie. Zagrabiano ich ziemie, surowce

mineralne, wykorzystywano ich jako tanią siłę roboczą. W XX wieku kiedy wzrosła świadomość ludzi

odnośnie do ich praw, a także poprawiła się edukacja, przyniósł proces dekolonizacji i rozpad systemu

kolonialnego.

Główne przyczyny rozpadu systemu kolonialnego:



duży udział ludności kolonii w walkach w czasie II wojny światowej,



wzrost świadomości narodowej spowodowany lepszym dostępem do oświaty,



upadek „mitu białego człowieka”, którego przyczyną był m.in. przebieg II wojny światowej,



ukształtowanie się w państwach kolonialnych elit politycznych, które swoje wykształcenie

i samoświadomość zdobyły w państwach europejskich,



idee zawarte w Karcie Atlantyckiej przejęte później przez Organizację Narodów Zjednoczonych

przeciwstawiające się imperializmowi kolonialnemu,



antykolonialna postawa ZSRR,



kryzys gospodarczy metropolii, który został wywołany zniszczeniami wojennymi; ściśle związany

z nim był także brak środków w budżetach państw-kolonizatorów na utrzymanie buntujących się

kolonii i na walkę z buntem w nich,



utrata mocarstwowej pozycji przez Wielką Brytanię i Francję,



rywalizacja Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych o wpływy w świecie po II wojnie

światowej,



deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1960 r. o przyznaniu niepodległości krajom i ludom

kolonialnym.

Fazy procesu dekolonizacji

Proces dekolonizacji przebiegał falami. Można wyodrębnić trzy główne jego fazy.



faza pierwsza

Przypadała na koniec lat czterdziestych i początek pięćdziesiątych. Objęła obszar takich dzisiejszych

państw, jak: Indie, Birma, Cejlon (Sri Lanka), Holenderskie Indie Wschodnie (Indonezja), Filipiny,

Wietnam, Kambodża oraz Laos.



faza druga

Miała miejsce na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Objęła swoim zasięgiem głównie

posiadłości Wielkiej Brytanii i Francji w Afryce. Wskutek walk prawie jednocześnie uzyskało niepodległość

17 państw. W związku z tym niezwykłym faktem rok 1960 nazywa się „rokiem Afryki” – był to bowiem

rok bardzo wyjątkowy dla tego zniewolonego przez wieki kontynentu.



faza trzecia

Przypadała na lata siedemdziesiąte XX wieku (1974—1975) i swoim zasięgiem obejmowała posiadłości

portugalskie (w wyniku „rewolucji goździków”). Często niepodległość w koloniach uzyskiwano siłą,

co prowadziło do wyniszczających wojen, czego przykładem były wojna indochińska, w Mozambiku czy

Algierii.

Skutki rozpadu systemu kolonialnego:



odpływ białej ludności, który pozbawiał nowo powstałe państwa wykwalifikowanej kadry,



korzystanie z pomocy ZSRR, które spowodowało uzależnienie od bloku komunistycznego,



gwałtowne przejmowanie władzy przez miejscową ludność – powstawanie dyktatur i rządów

autorytarnych lub systemów monopartyjnych,



naruszenie powojennej równowagi sil w świecie – dekolonizacja dla ZSRR była główną bronią

polityczną w rywalizacji z Zachodem.

24. Kryzysy ekonomiczne po II wojnie światowej.

Przegrana Niemiec, odbudowa państwowości itp.

25. Globalizacja.

Globalizacja jest to proces występujący w gospodarce światowej charakteryzujący się przede wszystkim

nasileniem się mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej, rozwój

transportu, komunikacji, telekomunikacji oraz szybki przepływ informacji w mediach. Tej ewolucji

gospodarczej towarzyszą przeobrażenia w sferze społecznej, kulturowej, ustrojowej, politycznej prowadzące

do konfrontacji i zbliżenia w tym zakresie między państwami, narodami, ludźmi całego świata. Globalizacja

ma więc swój wymiar gospodarczy i społeczny, polityczny i kulturowy. Powstaje w tym miejscu pytanie –

jak "globalizacja" wpływać będzie na dalszy rozwój zarządzania i dobrobytu z jednej strony,

oraz demokracji i wolności z drugiej strony w skali całego świata. Politolodzy zadają sobie pytanie na ile

"globalizacja" pozwala na prawidłowe sterowanie i kontrolę nad procesami społeczno - politycznymi w

skali światowej? Wiąże się ono z kontrowersyjną dyskusją wokół przyjętego z języka angielskiego pojęcia

"Global Governance" ujmowanego bądź to jako "kształtowanie się ładu światowego" lub rzadziej "światowa

polityka wewnętrzna", bądź też jako mniej realistyczna koncepcja "rządu światowego" W istocie chodzi

o pogląd szerszej refleksji nad zarządzaniem przyszłych relacji między obiektywnym i widocznym

procesem globalizacji w sferze gospodarczej oraz jego konsekwencjami dla systemu międzynarodowego

oraz roli państw jako jego zasadniczych uczestników.