1

Zakażenia szpitalne w Polsce – stan wiedzy na

kwiecień 2011

Raport programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny

Szpitalnej”

Raport op

racowany na podstawie piśmiennictwa przedmiotu oraz opinii Rady Ekspertów

zaangażowanej w kampanię „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny
Szpitalnej” w składzie:

dr hab. med. Małgorzata Bulanda Prof. UJ – Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń
Szpitalnych,

Katedra Mikrobiologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Colleguim Medicum

w Krakowie

prof. n. farm. dr. hab. n. med. Stefan Tyski

– Narodowy Instytut Leków w Warszawie,

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Maria

Ciuruś – Katedra Nauczania Pielęgniarstwa, Uniwersytetu Medycznego w

Łodzi.

2

Przedmowa

Obecnie zakażenia szpitalne, które są niewątpliwie następstwem rozwoju

nowoczesnej medycyny występują wśród hospitalizowanych pacjentów na całym świecie.
Pojawianie

się nowych klinicznych postaci zakażeń, ich niespotykanych dotąd czynników

etiologicznych, wymaga od środowiska medycznego poszerzania wiedzy w tym zakresie.
Dotyczy to także pacjentów poddających się różnym zabiegom medycznym. Częstość
zakażeń szpitalnych jest jednym z podstawowych wyznaczników jakości, w tym
bezpieczeństwa opieki medycznej, stąd konieczność szeroko zakrojonej edukacji
środowiska medycznego.

dr hab. med. Małgorzata Bulanda

Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych

Wstęp

Współcześnie medycyna, mimo osiągnięć w dziedzinie profilaktyki i leczenia, boryka

się ze zwiększonym ryzykiem występowania zakażeń. Zakażenia szpitalne dotyczą
wszystkich placówek ochrony zdrowia – od tych rejonowych po specjalistyczne kliniki –
występujące na całym świecie.

Dążenie do ograniczenia liczby zakażeń należy do podstawowych, etycznych i

profesjonalnych obowiązków oraz zadań kierownictwa i personelu zakładów opieki
zdrowotnej. Częstość występowania zakażeń wiąże się ściśle z rodzajem wykonywanych u
pacjentów zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych.

Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu

medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu
choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz
śmiertelność pacjentów.

Definicja zakażenia wg ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz

zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) mówi,
że zakażenie szpitalne to zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń
zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:

nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania

albo

wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy
okres jej wylęgania;

Zakażenia możemy podzielić ze względu na:

Mechanizm i czynnik etiologiczny

zakażenia:

o Endogenne

– zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta

o Egzogenne

– zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze

środowiska szpitalnego

3

o

Nieklasyfikowane (np. okołoporodowe) – dla celów rejestracji i kontroli stosuje
się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego

Czas wystąpienia:

o

Zakażenia wczesne – rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla
nowor

odków – do 3 doby)

o

Zakażenia późne – rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla
noworodków – po 3 dobie)

Postać i lokalizację:

o

Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne
zakażenie miejsca operowanego)

o

Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)

o

Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny).

Podstawowe drogi przenoszenia zaka

żeń szpitalnych to przede wszystkim

bezpośredni kontakt personelu szpitalnego z chorymi, kontakt chory – chory oraz drogi
pośrednie, obejmujące np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także wyposażenie
pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach diagnostycznych, leczeniu i
rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma bezpośredni kontakt z chorymi, np. w
trakcie zmiany

odzieży lub karmienia, może zostać przeniesiona na chorych.

I.

Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych na oddziałach zabiegowych.

Czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych może być każdy rodzaj czynnika

zakaźnego (priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).

W epidemiologii zakażeń szpitalnych mówi się, że objawy kliniczne zakażeń

szpitalnych spowodowanych przez bakterie pojawiają ok. 48 godzin od przyjęcia pacjenta do
szpitala lub 48 godzin od wykonania procedury inwazyjnej.

Jeżeli zakażenie ujawnia się

wcześniej, wówczas mówimy o zakażeniu pozaszpitalnym (pacjent prawdopodobnie
przyszedł do szpitala w okresie wylęgania zakażenia).

Dla niektórych specyficznych zakażeń czas ten może być inny; krótszy występuje np.

przy zakażeniu miejsca operowanego, zapaleniu płuc u pacjenta zaintubowanego czy
zakażeniu łożyska krwi u pacjenta z cewnikiem naczyniowym. Dłuższy zaś w przypadku
gruźlicy, ospy wietrznej, zakażeń związanych ze wszczepionymi implantami, zakażeń
grzybiczych, zakażeń wirusami zapalenia wątroby typu A, B lub C czy zakażeń wirusem HIV.

Zakażenia związane z oddziałami zabiegowymi są w dużej mierze zależne od

specjalizacji oddziału i rodzaju zabiegu, ale także od ogólnego stanu zdrowia pacjenta
hospitalizowanego w danym oddziale. Najczęściej występującymi zakażeniami w chirurgii są
zakażenia ropne powstające w wyniku inwazji bakterii do skóry i tkanki podskórnej, mięśni,
kości (szpiku), narządu lub jamy ciała. Zarówno anatomiczna lokalizacja zmian
chorobowych, jak i mikroorganizmy związane z wymienionymi infekcjami mogą się znacznie
różnić.

Zakażenia występujące wśród chorych na oddziałach można podzielić na :

4

Pozaszpitalne (z

ewnątrzpochodne), czyli takie, z którymi chorzy są przyjmowani

do leczenia (w tym zabiegów); są to ropnie skóry, tkanki podskórnej, ropnie
głębokie, stany zapalne narządów jamy brzusznej (pęcherzyka żółciowego,
wyrostka robaczkowego, trzustki), ropnie narządowe (płuc, mózgu), urazy
wielonarządowe z rozwijającym się zakażeniem

Zakażenia występujące w czasie leczenia na oddziale, typowe zakażenia
szpitalne będące najczęściej zakażeniami miejsca operowanego, w tym po
wykonaniu

wszcze

pu,

specyficzne

zakażenia

ran

oparzeniowych,

odmrożeniowych.

Zakażenia towarzyszące, do których może dochodzić w czasie leczenia
zabiegowego; to zapalenie

płuc, zakażenie dróg moczowych, zakażenia łożyska

krwi, biegunki.

Literatura przedmiotu określa najczęstsze typy zakażeń charakterystyczne dla

poszczególnych oddziałów zabiegowych. Należą do nich:

a)

Zakażenia w neurochirurgii:

Zakażenia miejsca operowanego występują jako zakażenia:

o Powierzchowne
o

Głębokie (zakażenie kości czaszki)

o

Narządowe (zakażenia wewnątrzczaszkowe)

Dodatkowo występują zakażenia układów zastawkowych, elektrod, wszczepów kostnych.
Czynniki etiologiczne są zazwyczaj inne niż w zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych.
Najczęściej to Staphylococcus aureus, Pseudomonas, Acinetobacter i grzyby.

b)

Zakażenia w kardiochirurgii:

Powikłania infekcyjne mogą wystąpić po zabiegach: w chorobie niedokrwiennej serca, wad
wrodzonych, wszczepianiu zastawek, rozrusznika.

Zakażenia występują także w zabiegach

wykonywanych w postępującej niewydolności serca, ropniu około zastawkowym, tętniaku.
Zakażenia miejsca operowanego mogą objawiać się jako zakażenia:

o Powierzchowne
o

Głębokie lub narządowe

Wśród czynników etiologicznych należy tu wymienić paciorkowce z grupy „orale” – jamy
ustnej

, enterokoki, gronkowce, a wśród pałeczek Gram ujemnych – Pseudomonas,

Acinetobacter, Serratia, Enterobacter.

c)

Zakażenia w chirurgii naczyniowej:

Częstość zakażeń w tej grupie zabiegów wiąże się z operacjami u ludzi w podeszłym wieku,
z cukrzycą, chorobą wieńcową, niewydolnością oddechową. Wiele zabiegów wykonywanych
jest na naczyniach z pierwotnym zakażeniem ściany tętnic, tętniaków.
Najczęstsze zakażenia występują podczas zabiegu wszczepienia implantu, a także w okolicy
usytuowania wszczepu.
Czynnikami etiologicznymi zakażeń w chirurgii naczyniowej są gronkowce, paciorkowce,
Gram ujemne pałeczki jelitowe, Pseudomonas, a także grzyby. Z uwagi na zmiany

5

niedokrwienne w

operowanych kończynach należy zawsze brać pod uwagę zakażenie

beztlenowymi laseczkami zgorzeli gazowej.

d)

Zakażenia w chirurgii kostnej

W tym przypadku mamy do czynienia z zakażeniami związanymi z wprowadzeniem ciał
obcych BAI (Biomaterial Associated Infections).
U pacjentów, którym wszczepiono implanty zakażenia mogą ujawnić się do 12 miesięcy od
dnia wykonania operacji (podstawową rolę w tych zakażeniach odgrywa kolonizacja implantu
drobnoustrojami

pochodzącymi z:

skóry pacjenta (np.: niedokładnie zdezynfekowana skóra pola operacyjnego,
nieodpowiednie obłożenie pola operacyjnego np. serwetami bawełnianymi zamiast
serwetami barierowymi jednorazowego użycia, nie zastosowanie folii chirurgicznej)

powietrza sali operacyjnej (liczne c

ząsteczki stałe w powietrzu, zanieczyszczona

klimatyzacja, zainfekowane filtry Hepa)

skóry personelu (niedokładnie umyte i zdezynfekowane ręce chirurgów i pielęgniarek
operacyjnych, nie przestrzeganie zasad w czasie nakładania jałowych rękawiczek,
stosowan

ie nieodpowiednich fartuchów chirurgicznych np. bawełnianych, otwieranie

opakowań z jałowym implantem przez osobę, która nie umyła i nie zdezynfekowała
swoich rąk lub złamała zasady aseptyki w czasie otwierania implantu).

Drobnoustroje odpowiedzialne za te

zakażenia to gronkowce koagulazoujemne, gronkowce

złociste, paciorkowce z grupy „orale”, entrokoki, Gram ujemne pałeczki, sporadycznie inne
bakterie.

e)

Zakażenia w chirurgii głowy i szyi

Powikłania infekcyjne po takich zabiegach wywołują drobnoustroje obecne w jamie ustnej, w
tym bakterie beztlenowe oraz grzyby z rodzaju Candida, Aspergillus.

f)

Zakażenia w ginekologii

Zakażeniom w tej grupie sprzyjają zmiany zapalne pochwy lub innych odcinków narządu
rodnego. Kliniczne formy zakażeń miejsca operowanego to:

o

Powierzchowne zakażenia miejsca operowanego (miejsca nacięcia)

o

Głębokie czy narządowe zakażenia miejsca operowanego, w tym zakażenia
miednicy mniejszej.

W następstwie cesarskiego cięcia może wystąpić zapalenie jamy macicy, rzadziej zapalenie
otrzewnej.

Najczęściej izolowanymi czynnikami etiologicznymi tych zakażeń są: E. coli,

Enterobacter, Klebsiella, Gardnerella, Bacteroides fragilis, Ureaplasma, Enterococcus.

g)

Zakażenia po zabiegach w obrębie jamy brzusznej

Zabiegi w polu czystym-

skażonym są stosunkowo rzadko powikłane zakażeniami (np.

operacje żołądka), natomiast w chirurgii jelita grubego i odbytu pole operacyjne jest zawsze
skażone i prawdopodobieństwo zakażenia miejsca operowanego jest wysokie.
Drobnoustroje wywołujące zakażenia rekrutują się z flory jelita grubego, tj. Gram ujemnych
pałeczek jelitowych, niefermentujących.

6

h)

Zakażenia związane z przeszczepianiem

narządów

Najbardziej narażonymi na zakażenia są pacjenci poddawani przeszczepom narządów i
szpiku. Zakażenia wywołują zarówno bakterie, jak i wirusy, grzyby, a nawet pasożyty.
Przyczyną jest brak u tej grupy chorych mechanizmów obronnych, które są zniszczone przez
chorobę oraz sposób postępowania przy przeprowadzaniu przeszczepu. Stopień zagrożeń
zależy od przeszczepianego narządu i warunków jego przechowywania, reakcji biorcy na
przeszczep, stosowania inwazyjnych zabiegów diagnostycznych i leczniczych, długi pobyt
chorego w szpitalu i ekspozycja na czynniki zakaźne otoczenia.
Źródłem zakażeń może być naturalna flora biorcy rekrutująca się z Gram dodatnich
ziarenkowców, Gram ujemnych pałeczek, beztlenowców i grzybów z rodzaju Candida, mogą
to być także wirusy CMV, Herpes. Innym niebezpiecznym źródłem zakażenia jest
przeszczepiony narząd, który może być źródłem wirusów CMV, HBV, HCV, Herpes, bakterii.
Długi pobyt chorego w szpitalu poddanego transplantacji może powodować infekcje, których
czynniki etiologiczne wywodzą się ze środowiska szpitalnego. Szczególnie sprzyja im
bezbronność immunologiczna pacjenta i wiele inwazyjnych zabiegów diagnostycznych i
leczniczych. W tych przypadkach przyczyną zakażenia obok bakterii z rodzaju
Staphylococcus aureus

, E. coli mogą być: Pseudomonas aeruginosa, Legionella,

Aspergillus.
Z powyższego zestawienia wynika, że zakażenia szpitalne mogą być wywoływane przez
różne drobnoustroje.

Najczęściej jako czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych w poszczególnych oddziałach

wskazuje się stanowiące największe zagrożenie epidemiologiczne „drobnoustroje alarmowe”
– wyżej wymienione o wysokiej odporności (odporność powstaje np. po szczepieniu lub po
przechorowaniu jakiejś choroby zakaźnej) na chemioterapeutyki (załącznik 1 do
Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 11.03.2005r. – Dz. U. 2005 Nr 54 poz. 484). Należy
jednak pamiętać, że zakażenia szpitalne mogą być spowodowane drobnoustrojami
należącymi do flory fizjologicznej pacjenta.

II.

Stan zakażeń szpitalnych w Polsce.

Polska jest krajem, w którym zagadnienia dotyczące zakażeń szpitalnych są

ustawowo objęte pewnymi obowiązkami i prawami. Główną regulację w tej dziedzinie
stanowi ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) z dnia 30 grudnia 2008. Dodatkowo
obowiązują:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów
zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz. U. 2005 Nr
54 poz. 484)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r, w sprawie kwalifikacji
członków zespołu kontroli zakażeń szpital (Dz. U. 2010 Nr 108 poz. 706) z dnia 18
czerwca 2010 r.

7

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r. w sprawie zakresu, sposobu
i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań
zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych (Dz. U. 2010 Nr 100 poz.
646) z dnia 9 czerwca 2010r.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 w sprawie sposobu
dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób
zakaźnych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji (Dz. U. 2010 Nr
100 poz. 645) z dnia 9 czerwca 2010r.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r. w sprawie kwalifikacji
członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych (Dz. U. 2010 Nr 108 poz. 706) z dnia
18 czerwca 2010r.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. 2010 Nr 139 poz. 940).

Ustawa z dnia 20 maja 2010 o wyrobach medycznych (Dz. U. 2010 Nr 107 poz. 679).

W ostatnich latach sytuacja

epidemiologiczna w Polsce i na świecie staje się coraz

trudniejsza ze względu na zwiększające się zagrożenia nowymi i powracającymi
zakażeniami i chorobami zakaźnymi, przeciw którym nie ma skutecznych leków ani
szczepionek. Nowa ustawa wprowadziła m.in. obowiązek monitorowania zakażeń w
szpitalach, stosowanie procedur zapobiegających ich występowaniu, obowiązek
wprowadzenia kompleksowego programu nadzoru epidemiologicznego, obejmującego
szerokie badania epidemiologiczne, monitorowanie zachorowalności i umieralności z
powodu zakażeń, kompleksową realizację profilaktyki. Ustawa w szerszym niż dotychczas
zakresie uregulowała obowiązki kierowników zakładów opieki zdrowotnej oraz pracowników
medycznych w odniesieniu do podejmowanych działań zapobiegających szerzeniu się
zakażeń i chorób zakaźnych.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów

zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń podaje wzory raportów
dotyczących zakażeń i drobnoustrojów alarmowych. Należą do nich: raport półroczny o
zakażeniach szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport roczny o zakażeniach
szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport o podejrzeniu ogniska epidemicznego oraz
raport o wygaszeniu ogniska epidemicznego.

Raporty

półroczne i roczne o zakażeniach nie są ze sobą spójne. Raport półroczny

jest dokładniejszy .Niestety roczny nie daje obrazu sytuacji epidemiologicznej w szpitalu. Do
Państwowej Inspekcji Sanitarnej przekazywany jest raport roczny wg wzoru ministerstwa
zdrowia. Zawiera on

informacje na temat wykonanych badań mikrobiologicznych w

poszczególnych oddziałach, zarejestrowanych drobnoustrojów alarmowych, oceny zagrożeń
epidemiologicznych oraz podjętych działań w zakresie profilaktyki zakażeń. Na podstawie
raportu rocznego

nie da się porównać szpitali ani wykonać statystyki zakażeń w skali miasta,

regionu, kraju. Dodatkowo, i

stnieją różnice w sposobie wypełniania raportów przez

poszczególne szpitale. W latach 1997 – 2003 Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych
(PTZSz)

zajmowało się analizą danych przypadków zakażeń szpitalnych rejestrowanych w

szpitalach

, które dobrowolnie przystąpiły do programu najpierw biernej, a następnie czynnej

rejestracji zakażeń. Ogółem w programie wzięło udział ok. 15% szpitali w Polsce. I w tym
czasie publikowano w czasopismach naukowych o sytuacji epidemiologicznej polskich

8

szpitali. Niestety wprowadzenie obowiązku ustawowego rejestracji zakażeń szpitalnych
opartego na złych wzorach rejestrów przerwało tę akcję. Aktualnie nie ma żadnych analiz i
danych dotyczących zarejestrowanych postaci klinicznych zakażeń szpitalnych w polskich
szpitalach. Nie ma również szczegółowych, ujednoliconych instrukcji dotyczących sposobu
interpretacji danych w sposób nie budzący wątpliwości. Trzeba stworzyć nowy program
narodowy oparty na systemie rejestracji przypadków zakażeń szpitalnych metodą czynną,
celowaną. Program, który byłby kompatybilny do programów europejskich. Być może
częściowo będzie można wykorzystać rejestry półroczne (opracowane w poszczególnych
szpitalach). które doprowadzą do ujednolicenia metody rejestracji zakażeń szpitalnych mogą
być wspomagane przez towarzystwa i stowarzyszenia (m.in. Polskie Towarzystwo Zakażeń
Szpitalnych, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych, Małopolskie
Stowarzyszenie Komitetów i Zespołów ds. Zakażeń Szpitalnych). Analiza danych zebranych
ta metodą pozwoli ocenić sytuację epidemiologiczną w polskich szpitalach

III.

Najważniejsze założenia profilaktyki zakażeń szpitalnych.

Profilaktyka zakażeń szpitalnych jest bardzo szerokim tematem. Najważniejszymi

działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest monitorowanie:

przypadków zakażeń szpitalnych,

zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym,

zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych,

oraz przestrzeganie zasad:

izolacji pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub
podejrzanych o chorobę zakaźną,

dezynfekcji skóry (rąk, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, błon śluzowych, narzędzi
chirurgiczny

ch, sprzętu medycznego, wszelkich powierzchni, aparatury medycznej,

sterylizacji sprzętu medycznego,

postępowania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawą o wyrobach medycznych,

postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi,

przygotowania pacj

entów do planowanych i nagłych zabiegów operacyjnych (higiena

ciała, usunięcie owłosienia, ogrzanie, transport do bloku operacyjnego itd.)

obłożenia pola operacyjnego,

postępowania po ekspozycji zawodowej,

postępowania z brudną bielizną,

postępowania z odpadami w tym z odpadami medycznymi.

Bardzo ważne jest również:

szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaźnym,

okresowa kontrola czystości powietrza szczególnie w pomieszczeniach
klimatyzowanych,

zapewnienie dostatecznej liczby personelu

szczególnie pielęgniarek, położnych,

sprzątaczek,

opracowanie standardów postępowania, procedur, instrukcji,

ustawiczne szkolenie personelu i wiele innych.

9

IV.

Organizacja nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi.

Nadzór nad zakażeniami jest podstawowym zadaniem każdego szpitala i powinien

być prowadzony przez wykwalifikowany personel. Program nadzoru nad zakażeniami
szpitalnymi

winien być dostosowany do danej placówki, w zależności od posiadanej przez

nią liczby lóżek, zakresu wykonywanych procedur i specjalizację. Czynnikami sukcesu
właściwego nadzoru są:

d

obrze przygotowany fachowy zespół kontroli zakażeń szpitalnych

wyspecjalizowane laboratorium mikrobiologiczne

wyedukowana kadra zarządzająca

Współpraca członków zespołu, mikrobiologa, klinicystów, personelu pielęgniarskiego,
osób mających bezpośredni kontakt z pacjentem (np. salowe, ksiądz, psycholog,
dietetyczka, osoby podające posiłki/karmiące pacjentów, studenci, odwiedzający,
rodziny chorych),

pracowników administracji i dyrekcji.

Efektywny system nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi powinien prowadzić do

interwencji w celu zapobiegania zakażeniom szpitalnym i do poprawy jakości opieki w
szpitalu. Celem końcowym nadzoru jest zmniejszenie liczby przypadków zakażeń w szpitalu i
zmniejszenie kosztów leczenia.

V.

Edukacja

w temacie zakażeń szpitalnych.

Ponowne szerokie zainteresowanie i praktyczna kontrola poziomu zakażeń

szpitalnych w Polsce ma

dziesięcioletnią tradycję. W tym czasie wdrożono w polskich

szpitalach programy nadzoru, z których najszerzej zakrojone były programy Polskiego
Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych. Zebrane dane pozwoliły chociaż częściowo opisać
sytuację epidemiologiczną w Polsce, a także dokonać wstępnych szacunków oceny kosztów
związanych z zakażeniami szpitalnymi. Uwzględniając odsetek zakażeń szpitalnych i liczbę
corocznie hospitalizowanych pacjentów, ocenia się, że same bezpośrednie koszty leczenia
chorych z zakażeniami szpitalnymi wynoszą ok. 800 mln złotych rocznie. Uzupełniwszy je o
koszty pośrednie, z których najbardziej dotkliwe to przedwczesne zgony, otrzymujemy jasny
wniosek

– zainteresowanie problemem zakażeń szpitalnych, oznaczające edukację i

inwestycje finansowe w obszarze kontr

oli zakażeń szpitalnych, winny być naturalnym

kierunkiem działania i rozwoju ochrony zdrowia. Motywatory do tego winny stanowić wymogi
jakościowe, dobro leczonych, leczących i pielęgnujących, a także względy ekonomiczne.

Skutki zakażeń szpitalnych uderzają we wszystkich. Aż 5 do 10 osób ze 100

hospitalizowanych może nabawić się zakażenia podczas pobytu w szpitalu. Także praca w
ochronie zdrowia jest związana z narażeniem na wiele niekorzystnych czynników, m.in.
biologicznych, fizykochemicznych, psychicznyc

h i innych. Ich konsekwencją może być

wystąpienie zaburzeń zdrowotnych lub chorób zawodowych. Najczęstszym wskazywanym
źródłem zakażenia u personelu medycznego jest pacjent. Z drugiej strony członek zespołu

10

leczącego może stanowić źródło zakażenia dla innych pracowników i swoich podopiecznych
– pacjentów. Drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to więc system naczyń połączonych,
który niekontrolowany, może przyczynić się do wysokich konsekwencji finansowych. Z
danych PTZS wynika, że obniżenie częstości zakażeń szpitalnych o 1 proc. może skutkować
zmniejszeniem kosztów leczenia aż o ok. 7-10 proc.

W ostatnich latach zauważyć można wyraźną tendencję wzrostową pozwów

sądowych kierowanych przeciwko placówkom ochrony zdrowia dotyczących negatywnych

skutków związanych z leczeniem. Obok roszczeń finansowych dotyczących rekompensaty
za

zdarzenia niepożądane i naruszenia praw pacjenta, wiele pozwów dotyczy przypadków

zakażeń szpitalnych

.

Z szacunków Biura Medycznej Obsługi Ubezpieczeń Centrali PZU SA I

PZU Życie SA wynika, że prawie w jednej trzeciej przypadków p

rzedmiotem roszczeń

cywilnych, jakie pacjenci kierują pod adresem polskich szpitali publicznych, są zakażenia
szpitalne.

Należy wiedzieć, że ryzyko pozwu ma znaczenie krytyczne i może zagrozić

egzystencji szpitala.

Placówka medyczna świadoma ryzyka odpowiedzialności cywilnej z tytułu

prowadzonej działalności medycznej, może dokonać transferu tego ryzyka, przenosząc je na
towarzystwo ubezpieczeniowe. To jednak wymaga od szpitala szczegółowych danych o liczbie i
etiologii zakażeń szpitalnych, którymi nierzadko szpital nie dysponuje.

Za zakażenia szpitalne

do odpowiedzialności pociągnięci mogą być też dyrektorzy szpitali, jako osoby zarządzające
placówką ochrony zdrowia. Nie dość tego, zarówno lekarze jak i pielęgniarki kontraktowe
w

edług prawa odpowiadają za zakażenia szpitalne osobiście – odpowiedzialność solidarna.

W przypadku zakażeń szpitalnych nie funkcjonuje więc pojęcie odpowiedzialności zbiorowej,
bo ich konsekwencje ponosi płatnik, personel medyczny, zarządzający szpitalem oraz sama
placówka. Pretekst do posiadania wiedzy na ten temat wydaje się więc oczywisty.

Promocja standardów w celu ograniczenia zakażeń w ochronie zdrowia, działająca na

korzyść pacjenta, personelu medycznego i instytucji finansującej system ochrony zdrowia,
stała się podstawą do utworzenia programu „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program
Promocji Higieny Szpitalnej”. To długofalowa inicjatywa zakładająca edukację społeczną
środowiska medycznego oraz opinii publicznej, rozumianej jako pacjenci i ich otoczenie.
Zadaniem programu jest pomoc w budowaniu świadomości konieczności zapewnienia
higienicznych warunków panujących w szpitalu jako aspektu ważnego zarówno dla
personelu medycznego, jak i pacjenta. Ma on także szerzyć wiedzę na temat właściwych
sposobów zachowania higieny w ochronie zdrowia oraz uzmysłowić pacjentowi, że podczas
pobytu w szpitalu prawo do przebywania w bezpiecznych, higienicznych warunkach jest tak
samo ważne jak fachowa opieka personelu medycznego. Dzięki zaangażowaniu osób,
środowisk i ośrodków, których rola może w największym stopniu i najbardziej efektywnie
sprzyjać pozytywnym zmianom odnośnie rozumienia problemu zakażeń szpitalnych,
program stawia sobie za cel promocję faktów dotyczących realnych sposobów poprawy
sytuacji epidemiologicznej w Polsce.

Aby uzyskać całościowy, wiarygodny i szczegółowy obraz skutków społeczno-

ekonomicznych zakażeń szpitalnych w Polsce niezbędne jest prowadzenie kompleksowych,
celowanych badań w tym zakresie. Przede wszystkim należy wyjść od poznania sytuacji
epidemiologicznej w Polsce. Wobec funkcjonujących rozbieżności w systemie gromadzenia i
rejestracji danych o zakażeniach szpitalnych, sensownym może wydać się postulat
ujednolicenia zasad

rejestracji zakażeń szpitalnych przy wykorzystaniu zaangażowania

Towarzystw: PTZSz i Polskiego Stowarzyszenia

Pielęgniarek Epidemiologicznych oraz

11

pomocy

konsultantów wojewódzkich w dziedzinie epidemiologii. Pozwoli to zebrać dane i

określić, jaka jest sytuacja wyjściowa w zakresie liczby zakażeń szpitalnych. Bardzo istotne
jest uzmysłowienie personelowi medycznemu jak ważne i konieczne jest rejestrowanie
(zgłaszanie do zespołu kontroli zakażeń szpitalnych) wszystkich postaci klinicznych zakażeń
w celu zwiększenia wykrywalności zakażeń szpitalnych – aktualnie w wielu szpitalach
wskaźnik zakażeń szpitalnych dla szpitala wynosi 0,5 – 2%. Wg literatury światowej w
szpitalach powinno się rejestrować od 5-10% zakażeń.

Dodatkowo, w dalszym rozumieniu problematyki zakażeń szpitalnych, a przede

wszystkim ich p

rofilaktyki, zastosowanie mogą znaleźć badania zaplanowane w toku

realizacji programu

Stop Zakażeniom Szpitalnym. W chwili obecnej zakłada się podjęcie prac

w następujących obszarach badawczych:

określenia świadomości personelu medycznego w zakresie zakażeń szpitalnych

określenia świadomości pacjentów w zakresie zakażeń szpitalnych

zbadania

barierowości obłożeń jednorazowych vs. bawełny

oszacowania skutków finansowych zakażeń szpitalnych.

Zakażenia szpitalne stanowią ogromny problem społeczny. Jest to świadectwo

jakości usług medycznych. Należy pamiętać, że zmniejszenie ich liczby to obniżenie kosztów
leczenia przez ograniczenie niepotrzebnych wydatków, a przede wszystkim zmniejszenie
śmiertelności leczonych i liczby niepełnosprawnych po hospitalizacji. Tylko świadomość
istnienia zakażeń szpitalnych i ich następstw, wiedza o ich przyczynach, epidemiologii i
objawach klinicznych, zdobyta w toku edukacji, może doprowadzić do prawidłowej ich
kontroli i zwalczania.

PIŚMIENNICTWO

Fiedotow

M., Denys A., Wybrane aspekty zakażeń szpitalnych, Polski Merkuriusz Lekarski

Medpress, 2006, XXI, 125, 484

– 488

Grochowska M., Semczuk K., Czynna rejestracja zakażeń zakładowych w zakładach opienki

zdrowotnej w Polsce, w: Zakażenia szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo
α-medica Press, Warszawa 2008

Grochowska

M., Semczuk K., Zacharska H., Definicje kliniczne i podział zakażeń

szpitalnych, w: Zakażenia Szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo α-medica
Press, Warszawa 2008

Heczko P. B., Or

ganizacja kontroli zakażeń w szpitalu, w: Zakażenia szpitalne, Heczko P. B.,

Wójkowska – Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009

Koblańska M., Zyski z mycia rąk, „Med. – info”, kwiecień 2010, 34 – 37
Kordel K., Odpowiedzialność cywilna szpitala a zakażenia szpitalne, w: Zakażenia szpitalne,

Heczko P. B., Wójkowska – Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009

Pałka J., W. Truszkiewicz, Zakażenia szpitalne jako przyczyna cywilnych roszczeń

pacjentów, Biuro Medycznej Obsługi Ubezpieczeń Centrali PZU SA I PZU Życie SA,
ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2007, LVII, 81-84

12

Przondo-

Mordarska A., czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych na oddziałach

zabiegowych, w: Zakażenia szpitalne na oddziałach zabiegowych, Bulanda M. (red.),
Polskie Towarzystwo Zak

ażeń Szpitalnych, Kraków 2008

Różańska A., Ekonomika zakażeń szpitalnych, w: Zakażenia szpitalne, Heczko P. B.,

Wójkowska – Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009