Sonety krymskie powstały w pierwszym etapie zesłania Mickiewicza w głąb Rosji. W 1825 na 
mocy  decyzji  administracyjnej  Mickiewicz  udał  się  do  Odessy,  by  podjąć  tam  pracę 
nauczyciela  w  liceum.  Nie  zaczął  tej  pracy,  gdyż  władze  obawiały  się  kontaktu  polskiego 
zesłańca  z  odeską  opozycją  antycarską.  Między  czasie  zaprzyjaźnił  się  z  Bonawenturą 
Zaleskim i jego żoną Joanną, których dom słynął z odwiedzających go ważnych osobistości 
życia  kulturalnego  i  publicznego.  Wkrótce  nawiązał  romans  z  Joanną,  ale  prawdziwym 
uczuciem  darzył  Karolinę  z  Rzewuskich  Sobańską,  która  była  kochanką  gen.  Witta,  szefa 
żandarmerii, szpiega i prowokatora, który uczynił z niej nastawioną antypolsko agentkę tajnej 
carskiej  służby  wywiadowczej.  Latem  i  wczesną  jesienią  1825  r.  Organizowano  wycieczki 
turystyczno-krajoznawcze  do  Akermanu  (przełom  maja  i  czerwca)  i  na  Krym  (sierpień-
październik).  Organizatorem  najprawdopodobniej  był  gen.  Witt,  który  w  ten  sposób  chciał 
zwiększyć nadzór nad Mickiewiczem. Inni uczestnicy wypraw to: Karolina Sobańska wraz z 
jej  ówczesnym  mężem  Hieronimem,  Henryk  Rzewuski  oraz  służba.  W  czasie  wyprawy 
powstały Sonety krymskie. 
 
Pierwszy raz wydano je w Moskwie w 1826 r. pod tytułem Sonety, razem z drugim cyklem – 
22  sonetów  o  charakterze  miłosnym  (tzw.  Sonety  odeskie).  Sonety  krymskie  stanowią  drugi 
przełom w obrębie poezji romantycznej. 
 
Tytuł  cyklu  określa  gatunek  literacki  utworów  (sonet)  oraz  wskazuje  na  okoliczności  ich 
powstania (wyprawy krajoznawcze). 
 
Na cykl Sonetów krymskich złożyło się 18 utworów. Poszczególne sonety nie są ułożone 
chronologicznie, nie stanowią więc kalendarza podróży po Krymie (swobodność 
kompozycyjna). Ogólny temat to człowiek wobec zmiennych zjawisk życia, historii i 
przyrody 
Motto 25 z Goethego (Noty i objaśnienia dodane do Dywanu). 
W całości cyklu panuje jednolity ton powagi, często refleksyjnego zamyślenia, prawie zawsze 
wzniosłości  przejęcia  się  wewnętrznego  niezwykłością  otoczenia  i  sferą  niespodzianych 
doznań wewnętrznych. Szata językowa naszpikowana jest słowami okazjonalnymi miejsca i 
czasu, akcentującymi doraźność, momentalność, aktualność i konkretność obserwacji. 
„Konkretność  czasowa”  obserwacji,  akcentowana  silną  tendencją  do  używania  czasu 
teraźniejszego;  „konkretność  przestrzenna”  ->  konkretne  użycie  języka,  sytuacyjne;  słowo-
nazwa desygnuje konkretny, jednostkowy przedmiot, wskazany palcem w przestrzeni. 



 

Ozdobna hiperboliczność stylu 



  Orientalizm 



 

„Poemat turystyczny” 



 

Pejzaż duszy 



 

Pamięć: liryka wyznań osobistych (I, II, XIV), poezja ruin (VI, XVII), poezja grobów 
(VIII, IX); pamięć wznieca niepokój serca, jej aktywność wiedzie do poznania 

 
Romantyczne  odczucie  nieskończoności  ogarnia  wiele  obrazów  przyrody  krymskiej. 
Przeżywanie Krymu z autopsji (nie jak w oświeceniu obserwatora-erudyty, który poznał już 
kraj  wcześniej  z  lektury).  Wrażeniu  bezpośredniego  oglądania  Krymu  służy  również 
konkretność  opisu,  nazwy  miejsc,  słownictwo  orientalne,  mnogość  jednostkowych 
szczegółów  widoku  uzależnionych  od  czasu  i  miejsca  obserwacji,  jak  również  realność 
uzgodnień widoków z sytuacją obserwatora. Zestawienia obrazowe, linia intonacyjna wpisana 
w tekst, subiektywna metaforyka skojarzeń, wyrazista nadorganizacja składniowa i rytmiczna, 
wieloznaczna,  poetycka  interpretacja  wielu  elementów  świata  przedstawionego,  gra 

paralelizmów, analogii i  kontrastów-wszystko  to kształtuje emocjonalną postawę narratora i 
odbiorcy oraz prowadzą ku zarysowaniu poza tekstem całej nie dopowiedzianej sfery odczuć 
lirycznych.  
Figuralny  styl  służy  deformacji  świata  przedstawionego.  To  pierwszy  wyznacznik 
symbolizmu  cyklu  krymskiego.  Dalsze  wyznaczniki  można  ustalić  w  oparciu  o 
przezwyciężanie  przeciwieństw:  skończoności  i  nieskończoności,  subiektywności  i 
obiektywności.  Przedmiotem  przedstawienia  symbolicznego  staje  się  całość  bytu:  kosmos  i 
chaos. 
Znaczenie Sonetów: 

  Nowe środki wymowności lirycznej (przejawy życia wewnętrznego odtwarzane przez 

kreację  opisu,  opowiadania,  niekiedy  udramatyzować  je  w  postaci  miniaturowej 
scenki dialogowej) 

  Wzbogacenie tematyki 
  Piękno i groza przyrody górskiej 
  Nowa i nowoczesna liryka, drugi przełom w obrębie poezji romantycznej 
  Poezja kreacyjna 
  Symbolizm 

 
Relacja Pielgrzyma do Mirzy: konstrukcja sobowtórowa. Bohater rozczepiony. 
 
MIRZA 

  Człowiek Wschodu 
  Dawny tytuł książęcy; szlachcic turecki 
  Przewodnik,  mistrz,  nauczyciel,  który  uczy  wędrowca  patrzenia  na  egzotykę 

Krymu oraz odczuwania głębszych znaczeń jego piękna i grozy. 

  Mirza stanowi jedynie kontrastowe, orientalne uzupełnienie. To człowiek innej 

kultury,  zachwyt  swój  wyraża  w  hiperbolicznym  uniesieniu  wykrzyknień, 
apostrof  i  ozdobnej,  zaskakującej  metaforyki.  To  on  prowadzi  refleksje 
Pielgrzyma ku sferom znaczeń metafizycznych 

  Góruje nad Pielgrzymem wiedzą o zwiedzanym świecie 
  Człowiek  czynu,  reprezentuje  realne  doświadczenie,  które  staje  się  dobrem 

Pielgrzyma 

 
PIELGRZYM 

  Romantyczny wędrownik 
  Poznający, zadziwiony i refleksyjny obserwator 
  Rzeczywistość poznajemy przede wszystkim poprzez jego doznania 
  Podróżny, cudzoziemiec, poznaje nową egzotyczną krainę, angażuje się emocjonalnie 
  Radość mąci uczucie tęsknoty do ziemi rodzinnej 
  Konkrety  zwiedzanej  ziemi  pojąć  umie  w  kategoriach  znaków  mówiących  o  innej 

rzeczywistości, doświadczeniami swoimi próbuje sięgnąć aż w zaświaty. 

  Poniekąd skazany na wędrówkę, postać bayroniczna, o niejasnej przeszłości, spowija 

go aura tajemniczości i niedopowiedzeń.  

  Nieszczęście zakotwiczone jest w pamięci przeszłości, która stanowi skarb a zarazem 

przekleństwo  bohatera.  To  zniewolenie  przez  pamięć  paradoksalnie  jest  gwarantem 
wolności,  gdyż  ustanawia  między  bohaterem  a  światem  zewnętrznym  rodzaj 
izolującego dystansu (wew. niezależność; nie poddaje się ani historii, ani naturze).  

  Dziecko, które stawia pierwsze kroki w nieznanym sobie świecie; proces zdobywania 

wiedzy (także o sobie samym) 

  Nie zna również świata, który istnieje w nim samym 

 

I.  STEPY AKERMAŃSKIE 

-  Utwór otwierający cały cykl, wprowadza w problematykę, 3 paralele: 

obrazowa (step- morze), nastrojowa (barwy dnia i dźwięki nocy) oraz ideowa 
(egzotyczna natura i tęsknota wygnańca) 

-  Pojawiają się kluczowe motywy (piękno krajobrazu, ogrom i potęga natury, 

wygnanie z ojczyzny) 

-  Poetycka synteza klasycyzmu, staropolszczyzny, orientalizmu i ludowego 

romantyzmu 

-  Oksymorony 
-  2 pierwsze zwrotki są narracyjno-opisowe: dominuje opis piękna stepu, 

nakładają się na siebie dwa obrazy: oceanu i stepu („ suchego przestwór 
oceanu”, „fala łąk”); na zmysły oddziałują liczne plamy świetlne i kolory 
(„zieloność”, „błyszczy obłok”) 

-  Nastrój wiersza buduje zapadający zmrok, do wrażeń wzrokowych dołączają 

się słuchowe 

-  Subtelne dźwięki powodują, że pod.lir. głębiej wsłuchuje się w przestrzeń 

nocy, w nadziei, że usłyszy jakiś głos z odległej Litwy 

-  To pejzaż duszy 
-  Obraz jako ekwiwalent i znak emocji 
-  Człowiek staje w oko w oko z nieskończonością (to atrybut świata) 
-  Pod.lir. jest oszołomiony sytuacją, wszystko jest nowe 
-  Język nie nazywa przeżycia 
-  Natura decyduje o tym, co odczuwa pod.lir. (naturocentryzm) 
-  Pod.lir. jest wykreowany: „paleta nastrojów”, różne punkty widzenia, gra 

impulsów 

-  Zmiana czasów (przeszły na teraźniejszy) 
 

II. CISZA MORSKA 

-  Ten sonet rozpoczyna „właściwą” podróż na Krym 
-  Droga morska; na wysokości Tarkankutu ( przylądek Krymu) zalega cisza 

morska zwiastująca burzę 

-  Statek ogarnia bezruch, wszyscy są w doskonałych nastrojach 
-  Porównanie ciszy morskiej do pozornego uśpienia namiętnej duszy 

ludzkiej, na której dnie, niczym hydra, czają się wspomnienia i myśli; 
nawet gdy dusz jest spokojna, pamiątki przeszłości drażnią ją, nie 
odchodzą w zapomnienie. 

-  Pozór i rzeczywistość 
-  Paralelizm: morze-myśl, polip-hydra pamiątek, zachmurzone niebo-burza 

namiętności, cisza morska-serce spokojne 

III. ŻEGLUGA 

-  Kontynuacja  poprzedniego  sonetu,  środkowe  ogniwo  poprzedzające 

kulminacyjny dla tej części sonet Burza 

-  Pogrążony w bezruchu okręt ożywa 
-  Poeta dynamizuje świat przedstawiony wiersza, ożywienie okrętu i załogi 

przynosi nastrój optymizmu, radości, poczucia wyzwolenia 

-  Człowiek zdaje się rzucać przyrodzie wyzwanie, dąży do jej okiełznania i 

podporządkowania sobie 

-  Uczucia te podziela również pod.lir., którego dusza również „lotem buja 

wśród odmętu”; czuje, że niczym wolny i swobodny ptak może szybować 
wyzwolony spod ziemskich ograniczeń i udręki 

-  Skróty sytuacyjne, ograniczenie się do jednego dobitnego obrazu oraz 

bezpośredniość przedstawiania 

-  Poryw i entuzjazm ducha 

 
IV. BURZA 

-  Kulminacja podróży morskiej 
-  Wybucha burza, załoga walczy z żywiołem, jednak jest bez szans 
-  Atmosfera grozy i przerażenia 
-  Krótkie, urywane zdania lub równoważniki zdań podkreślają gwałtowność 

starcia człowieka z żywiołem 

-  Liczne wyrażenia dźwiękonaśladowcze („wicher z tryumfem zawył”) 
-  Statek wydaje się być maleńką łupiną, wydaną na pastwę bezlitosnemu 

morzu 

-  Przerażona załoga nie jest w stanie ocalić statku, woda wdziera się na 

pokład, wydaje się, że wszyscy utoną (jedni się modlą, inni żegnają się z 
przyjaciółmi lub leżą nieruchomo) 

-  Pod.lir siedzi gdzieś z boku, milczący, obojętny na wszystko, jego myśli 

krążą wokół nadchodzącej śmierci; zazdrości pozostałym pasażerom 
„szczęśliwy, kto siły postrada, albo modlić się umie, lub ma, z kim się 
żegnać”; on nie rozpacza, bo nie ma nic do stracenia, jest samotny, nie 
potrafi się nawet modlić, widocznie stracił już nawet wiarę => bajroniczny 
paraliż duszy 

 
V. WIDOK GÓR ZE STEPÓW KOZŁOWA 

-  Forma dialogu 
-  Kozłow – miasteczko w zach. części Krymu 
-  Fascynacja Czatyrdahem, szczyt góry rozświetlony zachodem słońca 

kojarzy się z łuną pożaru nad miastem 

-  Diwy to pokonane, złe geniusze, w ludowo-poetyckim przypuszczeniu 

Pielgrzyma, starają się zakłócić dzieło stworzenia, wznosząc nową górę 
Kaf (wg legendy za nią mieszkają, na końcu świata)- Pielgrzym zna 
kosmogonię wierzeń orientalnych 

-  Mirza jest pełen uwielbienia i czci dla tej góry, gdzie oddech zamarza 
-  Kto zdobędzie ten szczyt, ma nad sobą już tylko gwiazdy, to symbol 

ludzkiej dumy i wolności 

-  „posąg człowieka na posągu świata” 
-  Hiperbolizacje 
-  Bezgraniczna dal 
-  Pytanie zadziwienia 

 
VI. BAKCZYSARAJ 

-  Opis wymarłego i opuszczonego miasta – dawnej stolicy chanów 

krymskich 

-  Bakczysaraj był symbolem władzy, bogactwa i potęgi dynastii Girajów, a 

teraz jest wymarły i opustoszały; wszędzie straszy pustka 

-  Kiedyś potęgą był tutaj człowiek, teraz jest natura 

-  Roślinność wdziera się do dawnych sal („sofy, trony (...)przeskakuje 

szarańcza, obwija gadzina”) 

-  Pojawia się powój, będący zwiastunem zmierzchu panowania w tym 

miejscu człowieka, jego klęski i nicości 

-  Opis fontanny haremu, która opiera się działaniu czasu i potężniejszej od 

człowieka przyrody 

-  Personifikacja fontanny, rozpacza, „perłowe łzy sącząc”, wspomina dawne 

czasy 

-  Podróżny ma świadomość klęski wszelkich wartości uznanych przez 

dumnych ludzi za wieczne i niezniszczalne 

-  Niezniszczalna okazuje się tylko natura, pozornie tylko zmienna i ulotna 
-  Błędem człowieka jest uważanie się za istotę posiadającą władzę nad 

całym światem, gdyż w rzeczywistości jest bezbronny 

-  Kultura to świadectwo wartości 
-  Ruina ma wartość symbolu – stoi na przecięciu natury i kultury 

 
VII. BAKCZYSARAJ W NOCY 

-  Przykład fascynacji Mickiewicza kulturą i wierzeniami Wschodu 

(orientalizm) 

-  Ekstatyczna estetyka; kreacja, percepcja piękna 
-  Ekstatyczna pamięć, czyli taka, która bazuje na tak mocnych 

wspomnieniach, że determinują one odbiór 

-  Przepych, haremy, baśniowość 
-  Obrazowanie kosmograficzne 
-  Przestrzeń: bezkres, nieskończoność 
-  Wertykalizm, horyzontalizm: góra # dół 
-  Rzeczywistość we wszystkich jej wymiarach 
-  Świadomość symboliczna 
-  Atmosfera wiersza jest wyciszona, panuje noc, świeci księżyc, wierni 

opuszczają meczet 

-  Liczne słowa związane z obrzędami i budownictwem orientalnym: dżamid 

(meczet), izan (zwoływanie wiernych do meczetu przez muezinów), menar, 
farys 

-  Mrok nocy czasem rozświetla błyskawica 
-  Świat pełen tajemnic i baśni (przywołana o Elbisie - Lucyfer) 
-  Brak spersonalizowanego bohatera 
-  Liczne porównania: księżyc i zorza jako para miłosna na komnatach 

haremu 

 
VIII. GRÓB POTOCKIEJ 

-  Na Krymie krąży legenda o pochodzącej z Polski niewolnicy. Po jej 

śmierci zakochany w niej chan wystawił wspaniały grobowiec, symbol 
miłości 

-  Rozważania o przemijaniu życia ludzkiego, zwłaszcza o śmierci z dala od 

ojczystego kraju 

-  Pielgrzym jest przekonany, że jemu także przyjdzie zakończyć życie na 

wygnaniu, ma nadzieję, że jego grób także będą odwiedzać rodacy, by 
dźwięk rodzinnej mowy „ocucił” go choć na chwilę 

-  Wyraz rozpaczy 
-  Złote motyle to symbole szczęśliwej przeszłości 

 
IX. MOGIŁY HAREMU 

-  Kontynuacja poprzedniego sonetu 
-  Opis mogił zmarłych przedwcześnie niewolnic z haremów potężnych 

chanów 

-  Dziewczyny nazywane są różami edeńskimi i niedojrzałymi gronami 

winnymi 

-  Żal nad niedolą dziewczyn, których przeznaczeniem było życie w niewoli, 

za życia odgrodzone od zewnętrznego świata, po śmierci skryte pod 
zasłoną „niepamięci czasu” 

-  Mirza zauważył, że Pielgrzym jako jedyny z cudzoziemców uronił łzę nad 

grobami niewolnic, pozostali traktowali cmentarz jako ciekawostkę 
podróżniczą 

-  Monolg-elegia 

 
X. BAJDARY 

-  To dolina na południu Krymu 
-  Dwie paralelne części: pęd na koniu po dolinie (motyw pędu) i skok na 

rumaku do morza 

-  Rumak nie nadąża za wyobraźnią bohatera, pęd jako środek niezwykłego 

oszołomienia się poety 

-  Chaos jako stan ducha, entuzjazm 
-  Próba uwolnienia się od smutnych rozważań nad nietrwałością i 

przemijalnością ludzkiego życia 

-  Motyw jazdy konnej, upajania się wolnością i swobodą 
-  Ucieczka od gnębiących myśli, poszukiwanie zapomnienia i cudu 

niepamięci, jaki dać może zmęczenie i zabłądzenie w obcym kraju 

-  Dusza pod. lir. jest jak wzburzony morski bałwan 
-  W chaosie, burzy, wirze fal poszukuje choćby chwilowego zapomnienia, 

przynoszącego ukojenie i wytchnienie 

-  Jedyny sonet bez pierwiastków krajobrazowych 

 
XI. AŁUSZTA W DZIEŃ 

-  Zachwyt orientalnym krajobrazem i krymską przyrodą 
-  Wyrazy tureckie (np. chylat - mgła, namaz – poranna modlitwa czy kalif – 

tytuł muzułmańskiego władcy) podkreślają egzotykę i tajemniczość 
widoków 

-  Budzący się dzień, przesłonięty jeszcze poranną mgła, ale już 

zachwycający kolorami, krajobraz stopniowo odsłania się 

-  łąka skąpana w kwiatach, motyle i odległa szarańcza – obraz niemal 

sielankowy 

-  Pojawiają się jednak motywy zwiastujące niepokój, groźbę (atmosfera 

katastrofalna): obok „wre morze i odparte z nowym szturmem pędzi; w 
jego szumach gra światło jak w oczach tygrysa” – zapowiedź burzy, która 
zburzy sielankowy nastrój beztroski i bezpieczeństwa 

-  Brak spersonalizowanego bohatera 

 
XII. AŁUSZTA W NOCY 

-  Nadchodzi noc, która u stóp Czatyrdahu nie zwiastuje spokoju – otoczenie 

tętni tajemniczym, egzotycznym życiem 

-  Cisza jest tylko pozorna, mrok tymczasowy 
-  Szmer strumieni usypia, w powietrzu unosi się zapach kwiatów 
-  Pielgrzym układa się do snu, zaczyna padać deszcz („potop złoty”), góry 

ożywają, świat budzi się do życia, by zaraz znów pogrążyć się w mroku 

-  Zmienność nastrojów Pielgrzyma (jest czujny, potem się uspokaja, po 

chwili „budzi się” 

-  Mieszają się wrażenia wzrokowe, słuchowe i zapachowe 
-  Apostrofa do krymskiej nocy (przyrównana do kobiety, odaliski) 

 
XIII. CZATYRDAH 

-  Fascynacja i zachwyt orientem, krymskimi górami, a zwłaszcza 

monumentalnym Czatyrdahem 

-  Monolog Mirzy, który odczuwa przed dostojną górą niemalże nabożną 

cześć, monolog- oda lub hymn 

-  Liryka inwokacyjna, liryka roli 
-  Podniosła, dramatyczna litania 
-  Czatyrdah jako krymski Synaj 
-  Łączność między Pielgrzymem a Mirzą 
-  Styl azjański – miał charakteryzować mowę ludzi wschodu 
-  Metaforyka Mirzy: religia, władza 
-  Hiperbolizacja: zwykła góra – monumentalny gmach 
-  Czatyrdah: „maszt krymskiego statku”, „minaret świata” 
-  Góra zostaje upersonifikowana: olbrzym ubrany w płaszcz z ciemnego lasu 

i przystrojony turbanem z chmur 

-  To coś znacznie doskonalszego nad przeciętnego śmiertelnika, pośrednik 

między Bogiem a ludźmi 

-  Bóg jest wobec natury transcendentalny 
-  Kosmos trwa w niewzruszonej stabilności 
-  Bogactwo topiki poetyckiej, złożony system metaforyki, przerzutnie, 

rozbudowane zdania, inwersje, tok anaforyczny, który powoduje 
paralelizm składniowy (cechy mowy ozdobnej) 

-  Dystans między tym co się dzieje a Mirza 
-  Mentalność człowieka Wschodu (bunt był niemożliwy, pokora wobec 

władzy) 

-  Ekspresja doświadczenia religijnego 
-  Wykrzyknik podziwu 

 
XIV. PIELGRZYM 

-  Samotna wędrówka pozbawionego ojczyzny tułacza 
-  Ogromna tęsknota za utraconą Litwą 
-  Chociaż pod.lir. przebywa w przebogatej krainie, nie może zapomnieć 

skromnych lasów dalekiej ojczyzny  

-  Kontrast: niezmierzone bogactwa i przepych orientu – zwykły wiejski 

krajobraz Litwy 

-  Splecenie obrazu utraconej ojczyzny z obrazem ukochanej kobiety, która 

żyje daleko stąd – granica tych uczuć zaciera się 

-  Pod.lir. jest rozdarty, nie wie czy ukochana go jeszcze pamięta, czy ma 

świadomość jego wierności i żaru jego uczuć 

-  Połączenie obrazu ojczyzny i ukochanej, sprawia, że Litwa ulega 

antropomorfizacji – pod.lir. zastanawia się czy Litwa pamięta o 

stęsknionych za nią wygnańcach; ta niepewność jest przyczyną tragicznego 
rozdarcia, dręczącego umysł i duszę Pielgrzyma 

-  Pod. lir. błąka się również w krainie swojej osobowości 
-  Osobowość rozdarta, niespójna, nieharmonijna; nie rozumie sam siebie, na 

kolejne pytania nie pada odpowiedź, człowiek ten stoi u progu 
kształtowania swojego światopoglądu 

 
XV. DROGA NAD PRZEPAŚCIĄ W CZUFUT – KALE 

-  Dialog Mirzy z Pielgrzymem, odbywających niebezpieczną przeprawę nad 

górską przepaścią 

-  Mirza ostrzega Pielgrzyma, by ten nie spoglądał w dół, bowiem od widoku 

otchłani można dostać zawrotu głowy i runąć w głębię 

-  Pielgrzym spojrzał w dół, a widok, jaki zobaczył, był tak niezwykły, że nie 

sposób go opisać 

-  Przepaść: nieskończoność, cudowność, której ludzki rozum nie jest w 

stanie ogarnąć i zrozumieć 

-  Pejzaż stanowi punkt wyjścia dla rozważań natury trnscendentalnej, 

dotykającej tajemnicy wszechrzeczy 

-  Zamilknięcie oszołomienia 
-  Celem sonetu nie jest opis drogi nad przepaścią, lecz wrażenie wzniosłości, 

jakie ta droga budzi 

-  Obrazowe połączenie górskiej przepaści z morską otchłanią 

 
XVI. GÓRA KIKINEIS 

-  Górska osada tatarska 
-  Kontynuacja wędrówki nad przepaściami, wokół otchłanie i piękno 

krajobrazu 

-  Nawet Mirza ulega poetyckiemu nastrojowi chwili 
-  Piękne morze u stóp góry, woda z tej wysokości kojarzy się z niebem, 

które rozpościera się u stóp ludzkich; pod nimi przepływają chmury, 
podobne śnieżnym wyspom na bezkresie mórz 

-  Obrazowe połączenie górskiej przepaści z morską otchłanią 
-  Przed nimi znajduje się wąwóz 
-  Monolog-dytyramb o największym napięciu dramatycznym 

 
XVII. RUINY ZAMKU W BAŁAKŁAWIE 

-  Nastrój podobny do tego z sonetu Bakczysaraj 
-  Opis ruiny, w jaką obróciło się dzieło ludzkich rąk 
-  Górski zamek był warownią strzegącą Krymu przed najazdami wrogów; 

mimo, że oparł się nieprzyjacielskim najazdom, to jednak musiał ulec 
wpływowi czasu 

-  Przyroda i wieczna natura zwyciężyły człowieka 
-  Dziś ruiny przypominają wymarłe miasto, które spustoszyła zaraza, gdzie 

„sępy czarnym skrzydłem oblatują groby” 

 
XVIII. AJUDAH 

-  Utwór zamyka cykl sonetów, podsumowanie całości, refleksja na temat 

poezji i miejsca poezji w świecie 

-  Poezja poezji 
-  Spokój i pogoda 

-  Harmonia pomiędzy poetą a światem 
-  Medytacja w obliczu skał i morza-czas teraźniejszy, refleksyjna apostrofa-

czas nieokreślony 

-  Nieskończona perspektywa paraboli 
-  Pod.lir. spogląda ze szczytu Ajudahu w dół na spienione morskie wody, 

które bezustannie atakują rozciągający się u stóp góry brzeg 

-  Obraz bardzo dynamiczny („ spienione bałwany”, „kołują wspaniale”’ 

„buchają” itd.) 

-  Parabola w stoickiej scenerii skał i morza 
-  Woda cofając się, zostawia na piasku „muszle, perły i korale”; ten obraz 

nasuwa refleksje 

-  Cofające się morze i pozostawione na brzegu muszle to jakby odbicie 

duszy: „poety młodego”, którego często targają burze namiętności, jednak 
po ich odejściu w niezgłębioną toń zapomnienia pozostają „nieśmiertelne 
pieśni”, które w przyszłości mogą stanowić świadectwo istnienia poety w 
świadomości potomnych, być niczym wieniec laurowy 

-  Metaforyczne zdystansowanie się pod.lir. do jego burzliwego życia, które 

nie szczędziło mu cierpień i trosk 

-  Romantyczny poeta jest jednostką szczególnie wrażliwą, odczuwającą 

wszelkie rozczarowania życiowe znacznie silniej niż zwykły śmiertelnik; 
to poeta ma możliwość zrozumienia swego bólu i nieszczęść, jakie na 
niego spadają: mają one stanowić poetyckie natchnienie i wieść go ku 
wiecznemu życiu w swych utworach. Wszelkie życiowe klęski i burze 
stanowią materiał do wierszy, które, niczym muszle na brzegu, będą 
świadectwem minionych cierpień i trosk. Misją poety jest umiejętność 
uczynienia swych osobistych tragedii arcydziełami sztuki, perłami i 
koralami 

-  Mimo pozorów przemocy mistrza do młodego adepta liryki, daje 

świadectwo namysłu twórcy nad własnym dziełem 

-  Źródłem aktu poetyckiego jest aktywność uczuciowa