1. Odkrycia geograficzne.

1488

Bartłomiej Dias

Opłynięcie i odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei

1492

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Ameryki (12 X): odkrycie części Bahamów, Kuby i Haiti

1493

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Dominiki, Gwadelupy i Puerto Rico

1494

Krzysztof Kolumb

Odkrycie Jamajki

1497–1498 Vasco da Gama

Odkrycie drogi do Indii wokół Afryki

1498

Krzysztof Kolumb

Odkrycie wybrzeży Ameryki Południowej i Trynidadu

1500

Diogo Dias

Osiągnięcie Madagaskaru

1501–1502 Amerigo Vespucci

Badania wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej

1502–1504 Krzysztof Kolumb

Odkrycie wschodnich wybrzeży Ameryki Centralnej

1509

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Cejlonu i Półwyspu Malajskiego

1514

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Chin

1519–1521 Cortes

Podbój Meksyku

1519–1522 Ferdynant Magellan Pierwsze opłynięcie Ziemi

1520

Ferdynant Magellan Odkrycie Cieśniny Magellana i Ziemi Ognistej

1521

Ferdynant Magellan Odkrycie Guam w Marianach i osiągnięcie Filipin

1531–1534 Pizzaro

Podbój państwa Inków

1542

żeglarze portugalscy Osiągnięcie Japonii

1770

James Cook

Odkrycie wschodnich wybrzeży Australii

1772–1775 James Cook

Wyprawa dookoła świata; pierwsze opłynięcie Ziemi z zachodu na wschód

2. Przyczyny odkryć geograficznych.



problematyczny deficyt metali i kruszców szlachetnych,



stale rosnące ceny produktów pochodzenia Blisko i Dalekowschodniego przez problemy z krajami
tzw. Lewantu,



umocnienie się Turcji Osmańskiej w Azji Mniejszej i ograniczenie przez nich możliwości
handlowych,



coraz liczniejsi korsarze na Morzu Śródziemnym,



chęć odkrycia morskiej drogi do Indii z pominięciem Arabów,



kryzys gospodarki feudalnej w Portugalii i Hiszpanii.

3. Skutki odkryć geograficznych.
skutki gospodarcze

skutki społeczne

skutki polityczne



nowe uprawy i plantacje,



rozwój techniki morskiej,



zwiększenie liczby kupców,



nowe rynki zbytu,



eksploatacja nowych lądów -
nowe źródła dochodów,



upadek starych i rozwój
nowych potęg handlowych,



spadek cen złota – rewolucja
cen,



rozwój gospodarki handlowo-
pienieżnej,



dualizm

gospodarczy

w

Europie.



zmiana

mentalnościowa

Europejczyków – świat był
większy niż się wydawało, były
inne ośrodki cywilizacji silnie
rozwiniętej,



nowe sposoby nawigacji,



zniszczenie

cywilizacji

amerykańskich,



chrystianizacja nowoodkrytych

ziem,



początek

niewolnictwa

nowożytnego w Europie,



początek globalizacji.



powstanie

imperiów

kolonialnych,



Hiszpania i Portugalia jako

państwa mocarstwowe,



podział świata na dwie strefy
wpływów.

4. Przemiany społeczno-ekonomiczne w Europie.



Demografia:

o

wyraźny, większy niż w końcowej fazie średniowecza, przyrost naturalny w XVI
i pierwszej połowie XVII wieku, przyczyny:

 wzrost handlu wewnątrz kraju w przypadku klęsk głodu,
 poprawa warunków higienicznych i mieszkaniowych;

o

wzrost liczby wielkich miast w Europie, głównie zachodniej.



Zmiany struktur społecznych:

o

początki burżuazji,

o

początki klasy robotniczej,

o

wyraźne wyodrębnienie się arystokracji dziedzicznej,

o

pojawienie się elementów demokratycznych w skali europejskiej, zwiększenie roli mieszczan.



Rozwój techniki produkcji:

o wzrost produkcji w sukiennictwie poprzez wynalezienie warsztatu samoprząśniczego,
o

zmodernizowanie koła wodnego (umieszczenie na wodospadzie) jako formy dźwigu,
które umożliwiało ciężką pracę w kopalniach oraz przy wytopie metali,

o

udoskonalenie

budowy

okrętów

poprzez

uprzednią

budowę

szkieletu

statku,

którą obudowano deskami, umieszczanie coraz większej ilości masztów na statku co zwiększało
jego prędkość,

o wynalezienie druku i drzeworytnictwa,
o

pojawienie się pierwszych zegarów sprężynowych i początek mechaniki precyzyjnej,

o upowszechnienie się broni palnej.



Rolnictwo:

o

zastąpienie sierpa kosą,

o wzrost powieszchni rolnej,
o

rozwój trójpolówki i w całej Europie i początek płodozmianu.



System nakładczy:

o

pojwienie

się

pierwszych

manufaktur

rozproszonych:

nakładca

skupował

towar,

przesyłał chałupnikom do obróbki, następnie go sprzedawał.



Manufaktury:

o

pierwsze przedsiębiorstwa typu kapitalistycznego,

o

pojawienie się pierwszych form przemysłowych.



Handel i kredyt:

o

rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej,

o powstawanie towarzyst handlowych, tzw. kompanii,
o pojawienie się giełd wekslowych i towarowych.



Akumulacja pierwotna i rynek pracy najemnej:

o akumulacja pierwotna – zjawiska powiązane: wywłaszczenie chłopów, eksploatacja bogactw

kolonii, ekspansja Europejczyków na inne kontynenty,protekcjonizm państwowy,

o

kształtowanie się rynku pracy najemnej,

o

praca jako „towar”.

5. Dualizm gospodarczy w Europie.
Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu
w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne),
a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się
w XVI wieku.
Przyczyny dualizmu gospodarczego:



wielkie odkrycia geograficzne,



rezygnacja ze służby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych,



pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napływem

szlachetnych kruszców a tym samym spadek realnej wartości pieniądza,



dążenia szlachty do zwiększenia swoich dochodów, w Europie po zachodniej stronie Łaby poprzez

zmniejszenie pańszczyzny i zawierania dzierżaw krótkoterminowych, natomiast w Europie na wschód
od rzeki poprzez powiększanie folwarków, tym samym odbierając ziemie chłopom.

6. Rozwój handlu europejskiego w XVI wieku.
W

okresie

XVI-XVII

w.

nastąpił

znaczny

rozwój

gospodarki

towarowo–pieniężnej.

Zwiększona masa towarowa rozchodziła się na bliskie i dalekie — często zagraniczne
—

rynki

za

pośrednictwem

coraz

liczniejszych

i

stale

bogacących

się

kupców.

W ich rękach gromadziły się pokaźne środki pieniężne, zarówno dzięki wzrostowi produkcji,
jak i dzięki ciągłemu rozszerzaniu się rynku zbytu. Wzrost podaży towarów wynikał ze stale rosnącego popytu,
w czym decydującą rolę należy przypisać powiększaniu się liczby ludności. Rozwój gospodarki
towarowo-pieniężnej wymagał dalszego udoskonalania jej organizacji. Obok średniowiecznych gildii
kupieckich, coraz częściej powstawały towarzystwa handlowe, tzw. kompanie, oparte na nieco innych
zasadach. Głównym celem tych kompanii była monopolizacja handlu z dalekimi krajami.
Do tego rodzaju towarzystw należały przede wszystkim powstałe w tym okresie kompanie angielskie,
jak np. Kompania Lewantyńska (1518), Kompania Afrykańska (1536), Kompania Moskiewska (1555)
czy Kompania Wschodnia (1579). Rozwijały się banki, instytucje znane już dobrze w średniowieczu,
zaczynały pojawiać się giełdy, najpierw wekslowe, a później w ciągu XVI w. także — towarowe.
Giełdy pierwszego typu pojawiły się przede wszystkim we Włoszech, następnie zaś Włosi organizowali giełdy
w wielkich centrach handlowych Europy — Londynie, Brugii, Antwerpii, Lyonie i innych miastach
(druga połowa XV w.). Obok kompanii kupieckich w XVI w. rozkwit przeżywały również wielkie domy
kupiecko-bankierskie. Cechą charakterystyczną tych swoistych przedsiębiorstw kapitalistycznych był brak
jakiejś

specjalizacji.

Zajmowały

się

one

zarówno

handlem,

udzielaniem

kredytu,

jak i produkcją. Przedsiębiorstwa te stanowiły własność jednej rodziny i przechodziły z pokolenia na pokolenie.
Wyrosły

potężne

dynastie

kupców-bankierów.

Ważną

rolę

odgrywały

również

jarmarki,

zarówno lokalne jak i europejskie. Skupiały one handel towarami pierwszej potrzeby i wiązały często ze sobą
określone państwa i regiony ekonomicznie i towarowo.



Handel lokalny

Handel śródziemnomorski pomiędzy wschodem i zachodem został zdominowany przez Francuzów, Holendrów
i Anglików. Podobnie nastąpił rozwój handlu morskiego na Bałtyku, do którego włączyła się Anglia.
Szybko został jednak przejęty przez Holendrów. Dominował tutaj wówczas handel zbożem
oraz drewnem i produktami pochodnymi (smołą i potażem).



Handel światowy

Szybki i gwałtowy rozwój w handlu zaliczyła Portugalia, która zdominowała w XVI wieku handel morski
z Indiami, Chinami i Japonią. Był on intensywny, w Indiach przybierając postać rabunkowego.
Prowadzono wówczas równocześnie ewangelizację tych ziem co spowodowało zamknięcie Japonii
na jakiekolwiek kontakty z Europejczykami od 1639 r. Jedynie Holandia pozostawiła sobie takie prawo,
gdyż nie wysyłała misjonarzy. Dominowali oni również w handlu z Azją Południowowschodną. Hiszpania
choć miała monopol na korzystanie z zasobów amerykańskich nie rozwinęła handlu z tą częścią świata.
Wykorzystali tę sytuację Francuzi, Anglicy i Holendrzy. Podczas hiszpańskiego wyzysku w Ameryce rozwinął
się handel niewolnikami, którego monopol posiadała Portugalia.

7. Przyczyny reformacji w Europie.
Na rozwój reformacji wpłynie kilka przyczyn:



nowe struktury ekonomiczne, wojny, upadek nauki i szerzenie się zabobonu,



kryzys polityczny – osłabione cesarstwo,



różnice w życiu mieszkańców wsi i miast; chęć uzyskania przez chłopów wolności ekonomicznej

i społecznej,



zróżnicowanie sytuacji materialnej duchowieństwa (złe wynagradzanie przez beneficjatów,

„korzystanie z papiestwa”); pochodzenie biskupów wyłącznie ze stanu szlacheckiego;
obniżenie wymagań dla kandydatów do stanu duchownego,



brak zrozumienia dla wykonywania obowiązków duszpasterskich – brak odniesień do Słowa Bożego,



upadek życia zakonnego; ustanawianie opatów komendatoryjnych – biorących dochody,

a nie przebywających w klasztorach; demoralizacja zakonników,



subiektywizm pobożności ludowej; religia słabo kształtowała postawę życiową – religijność formalna

(uczęszczanie

na

msze

i

nabożeństwa,

fundacje,

odpusty,

relikwie,

pielgrzymki)

– zamiast przyjmowania sakramentów i rozumienia duchowych wartości



fiskalizacja i komercjalizacja religii,



upadek życia zakonnego,



humanizm,



postawa reprezentantów władzy duchowej i świeckiej (papieża i cesarza).

8. Sytuacja Kościoła w XVI wieku.
Kościół XVI wieku działał na wielu frontach oraz miał poważne problemy:



misje:

o

wspólne dzieło Kościoła i państwa;

o monarcha odpowiedzialny za zbawienie nowych poddanych, ma prawo posługiwania się wobec

nich kościelnymi przywilejami, jakie posiadał dotychczas w swoim państwie;

o bulla Juliusza II przypominała królowi hiszpańskiemu obowiązek wysyłania misjonarzy

i ich utrzymania, jak również fundowania kościołów i biskupstw, ale też obdarzała
go przywilejem erygowania diecezji i wszystkich beneficjów, wraz z prawem ich obsadzania
i mianowania biskupów;

o

Paweł III wydał bullę Sublimis Deus o prawach Indian;

o

obrona Indian przez zakonników, np. Bartłomiej de Las Casas;



mecenat sztuki:

o

wielkie pieniądze przeznaczane na rzeźbę, architekturę i malarstwo kosztem innych dzieł

Kościoła oraz zaniedbania duszpasterskiego;

o pesymizm duchowy znajdujący swe odzwierciedlenie w końcowym etapie renesansu;
o

rozbudowany system fiskalny nakładający na państwa ogromne podatki;



duchowieństwo:

o

brak realizacji postanowień soboru laterańskiego V oraz zaniedbania papieży w kształtowaniu;

o humanizm, który zrodził głos krytyczny wobec niedostosowanych struktur Kościoła

oraz rozdźwięku pomiędzy głoszonymi prawdami a życiem kleru;

o

zamknięcie stanu biskupiego dla szlachty;



reformacja:

o

początkowo niejasny status zwolenników Lutra;

o

strach papieży przed reformami i zbytnie zwrócenie uwagi na sprawy Państwa Kościelnego;

o

reformacja kalwińska i zwinglińska;

o schizma angielska;
o

powstanie zakonu jezuitów;



sobór trydencki i jego skutki:

o

reforma duszpasterska oraz liturgiczna Kościoła;

o

odnowa życia duchowego;

o dysputy z protestantami;
o

powstanie seminariów duchownych oraz regulacja sprawy małżeństw;

o system akomodacji misyjnych;
o

powstanie Świętej Inkwizycji oraz ujednolicenie dykasterii rzymskiej;

o

unie z kościołami wschodnimi (m.in. unia brzeska).

9. Reformacja luterańska i kalwińska.



luterańska

o

przyczyna: spór o sprzedaż odpustów nie o praktykę,

o

początek: 95 tez o odpustach przekazanych miejscowemu biskupowi Magdeburksiemu 31.10.1517r.
oraz przyjaciołom dotyczących nadużyć i wyjaśniających teologię odpustów,

o konflikt z Rzymem:

 wydanie bulli Powstań Panie w 1520 r. nakazującej Lutrowi odwołać swoje tezy, publiczne

jej spalenie przez reformatora razem z innymi dokumentami kościelnymi,

 ekskomunika reformatora bullą Decet Romanum Pontificem 03.01.1521r.,

o przebieg:

 1521r. – sejm sądowniczy w Wormancji, odmowa Lutra odwołania swoich tez,

skazanie na banicję,

 1521r. – zamknięcie przez elektora saskiego Marcina Lutra w zamku w Wartburgu

i tłumaczenie tam PŚ na język niemiecki,

 25.12.1521r. – pierwsza Msza w języku niemieckim,
 1529r. – sejm w Spirze, protest reformatorów przeciwko ochronie katolików

– przyczyna nazwy protestanci,

 1530r. – ogłoszenie konfesji augsburskiej,

o

poglądy:

 zasada sola gratia – tylko łaska, która usprawiedliwia człowieka darmowo,

bez jakiejkolwiek zasługi,

 zasada sola fides – tylko wiara, usprawiedliwienie człowiek otrzymuje tylko dzięki wierze,

której jest beneficjentem, a nie współpracownikiem,

 zasada solus Christus tylko Chrystus – tylko Chrystus, usprawiedliwienie następuje

tylko dzięki zasługom Chrystusa,

 PŚ jako jedyne źródło prawdy objawionej,
 święci jako wzór do naśladowania oraz element wspomnień liturgicznych, brak ich kultu,
 predestynacja do Królestwa Bożego,
 brak celibatu,
 konsubstancjacja – Ciało i Krew Pańska istnieje równocześnie z chlebem

i winem eucharystycznym;



kalwińska

o przyczyna: śmierć ekskomunikowanego ojca, kontakt z luteranizmem oraz nagłe oświecenie

ok. 1533r.;

o

początek: rezygnacja z beneficjium w Nyon w 1533 r.;

o

poglądy:

 cztery urzędy: ministrów (pastorów) do głoszenia Słowa Bożego i uprawiania

duszpasterstwa, nauczycieli (doktorów) do publicznego nauczania, starszych (seniorów)
do czuwania nad obyczajami i diakonów do opieki nad szpitalami i ubogimi,

 konsystorz jako organ państwowo-kościelny dla kontrolowania życia mieszkańców,
 zakazano

rozrywki,

jak

tańce,

towarzyskie

przyjęcia,

noszenie

biżuterii,

oglądanie sztuk teatralnych,

 tylko PŚ, którego interpretatorem jest DŚ,
 podwójna predestynacja – ludzie jeszcze przed narodzeniem są przeznaczeni do piekła

i do nieba,

 każdy człowiek ma swoje powołanie, które winien odkryć,
 chleb i wino na Mszy Świętej to jedynie znak wspólnoty człowieka wierzącego

z Chrystusem,

 Kościół – znak Bożego panowania na ziemii,
 należy walczyć za wiarę z władzą, która jej nie słucha,
 religia nie jest sprawą prywatną lecz publiczną.

10. Kontrreformacja.
Terminu kontrreformacja użyje po raz pierwszy (1776) J. Pütter. Współcześnie pojęcia kontrreformacja używa
się w trojakim znaczeniu:



najszerszym - odbieranym jako opór przed protestantyzmem, atak na reformację i odnowę wewnętrzną

Kościoła;



częściowym - rozumianym jako walka ideologiczna o „rząd dusz”, prowadzona w sojuszu ze szlachtą,

toteż traktowana jako ideologia klasowa, tudzież zacofanie społeczne, nietolerancja i fanatyzm;



najwęższym – pojmowanym tylko jako akty obrony i ataku na protestantyzm, a z wyłączeniem odnowy

wewnętrznej Kościoła katolickiego.

Określeniami wymiennymi do kontrreformacji są: reakcja katolicka, kontrrewolucja katolicka,
restauracja katolicka, renesans katolicki, reformacja katolicka, reforma katolicka. Hubert Jedin,
katolicki historyk, uważa, że „reforma katolicka” jest ciągiem wydarzeń reformatorskich wewnątrz Kościoła
od średniowiecza, zaś „kontrreformacja” jest elementem reakcji na protestantyzm.
W najszerszym znaczeniu:



użycie przez władze świeckie swojej siły politycznej, w tym także zbrojnej i ustawodawczej,

w celu przywrócenia wyznania katolickiego na terenach, gdzie przenika i utrwala się protestantyzm;



edykt restytucyjny - 6 III 1629 r. - cesarz Ferdynand II Habsburg – wszystko zarządzane przez

protestantów ma wrócić do katolików;



próby przywracania siłą dla religii katolickiej terytoriów zajętych przez protestantów i mieszkających

tam wiernych;



przejawy wewnętrznej odnowy Kościoła katolickiego, dokonanej przez Sobór Trydencki,

papiestwo i jezuitów;



konfesjonalizacja - dyscyplinowanie duchowieństwa i wiernych oraz uintensywnienie duszpasterstwa –

utrwalanie zasad wiary; wyraźnego zdefiniowania dogmatów, widoczne w konfesjonałach, katechezie,
systemie szkolnictwa i kształcenia teologów oraz religijnym wychowaniu.

11. Etykieta i kształtowanie dworów monarszych w Europie Nowożytej.



Etykieta:

o cel: kult władcy i oddanie właściwego szacunku zagranicznym delegacjom;
o

etykieta dworska kształtowana na wzór królów francuskich Ludwika IV i Ludwika XV;

o

język francuski językiem ogólnoeuropejskim arystokracji;

o

plan dnia ułożony co do minuty;

o

absurd ceremoniału w wielu aspektach życia, np. trwająca około dwóch godzin procedura wstawania
króla z łóżka, która odbywała się w milczącej obecności kilkudziesięciu wymieniających
się dworzan;

o

złamanie etykiety było równoznaczne z obrazą majestatu króla;

o

ośrodki królewsie stały się nośnikiem etykiety dla innych (bogatych) warstw społeczeństwa.

Monarchie europejskie:



absolutyzm klasyczny – monarcha utożsamiony z państwem dążący do pełni władzy ustawodawczej,

wykonawczej i sądowniczej; sprawnie funkcjonujący centralizm i biurokratyzm; np. Francja Ludwików;



monarchia parlamentarna – monarcha współdzieli władzę z parlamentem, ich wzajemne relacje są ustalone

przez konkretne akty prawne; np. Wielka Brytania;



monarchia elekcyjna – monarcha wybierany przez uprzywilejowaną część społeczeństwa ograniczającą

władzę króla; np. Rzeczpospolita Obojga Narodów, Państwo Kościelne;



absolutyzm oświecony – monarcha teoretycznie sługą narodu; jego rolą jest służyć narodowi w każdej
kwestii życia przez co rzeczywiście stanowił kontrolę nad każdym elementem życia publicznego
poddanych.

12. Higiena i medycyna w Europie Nowożytnej.
Aż do XVIII wieku najgroźniejszą z chorób była dżuma. Miała dwa rodzaje: dymieniczna
(przenoszona przez pchły na szczurach) i płucna (przenoszona drogą kropelkową). Druga występowała
rzadziej. Podczas takich zagrożeń powoływano lekarzy morowych (charakterystyczna maska ptasia).
Próbowano walczyć ziołami i alkoholem, ale najlepsza okazała się izolacja dokonana
pierwszy raz w 1720r. w Marsylii. Obok dżumy występowała również czarna ospa, która swoje złote żniwa
zebrała w XV i XVI wieku w amerykach (75% Indian) oraz w XVIII wieku w Europie.
W

1721r.

po

raz

pierwszy

zastosowano

szczepionkę

w Bostonie (na

czarną

ospę).

Sposób pobrania i wprowadzenia do krwioobiegu zaprezentował niewolnik – sposób ten był znany
już od dawna w Afryce. Co kilkanaście lat wybuchały też epidemie cholery, tyfusu, czerwonki,
odry i duru brzusznego roznoszone przez żołnierzy. Epidemiom sprzyjały fatalne warunki sanitarne
i higieniczne w miastach – brak czystej wody i kanalizacji, zaduch, wszechobecny brud,
ciasnota

w

mieszkaniach

biedoty

oraz

niski

poziom

higieny

osobistej.

Uważano

wówczas,

że

mycie

się

powoduje

różnego

typu

problemy

zdrowotne.

Poważnym problemem okazały się również, pochodzące z Ameryki, choroby weneryczne.
Dopiero w 1745r. rozpoznano grypę i jej objawy. Zazwyczaj stosowano izolację, która stanowiła prewencję
przed roznoszeniem się chorób.

Zwykłymi chorymi opiekowali się cyrulicy (zajmował się goleniem, kąpaniem, rwaniem zębów, czyszczeniem
uszu, puszczaniem krwi, nieskomplikowanymi operacjami, leczeniem lekkich chorób) i aptekarze,
natomiast członkowie rodziny królewskiej sprowadzali lekarzy z zagranicy. Na wsiach dominowali balwierze
trudzący się medycyną ludową. Częstą praktyką „leczniczą” było upuszczanie krwi.

13. Wojny i zmiany w sposobie ich prowadzenia.
Jednym z głównych motorów postępu w czasach wczesnonowożytnych było zastosowanie
w działaniach wojennych na wielką skalę prochu strzelniczego. W Europie proch ziarnisty
wynaleziono w 1420r. W drugiej połowie XV i w XVI wieku rozpowszechniło się użycie artylerii ruchomej
z działami różnego kalibru. Już w XVI wieku pojawiły się one na okrętach. W wyposażeniu armii państw
europejskich pojawiły się od XVI wieku arkebuzy, muszkiety i fuzje, które stały się bronią podstawową
wypierając broń dzrewcową (pikę). Ostateczną klęske pice zadały wynaezione w 1670r. papierowych naboi
oraz

uzbrojenie

fuzji

w

bagnet.

U schyłku XVII wieku pojawił się karabin skałkowy.

W tym też czasie powstały działa polowe. Kawaleria straciła dawne znaczenie. Została wprowadzona taktyka
linearna (znana nam z filmów). Broń palna i nowy sposób wojen wymusił wprowadzenie koszar co w sposób
pozytywny odbiło się na mieszkańcach, którzy nie byli obciążeni przez wojsko jak dawniej.
Zaczynał się system rekrutacji wojskowej nawiązujący do systemów mówiących o obronie ziem
przez zamieszkujące je stany społeczne.

14. Rozwój dyplomacji europejskiej.
Najstarszą formą dyplomacji znaną na świecie były misje specjalne, które miały zaradzić konkretnej sytuacji.
Kolejną formą dyplomacji są stałe misje dyplomatyczne wraz z nowożytną dyplomacją zawodową,
która to znajduje swój początek w drugiej połowie XV wieku, rodząc się w miastach-republikach włoskich.
Stamtąd też wywodzi się praktyka ustanawiania stałych poselstw, która następnie rozpowszechniła się w całej
Europie. Pierwsze stałe ambasady w nowoczesnym rozumieniu zostały utworzone przez państwa włoskie
w latach 1450-1460 . Zadania stałych ambasad, poselstw i misji rozciągały się na całokształt stosunków między
państwami, wykraczały poza realizację jednego, określonego zadania. Mimo szybkiego rozwoju tej formy
dyplomacji napotykała ona na wiele przeszkód, między innymi związanych z postawą ambasadorów.
Ich poziom moralny często wykraczał poza przyzwoite normy; trudnili się oni szpiegostwem,
co często budziło obawy i niechęć państw, na których terytorium stałe misje dyplomatyczne miały stacjonować.
Polska zaczęła wysyłać pierwsze długotrwałe poselstwa w XVI w. , jednak dopiero za panowania
Stanisława Augusta zaczęła zakładać stałe placówki poza granicami. Rozpowszechnienie stałych misji
dyplomatycznych w Europie przypadło na wiek XVII, głównie po zawarciu traktatu westfalski w 1648r.
Misje dyplomatyczne w wyniku wielkich odkryć geograficznych przekroczyły kontynent europejski
– głównie wysyłane były na najstarsze dwory azjatyckie, m.in. Japonię i Chiny. Nie istniały jednak normy
ogólne jak dyplomacja miała funkcjonować. Sprawę tą uregulował dopiero w XIX wieku kongres wiedeński.

Wielki miłośnik kultury włoskiej Stanisław Miński w Sposobie odprawowania poselstwa,
ceremoniji zachowania posłowi z obedyjencyją od K.J.M. do Rzymu spisanym pod koniec XVI w. sugeruje, iż
poseł winien zaliczać się do cavaleri di capa e spada i przyjmować kardynałów oraz posłów u siebie w domu
„nie w ciamarze, ale w płaszczu i z szpadą”. Gaspare Bragaccia w swoim L’ambasciatore (Padwa 1626) zaleca,
by dyplomata co do zasady dostosował swój strój do zwyczajów panujących na dworze, przy którym przyszło
mu pracować. Rozeznanie posła/ambasadora co do obyczajów, jakie panowały na zagranicznych dworach,
budziło respekt i zwiększało skuteczność argumentacji.

15. Kultura renesansu.



granice: 1453r. upadek Konstantynopola/1492r. odkrycie Ameryki do 1517r. wystąpienie Lutra/1563r.

zakończenie prac soboru trydenckiego;



idea dominująca: humanizm;



główne ośrodki: Florencja i Rzym;



mecenasi: papieże, Kościół, bogate rody szlacheckie (m.in. Medyceuszy);



działalność mistrzów:

o wszystkich sztuk – Leonarda da Vinci,
o

rzeźbiarza – Michała Anioła (Madonna przy schodach, Pieta, Dawid),

o malarzy

–

Rafaela

(Madonna

Sykstyńska,

Papież

Juliusz

II)

i

Tycjana

(Maria Magdalena, Salome z głową Jana Chrzciciela),

o grafika – Albrechta Dürera (grafika Adam i Ewa);



przebieg:

o

rozkwit języków narodowych, którymi zaczynali się posługiwać literaci;

o wynalezienie czcionki ruchomej przez Gutenberga ok. 1455r. co znacznie szybciej

upowszechniło nową literaturę oraz nowe idee;

o

ograniczenie motywów religijnych w sztuce i ich reinterpretacja;

o

wynalezienie i korzystanie z płótna na południu Europy, a na północny malowanie na desce;

o

uwolnienie artystów z ograniczeń cechowych – początek mecenatu;

o

nawiązanie w architekturze do cech budowli antycznych;

o

początek manieryzmu, czyli nawiązywania do sztuki wcześniejszych mistrzów.

16. Kultura baroku.



okres wpływów i rozkwitu: od końca XVI do połowy XVIII wieku;



idea

dominująca:

sceptycyzm

związany

z

możliwościami

poznawczymi

człowieka;

motyw wanitatywny;



główne ośrodki: Rzym, Paryż;



główni mecenasi: papieże, królowie fancuscy;



działalność mistrzów:

o dramatu: Szekspir; Molier (Świętoszek);
o prozy: Cervantes (Don Kichot);
o malarstwa: Caravaggio (Głowa Meduzy, Powołanie św. Mateusza, Kosz z owocami);

Rubens

(Portret

księcia

Leny,

Porwanie

córek

Leukippa);

Rembrandt

(Lekcja anatomii doktora Tulpa, Autoportret);

o

rzeźby: Bernini (Apollo i Dafne, Baldachim nad grobem św. Piotra, Nagrobek Urbana VIII);

o architektury:

Borromini

(przebudowa

bazyliki

św.

Jana

na

Lateranie,

Kościoła świętej Agnieszki);

o muzyki: Vivaldi, Bach, Händel;



przebieg:

o

powstanie teatru elżbietańskiego – inaugurowanego w 1576r. przez otwarcie „The Theatre”

w Londynie - łamiącego zasady teatru antycznego;

o podejmowanie tematyki wanitatywnej oraz erotycznej w sztuce; schematyzacja malarstwa

katolickiego, ekspresja uczuć w rzeźbie;

o

wariabilizm w architekturze (indywidualność, oryginalność), korzystanie z krzywizn;

o

powstanie i rozwój francuskiej sztuki ogrodowej;

o

ekspresyjność, indywidualizacja i kontrastowanie akcentów w muzyce;

o powstaniem nowych form muzyczych: koncert, symfonia, sonata, kantata, oratorium;
o powstanie z eksperymentu florenckiego teatru opery;
o

nastawienie na syntezę sztuk;

17. Kultura oświecenia.



okres wpływów i rozkwitu: od połowy XVIII wieku do początku XIX wieku;



idea dominująca: sekularyzacja – działanie zmierzające do ograniczenia lub całkowitego usunięcia

religii ze sfery życia społecznego;



główne ośrodki: Paryż;



główni mecenasi: władcy państwowi, rzadziej kościół;



działalność mistrzów:

o muzyki – Haydn, Mozart, Beethoven;
o

powieści – Defoe (Przypadki Robinsona Cruzoe);

o poetyce i dramaturgii – Wolter (Dziewica orleańska);



przebieg:

o

niespotykane wcześniej rozbicie nurtu dopasowującego się do konkretnego kraju;

o rokoko – styl dekoracyjny przeciwstawny w stosunku do baroku określany mianem wkwintnego,

subtelnego i intymnego;

o klasycyzm – styl nawiązujący do twórczości antyku oraz stylizujący wydarzenia bierzące

na wzór antyczny;

o sentymentalizm – styl w malarstwie cechujący się uczuciowymi i nastrojowymi pejsażami;
o santymentalny styl ogrodowy – pochodzący od stylu angielskiego;
o

rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły,

zakładane wówczas muzea;

o czas wielkich encyklopedystów pragnących uporządkować całość dorobku europejskiego;
o

uporządkowanie i formalizm literatury klasycystycznej (mimesis i zasada decorum).

18. Przewrót umysłowy oświecenia.
Oświecenie było epoką obejmującą czas od końca XVII do początków XIX w. „Wiek świateł” charakteryzował
się otwarciem człowieka na wiedzę, dążeniem do samokształcenia, praktycznego poznania otaczającego
go

świata.

Oświecenie

sięgało

swoimi

korzeniami

przewrotu

naukowego

XVII

w.

Ludzie Oświecenia z dużym dystansem podchodzili do otaczającego świata - próbowali zbadać i opisać
zjawiska, które obserwowali w przyrodzie. Charakterystyczna była w tym czasie postawa zwana krytycyzmem.
Z takich założeń wypływał empiryzm - prąd, który na pierwszym miejscu stawiał doświadczenie,
będące narzędziem do poznania prawdy.

Dla człowieka oświecenia wszystko musiało być podporządkowane naturze, temu, co naturalne i oczywiste
dla większości ludzi. Odrzucano to, co nie było uznawane przez „wszystkich” za rozumne i potrzebne.
Taka postawa prowadziła do negacji wielu instytucji np. Kościoła, a w konsekwencji do kwestionowania w
ogóle religii, wiary. Z drugiej strony rodziły się nowe nurty społeczno-religijne. Deizm narodził się w Anglii,
za twórcę uważa się Edwarda Herberta lorda of Cherbury (1583-1648). Deiści uważali, że Bóg jest jedynie
pierwszym źródłem ruchu, istnieje osobowo, nie ingeruje w życie człowieka, działa jedynie według rozumu
ludzkiego. Deiści uważali zjawiska nadprzyrodzone za legendy, odrzucali Kościół i jego strukturę.
Chcieli usunąć z religii wszystko to, co nadprzyrodzone a niezrozumiałe. Kierowali się racjonalizmem -
rozumowym podejściem do religii. Deizm znalazł bardzo wielu zwolenników nie tylko w Anglii,
ale także na kontynencie: Francja, Niemcy.

Wiek XVIII nazywany jest „wiekiem rozumu”. Przemiany gospodarcze i społeczne szły w parze z przemianami
myśli filozoficznej i społeczno-politycznej. Wielcy myśliciele epoki korzystali z dorobku swoich wielkich
poprzedników żyjących na przełomie XVII i XVIII w. Isaac Newton (1642-1727), Anglik, uczony i filozof,
przez badanie i eksperymenty doszedł do ogólniejszych ustaleń, czyli potrafił formułować ogólne prawa.
Newtonowi zawdzięczamy rozwój mechaniki, a szczególnie powstanie prawa powszechnego ciążenia.
John Locke (1632- 1704), Anglik, obok zagadnień społeczno-politycznych zajmował się filozofią.
Nacisk położył na poznanie i psychologię człowieka. To on przyrównał umysł ludzki do nie zapisanej tablicy
(tabula rasa), który w czasie rozwoju, dorastania, doświadczenia zewnętrznego i dzięki zmysłom nabiera

wiedzy i umiejętności. Wychodząc z takiego założenia Locke stwierdził, że nie ma wrodzonych zasad
moralnych. Jako pisarz polityczny był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej i współtwórcą koncepcji
państwa jako wytworu umowy społecznej. W jego rozumieniu państwo miało dbać o bezpieczeństwo
i własność obywateli. Był zwolennikiem tolerancji i liberalizmu, także gospodarczego.

Locke’owi

można

przypisać

współautorstwo koncepcji

rozdzielenia

państwa

od

Kościoła.

Thomas Hobbes (1588-1679) żył w Anglii, był autorem dzieła zatytułowanego Lewiatan oraz teorii prawa
naturalnego. Uznał on, iż pierwotnie panował chaos i wojna wszystkich przeciw wszystkim
(bellum omnium contra omnes). Podstawa państwa to konieczność wprowadzenia ładu i bezpieczeństwa.
Ludzie dla własnego bezpieczeństwa zrezygnowali z części swojej wolności na rzecz władcy absolutnego,
który zgodnie z umową ma stać na straży bezpieczeństwa ludzi.