ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

66

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2011

su przygotować listę zamienników lub
kilka receptur określonej diety, opar-
tej na różnych składnikach, niż pozwo-
lić właścicielowi samemu dokonywać
zmian w diecie zwierzęcia.

Zbilansowanie i kompletność diety

polega na zastosowaniu w niej wszyst-
kich niezbędnych składników odżyw-
czych w odpowiedniej ilości i wza-
jemnym stosunku do siebie (zgodnym
z zaleceniami dietetycznymi w przypad-
ku konkretnej jednostki chorobowej)
(5). Bardzo ważnym elementem jest rów-
nież jakość składników, która wpływa
na ilość zawartej w niej substancji od-
żywczej oraz strawność danego produk-
tu. I tak np. zawartość białka w wyso-
kiej jakości mięsie (tkance mięśniowej)
oraz innych produktach pochodzenia

We wspomaganiu leczenia farmakolo-
gicznego konkretnej jednostki chorobo-
wej korzystamy zazwyczaj z zalecanych
diet komercyjnych. Niemniej jednak
w niektórych przypadkach dane nam
jest ułożyć recepturę diety domowej.
Kluczowym punktem jest jej właściwe
zbilansowanie, adekwatne do potrzeb
żywieniowych zwierzęcia w konkretnym
stanie chorobowym. Równie istotnym
elementem jest jej odpowiednio wysoka
smakowitość oraz prostota przygotowa-
nia i dołączenie tzw. „listy zamienników”
(tabela 1, str. 68) (5). Jest ona bardzo uży-
teczna, szczególnie jeżeli bierzemy pod
uwagę właściciela, który zazwyczaj uwa-
ża, iż jednostajne żywienie tymi samymi
produktami jest dla zwierzęcia „niezdro-
we” i „nużące”. Dlatego lepiej zawcza-

dr n. wet. Agnieszka Kurosad

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Abstract

The paper describes home-made vege-
tarian diets prepared for healthy dogs
and selected diets for dogs and cats
with chronic renal failure. Additionally
it describes the ingredient substitution
list and the list of recommended and
non-recommended nutrients to be used
in special diets.

Key words

home-made diet, dog, cat

Streszczenie

Artykuł prezentuje przykładowe wege-
tariańskie diety domowe, przeznaczone
dla psów oraz stosowane w wybranych
jednostkach chorobowych: chronicznej
niewydolności nerek u psów i kotów. Do-
datkowo porusza aspekt stosowania li-
sty zamienników oraz produktów zaleca-
nych i przeciwwskazanych w wybranych
jednostkach chorobowych.

Słowa kluczowe

dieta domowa, pies, kot

SPECIAL DIETS FOR SELECTED DISEASES

Diety w wybranych

jednostkach

chorobowych

Rycina 1. Piramida żywieniowa diety przeznaczonej dla psa i kota. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small
Animal Nutriton 5

th

, 2010

Witaminy

[mg lub mg/dzień]

Substancje mineralne:

Mikroelementy [mg/dzień]

Makroelementy [g/dzień]

Woda [kg/dzień]

Tłuszcze (NKT) [g/dzień]

Białka (niezbędne aminokwasy, azot) [g/dzień]

Węglowodany (glukoza) [g/dzień]

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

zwierzęcego jest wyższa niż w produk-
tach pochodzenia roślinnego (z wyjąt-
kiem soi) (tabela 2, str. 68) (5, 8). Warto
również nadmienić, iż strawność białka
z produktów pochodzenia zwierzęcego
jest w przypadku zwierząt mięsożernych
wyższa, niż białka pochodzenia roślin-
nego (1, 2). Wyjątek stanowią dobrej ja-
kości, właściwie przygotowane pokar-
my, oparte na soi, posiadające strawność
podobną do pokarmów pochodzenia
zwierzęcego (3, 6). Białko zwierzęce po-
siada również cały, niezbędny dla zwie-
rzęcia mięsożernego profi l aminokwa-
sowy, dlatego w tym przypadku jest ono
określane jako pełnowartościowe (5, 8).
W żywieniu psów można osiągnąć pożą-
dany zestaw aminokwasów, łącząc kil-
ka białek pochodzenia roślinnego, np.
groch, soję, fasolę, ryż, ziarna zbóż itp.,
co nie daje jednak gwarancji wysokiej
smakowitości diety (5). Bardzo dobrym
zobrazowaniem są diety wegetariań-
skie, przeznaczone dla psów (tabela 3,
str. 68). W przypadku właściciela, któ-
ry jest weganem – możemy korzystać
(ze względu na preferencje właściciela,
nie psa) z produktów wyłącznie pocho-
dzenia roślinnego. Natomiast, jeżeli wła-
ściciel jest wegetarianinem to do recep-
tury diety zwierzęcia możemy włączyć
również: jaja, ryby i produkty nabiałowe.
Ze względu na zawartość i skład amino-
kwasowy powyższych produktów oraz
ich smakowitość jest to zdecydowanie
lepsze rozwiązanie. Jeżeli chodzi o ukła-
danie diet wegetariańskich dla kotów
– zwierząt typowo/bezwzględnie mię-
sożernych to zdecydowanie jest to odra-
dzane. Spożycie takich diet w przypadku
kotów prowadzi zazwyczaj do niedoboru
podstawowych aminokwasów, tj.: taury-
ny, lizyny, argininy, tryptofanu, metioni-
ny oraz witamin (A, B) czy związków mi-
neralnych (Fe, Ca, Zn) (4, 7). Niemniej
jednak podstawowym problemem jest
smakowitość tych diet, która w przy-
padku kotów jest tak niska, iż dochodzi
do odmowy ich spożycia (7). Niemniej
jednak, mówiąc o dietach wegetariań-
skich, nasuwa się konkluzja, iż wegeta-
rianie bardziej dbają o to, co jedzą sami
oraz, co jedzą ich zwierzęta, niż po-
została część społeczeństwa. Stąd też
okazuje się, iż w tej grupie żywieniowej
jest mniejsze ryzyko chorób serca, oty-
łości czy raka jelita grubego. Wynika
to przede wszystkich ze „świadomego”
jedzenia (odpowiedni dobór produk-
tów i ich ilości), a nie spożywania tzw.
„śmieci żywieniowych” (dużo, kalorycz-
nie, niezbilansowanie).

Zastanawiając się głębiej nad tym

tematem, można dojść do konkluzji,
iż zwierzęta, które jedzą karmę komer-

cyjną w ilości adekwatnej do ich sta-
nu zdrowia i zapotrzebowania lub dietę
domową, zbilansowaną przez dietety-
ka, odżywiają się w sposób zdrowszy
niż większość ludzi.

W przypadku osobników chorych

dieta ma istotny wpływ na proces lecze-
nia i zdrowienia. I tutaj jako przykład
można przytoczyć, np. „zasadę odciąże-
nia dietetycznego” po zabiegach chirur-
gicznych na przewodzie pokarmowym,
„złoty standard” diety domowej w dia-
gnostyce alergii pokarmowej czy wyso-
ką skuteczność diet wilgotnych w lecze-
niu chorób dolnych dróg moczowych itp.

(5). Jedną z ważniejszych zalet większości
diet domowych jest ich wyższa smako-
witość niż karm komercyjnych. W przy-
padku większości psów i kotów w ocenie
smakowitości pokarmów na pierwszym
miejscu znajduje się dieta domowa, na-
stępnie plasuje się wilgotna-komercyjna,
a na końcu karma sucha (badania wła-
sne). Oczywiście istnieją również indy-
widualne preferencje, skrajnie różniące
się od standardów smakowych.

Ze względu na obniżony apetyt lub

całkowity jego brak, smakowitość die-
ty ma tak istotne znaczenie w choro-
bie. Biorąc pod uwagę skalę trudności

reklama smakolyki 130x200.ai 1 2011-06-10 08:24:44

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

68

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2011

Składnik Charakterystyka

Ilość

Proponowane

produkty

skrobia

15 g węglowodanów,

3 g białka, śladowe ilości

tłuszczu, 80 kcal

25 g
20 g
25 g
20 g
75 g

100 g

chleb pełnoziarnisty, biały, żytni

płatki śniadaniowe gotowe do spożycia

płatki śniadaniowe do gotowania

skrobia kukurydziana, tapioka

ryż

makaron

białko

ważone po ugotowaniu,

bez kości i tłuszczu;

7 g białka, 3 g tłuszczu,

55 kcal

30 g
30 g
30 g
30 g
30 g
90 g

wołowiny

sera biały

makrela lub tuńczyk zamrożony lub świeży

wieprzowina

drób – kurczak lub indyk

białka jaja kurzego

tłuszcze

5 g tłuszczu, 45 kcal

5 g
5 g
5 g

15 g

jednonienasycone: margaryna sojowa, oliwa z oliwek

wielonienasycone: oleje roślinne

nasycone: tłuszcz drobiowy, tłuszcz wołowy, wieprzowy, masło,

ser biały kremowy, śmietana

włókno

średnio włókniste

produkty (ok. 2-4 g/100 g)

100 g

marchew, groch, brokuł, kalafi or, dynia, szpinak, fasola typu „jasiek”

Tabela 1. Przykładowa lista zamienników składników diet domowych. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5

th

, 2010

Lp.

Produkt %

białka

1.

kurczak, bez skóry, mięso białe

20,5

2.

kurczak, bez skóry, mięso ciemne

18,1

3.

indyk, bez skóry, mięso białe

24,6

4.

indyk, bez skóry, mięso ciemne

20,9

5.

wołowina 20,7

6.

halibut 20,9

7.

makrela 20,5

8.

łosoś 22,5

9.

sardynki 19,2

10.

ser biały

14,0

11.

fasola konserwowa

5,7

12.

groszek konserwowy

1,0

13.

ryż biały gotowany

2,0

14.

nerki wołowe

15,4

15.

wątroba wołowa

19,0

16.

serca wołowe

17,0

17.

żwacze wołowe

12,0

Tabela 2. Zawartość białka w różnych jego źródłach. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nurtrition 5

th

, 2010 oraz NRC 2006

Lp.

Receptura diety wegetariańskiej dla psa

Ilość składników (g)

Skład odżywczy diety

(% s.m.)

1.

ryż biały surowy

jaja kurze gotowane (ok. 60 g)

groszek zielony konserwowy

węglan wapnia

preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla

dorosłego człowieka

90

2 szt.

75

1

1 tabl.

białko: 22%

tłuszcz: 13%
Ca:P = 1,2:1

włókno: 2%

EM: 595 kcal/100 g

2.

makaron surowy

jajo kurze (ok. 60 g)

fasola lub soja surowa

marchew surowa

węglan wapnia

preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla

dorosłego człowieka

110

1 szt.

20
50

1
1

białko: 18%

tłuszcz: 6%

Ca:P = 1,2:1

włókno: 2%

EM: 592 kcal/100 g

3.

ziemniaki gotowane

ser biały chudy

marchew surowa

olej roślinny

węglan wapnia

preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla

dorosłego człowieka

480
125
180

10

1
1

białko: 21%

tłuszcz: 10%
Ca:P = 1,1:1

włókno: 3%

EM: 592 kcal/100 g

Tabela 3. Przykładowa dieta wegetariańska, przeznaczona dla zdrowego psa o masie ciała 7-8 kg i dziennym zapotrzebowaniu na energię, równym 590-595 kcal/dz.

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

70

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2011

Lp.

Receptura diety niskobiałkowej,

przeznaczonej dla psa

Ilość składników (g)

Wartość odżywcza diety

(% s.m.)

1.

ryż biały surowy

wołowina surowa
marchew surowa

olej

Ipakitine

preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla

dorosłego człowieka Vitrum

tran

320
135

60

2,5

5

1 tabl.

1 caps

białko: 16%

tłuszcz: 5%

Ca:P = 1,2:1

włókno: 0,5%

EM: 1450 kcal/100 g

2.

makaron surowy

mięso drobiowe

marchew surowa

olej

preparat witaminowo-mineralny, przeznaczony dla

dorosłego człowieka

tran

350

50

100

7,5

1

1 caps

białko: 16%

tłuszcz: 5%

Ca:P = 1,2:1

włókno: 0,5%

EM: 592 kcal/100 g

Tabela 4. Przykładowa dieta „nerkowa”, przeznaczona dla psa ze zdiagnozowaną przewlekłą niewydolnością nerek, o masie ciała 26 kg, kondycji 4/5 i zapotrzebowaniu
dziennym na energię (DER) oraz białko równym odpowiednio: 1450 kcal i 44-51 g/dz.

Receptura diety domowej niskobiałkowej

przeznaczonej dla kota

Wartość odżywcza diety (% s.m.)

50 g wołowiny

40 g ryżu

2 g oleju roślinnego

1 g Ipakitine

0,5 tabl. prep. wit.-min.

25% białka

14% tłuszczu

1,4:1 Ca:P

0,3% włókna
250 kcal EM

Tabela 5. Przykładowa dieta „nerkowa”, przeznaczona dla kota o m.c. 5 kg oraz dziennym zapotrzebowaniu na energię i białko równym: 250 kcal i 12-14 g

Lp.

Grupa produktów

Produkty wysokoszczawianowe

1.

warzywa

ogórek, groch, zielona papryka, szpinak, słodkie ziemniaki, soja

2.

owoce, produkty pochodzenia zbożowego

jabłka, morele, jagody, orzeszki ziemne, zarodki pszenicy

3.

inne

piwo, czekolada, herbata, ketchup, zupy warzywne

Tabela. 6. Lista produktów wysokoszczawianowych. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5

th

. 2010

Grupa produktów zalecanych

Grupa produktów niezalecanych

mięso drobiowe, jaja

produkty nabiałowe: mleko, kefi ry, ser biały, sery żółte

ryż, makaron

ryby i owoce morza

owoce: banany, gruszki, awokado

warzywa: ziemniaki, groch, fasola, brokuł, seler, marchew, pietruszka

warzywa: kalafi or, kapusta*

komercyjne przekąski i nagrody przeznaczone dla psów i kotów

produkty spożywcze „diety ludzkiej” podane w tabeli 6.

Tabela 7. Produkty zalecane i niezalecane w profi laktyce kamicy szczawianowej. Opracowana na podstawie Hand et al.: Small Animal Nutrition 5

th

. 2010

* ze względu na właściwości wzdymające oraz goitrogenne nie poleca się ich stosowania w diecie psów i kotów

układania diet domowych, jedną z trud-
niejszych – jest dieta domowa prze-
znaczona dla zwierząt z przewlekłą nie-
wydolnością nerek, szczególnie dla
kotów. Problem wiąże się przede wszyst-
kim ze znacznym obniżeniem pozio-
mu białka w diecie, zgodnym z zalece-
niami dietetycznymi, określonymi dla
tej jednostki chorobowej oraz często
współistniejącą dysfunkcją układu po-
karmowego, przebiegającą z objawami
wymiotów i biegunek (5). Kolejnym pro-
blemem jest wyjadanie przez zwierzęta
pojedynczych elementów diety. W tym
przypadku rozwiązaniem jest dokład-
ne mieszanie składników receptury lub

nawet ich miksowanie oraz podawanie
ciepłego posiłku (zwiększenie atrakcyj-
ności). Przykładową recepturę diety do-
mowej dla psa i kota z przewlekłą niewy-
dolnością nerek podano w tabeli 4 i 5.

Równie ważnym elementem układa-

nia diet domowych w konkretnych jed-
nostkach chorobowych, jak właściwe
zbilansowanie składników, jest rów-
nież ich odpowiedni dobór. Dotyczy
to większości stosowanych diet leczni-
czych i profi laktycznych, np. w kamicy
szczawianowej, chorobie spichrzenio-
wej itp. W przypadku profi laktyki kami-
cy oksalatowej należy wybierać produk-
ty o możliwie najniższej dopuszczalnej

zawartości wapnia i szczawianów. Ko-
rzystne jest to, iż w typowym jadłospi-
sie psa/kota nie znajdują się pokarmy
wysokoszczawianowe, które są dome-
ną diety ludzkiej (tabela 6) (5). Niemniej
jednak warto pamiętać, co można, a cze-
go bezwzględnie nie powinno się poda-
wać zwierzętom z grupy ryzyka „kamicy
szczawianowej” (tabela 7) (5). Podobna
sytuacja dotyczy również diety w mie-
dzio-zależnej toksykozie (choroba spi-
chrzeniowa). Jest ona odpowiednikiem
choroby Wilsona u ludzi, a jej dietotera-
pia polega na ograniczaniu źródeł miedzi
z pokarmu oraz obniżaniu jej wchłania-
nia z przewodu pokarmowego (antago-

ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

71

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIEC-SIERPIEŃ • 7-8/2011

niści Cu – cynk). Miedź występuje w większości pokarmów
i dieta „niskomiedziowa” zazwyczaj ogranicza się do kilku po-
zycji: biały ser, jaja, fl aki wołowe, tofu i ziemniaki. Niemniej
jednak czasami warto skorzystać z części pokarmów „śred-
niomiedziowych”, tj.: drób, wieprzowina, ryż, buraki, wpro-
wadzając do diety nieco urozmaicenia. Bezwzględnie przeciw-
wskazane są natomiast „wysokomiedziowe”: owoce morza
oraz podroby – wątroba, serca, nerki (5).

Pojawienie się komercyjnych hydrolizatów białkowych roz-

szerzyło znacznie możliwości dietoterapii. Należy uwzględnić
tu wszystkie jednostki chorobowe, w których pojawia się pro-
blem utraty białka z przewodu pokarmowego, hipoalbumi-
nemii, chorób wątroby, alergii czy nietolerancji pokarmowej.
Jest to również rozwiązanie dla zwierząt sportowych, u któ-
rych pragniemy rozwinąć odpowiednio masę mięśniową oraz
młodych psów rosnących ras dużych.

Temat hydrolizatów pociąga za sobą temat innych suplemen-

tów diety: witamin, związków mineralnych, wielonienasyco-
nych kwasów tłuszczowym, antyoksydantów, enzymów czy
zespołów składników, działających synergistycznie, np. glu-
kozamina, siarczan chondroityny, MSM, witamina C, kwas
hialuronowy w preparatach wspomagających funkcje stawów,
kompleks: aminokwasowo-antyoksydacyjny w leczeniu i pro-
fi laktyce chorób serca, czy enzymatyczny, w chorobach prze-
wodu pokarmowego, wiążących się z ich niedoborem lub cał-
kowitym brakiem (np. w zewnątrzwydzielniczej niewydolności
trzustki). Temat dodatków i suplementów w dietach domowych
jest bardzo ważny, gdyż są to zazwyczaj te elementy, które naj-
trudniej właściwie zbilansować. Jednocześnie warto podkreślić,
iż coraz większa ilość dostępnych na rynku weterynaryjnym
preparatów jest korzystna, ze względu na możliwość doboru
najlepszego w przypadku konkretnej jednostki chorobowej.

Układanie receptury diety domowej jest czasochłonne, ale

jej skuteczność w dużej mierze zależy od stopnia zaangażo-
wania właściciela, gdyż to on jest odpowiedzialny za właści-
we żywienie swojego zwierzęcia, a więc za jego stan zdrowia
i kondycję.



Piśmiennictwo
1. Ahlstrom O.: Comparative nutrient digestibility in dogs, blue-foxes,

mink and rats. „J. Nutr.”, 1998, 128: 2676S-2677S.

2. Bednor G.E.: Selected animal and plant protein sources affect nutrient

digestibility and fecal characteristic of ileally cannulated dogs. „Arch.
Anim. Nutr.”, 2000, 53: 127-140.

3. Clapper G.M.: Ileal and total nutrient digestibility and fecal charac-

teristics of dogs affected by soybean protein inclusion in dry, extruded
diets. „J. Anim. Sci.”, 2001, 79: 1523-1532.

4. Dwyder J.T.: Nutritional consequences of vegetarianism. „Annual

reviews of Nutrition”, 1991; 11: 61-91.

5. Hand M.: Small Animal Nutrition 5

th

.Mark Morris Institute. Topeca,

Kansas 2010.

6. Kendal P.T.: Studies on the digestibility of soya bean products, cereals,

cereals and plant by-products in diets of dogs. „J. Sci. Food Agric.”,
1982, 33: 813-822.

7. Kienzle E. et al.: A fi eld study on the nutrition of vegetarian dogs

and cats in Europe. „Compend. Contin. Educ. Pract. Vet.”, 2001;
23:81.

8. Nutrient Requirement of Dogs and Cats. The National Academies

Press. Washington D.C. 2006.

dr n. wet. Agnieszka Kurosad

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką

Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47