Lubelski

wynalazca

ABRAHAM

STERN (1769-

1842)

R.Alert

Abraham Stern urodził się w ubogiej rodzinie żydowskiej w Hrubieszowie ok.1769 roku.

Jako uczeń tamtejszego zegarmistrza, ów mechanik-samouk zadziwił wszystkich

zdolnościami do mechaniki precyzyjnej i pomysłowością konstruktorską. Tu poznał go

Stanisław Staszic, zaopiekował się nim i zabrał go do Warszawy.

Dzięki tej pomocy Stern zdobył potrzebną wiedzę i poświęcił się wynalazczości.

Pierwszym jego wynalazkiem był „ruchomy tryangul", rodzaj dalmierza dla geodetów.

Później skonstruował jeszcze konny "wózek topograficzny" do pomiaru sytuacji i

niwelowania. Wykreślał on automatycznie jednocześnie sytuacje i profil terenu w

dowolnej skali. Ten ostatni wynalazek zyskał mu uznanie Towarzystwa Warszawskiego

Przyjaciół Nauk.

Najważniejszym osiągnięciem Sterna była jego machina rachunkowa przedstawiona w

1812 roku specjalnej komisji Towarzystwa. W komunikacie wygłoszonym 7 stycznia

1813 roku prezes Towarzystwa Staszic tak oto charakteryzuje ów wynalazek: „Do użycia

machiny przez Sterna wynalezionej nie trzeba więcej, jak tylko znajomości liczb, a te

ustawiwszy, machina sama wydaje rezultat i o ukończeniu ich głosem dzwonka

ostrzega. Jest to machina tego gatunku, jaką pierwszy wymyślił i ogłosił w roku 1642

sławny Pascal i nad jakim wynalazkiem pracował nieśmiertelnego imienia Leibniz. Tego

ostatniego wynalazek jest tylko w opisie

przez niego samego podany. Machina Sterna

jest prosta, jest już w modelu

wyegzekwowana, jest w składzie swego

mechanizmu od tamtych rożna, dość

pojedyncza do zrobienia i używania łatwa i

pełna dowcipu.

Autor jej pracuje teraz nad wynalazkiem machiny do „wyciągania pierwiastków". W 1816

roku , podczas pobytu cara Aleksandra 1 w Warszawie z okazji koronacji, Stern

demonstrował monarsze działanie swej maszyny do liczenia. Podobno nawet żachnął

się, kiedy car dał mu do wykonania zbyt łatwe, jego zdaniem, zadanie. Skarcono go

wówczas za brak dworskich manier. Na posiedzeniu Towarzystwa w dniu 13 stycznia

1817 roku wynalazca przedstawił zapowiadaną maszynę do wyciągania pierwiastków

kwadratowych, a już 30 kwietnia tego roku Staszic oświadczył zebranym, że Stern „z

dwóch zrobił jedna machinę, wypełniająca działania arytmetyczne z trzynastu liczbami i

wyciągającą pierwiastki kwadratowe z ułamkami”.
Trzeba tu dodać, że właściwie do dzisiaj nie skonstruowano podobnej maszyny

rachunkowej.

Wyciąganie pierwiastków

jest wprawdzie możliwe przy pomocy zwykłych

arytmometrów, ale wymaga znajomości metod rachunkowych i jest bardzo

pracochłonne.
Ten niewątpliwy sukces przynosi Sternowi 9 lutego 1817 roku powołanie do klasy

członków-korespondentów Towarzystwa “w dowód Jego zasług i Jego biegłości w

mechanice”. Nie obyło się wszakże bez protestów niektórych spośród członków

Towarzystwa którzy niechętnie widzieli w swym gronie „starozakonnego chałaciarza”.
4 lutego 1821 roku został Stern członkiem przybranym, wreszcie 3 stycznia 1830 roku

członkiem czynnym Towarzystwa.

Z zachowanych opisów wynika, że ostatnia machina Sterna była pod wieloma

względami zbliżona do dzisiejszych ręcznych arytmometrów, tzw. kręciołków. Również

wprawiano ja w ruch za pomocą korby, cześć dolna przesuwała się w stosunku do

górnej, cyfry wyskakiwały w okienkach na tej samej co dziś zasadzie, mnożenie polegało

na wielokrotnym dodawaniu, a dzielenie na wielokrotnym odejmowaniu.
Wszystko to, wraz z ostrzegającym dzwonkiem i ruchomą wskazówka dla odgraniczenia

ułamków dziesiętnych, to chyba zbyt wiele, aby mogło być tylko dziełem przypadku.

Istnieją podstawy do przypuszczeń, że szwedzki konstruktor prototypu nowoczesnych

arytmometrów, Wilhelm Odhner (1874 r.), zapoznał się w Petersburgu ze zgłoszonym

w 1844 roku tamtejszej Akademii Nauk wynalazkiem Sterna, udoskonalonym już po

śmierci wynalazcy przez jego zięcia, Zeliga Słonimskiego. Stało się wiec to, co

przewidywał Stern, kiedy rozgoryczony faktem, że najlepszy z jego pomysłów nie został

urzeczywistniony, napisał w 1818 roku : „Poświęcam teraz wolne chwile na opisanie we

wszystkich szczegółach tej machiny, aby szczęśliwy jaki geniusz potrafił ją z czasem

ułatwić, a tym samym powszechniejszy z niej użytek sprawić”. Stern był wynalazcą

wszechstronnym. Na posiedzeniu Towarzystwa 23 listopada 1818 roku zademonstrował

swe nowe wynalazki: młocarnie , tartak mechaniczny i żniwiarkę konną. Miał także

zainteresowania pozatechniczne - pisał w języku hebrajskim poezje i pisma o treści

religijnej, był znawcą literatury hebrajskiej oraz filozofem . Dokonywał również

przekładów z hebrajskiego . Od 1818 roku był, jako zaufany Staszica, członkiem dozoru

szkół elementarnych dla osób wyznania mojżeszowego, a następnie dyrektorem szkoły

rabinów. W 1822 roku został referentem komitetu cenzury ksiąg i pism hebrajskich, a od

1832 był jego przewodniczącym.
Ciekawe są jego dojrzale rozważania na temat wynalazczości: „Żaden wynalazek, by na

pozór żadnego użytku nie przynoszący, lekce ważon być nie powinien. Bo często się

zdąża, że ci, którzy pierwsi wpadli na jaką ważną prawdę w przyrodzeniu, nie dojrzali od

razu stosunku jej z innymi, ani też potrafili wyrachować mnóstwa korzyści, które z niej

poznania dopiero potomność wyciągnęła. Wszelkie prawdy bliżej lub dalej wspomagają

się nawzajem, bo je porównać można do ogniw, przez których połączenie najdłuższy

łańcuch pożytków dla społeczeństwa utworzyć się daje”. Wierny ideałom Staszica Stern

przez cale życie starał się być pożyteczny. Pracowity żywot zakończył w Warszawie 2

lutego 1842 roku.

Tekst pochodzi ze strony poświęconej lubelskim Żydom:

http://kft.umcs.lublin.pl/stona