L’architecture existe lorsqu’un milieu en son entier se rend visible

1

(…) celem wszelkiej dobrej architektury jest stworzenie spójnych całości

2

Założenia architektoniczno-urbanistyczne

Architekt projektujący w historycznej części miasta znajduje się w sytuacji porównywalnej do sytuacji tłumacza pochylonego

nad przekładem literatury dawnej. Świadomy upływu czasu oraz związanych z tym nieodwracalnych zmian, tłumacz stoi w

obliczu konieczności rozstrzygnięcia dylematu: zachować formę czy treść (?). Rekonstrukcja warstwy ekspresji z

zachowaniem jej historycznej stylistyki to nieuchronne naruszenie treści i funkcji, gdyż odbiorca przekładu nie rozumie kodu

językowego, jakim posługiwano się w czasach współczesnych autorowi oryginału. Ten bowiem dostosował środki wyrazu do

horyzontu oczekiwań odbiorcy, by zoptymalizować odbiór określonego komunikatu – dlatego też dążenie do odtworzenia

środków wyrazu bez uwzględnienia możliwości współczesnego odbiorcy jednoznacznie przekreśla sens tłumaczonego

komunikatu.

Architekt próbujący odtworzyć historyczną zabudowę miejsca bez uwzględnienia kontekstu czasu i zmian, jakie

dokonały się z jego upływem, nie spełnia kryteriów fortunności odbioru, przekreślając sens projektowanego obiektu.

Przekreśli go także uwzględniając czas, ale pomijając kontekst miejsca – wtedy bowiem architektura staje się wolnym

tłumaczeniem, mającym niewiele wspólnego z istotą przestrzeni, którą artykułuje. Pominięcie aspektu miejsca prowadzi do

powstawania architektury chybionej, odbieranej jako urbanistyczny i estetyczny dysonans, często kaleczący miejski

krajobraz, co stało się udziałem aktualnego założenia galerii i muzeum. Problem rozmytej tożsamości konkursowego miejsca

wynika z nieadekwatności formy zastanego obiektu w stosunku do pełnionej przezeń funkcji w kontekście historycznej

zabudowy miasta, co doprowadziło do paradoksu marginalizacji urbanistycznie najatrakcyjniejszego terenu miasta.

Autorzy proponowanego projektu stawiają sobie za cel przywrócenie miejscu należnej mu rangi centrum Starego

Rynku poprzez stworzenie dynamicznego ośrodka kultury i sztuki o formie opartej na przesłankach płynących z

topograficznej i historycznej charakterystyki miejsca, która nadałaby mu, w świadomości jego przyszłych użytkowników,

wymiar indywidualizujący, niezbędny dla „prawidłowej percepcji miasta (…),podlegającej psychologicznemu prawu

przestrzennej hierarchizacji”

3

. Szansą na rehabilitację omawianego fragmentu miasta oraz objętych konkursem obiektów jest

uczynienie z niego „obszaru węzłowego” czyli atrakcyjnego turystycznie miejsca sprzęgającego przestrzeń Starego Rynku i

właściwej mu zabudowy w spójną i czytelną całość, łączącą przeszłość z teraźniejszością w architekturze będącej

elastyczną „oprawą i tłem dla przemijającego życia, wrażliwym naczyniem dla rytmu kroków”

4

zwiedzających. Oprawą

nadającą miejscu charakter poprzez odpowiednie wpisanie się w zastany kontekst z pełnym jego uszanowaniem. Miejscem

nacechowanym swoistą stereofonicznością przestrzenną, mającą zapewnić polifonię doznań różnym odbiorcom w różnych

nastrojach, o różnych porach dnia i roku, wreszcie – z uwagi na długowieczność architektury – z założeniem różnych,

zmieniających się z czasem i ze wszystkim, co jego upływ implikuje, kodów semiotycznych sztuki.

1

Ch. Norbert-Schulz, Genius loci. Paysage, ambiance, architecture, Bruksela 1981, s. 23.

2

S. E. Rassmusen, Odczuwanie architektury, Warszawa 1999, s. 33.

3

A. Bańka, Architektura psychologicznej przestrzeni życia, Poznań 1999, s. 128.

4

P. Zumthor, Myślenie architekturą, Kraków 2011.

Projekt wobec istniejącej zabudowy historycznej

Projektowany obiekt stanowi rozwinięcie zastanej formy w nawiązaniu zarówno do historycznej zabudowy Starego Rynku,

jak i do aktualnego kształtu objętego konkursem kompleksu. Rozgrywa się wokół historycznych ulic Jana Battisty Quadro i

Kurzanoga oraz zabudowy okalającej, do której nawiązuje pod wieloma względami. Autorzy projektu zaproponowali nową

formę dachu budynków mieszczących Galerię Arsenał oraz Muzeum Wojska Polskiego, symbolizującą dynamiczną

różnorodność dachów Domów Budników oraz kamienic w przyrynkowych pierzejach. Dwa z nadbudowanych ażurowych

prostopadłościanów wysunięte są poza lico elewacji budynków w kierunku ulic Franciszkańskiej oraz Koziej, wpisując

konkursowy obiekt w historyczny układ urbanistyczny Starego Rynku. Ponadto udostępniony zwiedzającym dach stanowi

taras widokowy eksponujący wszystkie pierzeje Starego Rynku w stopniu dotychczas nieznanym.

Elewacja natomiast jest nawiązaniem do aktualnej elewacji północno-zachodniej części przyziemia, z której czerpie

podstawowy budulec: ażurowy motyw o geometrycznym, a przez to ponadczasowym kształcie. Ażurowa elewacja pełni

potrójnie uzasadnioną rolę: ujednolica projektowany obiekt w sposób nadający mu niepowtarzalny, pozbawiony śladów

jakiejkolwiek stylizacji charakter, oparty na oryginalnym architektonicznym cytacie z ubiegłego stulecia; otwiera jego wnętrza

na historyczną zabudowę sąsiedztwa urbanistycznego oraz stanowi trójwymiarowe tło zarówno dla architektury otaczającej,

jak i dla planowanych wydarzeń kulturalnych oraz uczestniczących w nich ludzi. Dzięki mobilnym fragmentom elewacji, w

słoneczne dni ażurowe ściany parteru otwierają się, przedłużając na zewnątrz przestrzeń wystawienniczą oraz

gastronomiczną, co z jednej strony w sposób aktywizujący przechodniów zaciera granicę między wnętrzem a zewnętrzem, z

drugiej natomiast stanowi elastyczne, zmienne w czasie i przestrzeni tło dla rozgrywającego się tam życia. W ten sposób

proponowany obiekt staje się „otwartą budową przestrzenną, w której wewnętrzna część przestrzeni łączy się z przestrzenią

zewnętrzną”

5

, przez co „architektura tworzy dalszy ciąg rzeźby”

6

, dla której jest tłem.

Funkcję aktywnego tła pełni także posadzka pasażu, utworzona z historycznej kostki brukowej, inkrustowanej

motywem elewacji, który rozsypuje się poza obręb projektowanego kompleksu, włączając przestrzeń Starego Rynku w strefę

oddziaływania kultury i sztuki. Posadzka pasażu wtapia się w płaszczyznę bruku i kieruje kroki przechodniów w stronę

projektowanego obiektu, dyskretnie uwypuklając jego rolę. Jednocześnie wprowadza elementy zieleni oraz oświetlenia,

sprzęgające całość w jedną spójną czasoprzestrzeń: obiekt staje się semiotycznie uzasadnioną transpozycją swojej funkcji,

stanowiącą wielowymiarowe tło dla otoczenia, które subtelnie dookreśla.

Program i rozwiązania funkcjonalne

Projektowany kompleks obiektów kulturalnych i wystawienniczych obejmuje dwa budynki mieszczące Galerię Arsenał oraz

Muzeum Wojska Polskiego, jak również łączący je pasaż. Autorzy projektu dążyli do uzyskania przestrzeni maksymalnie

elastycznej, łatwo kształtowalnej w zależności od bieżących potrzeb związanych z konkretnymi wydarzeniami kulturalnymi,

edukacyjnymi, etc. W obu budynkach jedyną przestrzenią jednoznacznie zdefiniowaną są pomieszczenia administracyjne,

socjalne i sanitarne, tworzące wewnętrzny pion oddzielony od pozostałych stref betonową ścianą, pełniącą jednocześnie

funkcję płaszczyzny wystawienniczej. Symetryczny jest także układ komunikacji pionowej, nawiązujący do pierwotnego,

istniejącego wciąż układu wnętrz omawianych budynków. Ich kondygnacje podziemne mieszczą szatnie, pomieszczenia

5

K. Kobro, w: N. Strzemińska, Katarzyna Kobro, Warszawa 2004, s. 84.

6

K. Kobro, ibidem, s. 60.

magazynowe, techniczne i sanitarne, jak również bibliotekę z mediateką oraz przestrzeń, której pokaźna część eksponuje

oryginalne fundamenty dawnej zabudowy, doświetlone światłem naturalnym i częściowo widoczne z poziomu pasażu dzięki

zastosowaniu inkrustowanego szkłem stropu. W przyziemiu budynek galerii zawiera kawiarnio-księgarnię, w której literatura,

sztuka i muzyka stanowią zachęcającą oprawę konsumpcji, oferując nieograniczone praktycznie możliwości organizowania

odczytów, wieczorów literackich, koncertów, recitali czy wreszcie wystaw. Równie funkcjonalna jest piętro: dzięki szklanym

kurtynom przestrzeń ekspozycyjna może rozciągać się na całej powierzchni piętra, może zająć środkową jego część lub też

jej fragment, w zależności od wielkości i rozmachu danej wystawy. Jednocześnie w części środkowej można wydzielić salę

wielofunkcyjną, dostępną bezpośrednio z bocznej klatki schodowej. Ponadto, dzięki siłownikom hydraulicznym, ażurowe

ściany elewacji obu budynków od strony pasażu mogą unieść się prostopadle do posadzki. Utworzone w ten sposób

zadaszenie pasażu stwarza optymalne warunki do organizacji koncertów, spektakli, projekcji filmów, happeningów i innych

„wielkometrażowych” imprez kulturalnych. W takich sytuacjach ekspozycja na pierwszym piętrze zostaje oddzielona szklaną

zasłoną, przestrzeń obejścia natomiast stanowi swobodnie dostępny balkon dla zainteresowanych oglądaniem

rozgrywających się w pasażu wydarzeń z góry. Podobne możliwości dowolnego kształtowania przestrzeni oferuje budynek

Muzeum, w którym jednak – zgodnie z założonym programem – jednoznacznie dominuje funkcja wystawiennicza.

Proponowany układ przestrzenny konkursowego założenia stanowi zatem optymalne tło scenograficzne dla różnorodnego

życia kulturalnego Starego Rynku – od kameralnego spotkania autorskiego po duże wydarzenia sceniczne. Dachy obu

budynków wieńczą ażurowe prostopadłościany o funkcji przeważnie ekspozycyjnej, za wyjątkiem dwóch kubatur na dachu

budynku Arsenału, przeznaczonych na mieszkanie gościnne dla artysty oraz na jego pracownię. Wszystkie

prostopadłościany otwierają się na przestrzeń ekspozycyjną na pierwszym piętrze, stając się jej optyczną kontynuacją, jak

również na tarasy widokowe, które współtworzą wraz z pozostałymi elementami stanowiącymi ich kompozycję: wodą,

zielenią, ławkami, oświetleniem.

W ten sposób marginalizowana dotychczas przestrzeń ulega zwielokrotnieniu: architektura staje się dynamiczną

rzeźbą - tłem dla otoczenia, w którym powstała.

Proponowane rozwiązania techniczne i technologiczne

Projektowany kompleks opiera się na konstrukcji monolitycznej, w większości zachowanej. Przewidziano dwa rodzaje ścian:

ściany pełne, licowane białą okładziną typu Corian, oraz ściany ażurowe, wykonane z tego samego tworzywa, z

wypełnieniem transparentnym (parter) oraz półtransparentnym (piętra). W celu uzyskania ruchomej elewacji, w parterze

zastosowano mobilny system składano-przesuwny, na piętrze natomiast system uchylny na siłownikach hydraulicznych.

Elastyczność przestrzeni na piętrze obu budynków uzyskano dzięki zastosowaniu systemu szklanych ścian składanych. Nad

częścią kondygnacji podziemnej, eksponującej zachowane fundamenty dawnej zabudowy, uwzględniono strop monolityczny

inkrustowany szkłem, zapewniający światło dzienne w miejscu pozbawionym innej możliwości naturalnego doświetlenia.

Nocą strefa ta podświetlona jest światłem sztucznym, przenikającym przestrzeń pasażu przez te same szklane elementy,

przez które w dzień sączy się światło słoneczne. Na dachu przewidziano tafle wody, kwatery zieleni i płyty wyznaczające

trasy spacerowe. Wszystkie poziomy projektowanego kompleksu są przystosowane dla osób niepełnosprawnych.

Szacunkowy koszt realizacji projektu nie przekracza budżetu założonego przez organizatorów konkursu.