kochanowski i sep, oraz tragedi Nieznany (4)

Mit arkadyjski w twórczoœci Reja i Kochanowskiego

U Kochanowskiego motyw arkadii pojawia siê w pieœni Panny XII. Poeta wyra�ża tu pochwa�łê �życia wiejskiego i stworzonego przez ten model typ egzystencji ludzkiej. Jest to idea�ł szlachcica, który prowadzi samowystarczalny pod wzglêdem materialnym tryb �życia :

Oracz p�ługiem zarznie w ziemiê;

St�ąd i siebie, i swe plemiê,

St�ąd roczn�ą czeladŸ i wszytek

Opatruje swój dobytek

�Życie to przebiega w spokoju, z dala od zgie�łku miejskiego, niebezpiecze�ąstw wojennych i k�łopotów kupieckich. Idea�ł ziemianina jest pe�łen aspiracji duchowych. W jego kreacjê wpisuje poeta pochwa�łê takich wartoœci, jak niezale�żnoœ�Ś, spokój wewnêtrzny, wzajemna �życzliwoœ�Ś cz�łonków rodziny i szacunek dla starszych. Poeta eksponuje to co dla motywu arkadyjskiego jest bardzo wa�żne, a minowicie brak trosk materialnych i dostatnie �życie bohaterów, którzy nie znaj�ą znoju pracy.

U Reja motyw arkadii pojawia siê w �Żywocie cz�łowieka poczciwego Rej kreœli idea�ł dostatniego, pozbawionego trosk �życia ziemia�ąskiego. �Życie na wsi toczy siê zgodnie z rytmem zmieniaj�ących siê pór roku, jest pe�łne radoœci i zabawy. ród�łem tej radoœci jest praca, jednak nie jest ona zbyt ciê�żka.

Aza�ż owo nie rozkosz z �żonk�ą, z czeladk�ą po sadkoch, po ogródkach

sobie chodzi�Ś,

szczepków naszczepi�Ś, drobne drzewka rozsadzi�Ś [...] To sobie z

on�ą rozkosz�ą nasiejesz zió�łek potrzebnych, rzodkiewek, sa�łatek,

rze�żuszek, nasadzisz maluneczków, ogóreczków

Wreszcie, �życie cz�łowieka jest podobne do zmieniaj�ących siê pór roku; a wiêc wiosna symbolizuje dzieci�ąstwo i m�łodoœ�Ś, czas kszta�łtowania siê cz�łowieka poprzez wychowanie, naukê oraz zbieranie pierwszych doœwiadcze�ą. Lato to wiek dojrza�ły charakteryzuj�ący siê wyborem ról w �życiu rodzinnym, spo�łecznym i politycznym. Staroœ�Ś to czas na podsumowanie �życia i refleksje natury religijnej i moralnej.

Koncepcja Boga, �życia, œwiata w twórczoœci Kochanowskiego, Sêpa Szarzy�ąskiego

Kochanowski

Kochanowski by�ł katolikiem, nie ma co do tego w�ątpliwoœci, �ł�ączy�ły go jednak pewne zwi�ązki z protestantyzmem. Studiowa�ł na uniwersytecie w Królewcu, oœrodku myœli lutera�ąskiej. Jego protektorem by�ł ksi�ą�że pruski Albrecht, który subsydiowa�ł mu studia. Protestanci próbowali pozyska�Ś m�łodego poetê dla reformacji. Kochanowski pozosta�ł katolikiem, pozosta�ły w nim jednak pewne sympatie protestanckie. Ujawniaj�ą siê one bardzo wyraŸnie w �łaci�ąskich elegiach. Jeden z jego pierwszych utworów, hymn: "Czego chcesz od nas panie?" zosta�ł przys�łany z Pary�ża na zebranie szlachty protestanckiej.

W twórczoœci Kochanowskiego wyraŸnie brak rysów wyznaniowych. W modlitwach zwraca siê do Boga, nie ma jednak w jego utworach kultu maryjnego, kultu œwiêtych. Dwa z najwiêkszych utworów: "Oko œmiertelne Boga nie widzia�ło" i "Czego chcesz od nas panie" to modlitwy uniwersalne, mog�ą by�Ś wielowyznaniowe. Z wczesnej fazy twórczoœci Kochanowskiego pochodzi poemat Zuzanna podejmuj�ący w�ątek biblijny. Jest to utwór mówi�ący o boskiej opatrznoœci, a tak�że o wartoœci cnoty. Szczególnie obecny jest Bóg i integralna z nim natura w pieœniach. Co jest charakterystyczne, uto�żsamia�ł Boga z natur�ą, i jest w tym bliski panteizmowi. Widzia�ł Boga w piêknie stworzenia, postrzega�ł go jako stwórcê-artystê, który obecny jest w swoim dziele. Czasami Bo�że dzie�ło stworzenia nazywa " Boskim widowiskiem mistrzyni natury". W ten sposób jego spojrzenie staje siê bardziej laickie, co nie znaczy ateistyczne. Laicyzm XVI wieczny nie oznacza ateistycznej postawy, mo�żna go okreœli�Ś jako sposób prze�żywania stosunku cz�łowieka do boga, poza granicami wyznaczonymi przez koœció�ł lub zbór. W pieœni 25 ksi�ąg wtórych (Czego chcesz...), Bóg nie mieœci siê w ramach œciœle okreœlonej doktryny, ani katolickiej, ani protestanckiej, jest Bogiem poza koœcio�łem, istnieje przede wszystkim w naturze, w dziele sprawczym, "Koœció�ł ciê nie ogarnie, wszêdy pe�łno ciebie.". Bóg nie potrzebuje darów, gdy�ż sam jest dawc�ą dobrodziejstw. Znawcy literatury twierdz�ą, �że na jego pojmowanie Boga mia�ły tak�że wp�ływ pogl�ądy staro�żytnych, wp�ływy Cycerona, "Mechanizmem œwiata kieruje artysta stwórca, który zarazem istnieje w swych doskona�łych dzie�łach i przejawia siê przez ich byt". Hymn jest pochwa�ł�ą niewidzialnego Boga poprzez pochwa�łê widzialnego œwiata, jest ca�łym poematem o sztuce, artyœcie i jego dziele. Artyst�ą jest Bóg w znaczeniu Deus-faber (rzemieœlnik). Renesans bardzo wysoko ceni�ł rzemios�ło artystyczne i stawia�ł je wy�żej ni�ż sztuki artystyczne. Istnia�ł wtedy pogl�ąd, �że nale�ży naœladowa�Ś to co istnieje, natomiast rzemieœlnik tworzy z niczego. I w�łaœnie w tym sensie traktuje Boga jako faber, stworzy�ł coœ z niczego, dzie�ło artystyczne. �łwiat stworzony przez Boga jest piêkny a w�łaœnie estetyka wyra�ża przekonanie, �że piêkno jest najwy�ższym dobrem i polega na uk�ładzie i proporcjach. Renesansowa estetyka rozró�żnia pojêcia piêkna i rzeczy piêknych. Przedmioty s�ą rzeczami piêknymi, ale nie mog�ą by�Ś piêkne, bo piêkno jest doskona�łoœci�ą substancyjn�ą, polega na proporcji, harmonii, blasku, wspó�łmiernoœci elementów. Piêknem jest cnota. Pieœ�ą "Czego..." wyra�ża w�łaœnie to przekonanie, �że piêkno œwiata, dzie�ło Boga polega nie na urodzie poszczególnych elementów, ile na harmonii z zgodnym porz�ądku czêœci.

Poeta dostrzega tak�że analogiê miêdzy cyklem pór roku a losami cz�łowieka, "Serce roœcie", "Nie porzucaj nadzieje". �Życie ludzkie ró�żni siê od tej cyklicznoœci jedynie tym, �że ma swój kres, zaœ ko�łowrót natury trwa nieprzerwanie. W �życiu ludzkim po z�łych okresach nastêpuj�ą dobre. Czasami uto�żsamia Kochanowski naturê z prostot�ą, pierwotnoœci�ą i jakby ze œwiata pierwotnej natury wywodzi siê �ł�ącz�ąca ludzi mi�łoœ�Ś, oparta na zgodzie, wzajemnym zrozumieniu, konstruktywnym dzia�łaniu. Przyk�ładem s�ą "Elegie", tak�że "Pieœni", np.: "Pieœ�ą œwiêtoja�ąska o sobótce", która jest poetyckim pogl�ądem na naturê w �życiu cz�łowieka. Pokazuje jak mo�żna odnaleŸ�Ś sens �życia, utracony spokój w codziennym kontakcie z przyrod�ą. Najlepszym tego potwierdzeniem jest rezygnacja poety z kariery politycznej i powrót do Czarnolasu.

W twórczoœci Kochanowskiego, a szczególnie w pieœniach, znajduje siê omówienie zagadnienia boskiej opatrznoœci oraz bezpoœredni stosunek Boga do cz�łowieka. Poeta wyra�ża przekonanie, �że losy ludzi �ł�ącz�ą siê ze sob�ą wed�ług nieodgad�łych praw, to te�ż roszczenia cz�łowieka by pozna�Ś "przysz�łe rzeczy" wywo�łuj�ą tylko pob�ła�żliwy uœmiech wszechmocnego Boga. Trzeba œwiadomie uzna�Ś granicê swoich mo�żliwoœci i "nadziejê pok�łada�Ś w Bogu".

Pieœ�ą IX,ks1: "Prózno ma mie�Ś na pieczy œmiertelne wietrzne rzeczy"

Pieœ�ą XIV,ks1: "Przypadków dalszych �żaden z nas nie zgadnie

I prózno myœle�Ś o tym

Co z nami bêdzie potym

W godzinie Bóg wywróci wszystko."

Pieœ�ą IX,ks 2: "Si�ła Bóg mo�że wywróci�Ś w godzinie,

A kto mu kolwiek ufa nie zginie"

Obok zagadnienia �ładu moralnego i boskiej opatrznoœci czêsto pojawia siê w utworach Kochanowskiego temat bo�żej sprawiedliwoœci. Podstawowa jej zasada zosta�ła tu uwik�łana zosta�ła najwyraŸniej przecz�ące jej obserwacje naszej rzeczywistoœci. Drêcz�ąca zasada ludzkiej egzystencji jest jednym z podstawowych tematów twórczoœci Kochanowskiego. Oto fragment wypowiedzi Heleny z "Odprawy pos�łów greckich": "Przebóg, wiêcej z�łego na tym œwiecie ni�ż dobrego", a w "Oko ..." mówi poeta �że czêsto ci którzy "œwiat powolnym maj�ą" dzieje siê lepiej ni�ż sprawiedliwym. W elegii "Do Firleja" Kochanowski zdaje siê mówi�Ś, �że poniewa�ż Bóg jest, musi wiêc by�Ś sprawiedliwy, jednak widzimy czêsto, �że cierpi cnotliwy a wystêpny op�ływa w dostatki. Próbê rozstrzygniêcia tego dylematu dokonuje na p�łaszczyŸnie religijnej. Pogl�ąd Kochanowskiego w tej kwestii doskonale wyra�ża powiedzenie "Bóg nierychliwy, ale sprawiedliwy". Poeta mówi: "Panie jako bardzo b�ł�ądz�ą, którzy ciê niedba�łym s�ądz�ą". Wierzy �że wype�łnienie siê zasad boskiej sprawiedliwoœci, wyrównanie krzywd nast�ąpi w zaœwiatach.

Dzie�łem w pe�łni religijnym jest: "Psalm Dawidowy". Wida�Ś w nim chê�Ś uwielbienia stwórcy jako doskona�łego w swoich dzie�łach. T�łumaczy psalm z �łaciny i robi to z pietyzmem cz�łowieka wierz�ącego, rozkosz�ą artysty i sumiennoœci�ą filologa. Kleiner mówi: "Kochanowski œwietnie wczu�ł siê w bogactwo liryki religijnej psalmów, a modlitwy które stworzy�ł na podstawie biblijnej, s�ą jego, wyra�żaj�ą potêgê i moc Boga".

Niekiedy Bóg traktowany jest antropomorficznie, np. "z twoich r�ąk". Nazywa go: "Myœl, która niebem toczy". Bóg pojawia siê jako wieczna myœl œmiej�ąca siê z ludzkich poczyna�ą: "Cz�łowiek, bo�że igrzysko", "Bo co tak m�ądrze cz�łowiek pocz�ą�ł sobie, �żeby siê Bóg nie musia�ł œmia�Ś jego osobie", stwórca pojawia siê jako re�żyser œwiata.

Kryzys wiary nastêpuje po œmierci Urszulki. Jest to kres przeœwiadczenia o porz�ądku rzeczy, pojawia siê nieznajomy wróg, który "miesza ludzkie rzeczy, nie maj�ąc ani dobrych, ani z�łych na pieczy". Jest on odwróceniem przyjaznej cz�łowiekowi sprawiedliwoœci. Kontekst trenów wyjaœnia, �że nieznajomy wróg to los, fatum, który w polszczyŸnie XVI wiecznej móg�ł oznacza�Ś diab�ła. Ostatecznie jednak nastêpuje w trenach ukorzenie siê przed Bogiem i wyra�żone zostaje przekonanie, �że skoro z�łudna okaza�ła siê nadzieja na pomoc rozumu, "jednak�że Bóg sam mocen hamowa�Ś". Tren XVIII jest modlitewnym, utrzymanym w formie psalmu - apelu do Boga o litoœ�Ś. Kochanowski odwo�łuje swoje wczeœniejsze bluŸnierstwa, "Wielkie s�ą przed tob�ą wystêpki moje, lecz mi�łosierdzie twoje przewy�ższa wszystkie z�łoœci, u�żyj dziœ Panie nade mn�ą litoœci". Takie ukojenie przynosi mu wiara dziecinna, któr�ą zaszczepi�ła w nim matka, i dlatego jej posta�Ś pojawia siê w trenie XIX poeta dochodzi do wniosku, ze "jeden jest pan smutku i nagrody".

Kochanowski by�ł bardzo tolerancyjny w swej religijnoœci, uwa�ża�ł �że przekonania religijne s�ą spraw�ą osobist�ą. Chrystus pojawia siê tylko raz we fraszkach. Bóg u Kochanowskiego to stwórca-artysta, potem filozoficzna "Wielka Myœl", staro testamentowe "Bóg i pan", oraz wreszcie opatrznoœ�Ś bliska cz�łowiekowi. Religijnoœ�Ś Kochanowskiego ogranicza�ła siê przede wszystkim do kontemplacji i refleksji wokó�ł najogólniejszych prawd wiary. Poeta podkreœla�ł dobrotliwoœ�Ś stwórcy, dawa�ł wskazówki, jak trzeba �ży�Ś cnotliwie.

Jan Kochanowski Miko�łaj Sêp Szarzy�ąski

koncepcja œwiata

�łwiat - twór Boga, daj�ącego hojne dary, harmonijnie funkcjonuj�ące niebo "uhaftowane gwiazdami" i ziemia okryta "rozlicznymi zio�łami" - obraz doskona�łej harmonii (topos pór roku, rytm dnia i nocy) �łwiat dynamiczny i pe�łen dysharmonii "z �żywio�łów utworzone cia�ło" byt podniebny to �życie w œwiecie walki œwiat�ła i ciemnoœci; dysharmonia - to wyraz kryzysu wiary w œwiat apolli�ąskiego �ładu; odkrycie obu niesko�ączonoœci "niesko�ączonoœ�Ś wielkoœci" i "niesko�ączonoœ�Ś mi�łoœci"

pojêcie czasu

Czas - to obroty ko�ła Fortuny, do których nale�ży podchodzi�Ś ze stoickim dystansem; treny - czas dzia�ła jako pocieszyciel Atrybutem nietrwa�łoœci œwiata jest przemijanie, nieub�łagany Chronos zmienia wszystko è motyw pozornych wartoœci (bogactwo, w�ładza, piêkne oblicze).

Czas równoznaczny z pojêciem œmierci. Przez pryzmat œmierci mo�żna pozna�Ś istotne wartoœci. Czas - element sk�ładaj�ący siê na pojêcie tragizmu cz�łowieka

koncepcja �życia ludzkiego

Afirmacja �życia we wszystkich jego przejawach; tolerancja dla ludzkiej s�łaboœci, doczesne �życie mo�że by�Ś ziemsk�ą Arkadi�ą; �życie w cnocie i dla dobrej s�ławy; droga do nieba otwarta tym co s�łu�ż�ą OjczyŸnie; pokój - wartoœ�Ś nadrzêdna; irenizm - Erazm z Roterdamu

W�ątpi w zbawienie; na duszê cz�łowieka czyha "srogiej ciemnoœci hetman"; wielokrotnie powracaj�ący motyw walki ("�życie bojowanie"); odrzucenie fa�łszywego pokoju "zbawienny pokój nie jest z tego œwiata". Nie istnieje izolacj�ą od pokus �życia. Arkadie s�ą bezcelowe, œwiadomoœ�Ś nietrwa�łoœci, marnoœci (vanitas vanitatum)

koncepcja œmierci

Dystans i stoicki spokój wobec przemijania i œmierci; za�łamanie filozofii w trenach, powrót do dojrza�łego stoicyzmu. Obsesja œmierci; œmier�Ś to przejœcie w stan bezruchu, raj to stan wstrzymanego bezruchu.

koncepcja �życia wiecznego

Po�ł�ączenie mitu chrzeœcija�ąskiego ("ci co s�łu�ż�ą ojczyŸnie" z mitologicznym "sumieniem czystym"; topos nieba w trenach Cel �życia ludzkiego - Arkadia - raj - wieczne szczêœcie Na ziemi arkadia jest niemo�żliwa, dopiero œmier�Ś przezwyciê�ża sprzecznoœci

koncepcja cz�łowieka (typ religijnoœci)

Cz�łowiek - kreator, dumny ze swojej ludzkiej kondycji, czerpie radoœci �życia (duchowe i cielesne), stoik, epikurejczyk

Treny - odnalezienie harmonii poprzez pryncypia religii, bunt zosta�ł przezwyciê�żony Religijnoœ�Ś dogmatyczna, têsknota do stanów mistycznego zespolenia duszy z Bogiem, cz�łowiek tragiczny, targany sprzecznoœciami, daleki od humanistycznej dumy, poczucie w�łasnej niedoskona�łoœci, samotnoœci "w�ąt�ły, niebaczny, rozdwojony w sobie", "krucha trzcina myœl�ąca" (Pascal). Bóg równie�ż pozostawia cz�łowiekowi woln�ą wolê; nie ingeruje w jego wybory; tragizm przezwyciê�żony przez wizjê nagrody (Bóg, Niebo)

Tragedia antyczna a dramat szekspirowski

Chodzi g�łównie o zasady dzia�łania fatum, z czego wyp�ływa, ni�ż o sam�ą budowê

Tragedia antyczna:

FATUM, czyli bohaterowie tragedii s�ą uwik�łani w konflikt miedzy w�łasnymi racjami a si�łami wy�ższymi: losem, prawami historii, interesem spo�łecznym, normami moralnymi, itp. O ich losie decyduje przeznaczenie

KONFLIKT TRAGICZNY- konflikt racji (mi�łoœ�Ś i pos�łusze�ąstwo prawom boskim koliduj�ą z racj�ą stanu). Konflikt tragiczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzêdnych racji

IRONIÊ TRAGICZN�Ą - losy bohatera uk�ładaj�ą siê tak, �że pope�łnia on nieszczêœliwe zb�ł�ądzenie (Arystoteles). Bohater nie wie, �że pope�łnia zbrodniê, lub czyn niegodny. Takie przeciwie�ąstwo miêdzy samoœwiadomoœci�ą bohatera a jego rzeczywist�ą sytuacj�ą nazywamy w�łaœnie ironiê tragiczn�ą.

TRAGIZM - kategoria estetyczna. Wywo�łuje tê jakoœ�Ś szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w konflikcie tragicznym. Bohater niezale�żnie od si�ły charakteru, szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubê, œmier�Ś lub klêskê swoich idei.

BUDOWANIE TRWOGI -poprzez konflikt tragiczny i ironiê tragiczn�ą. Trwogê bowiem budzi tylko nieszczêœcie cz�łowieka, który jest do nas podobny.

POSTACIE s�ą symbolami pewnych postaw, idei. Kreon to racja stanu, Antygona to religia i mi�łoœ�Ś do brata Starcie uczucia , rozumu i si�ły wy�ższej z wolnoœci�ą cz�łowieka (Antygona). Ka�żda posta�Ś tragedii antycznej cierpi (Kreon, Antygona, Hajmon - syn Kreona i narzeczony Antygony).

(na podstawie tekstu :"Rozwój tragedii antycznej. Jej cechy i funkcje", niestety nie znam nazwiska autora.)

Dramat szekspirowski:

Jego twórczoœ�Ś odchodzi od klasycznych za�ło�że�ą dramatu

brak jednoœci akcji, miejsca i czasu

wielow�ątkowoœ�Ś

BRAK FATUM - ludzkie namiêtnoœci, cz�łowiek decyduje sam o sobie, jest targany sprzecznymi myœlami i uczuciami

silna psychologizacja postaci

zachwianie decorum (dopasowania odpowiedniego jêzyka do odpowiedniej treœci)

indywidualizacja jêzyka

elementy ludowe i fantastyczne

wiele punktów kulminacyjnych (w Antyku by�ł tylko jeden wie�ącz�ący ca�ły dramat)

stopniowanie napiêcia

wprowadzenie rozbudowanej scenografii (w Antyku by�ły dopiero zacz�ątki)

didaskalia (teksty poboczne - nowoœ�Ś)

podzia�ł na akty i sceny

ograniczenie roli chóru

pojawienie siê (!) kobiet jako aktorek (w ko�ącu :) )

grano bez masek i koturnów, wprowadzi�ł tak�że NISKICH aktorów

przemieszane kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem

bohaterów cechowa�ł swoisty apsychologizm (zmiennoœ�Ś i �łatwoœ�Ś poddawania siê skrajnie emocjonalnym stanom - od mi�łoœci do nienawiœci, od wiernoœci do zdrady)

wspó�łbie�żnoœ�Ś losów ludzkich i historii.

wprowadzenie zjawisk atmosferycznych (burze, chmury, wiatry i b�łyskawice)

konstrukcja jego sztuk jest utrzymana w stylu tzw. dramatu el�żbieta�ąskiego

Sielanka - wieœ w ujêciu Reja, Kochanowskiego i Szymonowica

Tematyka rustykalna ("rusticus", po �łacinie - wiejski) w twórczoœci poetów renesansowych wi�ą�że siê na ogó�ł z humanistyczn�ą pochwa�ł�ą piêkna œwiata naturalnego. Doskona�ła harmonijnie zorganizowana przyroda staje siê czêstokro�Ś t�łem dla prezentowania zachowa�ą i postaw ludzkich.

Okresowi renesansu charakteryzuj�ącemu siê poczuciem piêkna i harmonii towarzyszy�ło nieodmienne i powszechne przekonanie, �że stan ziemia�ąski jest stanem szczêœliwym, zapewniaj�ącym cz�łowiekowi prawdziwe powodzenie i radoœ�Ś. Radoœci p�łyn�ące z �życia cz�łowieka na wsi mocno podkreœlili w swojej twórczoœci: Szymon Szymonowic, Miko�łaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - by�ł wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, maluj�ącej �życie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z natur�ą przez pasterzy, wieœniaków, rybaków, doœwiadczaj�ących uczu�Ś smutku, �żalu, kochaj�ących i opowiadaj�ących o swojej mi�łoœci prosto z serca, podœmiewaj�ących siê z siebie i swoich amorów. Sielanki jego ze wzglêdu na treœ�Ś, stopie�ą zawartej w nich mitologizacji i jêzyk mo�żna podzieli�Ś na dwa rodzaje. Pierwszy ho�łduje dworskie konwencje i zawiera utwory, które s�ą albo przyk�ładami, czy przeróbkami idylli antycznej, albo te�ż zbiorem oryginalnych obrazków z �życia wiejskiego, ale alegorycznych, pe�łnych powi�ąza�ą z mitologi�ą, w których pod mask�ą pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Oczywiœcie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaj�ą prawdziwego �życia wsi. Te wszystkie postacie wystêpuj�ą pod mitologicznymi imionami: Dafinis, Licydas nie s�ą prawdziwe lecz sztuczne i zmyœlone, ale prawdziwe na pewno s�ą uczucia, szczêœcie i nieszczêœcie w mi�łoœci, których doœwiadcza prawie ka�żdy, tak jak i bohaterowie utworów Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaj�ą siê sielanki o treœci realistycznej, wyp�ływaj�ące z trafnej i celnej obserwacji i oceny �życia, takiej jak "Ko�łacze" i "�Że�ący". W nich to kreœli prawdziwy obraz �życia wiejskiego, chocia�ż ró�żni�ą siê od siebie tematycznie.

"Ko�łacze" w niemal scenicznym uk�ładzie przedstawiaj�ą z pogod�ą i dowcipem obrazek przyjazdu spóŸnionego narzeczonego na œlub. PóŸniej pokazuje autor przebieg tej radosnej uroczystoœci. Utwór rozpoczyna motyw krzektania sroczki, która wed�ług wierze�ą ludu zwiastuje goœci: "Sroczka krzekce na p�łocie, bêd�ą goœcie moi, sroczka czasem omyli, czasem prawdê powi". "Ko�łacze" to realistyczny obraz wesela szlacheckiego, ju�ż sam tytu�ł i wiele miejsca poœwiêconego ludowemu obrzêdowi ko�łaczemu wi�ą�że utwór z obyczajowym t�łem ruskiej wsi, w której nie obesz�ło by siê wesele bez ko�łacza - obrzêdowego ciasta

weselnego i wró�żb z nim zwi�ązanych.

Odmienn�ą treœciowo sielank�ą, ukazuj�ąc�ą codzienne �życie i pracê ch�łopa s�ą "�Że�ący". W utworze tym poeta zrywa zupe�łnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuj�ą spracowane wiejskie kobiety, narzekaj�ące na swój los. Uderzaj�ący jest realizm, z którym poeta maluje tragediê ludu wiejskiego, dzie�łem r�ąk tego ludu wszak�że jest przepych wesela i bogate �życie przedstawione w "Ko�łaczach". "�Że�ący" wyraŸnie zarysowuj�ą konflikt miêdzy pa�ąskim dozorc�ą - Starost�ą, który wystêpuje zawsze z nieod�ł�ącznym symbolem swojej w�ładzy - nahajk�ą, a ch�łopem bezwzglêdnie pêdzonym do roboty.

"On nad nami z maczug�ą pokrz�ąkuj�ąc chodzi"

"Albo nie widzisz bicza za pasem u niego?

Prêdko nas nim namaca"

"Kwaœno patrzy, z nahajk�ą siê na nas gotuje"

Widzimy wiêc tutaj krytyczn�ą ocenê �życia i sytuacji ch�łopów.

Miko�łaj Rej - by�ł nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miêdzy trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem". Jest to utwór o problematyce spo�łecznej, zaczyna siê rozmow�ą Pana z Wójtem. Pan krytykuje postêpowanie ksiêdza, który nie odprawia nabo�że�ąstw nale�życie. Równie�ż nauki ksiêdza s�ą minimalne, ale �łaje za to czêsto. Pan obawia siê, czy czasem dziêki temu postêpowaniu wszyscy wraz z ksiêdzem nie znajd�ą siê na lewicy, to znaczy czy nie zostan�ą potêpieni. Wójt jest oskar�żony. Nie atakuje jeszcze ksiêdza, mówi tylko o dziesiêcinie, œwiadczeniach w czasie kolêdy. Te rzeczy jednocz�ą Wójta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytykê. Mówi o odpustach, które s�ą w�łaœciwie jarmarkami. Ludzie znosz�ą ksiêdzu kury, œwinie, jaja, pij�ą pod koœcio�łem, wrzeszcz�ą, œpiewaj�ą, za co otrzymuj�ą odpust. Teraz w�ł�ącza siê do rozmowy Pleban, który w�łaœnie nadszed�ł. Zaczyna krytykowa�Ś urzêdy œwieckie. Mówi, �że na stu urzêdników, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sêdziowie nie chc�ą odprawia�Ś swych procesów, chyba �że za dodatkowe œwiadczenia. Ró�żne �łapówki i daniny przypominaj�ą zbiory myœliwego, na przyk�ład takie jak sarna, zaj�ąc, kura, lis. Ksi�ądz krytykuje równie�ż Sejm i jego bezowocne obrady, prywatê bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wójt s�łuchaj�ąc tego sporu w�ł�ącza siê i przedstawia smutny los ch�łopa. "Ksi�ądz Pana wini Pan Ksiêdza, a nam prostym zewsz�ąd nêdza". Okazuje siê, �że ch�łopa ci�ągn�ą wszyscy: Urzêdnik, Wójt, Pleban. Trzeba dawa�Ś im to gêsi, to kokosz. Pod przymusem wykona�Ś trzeba t�łokê, pracê dodatkow�ą prócz pa�ąszczyzny. Ksi�ądz nie pozwala znowu zwozi�Ś zbo�ża póki nie wybierze dziesiêciny, wœród lepszych kop snopków. Zwózka te�ż jest trudna, bo i Pan i Ksi�ądz domagaj�ą siê pierwsze�ąstwa. Ch�łop krytykuje postêpowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiêkszanie pa�ąszczyzny. Mówi równie�ż o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek �życia ponad stan. Zbytki powoduj�ą brak rozs�ądku i nieuchronne bankructwa. Ch�łop jest zadowolony ze swego losu. Jest cz�łowiekiem uczciwym i nie �żal mu �żywota. Ksi�ądz i Pan nie s�ą zadowoleni. Pan karci Wójta za zbytni�ą poufa�łoœ�Ś i odwagê. Utwór jest obrazem rzeczywistoœci.

W "�Żywocie cz�łowieka poczciwego" zawar�ł Rej wskazówki dotycz�ące �życia szlachty na wsi, omawia przebieg ca�łego jej �życia. W m�łodoœci zaleca �Świczenia zwi�ązane z obyciem towarzyskim i rzemios�łem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowa�Ś. Gramatyka trudzi umys�ł, a jêzyka mo�żna siê nauczy�Ś bez jej znajomoœci. M�łody szlachcic powinien posiada�Ś jedynie poczucie sprawiedliwoœci, sta�łoœci, roztropnoœci, umiarkowanie, mi�łosierdzie, statecznoœ�Ś i zdolnoœ�Ś w�łasnych korzyœci. Gdy m�łody szlachcic doroœnie, powinien zaj�ą�Ś siê gospodarstwem o�żeni�Ś. Zwi�ązek ma�ł�że�ąski trzeba zawiera�Ś z osob�ą równego stanu i majêtnoœci. Do urzêdów nie nale�ży pretendowa�Ś. W ci�ągu roku przewidzia�ł równie�ż Rej zajêcia dla m�łodego niedoœwiadczonego gospodarza: wiosn�ą nale�ży sadzi�Ś drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepi�Ś ga�łêzie, obcina�Ś, mszyce zbiera�Ś, krzaki okopa�Ś, przygotowa�Ś grzêdy z truskawkami itp. Latem mo�żna z tych przygotowanych wiosn�ą krzewów i drzewek mie�Ś owoce i po�żytek. S�ą ju�ż wtedy jab�łuszka, gruszeczki, œliweczki, ogóreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje tak�że: mase�łko, serek, jajka œwie�że, s�ą te�ż kurki, jagni�ątka, ryby. Wszystko dla u�żytku gospodarza. Nie nale�ży tratowa�Ś pola ch�łopskiego, bo to wznieca niechê�Ś i ludzie Ÿle pracuj�ą. Zima niesie najwiêksze rozkosze. W lasach polowania z przyjació�łmi, a tak�że �łowienie ryb w przerêblach, zastawianie side�ł i potrzasków na zwierzêta futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Ca�łoroczne zapasy daj�ą wreszcie po�żytek. Jednak i zim�ą nale�ży dogl�ąda�Ś gospodarstwa. Wyjecha�Ś na targ te�ż mo�żna z produktami, albo te�ż u handlarza siê zabawi�Ś i owiec i ciel�ąt kupiwszy tanio sprzeda�Ś, w innej okolicy dro�żej. Widzimy, �że Rej dba o wygodê szlachcica. Nie zajmuje siê ju�ż ca�łoœci�ą gospodarki narodowej, wobec ch�łopów zachowuje humanitarny stosunek, a korzyœci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski tak�że podejmuje w swych utworach tematykê �życia na wsi. W Czarnolesie powsta�ło wiele piêknych tego typu utworów. "Na lipê" to wiersz o bardzo popularnym drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwagê na to, jakie wartoœci daje lipa. Miód, szept liœci, cie�ą, œpiew ptaków. S�ą to wartoœci, które drzewo przynosi cz�łowiekowi. "Przymów ch�łopska" - utwór w formie dialogu miêdzy szlachcicem a w�łodarzem. W�łodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi siê, �że po pijanemu mo�że obrazi�Ś pana. Pan przypomina przesz�łoœ�Ś, kiedy obie strony mia�ły wiêcej zaufania. Ch�łop te�ż o tym pamiêta, ale czasy zmieni�ły siê na jego niekorzyœ�Ś. Jest to jeden z utworów w którym poeta porusza problem spo�łeczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pieœ�ą œwiêtoja�ąska o sobótce" - sk�łada siê ze wstêpu i 12 pieœni œpiewanych przez panny. Jest to utwór oparty na tradycjach uroczystoœci poga�ąskich ku czci Kupa�łdy. Daje poeta w ten sposób wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajów ludowych. Chwali wieœ i �życie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaj�ą nuty radoœci. Jest mowa o mi�łoœci, ta�ącu i œpiewie. Wydaje siê to zupe�łnie zrozumia�łe, je�żeli weŸmiemy pod uwagê charakter opisywanej uroczystoœci. Pieœ�ą panny drugiej mówi o ta�ącu i radoœci. Zachêca wszystkich do pójœcia w jej œlady. Ostatnia panna w pieœni swej zawiera pochwa�łê �życia wiejskiego. Chwali weso�łoœ�Ś i spokój wsi. Ch�łop utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzinê, a zawód jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy ni�ż marynarza, �żo�łnierza czy pisarza. Wylicza nastêpnie wszystkie przyjemnoœci pracy, chwali wieczorne œpiewy i ta�ące.

Utwór nale�ży traktowa�Ś jako artystyczne uroczystoœci ludowe. Jest odbiciem radoœci �życia w czasie œwiêta maj�ącego swe poga�ąskie tradycje.

Antyczna a szekspirowska koncepcja losów ludzkich

Z antyczn�ą koncepcj�ą tragizmu zerwa�ł w swoich utworach Szekspir. Z�łama�ł nie tylko z zasad�ą trzech jednoœci, decorum ale równie�ż wprowadzi�ł now�ą koncepcjê losów ludzkich. W 'Makbecie' zauwa�ży�Ś mo�żna wspó�łbie�żnoœ�Ś historii i losów ludzkich. Nie oznacza to, �że jest on kronik�ą historyczn�ą. Tytu�łowy bohater poprzez swe zas�ługi zyskuje przychylnoœ�Ś króla. Ale wed�ług przepowiedni, mo�że i dziêki namowom �żony chce zosta�Ś królem. Swój plan rozpoczyna od zabicia prawowitego w�ładcy. Potem kolejno musi ju�ż zabija�Ś œwiadków zbrodni i tych, którzy podejrzewaj�ą go o zbrodniê. Unurzany we krwi musi brn�ą�Ś w niej do ko�ąca. Jego podejrzliwoœ�Ś wprowadza go na drogê bez odwrotu, która mo�że mie�Ś tylko jedno zako�ączenie.

Najistotniejsz�ą ró�żnic�ą pomiêdzy antyczn�ą, a szekspirowsk�ą koncepcj�ą losów ludzkich jest to, �że nowo�żytny bohater na pocz�ątku swojej drogi móg�ł wybiera�Ś, poniewa�ż ma woln�ą wolê i na nic z góry nie jest skazany. Gdy jednak decyduje siê wst�ąpi�Ś na z�ł�ą drogê, w przypadku Makbeta zabi�Ś prawowitego w�ładcê (co czyni jednak wbrew sobie), wprawia w ruch potê�żn�ą machinê, której nie bêdzie móg�ł zatrzyma�Ś. Do tej pory móg�ł wybiera�Ś, teraz bêdzie musia�ł stara�Ś siê sprosta�Ś nastêpstwom swojego czynu. Tragedia Szekspira ukazuje dzieje cz�łowieka, który zbagatelizowa�ł wewnêtrzne dyrektywy moralne i przesta�ł panowa�Ś nad swym losem, cz�łowieka, który utraci�ł samego siebie.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
czy mikotaj sep sarzynski jest Nieznany
tworczosc jana kochanowskiego j Nieznany (5)
kochany bracie

więcej podobnych podstron