Zasady nauczania resuscytacji
Peter J. F. Baskett, Jerry P. Nolan, Anthony Handley, Jasmeet Soar,
Dominique Biarent, Sam Richmond
Wstęp W nauczaniu podstawowych zabiegów resuscytacyj-
nych (BLS) osób nie związanych zawodowo z medy-
Istnieje wiele metod nauczania resuscytacji. Żadna cyną, czy też osób rozpoczynających resuscytację,
z nich nie jest doskonała, a utrzymanie umiejętności cenną alternatywą dla metod tradycyjnych, opartych
praktycznych i wiedzy wymaga ciągłych ćwiczeń. na pracy instruktorów są filmy edukacyjne lub inter-
Nie ustalono, z jaką częstością powinny odbywać aktywne prezentacje zawarte na CD [15 19]. Meto-
się szkolenia utrwalające wiadomości, jednakże dla da ta może być najdogodniejsza dla osoby naucza-
osób, które nie prowadzą regularnie resuscytacji za- nej, pozwalać na skrócenie czasu pracy instruktora
leca się powtarzanie takiego szkolenia co najmniej i zmniejszenie kosztów szkolenia. Nie można jednak
raz na 6 miesięcy [1 12]. nie doceniać roli instruktora, jest on pomocny zarów-
no w wyjaśnianiu problemów, które nie zostały przed-
stawione w prezentacji, jak i demonstrowaniu we
Cele
właściwy sposób wykonywania czynności oraz zara-
żać entuzjazmem i motywować. Nauczanie w ra-
Celem nauczania jest przekazanie umiejętności pro-
mach grupy okazało się również metodą wzmacniają-
wadzenia resuscytacji w sytuacji klinicznej. Może to
cą proces edukacyjny.
dotyczyć np. prowadzenia resuscytacji poza szpita-
lem i w szpitalu, umiejętności pracy na oddziale in-
Etos
tensywnej terapii czy w charakterze członka zespołu
resuscytacyjnego.
Na kursie powinni nauczać instruktorzy, którzy uczestni-
czyli w odpowiednim kursie ERC dotyczącym sposobu
Metody
nauczania i oceny. W nauczaniu powinno się wykorzy-
stywać techniki pozytywnego wzmocnienia i konstruk-
Proces nauczania powinien być prowadzony zgodnie
tywnej oceny postępowania, a unikać upokarzania.
z zasadami nauczania dorosłych. Oznacza to prowa-
Aby zminimalizować stres zaleca się, zarówno wśród
dzenie kursów według wytycznych Europejskiej Ra-
instruktorów jak i kandydatów, zwracanie się do siebie
dy Resuscytacji (ERC) z udziałem małych grup (4 8
po imieniu. W celu wsparcia kandydatów oraz wzmoc-
uczestników kursu) z zastosowaniem różnych tech-
nienia przekazu zaleca się również wprowadzenie sys-
nik, takich jak dyskusja, praktyczne nauczanie umie-
temu mentorskiego. Stres jest nieunikniony [20],
jętności oraz ćwiczenia w warunkach symulowanych
zwłaszcza w czasie oceny, jednakże zadaniem instruk-
sytuacji klinicznych, ukierunkowanych na rozwiązy-
torów jest umożliwienie kandydatom zaprezentowania
wanie problemów i rozwijanie umiejętności kierowa-
maksimum ich umiejętności.
nia zespołem [13]. Stosunek liczby instruktorów do
liczby kandydatów powinien zamykać się w zakresie
Język
od 1 : 3 do 1 : 6, w zależności od typu kursu.
Początkowo kursy ERC były prowadzone w języku
Wiedzę podstawową kandydaci powinni przyswoić
angielskim z udziałem międzynarodowego zespołu
przed kursem poprzez zapoznanie się z podręczni-
instruktorów [13]. Z czasem po przeszkoleniu instruk-
kiem lub materiałami do kursu zawartymi w inter-
torów oraz przetłumaczeniu podręcznika i materia-
aktywnych prezentacjach na CD. Kurs powinien
łów na różne języki, kursy (zwłaszcza typu  provi-
mieć na celu poprawę kompetencji uczestników szko-
der ) coraz częściej są prowadzone w języku ojczys-
lenia. Powinno się ocenić podstawową wiedzę za po-
tym kandydatów.
mocą testu oraz przeprowadzać ciągłą ocenę umie-
jętności praktycznych i postępowania w trakcie symu-
Instruktorzy
lowanych scenariuszy. Do nauczania można wyko-
rzystać zaawansowane manekiny, urządzenia symu-
Rozwinięto dotychczasowe metody oceny, celem
lacyjne oraz techniki rzeczywistości wirtualnej [14].
identyfikacji i szkolenia instruktorów.
209
Rozdział 9
IDENTYFIKACJA POTENCJALNYCH tee. Dyrektor kursu jest osobą z doświadczeniem za-
INSTRUKTORÓW wodowym, posiadającą wiarygodność kliniczną oraz
charakteryzującą się umiejętnością oceny i poczu-
Instruktorami zostaną osoby, które w opinii zespołu ciem sprawiedliwości. Musi ona opanować i posługi-
instruktorów zademonstrowały odpowiedni poziom wać się technikami nauczania właściwymi dla kursu
wiedzy w zakresie materiału nauczanego na kursie instruktorskiego. Osoby takie muszą legitymować się
oraz, co równie istotne, posiadają umiejętność kiero- doświadczeniem nabytym w czasie co najmniej
wania zespołem i wiarygodność zawodową. Powinny 6 kursów (w roli instruktora) oraz co najmniej raz peł-
je cechować również znaczne zdolności komunikacyj- nić rolę współdyrektora kursu.
ne, motywowania i wspierania innych. Osoby takie
zostają zaproszone do udziału w kursie instruktor- WYMIANA INSTRUKTORÓW
skim  Generic Instructor Course (GIC) w przypad-
ku kursów Advanced Life Support (ALS) oraz Euro- Możliwa jest  wymiana instruktorów między różnymi
pean Paediatric Life Support (EPLS) lub w kursie in- kursami. Na przykład instruktor ALS może zostać od
struktorskim Basic Life Support (BLS)/Automated Ex- razu IC kursu EPLS pod warunkiem, że ukończył
ternal Defibrillation (AED) w przypadku kursów BLS ten kurs z pozytywnym wynikiem oraz został ziden-
i AED. W trakcie przygotowywania jest kurs instruk- tyfikowany jako IP. Nie ma potrzeby powtarzania kur-
torski dla kursu Immediate Life Support (ILS). su instruktorskiego (GIC). Podobnie czynni instrukto-
rzy Advanced Trauma Life Support sygnowanego
KURSY INSTRUKTORSKIE przez American College of Surgeons, którzy zostali
zidentyfikowani jako IP w czasie kursu ALS i EPLS
Kursy instruktorskie organizowane dla potencjalnych in- (typu  provider ) mogą wziąć udział w tych kursach
struktorów (Instructor Potential  IP) są prowadzone jako IC. Aktywni instruktorzy kursu AHA Advanced
przez doświadczonych instruktorów. W GIC bierze Cardiac Life Support (ACLS) lub Paediatric Advan-
udział także edukator, osoba przeszkolona w zakresie ced Life Support (PALS) mogą bezpośrednio uzy-
nauczania dorosłych i technik edukacji medycznej. Po- skać status IC na odpowiednim kursie.
niżej zamieszczono szczegółowe informacje dotyczące
kursów instruktorskich. W czasie kursu nie przeprowa- Kodeks postępowania
dza się oceny formalnej. Kandydaci są poddani ocenie
ciągłej i na bieżąco jest im przekazywana zwrotna in- Instruktor musi przestrzegać kodeksu postępowania
formacja dotycząca ich postępów. instruktorów, który jest zamieszczony w Załączniku.
ETAP INSTRUKTORA KANDYDATA
Kursy BLS oraz AED (Podstawowe
zabiegi resuscytacyjne oraz
Osoba, która pozytywnie ukończyła kurs instruktorski
zostaje mianowana instruktorem kandydatem (Ins- automatyczna defibrylacja zewnętrzna)
tructor Candidate  IC). Będzie ona nauczać pod
opieką doświadczonego instruktora w czasie dwóch
Kursy BLS i AED przeznaczone są dla szerokiej rze-
kolejnych kursów, podczas których uzyska infor-
szy odbiorców. Mogą to być zarówno osoby związa-
macje dotyczące sposobu prowadzenia przez nią za- ne zawodowo z medycyną (zwłaszcza te, które na
jęć. Udział w roli instruktora kandydata w dwóch kur- co dzień nie stykają się z NZK) lekarze rodzinni,
sach prowadzi do uzyskania statusu pełnego instruk- dentyści, studenci medycyny, ratownicy medyczni
tora. Sporadycznie zespół instruktorski może zdecy- i przedmedyczni, członkowie grup ratowniczych, a tak-
dować o konieczności odbycia przez taką osobę ko- że osoby opiekujące się innymi (nauczyciele i pracow-
lejnego kursu stażowego lub, rzadziej, zadecydo- nicy opieki społecznej), jak i ogół społeczeństwa.
wać, iż kandydat nie spełnia kryteriów koniecznych
aby zostać pełnym instruktorem. Ewentualne odwoła- FORMA KURSU TYPU  PROVIDER
nie składa się do International Course Committee
(ICC), do którego należy ostateczna decyzja.
Celem kursu jest uzyskanie przez kandydata odpo-
wiedniego poziomu umiejętności z zakresu BLS oraz
STATUS DYREKTORA KURSU
opanowanie obsługi AED. Szczegóły dotyczące wy-
magań zostały opublikowane przez grupę roboczą
Wybrane osoby mogą uzyskać status dyrektora kur- ERC ds. BLS i umieszczone na stronie internetowej
su. Osoby takie są selekcjonowane spośród instruk- www.erc.edu. Kursy BLS i AED są opracowywane
torów i zaaprobowane przez odpowiednią komisję
i zarządzane przez ERC International BLS Course
Rady Resuscytacji lub International Course Commit- Committee (ICC).
210
Zasady nauczania resuscytacji
Każdy kurs BLS lub AED typu  provider trwa około truktorów międzynarodowych wraz z dyrektorem kur-
pół dnia i składa się z pokazów nauczanych umieję- su (instruktor międzynarodowy) jako dodatkową oso-
tności, stacji ćwiczeniowych i minimalnej ilości wykła- bą wspierającą lokalnych instruktorów. Po pozytyw-
dów. Zalecany stosunek liczby instruktorów do liczby nym ukończeniu kursu lokalni instruktorzy zostają
uczestników to 1 : 6. Dla każdej 6-osobowej grupy pełnymi instruktorami ERC, a wybitni lokalni instru-
uczestników powinien być dostępny co najmniej je- ktorzy są typowani jako przyszłe osoby szkolące ins-
den manekin oraz jeden AED. W czasie kursu nie truktorów. Kolejne kursy są prowadzone w ojczystym
przeprowadza się oceny formalnej, natomiast każdy języku uczestników, a materiały szkoleniowe są tłu-
z kandydatów na bieżąco otrzymuje zwrotne informa- maczone. Uczestnicy szkolenia, biorący udział w zło-
cje na temat swoich postępów. Osoby, które wyrażą żonym z międzynarodowego grona kursie instruktor-
chęć otrzymania certyfikatu ze względów zawodo- skim mogą być zakwalifikowani jako instruktorzy kan-
wych lub osobistych mogą być oceniane w czasie dydaci ERC BLS/AED. Następnie powinni oni uczyć
trwania kursu lub na jego końcu. na jednym lub dwóch kursach typu  provider i być
obserwowani przez pełnych instruktorów, zanim sa-
ERC odpłatnie udostępnia podręczniki do kursu BLS mi osiągną status pełnego instruktora.
oraz AED, opłaty wymaga również wydanie certyfika-
tu. Na kursach można używać również innych, za- Kurs ILS (Natychmiastowa pomoc
akceptowanych przez ERC podręczników przetłuma- w stanach zagrożenia życia)
czonych na język ojczysty uczestników kursu, jeżeli
jest to potrzebne.
Kurs Immediate Life Support przeznaczony jest dla
większości pracowników ochrony zdrowia, którzy
KURS INSTRUKTORSKI
rzadko są świadkami zatrzymania krążenia, ale mo-
gą rozpoczynać resuscytację lub pracować w zespo-
Wielu uczestników na kursach BLS lub AED typu
łach resuscytacyjnych [21]. W czasie kursu naucza
 provider to ludzie nie związani z medycyną,
się umiejętności, które warunkują skuteczność resus-
a niektórzy z nich pragną zostać instruktorami.
cytacji, a są prowadzone do czasu przybycia zespo-
Z tego powodu ERC przygotowała jednodniowy
łu resuscytacyjnego [22]. Co istotne, w zakres zagad-
kurs instruktorski z zakresu BLS/AED. Kandydata- nień omawianych w czasie kursu ILS wchodzi zapo-
mi do tego kursu są osoby związane lub nie zwią- bieganie zatrzymaniu krążenia. Kurs ten stanowi uzu-
zane zawodowo z medycyną, posiadające certyfi- pełnienie innych, krótkich kursów, ukierunkowanych
kat ERC kursu BLS lub AED, które uzyskały sta- na opiekę nad krytycznie chorym pacjentem w okre-
tus IP, co wymaga obecności na zajęciach i aktyw- sie pierwszych 24 godzin w sytuacjach zagrożenia
nego w nich udziału, a nadrzędnym kryterium jest
życia, kiedy pomoc specjalistyczna nie jest natych-
opanowanie wiedzy i posiadanie predyspozycji do
miast dostępna [23 25]. Potencjalni kandydaci na
nauczania.
ten kurs stanowią bardzo dużą grupę: pielęgniarki,
studenci pielęgniarstwa, lekarze, studenci medycyny,
Kurs instruktorski BLS/AED prowadzony jest zgodnie
dentyści, fizjoterapeuci, technicy radiologiczni i kar-
z zasadami GIC, z naciskiem na nauczanie osób nie
diologiczni.
związanych zawodowo z medycyną. Po pozytywnym
ukończeniu kursu każdy z kandydatów zostaje IC
Aktywni instruktorzy ALS oraz instruktorzy kandydaci
i naucza w trakcie dwóch kursów BLS lub AED zanim
ALS mogą uczyć oraz prowadzić ocenę w trakcie
zostanie pełnym instruktorem.
kursów ILS. Obecnie wdrożony jest program pilotażo-
wy mający na celu szkolenie instruktorów ILS. Na
WPROWADZANIE KURSÓW DO RÓŻNYCH
6 uczestników przypadać musi co najmniej 1 instruk-
KRAJÓW
tor, a liczba uczestników kursu może wynosić maksy-
malnie 30 kandydatów.
Wiele kursów ERC BLS i AED typu  provider jest
organizowane lub pozostaje pod nadzorem narodo- FORMA KURSU
wych rad resuscytacji. Standardowa procedura wpro-
wadzenia kursu polega na poprowadzeniu przez gro- Kurs ILS jest kursem jednodniowym i składa się
no międzynarodowych instruktorów ERC dwudniowe- z wykładów, sesji ćwiczeniowych oraz symulowa-
go złożonego kursu BLS  provider i AED  provider
nych sytuacji klinicznych (Cardiac Arrest Scenario
oraz kursu instruktorskiego BLS/AED. Jeśli w danym
Teaching  CASTeach) prowadzonych z użyciem
kraju działają lokalni instruktorzy (np. ci, którzy ukoń- manekinów. Program zawiera kilka opcji, co pozwala
czyli pozytywnie kurs ERC lub są instruktorami ALS
instruktorom dostosować zakres materiału do po-
ERC), uczą oni na kursie w stosunku 1 : 1 do ins- trzeb danej grupy kandydatów.
211
Rozdział 9
ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA KURSU bowych grup uczestników. Na każdą grupę musi
przypadać co najmniej jeden manekin ALS. Kurs
W czasie kursu naucza się umiejętności, które wa- powinien być dostosowany do lokalnych możli-
runkują skuteczność resuscytacji, omawiane są przy- wości. Ośrodki prowadzące kursy powinny dołożyć
czyny i metody zapobiegania zatrzymaniu krążenia, wszelkich starań aby wyszkolić uczestników
uczy się podstawowych umiejętności dotyczących w użytkowaniu sprzętu (np. defibrylatora), który
udrażniania dróg oddechowych, rozpoczęcia RKO jest lokalnie dostępny.
oraz wykonywania defibrylacji (klasycznej lub za po-
mocą AED). Do programu kursu można włączyć uży- RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE OCENY
cie maski krtaniowej oraz farmakoterapię w zatrzy-
maniu krążenia. Po przećwiczeniu wybranych umie- Raport z kursu oraz formularze oceny są opracowy-
jętności praktycznych instruktorzy demonstrują spo- wane przez dyrektora kursu i przesyłane do wiado-
sób postępowania w zatrzymaniu krążenia, zwraca- mości narodowej rady resuscytacji i ERC.
jąc uwagę na elementy istotne w działaniach osoby
Kurs ALS (Specjalistyczne zabiegi
podejmującej resuscytację. Następnie realizowane
są symulowane scenariusze (CASTeach), podczas
resuscytacyjne u osób dorosłych)
których uczestnicy doskonalą nabyte umiejętności.
Od uczestników ILS nie oczekuje się zazwyczaj po- Uczestnikami tego kursu są lekarze oraz doświad-
dejmowania roli kierownika zespołu resuscytacyjne- czone pielęgniarki pracujące na oddziałach ratun-
go. Uczestnicy powinni potrafić rozpocząć resuscyta- kowych i intensywnej terapii oraz osoby, które mo-
cję i prowadzić ją do czasu przybycia bardziej do- gą być członkami zespołów resuscytacyjnych.
świadczonych ratowników. W wybranych sytuacjach
Kurs przeznaczony jest również dla doświadczo-
instruktor może przejmować prowadzenie resuscyta- nych ratowników medycznych i niektórych techni-
cji jako kierownik zespołu. Nie zawsze jest to konie- ków medycznych. Kurs ILS jest przeznaczony prze-
czne, bowiem niektóre scenariusze zakładają skute- de wszystkim dla pielęgniarek, lekarzy i techników
czną resuscytację przed przybyciem pomocy. Scena- medycznych, którzy rzadko napotykają w swojej
riusze dostosowwywane są w zależności od grupy
praktyce NZK. W jednym kursie może wziąć udział
uczestników, ich miejsca pracy i zakresu obowiąz- maksymalnie 32 uczestników, a na każdych 3
ków klinicznych.
uczestników musi przypadać co najmniej 1 instru-
ktor. Instruktorzy kandydaci mogą stanowić do
OCENA
50% grona instruktorów. Grupy uczestników nie po-
winny liczyć więcej niż 8 osób ze wskazaniem na
Postępy uczestników poddawane są ocenie ciągłej.
grupy 6-osobowe. Każdy z instruktorów jest mento-
Muszą oni zaprezentować odpowiedni poziom umie- rem dla małej grupy uczestników. Kurs trwa dwa
jętności w czasie trwania kursu. Aby uniknąć stresu
lub dwa i pół dnia.
związanego z egzaminem nie przeprowadza się for-
malnego zaliczenia na zakończenie kursu. Uczestni- FORMA KURSU
cy z wyprzedzeniem otrzymują formularze oceny
wraz z materiałami do kursu. Formularze dokładnie
Kurs opiera się na małej liczbie wykładów (4),
określają sposób ich oceny wraz z wyszczególnie- a proces nauczania realizowany jest głównie po-
niem jej kryteriów. Umożliwia to uczestnikowi uświa- przez stacje ćwiczeniowe, interaktywne dyskusje
domienie sobie oczekiwań w stosunku do jego oso- grupowe oraz symulowane sytuacje kliniczne
by oraz znalezienie najlepszych sposobów uczenia
w małych grupach z naciskiem położonym na kie-
się, aby osiągnąć założony cel. W czasie kursu ILS
rowanie zespołem resuscytacyjnym. Spotkania
oceniane są następujące umiejętności: zaopatrzenie
mentorów z uczestnikami kursu, będące elemen-
dróg oddechowych, BLS i defibrylacja. Przy wspar- tem kursu, mają na celu przekazywanie im infor-
ciu instruktorów większość uczestników osiąga zało- macji i otrzymywanie od nich informacji zwrotnych.
żone cele nauczania.
Spotkania grona instruktorskiego odbywają się na
początku oraz pod koniec każdego dnia kursu.
SPRZ
T
Spotkania, takie jak wspólne kolacje uczestników
i kadry instruktorskiej, dopełniają znakomicie at-
Kurs ILS został tak pomyślany, aby było go łatwo
mosferę kursu oraz wspomagają wzajemną komu-
zorganizować. Większość kursów prowadzona jest
nikację.
w małych grupach (średnio 12 uczestników) w szpi-
talach. Na potrzeby kursu wymagana jest sala wy-
kładowa i sale ćwiczeniowe dla każdej z 6-oso-
212
Zasady nauczania resuscytacji
ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA KURSU gi oddechowe, takich jak np. maska krtaniowa. Lis-
tę dopełniają wkłucia dożylne, strzykawki, płyny in-
Zawartość merytoryczna kursu bazuje na aktual- fuzyjne oraz ampułki symulujące leki.
nych wytycznych ERC, dotyczących resuscytacji.
Od uczestników oczekuje się dokładnego zapozna- RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE OCENY
nia się przed kursem z treścią podręcznika ALS.
Celem kursu jest edukacja w zakresie przyczyn Raport z kursu oraz formularze oceny są opracowy-
zatrzymania krążenia, rozpoznawania pacjentów wane przez dyrektora kursu i przesyłane do wiado-
zagrożonych pogorszeniem się ich stanu oraz mości narodowej rady resuscytacji i ERC.
w zakresie leczenia zatrzymania krążenia, a także
Kurs European Paediatric Life Support
stanów nagłych, mogących do niego doprowadzić
w krótkim czasie. Kurs nie dotyczy intensywnej te- (EPLS)
rapii lub kardiologii. Od uczestników oczekuje się
umiejętności z zakresu prowadzenia BLS nabytych
Kurs EPLS został przygotowany z myślą o pracowni-
przed zgłoszeniem się na kurs.
kach ochrony zdrowia, którzy mają do czynienia
z problemami dotyczącymi resuscytacji noworodka,
Duży nacisk kładzie się na bezpieczną defibryla- niemowlęcia oraz dziecka w warunkach szpitalnych
cję, interpretację zapisu EKG, zaopatrzenie dróg
lub poza nim. Kurs ma na celu przekazanie wyżej
oddechowych i wentylację, leczenie zaburzeń ryt- wymienionym osobom umiejętności oraz wiedzy z za-
mu, równowagę kwasowo-zasadową oraz postępo- kresu zaopatrzenia dziecka w stanie zagrożenia ży-
wanie w sytuacjach szczególnych, mogących towa- cia oraz podjęcia czynności zapobiegających postę-
rzyszyć zatrzymaniu krążenia. W program kursu
powi choroby i wystąpieniu zatrzymania krążenia.
włączone są również takie zagadnienia, jak opieka
poresuscytacyjna, aspekty etyczne resuscytacji 
W chwili przystąpienia do kursu wymagane są umie-
w tym wsparcie rodziny pacjenta w stanie zagroże- jętności z zakresu resuscytacji krążeniowo-oddecho-
nia życia.
wej u dzieci, jakkolwiek kurs zawiera 90-minutową
sesję przypominającą BLS wraz z omówieniem po-
OCENA
stępowania w przypadku obecności ciała obcego
w drogach oddechowych. Kurs EPLS jest przezna-
Każdy z uczestników jest oceniany indywidualnie,
czony dla lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycz-
a jego postępy analizowane na zakończenie każde- nych, w których zakresie obowiązków leży opieka
go dnia kursu w czasie spotkania grupy instruktor- nad chorymi noworodkami, niemowlętami oraz dzieć-
skiej. Jeśli to konieczne, udziela się uczestnikowi
mi [27, 28]. EPLS nie jest kursem dla zaawansowa-
informacji zwrotnych. Pod koniec kursu umiejętnoś- nych intensywnej terapii noworodków lub dzieci.
ci uczestników są sprawdzane w dwóch scenariu-
szach egzaminacyjnych, z których jeden dotyczy
Szkolenie przeznaczone jest maksymalnie dla 24
oceny stanu pacjenta oraz wykonania bezpiecznej
osób, a na każdych 4 uczestników powinien przypa-
i skutecznej defibrylacji. Na zakończenie kursu
dać co najmniej 1 instruktor. Wyjątkowo dopuszczal-
przeprowadza się sprawdzian pisemny w formie te- ne jest uczestnictwo 28 uczestników z udziałem do-
stu. Do zaliczenia testu wymaganych jest co naj- datkowych instruktorów. Aby jak najbardziej zbliżyć
mniej 75% prawidłowych odpowiedzi.
symulowane sytuacje kliniczne do rzeczywistych, ko-
nieczne jest aby co najmniej 50% instruktorów posia-
WYMAGANY SPRZ
T I POMIESZCZENIA
dało w swojej codziennej praktyce doświadczenie
w pracy z niemowlętami i dziećmi. Liczba instrukto-
Do przeprowadzenia kursu potrzebne są 4 sale
rów kandydatów może stanowić do 50% liczby
ćwiczeniowe, sala wykładowa, pomieszczenie dla
wszystkich instruktorów. Grupy uczestników nie po-
grona instruktorskiego oraz zaplecze socjalne. Ko- winny liczyć więcej niż 8 osób  optymalna liczba
nieczne są również co najmniej dwa projektory
to 5 6 osób w grupie. Dwóch instruktorów pełni rolę
multimedialne, komputery oraz tablice. Sale ćwi- mentorów dla 5 7 uczestników. Kurs trwa zazwyczaj
czeniowe powinny być wyposażone w manekin do
dwa do dwóch i pół dnia.
ćwiczeń ALS (dorosły) z urządzeniem symulują-
cym zapis EKG oraz defibrylator. Wymagane są
FORMA KURSU
cztery manekiny (dorosły) i sprzęt do ćwiczenia
podstawowych zabiegów, zabezpieczających drogi
Nowa forma kursu zakłada zmniejszoną liczbę wykła-
oddechowe, wentylacji, intubacji dotchawiczej oraz
dów (3). Przekazywanie wiedzy i nauczanie umieję-
zakładania innych przyrządów udrażniających dro- tności praktycznych odbywa się w małych grupach,
213
Rozdział 9
w warunkach symulowanych sytuacji klinicznych. jest również co najmniej jeden projektor multimedial-
Główny nacisk położony jest na ocenę i leczenie ny oraz komputer i tablice. W każdej sali ćwiczenio-
chorego dziecka, pracę zespołową oraz kierowanie wej muszą znajdować się manekiny pediatryczne
zespołem. Odbywają się również spotkania mento- (niemowlęcia i dziecka do ćwiczenia podstawowych
rów z uczestnikami szkolenia, mające na celu prze- i zaawansowanych czynności resuscytacyjnych)
kazywanie i otrzymywanie informacji zwrotnych. wraz z oprzyrządowaniem. Wymagany jest również
Spotkania grona instruktorskiego odbywają się na po- jeden defibrylator manualny i jeden AED oraz urzą-
czątku oraz pod koniec każdego dnia kursu. Postę- dzenie do symulacji rytmów serca.
py kandydatów na instruktorów omawiane są z nimi
po każdej serii ćwiczeń oraz po przeprowadzonych RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE OCENY
przez nich wykładach.
Raport z kursu oraz formularze oceny są opracowy-
ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA KURSU wane przez dyrektora kursu i przesyłane do wiado-
mości narodowej rady resuscytacji i ERC.
Treść kursu oparta jest na obecnych wytycznych ERC
dotyczących resuscytacji dzieci i niemowląt. Od ucze- Kurs Newborn Life Support (NLS)
stników oczekuje się dokładnego zapoznania się z pod-
ręcznikiem przed kursem. W przyszłości możliwe jest Kurs ten jest przeznaczony dla pracowników ochro-
wcześniejsze przesyłanie uczestnikom prezentacji CD ny zdrowia, którzy w ramach swojej codziennej
lub DVD zawierających ćwiczenia BLS do wykonania praktyki mogą być obecni przy porodzie. Ma on na
w domu [15]. Test wstępny przesyłany jest do uczestni- celu przekazanie wiedzy i umiejętności dotyczą-
ków wraz z podręcznikiem na 4 do 6 tygodni przed cych właściwego zaopatrzenia noworodka w pierw-
kursem. Odpowiedzi zbierane są na początku kursu szych 10 20 minutach przez osoby, które mogą
i omawiane w czasie jego trwania. zostać poproszone o podjęcie resuscytacji po naro-
dzinach dziecka. Kurs jest przeznaczony dla położ-
Kurs EPLS ma na celu przekazanie wiedzy na te- nych, pielęgniarek i lekarzy i jak większość szko-
mat przyczyn i mechanizmów zatrzymania krążenia leń daje najlepsze wyniki jeśli grupa jest zróżnico-
i oddychania u noworodków i dzieci, umiejętności wana zawodowo.
rozpoznania i leczenia noworodka, niemowlęcia
i dziecka będących w stanie zagrożenia życia oraz W kursie może uczestniczyć jednorazowo do
leczenia zatrzymania krążenia  jeśli do niego do- 32 uczestników, jakkolwiek optymalna ich ilość to 24
jdzie. Sesje ćwiczeniowe poświęcone są: zaopatry- osoby. Kurs trwa zazwyczaj dzień. Oprócz dyrektora
waniu dróg oddechowych, wentylacji workiem samo- kursu na każdych 3 uczestników powinien przypa-
rozprężalnym, elementom postępowania z pacjen- dać 1 instruktor.
tem po urazie, tlenoterapii, szybkiej intubacji, uzyska-
niu dostępu dożylnego, bezpiecznej defibrylacji, kar- FORMA KURSU
diowersji oraz użyciu AED.
Podręcznik do kursu NLS wysyłany jest do uczest-
Każdy z uczestników jest oceniany indywidualnie ników na 4 tygodnie przed kursem. Każdy z uczest-
przez zespół instruktorski. Jeśli to konieczne przekazy- ników otrzymuje wraz z podręcznikiem test wielokro-
wane są odpowiednie informacje zwrotne. Po sesji tnego wyboru i proszony jest o jego rozwiązanie
przypominającej BLS następuje zaliczenie z tego zak- i przyniesienie na kurs. W ramach kursu odbywają
resu. Na zakończenie kursu przeprowadzany jest drugi się dwa 30-minutowe oraz dwa 15-minutowe wykła-
egzamin praktyczny oparty na symulowanych sytuac- dy. Następnie uczestnicy dzieleni są na 4 grupy
jach klinicznych, sprawdzający sposób oceny chorego i uczestniczą w kolejnych 3 sesjach ćwiczeniowych.
dziecka oraz podstawowe umiejętności praktyczne Godziny popołudniowe przeznaczone są na prezen-
uczestnika. W celu sprawdzenia wiadomości teoretycz- tację scenariusza klinicznego i analogicznie przebie-
nych na zakończenie kursu przeprowadzany jest test gające ćwiczenia (trwające 2 godziny), prowadzone
wielokrotnego wyboru. Do zaliczenia testu wymaga- w małych grupach zakończone oceną praktyczną
nych jest co najmniej 75% prawidłowych odpowiedzi. i teoretyczną za pomocą testu wielokrotnego wyboru
i stacji egzaminacyjnej oceniającej zaopatrzenie
WYMAGANY SPRZ
T I POMIESZCZENIA dróg oddechowych. W czasie kursu główny nacisk
położony jest na zaopatrzenie dróg oddechowych,
Do przeprowadzenia kursu potrzebne są 4 sale ćwi- ale omawiane są również zagadnienia dotyczące uci-
czeniowe, sala wykładowa, pomieszczenie dla grupy skania klatki piersiowej oraz dostępu do żyły pępowi-
instruktorskiej oraz zaplecze socjalne. Konieczny nowej, jak również farmakoterapii.
214
Zasady nauczania resuscytacji
WYMAGANY SPRZ
T I POMIESZCZENIA W czasie kursu są też spotkania mentorów z uczest-
nikami oraz spotkania grona instruktorskiego, które
Do przeprowadzenia kursu potrzebna jest sala wy- odbywają się na początku oraz pod koniec każdego
kładowa, 4 odpowiednich rozmiarów sale ćwicze- dnia kursu.
niowe, pomieszczenie dla grupy instruktorskiej
oraz zaplecze socjalne. Wymagany jest również ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA KURSU
projektor multimedialny w sali wykładowej oraz tab-
lice w każdej sali ćwiczeniowej. Wskazane byłoby Kurs ukierunkowany jest głównie na techniki naucza-
posiadanie na potrzeby kursu sali ćwiczeniowej nia oraz umiejętności praktyczne. Od uczestników
z zapleczem sanitarnym (możliwość umycia rąk). oczekuje się wnikliwego zapoznania się z podręczni-
Dostępne powinny być co najmniej 4 manekiny nie- kiem GIC przed przystąpieniem do kursu. Teoretycz-
mowlęce do ćwiczeń BLS i 4 do ćwiczeń ALS (op- ne podstawy efektywnego nauczania i edukacji doro-
tymalnie po 6 z każdego rodzaju) jak również słych są omówione przez edukatora na początku kur-
sprzęt do zaopatrzenia dróg oddechowych oraz su. Prezentuje się również użytkowanie programu
4 stanowiska z pełnym wyposażeniem do resuscy- Power Point oraz tablic. Każdy z uczestników ma
tacji noworodka (Resuscitaires). okazję do przedstawienia 5-minutowego wykładu, po
którym indywidualnie dyskutowany jest jego prze-
RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE bieg. W czasie kursu zapoznaje się on ze sprzętem
OCENY i wszelkimi aspektami jego użytkowania. Odbywają
się prezentacje prowadzone przez instruktorów, a na-
Raport z kursu oraz formularze oceny są opraco- stępnie ćwiczenia, w czasie których uczestnicy mo-
wywane przez dyrektora kursu i przesyłane do wia- gą doskonalić swoje umiejętności.
domości narodowej rady resuscytacji i ERC.
Nauczanie umiejętności praktycznych oparte jest na
Generic Instructor Course (GIC) metodzie 4 kroków. Sesje symulowanych sytuacji klini-
cznych wykorzystują scenariusze zapożyczone z kursu
Kurs przeznaczony jest dla uczestników, którzy zo- typu  provider . Główny nacisk kładzie się na rolę in-
stali rekomendowani jako IP na podstawie uczestnic- struktora w trakcie ćwiczeń, każdy z uczestników ma
twa w kursach ALS lub EPLS. Czasami kurs okazję znalez
ć się w tej roli. Konstruktywna krytyka
MIMMS (Major Incident Medical Management and jest kluczowym elementem roli instruktora.
Support) prowadzony jest pod kuratelą ALSG i poten-
cjalni instruktorzy z tego kursu mogą uczestniczyć W ciągu drugiego dnia nacisk kładzie się na umieję-
w GIC aby zostać IC i uczyć na tym kursie. W kur- tność oceniania. Po prezentacji scenariusza egza-
sie uczestniczyć może maksymalnie 24 uczestników minacyjnego, przeprowadzonej przez grupę instrukto-
i na każdych 3 uczestników powinien przypadać 1 in- rów, każdy z uczestników ma szansę wejść w rolę
struktor. Wszyscy instruktorzy muszą być pełnymi osoby oceniającej umiejętności i prowadzącej zaję-
i doświadczonymi instruktorami ERC  nie IC. Oso- cia według scenariusza. Kolejne sesje dotyczą spo-
bą kluczową jest edukator. Grupy uczestników nie sobu prowadzenia dyskusji otwartej i zamkniętej, jak
powinny liczyć więcej niż 6 osób. Główny nacisk na również roli i pożądanych cech instruktora.
kursie kładzie się na rozwinięcie umiejętności instruk-
torskich. Zakłada się, iż wszyscy uczestnicy posiada- OCENA
ją wiedzę z zakresu kursu  provider . Kurs trwa dwa
do dwóch i pół dnia. Każdy z uczestników jest poddany ciągłej ocenie
w czasie trwania kursu. Postępy uczestników oraz
FORMA KURSU ich postawa na kursie są dyskutowane w czasie co-
dziennych spotkań grupy instruktorów i, jeśli to konie-
Podczas kursu przeważają zajęcia interaktywne. czne, przekazywana jest odpowiednia informacja
Edukator odgrywa kluczową rolę, przewodzi wielu zwrotna. Uczestnicy kursu, którzy ukończyli go z wy-
dyskusjom oraz udziela informacji zwrotnych. Pro- nikiem pozytywnym uzyskują status instruktora kan-
gram przewiduje jeden wykład prowadzony przez dydata.
edukatora z zakresu efektywnego nauczania i eduka-
cji dorosłych. Wykład urozmaicony jest zajęciami w WYMAGANY SPRZ
T I POMIESZCZENIA
grupach. Zajęcia przypominające mają formę dysku-
sji w małych grupach oraz sesji ćwiczeniowych opar- Tak jak dla kursu typu  provider , konieczna jest
tych na praktycznym nauczaniu umiejętności i prowa- duża różnorodność sprzętu w zależności od profilu
dzenia symulowanych scenariuszy. grup kandydatów.
215
Rozdział 9
RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE OCENY ZAWARTOŚĆ MERYTORYCZNA KURSU
Raport z kursu oraz formularze oceny są opracowy- Kurs obejmuje podstawy teoretyczne edukacji medy-
wane przez dyrektora kursu i przesyłane do wiado- cznej, sposobu oceniania i kontroli jakości. Dużo
mości narodowej rady resuscytacji i ERC. uwagi poświęca się metodologii nauczania, konstruk-
tywnej krytyce, jak i roli mentora. Multidyscyplinarne
The Educator Master Class (EMC) strategie nauczania, a także ciągły rozwój edukatora
medycznego stanowią integralną część tego szkole-
Kurs ten, organizowany zazwyczaj raz w roku, jest nia.
przygotowany dla osób pragnących zostać edukato-
rami medycznymi dla potrzeb kursu GIC. Odpowied- OCENA
ni kandydaci są wybierani przez grupę instruktorów
i muszą posiadać podstawy i kwalifikacje w zakresie W czasie kursu prowadzona jest ciągła ocena każde-
edukacji medycznej lub muszą zademonstrować go uczestnika. Indywidualny postęp dyskutowany
zaangażowanie w proces edukacji na przestrzeni lat. jest w czasie spotkania instruktorów pod koniec każ-
Powinni oni uczestniczyć w kursie typu  provider dego dnia i uczestnicy otrzymują, jeśli to konieczne,
oraz GIC oraz powinni zapoznać się z podstawowy- informacje zwrotne. Uczestnicy, którzy ukończyli
mi materiałami do EMC. kurs z wynikiem pozytywnym uzyskują status eduka-
tora kandydata (EC)  będą pracować pod opieką
Instruktorami na tym kursie są doświadczeni eduka- i będą oceniani przez doświadczonego edukatora
torzy. Kurs przeznaczony jest dla maksymalnie 18 i dyrektora kursu, dopóki nie zapadnie decyzja doty-
uczestników, na których przypada 6 instruktorów. cząca ich samodzielności jako edukatorów.
Grupy powinny składać się maksymalnie z 6 uczest-
ników. Kurs trwa nieco krócej niż 2 dni. WYMAGANY SPRZ
T I POMIESZCZENIA
FORMA KURSU Do przeprowadzenia kursu potrzebna jest sala wykła-
dowa oraz 3 sale do dyskusji. Konieczny jest projektor
Kurs składa się głównie z dyskusji zamkniętych, pro- multimedialny oraz tablice. Manekiny nie są wymagane.
wadzonych w grupach przez 1 lub 2 instruktorów,
jak i dyskusji w mniejszych zespołach ukierunkowa- RAPORT Z KURSU ORAZ FORMULARZE OCENY
nych na rozwiązywanie problemów.
Dyrektor kursu opracowuje raport z kursu po konsul-
tacji z zespołem instruktorów. Raport i formularze
oceny są przekazywane do właściwej dla edukatora
narodowej rady resuscytacji oraz do ERC.
216
Zasady nauczania resuscytacji
15. Braslow A, Brennan RT, Newman MM, Bircher NG, Batcheller AM, Kaye
Piśmiennictwo
W. CPR training without an instructor: development and evaluation of a
video self-instructional system for effective performance of cardiopulmonary
1. Makker R, Gray-Siracusa K, Evers M. Evaluation of advanced cardiac life
resuscitation. Resuscitation 1997; 34: 207 20.
support in a community teaching hospital by use of actual cardiac arrests.
Heart Lung 1995; 24: 116 20.
16. Todd KH, Braslow A, Brennan RT, et al. Randomized, controlled trial of
video selfinstruction versus traditional CPR training. Ann Emerg Med 1998;
2. Anthonypillai F. Retention of advanced cardiopulmonary resuscitation
31: 364 9.
knowledge by intensive care trained nurses. Intensive Crit Care Nurs 1992;
8: 180 4.
17. Todd KH, Heron SL, Thompson M, Dennis R, O Connor J, Kellermann
AL. Simple CPR: a randomized, controlled trial of video self-instructional
3. Azcona LA, Gutierrez GE, Fernandez CJ, Natera OM, Ruiz-Speare O,
cardiopulmonary resuscitation training in an African American church
Ali J. Attrition of advanced trauma life support (ATLS) skills among ATLS
congregation. Ann Emerg Med 1999; 34: 730 7.
instructors and providers in Mexico. J Am Coll Surg 2002; 195: 372 7.
18. Batcheller AM, Brennan RT, Braslow A, Urrutia A, Kaye W.
4. Birnbaum ML, Robinson NE, Kuska BM, Stone HL, Fryback DG, Rose
Cardiopulmonary resuscitation performance of subjects over forty is better
JH. Effect of advanced cardiac life-support training in rural, community
following half-hour video self-instruction compared to traditional four-hour
hospitals. Crit Care Med 1994; 22: 741 9.
classroom training. Resuscitation 2000; 43: 101 10.
5. Hammond F, Saba M, Simes T, Cross R. Advanced life support: retention
19. Lynch B, Einspruch E, Nichol G, Becker L, Aufderheide T, Idris A.
of registered nurses knowledge 18 months after initial training. Aust Crit
Effectiveness of a 30-minute CPR self-instruction program for lay
Care 2000; 13: 99 104.
responders: A controlled randomized study. Resuscitation 2005; in press.
6. Kaye W, Mancini ME, Rallis SF. Advanced cardiac life support refresher
20. Sandroni C, Fenici P, Cavallaro F, Bocci MG, Scapigliati A, Antonelli M.
course using standardized objective-based Mega Code testing. Crit Care
Haemodynamic effects of mental stress during cardiac arrest simulation
Med 1987; 15: 55 60.
testing on advanced life support courses. Resuscitation 2005; 66: 39 44.
7. Kaye W, Wynne G, Marteau T, et al. An advanced resuscitation training
21. Soar J, Perkins GD, Harris S, Nolan JP. The immediate life support
course for preregistration house officers. J R Coll Physicians Lond 1990;
course. Resuscitation 2003; 57: 21 6.
24: 51 4.
22. Soar J, McKay U. A revised role for the hospital cardiac arrest team?
8. O Steen DS, Kee CC, Minick MP. The retention of advanced cardiac life
Resuscitation 1998; 38: 145 9.
support knowledge among registered nurses. J Nurs Staff Dev 1996; 12:
66 72.
23. Smith GB, Osgood VM, Crane S. ALERT  a multiprofessional training
course in the care of the acutely ill adult patient. Resuscitation 2002; 52:
9. Schwid HA, O Donnell D. Anesthesiologists management of simulated
281 6.
critical incidents. Anesthesiology 1992; 76: 495 501.
24. Smith GB, Poplett N. Impact of attending a 1-day multi-professional
10. Young R, King L. An evaluation of knowledge and skill retention
course (ALERT) on the knowledge of acute care in trainee doctors.
following an in-house advanced life support course. Nurs Crit Care 2000; 5:
Resuscitation 2004; 61: 117 22.
7 14.
25. Featherstone P, Smith GB, Linnell M, Easton S, Osgood VM. Impact of
11. Stross JK. Maintaining competency in advanced cardiac life support
a one-day inter-professional course (ALERT) on attitudes and confidence in
skills. JAMA 1983; 249: 3339 41.
managing critically ill adult patients. Resuscitation 2005; 65: 329 36.
12. Su E, Schmidt TA, Mann NC, Zechnich AD. A randomized controlled
26. Nolan J. Advanced life support training. Resuscitation 2001; 50: 9 11.
trial to assess decay in acquired knowledge among paramedics completing
a pediatric resuscitation course. Acad Emerg Med 2000; 7: 779 86.
27. Buss PW, McCabe M, Evans RJ, Davies A, Jenkins H. A survey of
basic resuscitation knowledge among resident paediatricians. Arch Dis Child
13. Baskett P. Progress of the advanced life support courses in Europe and
1993; 68: 75 8.
beyond. Resuscitation 2004; 62: 311 3.
28. Carapiet D, Fraser J, Wade A, Buss PW, Bingham R. Changes in
14. Chamberlain DA, Hazinski MF. Education in resuscitation. Resuscitation
paediatric resuscitation knowledge among doctors. Arch Dis Child 2001; 84:
2003; 59: 11 43.
412 4.
217
Załącznik
Kodeks postępowania
Europejskiej Rady Resuscytacji
Kodeks postępowania dotyczy wszystkich instruktorów lub osób w inny sposób zaangażowanych (asysten-
tów) w kursy prowadzone pod auspicjami ERC.
Osoby te powinny:
W pełni rozumieć, że akredytacja instruktora lub asystenta i jej utrzymanie zależą od przestrzegania tego
kodeksu, jak również spełnienia niezbędnych warunków recertyfikacji.
Prowadzić certyfikowane przez ERC szkolenia zgodnie z etosem i aktualnymi zasadami, przy użyciu pod-
ręczników, przez
roczy i innych materiałów w celu zapewnienia i utrzymania standardu przekazywanej wie-
dzy i umiejętności.
W czasie prowadzonych pod auspicjami ERC szkoleń i spotkań im towarzyszących zachowywać się zaw-
sze w sposób odpowiedzialny, jak również postępować zgodnie z ogólnie przyjętymi normami zawodowymi.
Współpracować z innymi instruktorami, edukatorami i administratorami (grono instruktorskie) oraz uznawać
i szanować ich indywidualne zaangażowanie.
Unikać nadużywania swojej pozycji i utrzymywać w tajemnicy informacje dotyczące wyników osiąganych przez
uczestników szkolenia.
219