M G R N O W A K E W E L I N A

Ć W I C Z E N I A

P E D A G O G I K A , S T U D I A S T A C J O N A R N E ,

S E M . I I 2 0 1 2 / 2 0 1 3

Podstawy

pedagogiki ogólnej

!!!

EKONOMIA

ANTROPOLOGIA

NAUKI TEOLOGICZNE

FILOZOFIA

Style wychowania i postawy rodzicielskie a

kształtowanie się osobowości dziecka



Jedną z podstawowych

funkcji rodziny

jest wychowanie dzieci.



Rodzina jest

naturalnym środowiskiem

wychowawczym

w odróżnieniu od sztucznego, takiego jak

szkoła. Każda rodzina preferuje inny styl

wychowania, którego wybór zależy od wielu czynników

m.in. od fazy rozwoju dziecka, jego potrzeb, możliwości, stanu

zdrowia, osobowości, ale przede wszystkim od poglądów

rodziców.



Istnieje tyle stylów wychowawczych ile rodzin.

W literaturze zazwyczaj wyodrębnia się

kilka podstawowych

stylów

. W rzeczywistości rzadko występują one w czystej

postaci; najczęściej przeplatają się.

Styl wychowania - co to jest?

Styl wychowania

wyraża się w określonym, dosyć

stałym stosunku wychowawcy do wychowanka

(rodzica do dziecka), w metodach postępowania, a także

w sposobie egzekwowania nałożonych nań obowiązków.

Rodzice kształtują swój pogląd na wychowanie potomstwa

głównie na bazie własnych doświadczeń

wyniesionych ze swoich macierzystych rodzin, ale także

na bazie obserwacji stosunku rodzice - dzieci w innych

rodzinach. Zdarza się również, że

rodzice kształtują

swój styl wychowania na podbudowie teorii

np.

studiów pedagogicznych, psychologicznych, czy

odpowiedniej prasy i literatury.

Postawę rodzicielską

można określić jako

całościową formę ustosunkowania się

rodziców do dzieci, do zagadnień pedagogicznych,

itp.

Postawą rodzicielską nazywamy

stosunek

emocjonalny do dziecka wyrażający się w

sposobie postępowania z dzieckiem i

sposobie myślenia o dziecku

Rodzaje stylów wychowania

Pierwsze badania nad stylami wychowania

zostały przeprowadzone przez K. Lewina i R.

White'a. Wyróżnili oni trzy style:

autokratyczny, demokratyczny i liberalny

.

Z kolei A. Hives wprowadził obok wyżej podanych,

czwarty styl -

niekonsekwentny

(nieokreślony).

M. Pilikiewicz mówi o siedmiu stylach:

osiągnięciowym, nadmiernie opiekuńczym,

liberalnym, demokratycznym,

autokratycznym

(rygorystycznym, okazjonalnym),

zaniedbującym i odrzucającym

.

Autokratyczny styl wychowania ma

charakter konserwatywny



Opiera się na autorytecie przemocy i siły.



Cechują go:

napięcie, oschłość, brak wzajemnego

zainteresowania i zrozumienia

.



Rodzice apodyktycznie przydzielają zadania i ściśle

kontrolują ich wykonanie, dzieci natomiast muszą

podporządkować się nakazom i poleceniom

.

Wymaga się od nich bezwzględnego posłuszeństwa.



Konsekwentnie stosowane są

kary i nagrody

.

Autorytaryzm ma wiele odmian i wariantów.

Na jednym krańcu kontinuum mieści się surowy nadzór

i ostre środki represji, na drugim

życzliwe i serdeczne

kierowanie

dzieckiem.

Dewizą wychowania liberalnego jest

stwierdzenie: "Niech wszystko leci, jak leci"



W rodzinach o takim stylu zauważa się brak długotrwałej

aktywności i inicjatywy rodziców.

W sposób świadomy i celowy

pozostawia się dziecku

całkowitą swobodę

, zamiast określonych obowiązków i

norm zachowania. Rodzice zapewniają mu warunki do zabawy

i nauki oraz zaspokajają jego potrzeby.

Interweniują

dopiero w sytuacji drastycznego naruszenia

norm społecznych

, po czym znów powracają do bierności.

Niestosuje się tutaj kar.

Rodzice kierują się raczej odwołaniem do dobrej woli

dziecka

, jego ambicji, schlebiania mu, a gdy to nie pomaga,

skłaniają się nawet do przekupstwa. Kupują dziecko

podarunkami i obietnicami. Takimi metodami powodują

rodzenie się u dziecka lekceważącej postawy wobec dorosłych,

autorytetów.

W niekonsekwentnym stylu wychowania

rodzice żyją zasadą "raz tak, raz tak".



Cechą tego typu wychowania jest zmienność, niejednolitość i

przypadkowość zabiegów wychowawczych w zależności od

samopoczucia rodziców, sytuacji itp. Może polegać to na tym, że

jeden rodzic rozpieszcza, a drugi terroryzuje

albo oboje nie

mogą się zdecydować na podejmowanie konkretnych, stałych

działań. Rodzice raz są dla dziecka bardziej wyrozumiali,

raz mniej.

Albo w ogóle nie zwracają uwagi na jego

wybryki albo surowo za nie karzą

. Postępowanie takie nie jest

korzystne dla dziecka, bowiem uczy interesowności; zaburza

poczucie bezpieczeństwa; powoduje niepewność, agresję,

osamotnienie, bezradność.



"Utrudnia dziecku przyswojenie norm społecznych i

moralnych, wywołuje poczucie niesprawiedliwości i krzywdy." (M.

Gierowska-Przetacznik) Doprowadza do utraty szacunku wobec

rodziców.

Odmienny jest styl demokratyczny, który zresztą

uważa się za najbardziej korzystny.



Dziecko traktuje się jako partnera, osobę współtworzącą

życie rodzinne i współdecydującą o nim.

Zna ono zakres

swoich obowiązków i zadań

, ale nie są mu one

kategorycznie narzucone. Dobrowolnie może je przyjąć,

zaakceptować i wypełniać. Rodzic pełni jedynie funkcję

koordynatora.

Wszyscy członkowie rodziny mają

zarówno prawa

, jak i obowiązki.



W rodzinie, w której stosuje się demokratyczny styl

wychowania, codziennymi "objawami są: wzajemne

zaufanie, sympatia, życzliwość, dążenie do

porozumienia. Stosuje się w nich przede wszystkim

nagrody, a kary, jeżeli są użyte, to właściwie. Stawia się raczej

na siłę perswazji, argumentację słowną, dyskusję, odwołanie

do ambicji, zachętę. Styl ten pozwala dziecku na rozwijanie

własnej inicjatywy, kształci w nim postawy prospołeczne.



Rozumiana jako postawa, miłość rodzicielska

wywiera intensywny, głęboki wpływ na dziecko,

między innymi z uwagi na fakt, że emocjonalny

stosunek rodziców do niego wyrażany jest niemal w

każdym słowie, czynności oraz stanowi aspekt

wszelkiego zabiegu wychowawczego – względnie

trwałe nastawienie emocjonalne postępowania

rodziców wywołuje u dziecka elementarne reakcje

pod postacią specyficznego zachowania,

charakteryzującego się zasadniczo symptomami

prawidłowymi bądź zaburzonymi.



Miłość rodzicielska bezpośrednio wpływa na rozwój cech

osobowości dziecka, od których zależy pełne

zaspokojenie lub frustracja jego potrzeb biologicznych,

psychicznych, duchowych i społecznych, wśród których

za najważniejsze uważa się potrzebę miłości,

życzliwości i serdeczności – postawy rodzicielskie

właściwie zaspokajają najbardziej znaczące dla rozwoju

dziecka potrzeby, choć w przeciwwadze pozostają

postawy niewłaściwe, które charakteryzuje przeciwne

akceptacji dziecka odtrącenie, sprzeczne

współdziałaniu unikanie, negujące rozumną swobodę

nadmierne ochranianie, uznaniu praw zbytnie

wymagania i ciągłe korygowanie.

Liczne badania psychologiczne, podejmujące się analizy wpływu miłości rodzicielskiej na

wychowanie i zachowanie dziecka, wskazują na istnienie pewnych postaw rodzicielskich

generujących określone zachowania, wyróżniając następujące stanowiska:



postawa nadmiernych wymagań wobec

dziecka sprzyjająca pojawianiu się braku wiary we

własne siły, niepewności, lękliwości,

przewrażliwienia, uległości, obniżonej zdolności do

koncentracji, nierzadko trudności szkolnych i

nieprzystosowania społecznego wskutek niskich

aspiracji, niestabilności emocjonalnej i nadmiernej

podatności na frustrację;

Liczne badania psychologiczne, podejmujące się analizy wpływu miłości rodzicielskiej na

wychowanie i zachowanie dziecka, wskazują na istnienie pewnych postaw rodzicielskich

generujących określone zachowania, wyróżniając następujące stanowiska:



postawa nadmiernego ochraniania dziecka tj.

bezkrytycyzmu w podejściu do dziecka, przyjęcia go za

wzór doskonałości, przesadna opiekuńczość

i nadmierne pobłażanie przy niedocenianiu jego

możliwości oraz rozwiązywaniu wszelkich występujących

trudności, która znacząco opóźnia osiągnięcie dojrzałości

emocjonalnej i społecznej, zradza postawę bierności,

braku inicjatywy, ustępliwości lub tworzy zachowania

charakterystyczne dla tzw. dziecka rozpieszczonego, tzn.

nadmierną pewność siebie, zawyżone poczucie wartości,

nastawienie ściśle roszczeniowe, co w sytuacji

osamotnienia dziecka może doprowadzić do ujawniania

się niepewności, niepokoju i poczucia nieszczęścia;



postawa unikania kontaktu z dzieckiem skutkująca

uczuciową niestałością, brakiem wytrwałości,

niezdolnością do koncentracji w nauce, nieufnością,

bojaźliwością, podatnością na konflikty oraz wywołująca

poczucie odrzucenia i nieprzydatności, ubogość

emocjonalną czy wręcz uczuciową obojętność;



postawa odtrącająca poprzez traktowanie dziecka w

kategorii ciężaru rodzi agresję, nieposłuszeństwo,

zachowania aspołeczne bądź antyspołeczne, niekiedy

zastraszenie, bezradność, lękliwość oraz różnego typu

reakcje nerwicowe;



Z zagadnieniem postaw rodzicielskich wiążą się style

wychowania, w obrębie, których najczęściej wyróżnieniu ulegają

style: autokratyczny, demokratyczny, pobłażliwy i niekonsekwentny

– zasadniczo style wychowania nie występują

w czystej postaci, jednak dominujący wpływa na swoisty stan

atmosfery życia rodzinnego. Styl wychowania w rodzinie jako

przekazywany system wartości, sądy na temat dziecka

wyznaczające jego samoocenę i stosunek emocjonalny do siebie oraz

przeżycia związane z klimatem emocjonalnym stanowią bazę

wykorzystywaną przez adolescentów w rozwiązywaniu sytuacji

problemowych – deficyt socjalizacyjny dynamicznie uruchamia w

dziecku poczucie zagrożenia emocjonalnego i fizycznego,

w dalszej konsekwencji utrudnia prawidłową adaptację do

wymagań adolescentów, co według wielu autorów spowodowane

jest przewagą przykrych emocji w rodzinie, niestabilnością

emocjonalną, brakiem informacji zwrotnych, sprzecznymi

informacjami, niekonsekwencją w wychowaniu oraz postawą zbyt

liberalną lub nadmiernie kontrolującą.



Autorzy najczęściej przytaczają dwa podstawowe wymiary postaw

rodzicielskich, jako elementy wiążące stanowiska naczelne,

wskazując na postawę unikania (avoidance) występującą w

ramach podejścia określanego chłodem, postawę akceptacji

(acceptance) dziecka w kategorii relacji tzw. ciepła oraz wynikającą

częściowo z chłodu i częściowo z ciepła rodzicielskiego postawę

uczuciowej koncentracji na dziecku (emotional concentration

on the child) – zgodnie z opracowaną przez A. Roe typologią,

unikanie dziecka prowadzi do przyjęcia postawy odrzucającej

(rejecting) i zaniedbującej (neglecting), a jego akceptacja

związana jest z postawą przypadkową, inaczej obojętną bądź

liberalną (casual) oraz kochającą (loving), natomiast uczuciowa

koncentracja na dziecku wiąże się kolejno, po stronie chłodu z

postawą nadmiernie wymagającą (demanding), po stronie

ciepła z postawą nadmiernie ochraniającą (protecting).

Popularna forma Kwestionariusza Stosunków Między Dziećmi i Rodzicami PCR,

składająca się z 50 twierdzeń w wersji moja matka oraz takiej samej liczby pozycji

w wersji mój ojciec, opisuje pięć podstawowych postaw rodzicielskich:



postawa kochająca (L),

gdzie rodzice stwarzają dziecku ciepły klimat miłości

i poświęcają mu wiele uwagi, starając się pomóc dziecku

w istotnych dla niego kwestiach, ale nie przejawiają przy

tym postawy świadczącej o nadmiernej ingerencji –

matki i ojcowie przekonują dziecko stosując metodę

perswazji i unikając nadużywania kary, udzielają dziecku

pochwał nie wyróżniając go nadmiernie spośród

rodzeństwa, dzięki czemu dziecko darzy rodziców

zaufaniem, często zwracając się o pomoc, zapraszają

przyjaciół dzieci do domu, a także zachęcają je do

kształtowania niezależności.



a



postawa wymagająca (D),

w której rodzice ustalają dziecku wysokie wymagania w

różnorodnych dziedzinach, wprowadzają ścisłe

zarządzenia

z zastrzeżeniem ich bezwzględnego przestrzegania,

pragną by dziecko było stale zaabsorbowane

czynnościami o charakterze użyteczności, stosują liczne

kary

i ograniczenia relacji rówieśniczych dziecka, nie starają

się zrozumieć odczuć dzieci – dominacja, despotyzm i

ignorowanie stanowiska dziecka stają się tu wiodącą

cechą postawy rodziców.



postawa ochraniająca (A)

charakterystyczna jest dla rodziców demonstrujących

na pierwszym miejscu zainteresowanie dzieckiem, a

przez to pobłażliwość, specjalne przywileje, niekiedy

wylewne zaangażowanie uczuciowe względem

dziecka oraz odznaczających się starannym doborem

przyjaciół dziecka, izolacją i ograniczeniem

kontaktów rówieśniczych, a także ochroną od

doświadczeń mogących przynieść dziecku

rozczarowanie, złe samopoczucie, niepokój czy

krzywdę.



postawa odrzucająca (R)

manifestowana jest przez nieakceptowanie dziecięcości

dziecka, niekiedy odrzucenie dziecka jako osoby, gdzie

rodzice okazują się szczególnie chłodni, wrogo

ustosunkowani, co przejawiają w wyszydzaniu błędów

dziecka i ironizowaniem napotykanych przez nie

trudności, z którymi ono się spotyka, dziecko często

pozostawiane jest samotnie w domu, by unikać

kontaktów ze środowiskiem rówieśniczym – punkt

widzenia dziecka, jego zdanie i perspektywa są absolutnie

ignorowane, obowiązujące ustalenia oraz zarządzenia

funkcjonują nie na rzecz wychowania dziecka, lecz by

uchronić się przed przykrym naprzykrzaniem się dziecka

i by maksymalnie ograniczyć z nim kontakt.



postawa liberalna (C)

rodziców nie interesujących się nadmiernie dzieckiem,

nie wiążących z nim planów i traktujących je w

kategorii elementu egzystowania

w ogólnej sytuacji, charakteryzuje się

zainteresowaniem osobą dziecka tylko w sytuacji

braku innych zajęć, minimalizacją wysiłków

wychowawczych względem dziecka, nie stawianiem

wymagań, posiadaniem nielicznych zasad

związanych z wychowaniem

i brakiem wysiłków przestrzegać ich.

Zdrowa rodzina powinna podejmować konsekwentny proces

wychowania w atmosferze ciepła i akceptacji, z zezwoleniem

na dynamiczny proces eksploracji, poszukiwania i

eksperymentowania, ale i z jednoczesnym wzbudzaniem

swoistej refleksji nad sensem wyborów i odpowiedzialnością

za nie – niezwykle ważne dla prawidłowego rozwoju

osobowości, potocznie dojrzewania, jest nie tylko

testowanie różnych rozwiązań, ale i podejmowanie przez

młodych zobowiązań i odpowiedzialności za wybory,

zainwestowanie energii, a także uzyskiwanie poczucia

ciągłości w czasie i przestrzeni, co jest możliwe jedynie u osób

rozwiązujących konflikty intrapsychiczne, bez

zastosowania wobec nich systemu zaprzeczeń i bez redukcji

napięć poprzez niekonstruktywne strategie zaradcze z

wykorzystaniem zasobów energii jedynie w celu

podtrzymywania złudzeń, niwelowania niekomfortowych

napięć czy uśmierzania bólu psychicznego.