Klasyfikacje afazji

Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów różnych dyscyplin
naukowych, które zajmują się człowiekiem i jego wyższymi funkcjami psychicznymi,
a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki społeczne,
lingwistyka, cybernetyka i fizyka badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na
podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Klasyfikacje zaburzeń mowy wciąż
są niedoskonałe. Współcześnie szeroko stosowany podział afazji opiera się na dwóch
podstawowych czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na
rozległości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności mowy. Na
uwagę zasługują:

Klasyfikacja wg Heada (1926)

a. afazja werbalna
b. afazja nominacyjna
c. afazja semantyczna

Klasyfikacja wg Goldsteina (1948) obejmująca:

a. zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria,

obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa,

b. zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych,

zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu,

c. zaburzenia recepcyjne, spowodowane korowymi uszkodzeniami, takie jak głuchota

korowa, głuchota na szmery i dźwięki, afazja czuciowa (sensoryczna), dzieląca się na
obwodową afazję czuciową i centralną afazję czuciową,

d. afazję centralną
e. afazję amnestyczną
f. afazję transkorową
g. agrafię
h. aleksję
i. echolalię

Klasyfikacja wg Łurii (1976)

a. afazja ruchowa kinetyczna (aferentna), wywołana uszkodzeniem zawoju

zaśrodkowego lewej półkuli mózgu,

b. afazja ruchowa kinetyczna (eferentna), wywołana uszkodzeniem okolicy Broca,
c. dynamiczna, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od

okolicy Broca,

d. akustyczno-gnostyczna (sensorzyczna), związaną z uszkodzeniem okolicy

Wernickego,

e. akustyczno-amnestyczna, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy.w pobliżu

okolicy Wernickego,

f. semantyczna, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo-

ciemieniowo-potylicznego.

Klasyfikacja wg D.F. Bensona i Geschwinda (1971)

a. afemia Broca,
b. czysta głuchota słów ( Wernickego),
c. afazja kondukcyjna (przewodzeniowa),
d. afazja nazywania,
e. afazja całkowita,
f. afazja transkorowa motoryczna,
g. afazja transkorowa sensoryczna,
h. zespół izolowanego pola mowy.

Klasyfikacja wg Konorskiego (1961)

a. afazja słuchowo-werbalna,
b. afazja słuchowo-gestowa,
c. afazja wzrokowo-werbalna,
d. afazja ruchowa,
e. afazja czucia ułożenia,
f. afazja wynikająca z uszkodzeń okolicy ruchowej dominującej półkuli (tak zwanej

dodatkowej okolicy ruchowej).

Klasyfikacja wg M. Pąchalskiej (1993)

a. afazja kodująca,
b. afazja dekodująca,
c. afazja mieszana.

Podział zaburzeń afatycznych - syndromy afazji

Można wymienić kilka rodzajów afazji (syndromów) związanych ze zróżnicowanymi
uszkodzeniami obszarów mowy w lewej półkuli mózgowej:

Afazja Broca
Powstaje na ogół wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego.
Głębokość afazji bywa różna: od całkowitego zniesienia mowy do niewielkiego deficytu.
W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia fluencji, artykulacja może być zupełnie
zniesiona, w późniejszym okresie zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we wszystkich
czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie
lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach
dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje. Rozumienie mowy jest
stosunkowo dobre, a jeśli jest zaburzone, to w mniejszym stopniu niż nadawanie mowy.
W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie.

Afazja Wernickego
Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego
(okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez dolną część środkowej tętnicy
mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy
głębokich zaburzeniach w mowie występują liczne parafazje werbalne, neologizmy (żargon
słuchowy). Mowa jest płynna, z prawidłową prozodią (zachowany jest akcent, rytm
i melodia). Zdarzają się też osoby mówiące niezwykle dużo. Pacjenci tacy jednak mówią

niegramatycznie i często w sposób niezrozumiały, często nie zdają sobie sprawy, że w ich
wypowiedziach jest coś niewłaściwego (nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji
werbalnej).

Afazja przewodzenia
Do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących
obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj zawoju nadbrzeżnego lub też
płata ciemieniowego dolnego. Uszkodzenia bezpośrednio nad i pod bruzdą Sylviusza.
Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje
głoskowe. Czytanie jest zaburzone w stopniu średnim, a pismo w głębokim. Bardzo głęboko
zaburzona jest czynność powtarzania, ale stosunkowo dobre jest rozumienie prostych
wypowiedzi.

Afazja anomiczna (amnestyczna)
Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych.
Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu (wydłużony czas reakcji,
omawianie, występują czasem parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami).
Zniesiony zostaje związek między przedmiotem a określającym go rzeczownikiem.
Wypowiedzi są dość płynne, ale towarzyszą im trudności w poszukiwaniu właściwych słów.
Pismo i czytanie zaburzone głęboko, gdy anomia występuje w uszkodzeniach skroniowo-
ciemieniowych.

Afazja globalna
Afazja ta przejawia się przy uszkodzeniach obejmujących cały rozległy obszar mózgu
łącznie z okolicą Broca i Wernickego, zakrętem kątowym wchodząc głęboko w istotę białą.
Przyczynę stanowi niedotlenienie obszaru zaopatrywanego przez całą środkową tętnicę
mózgową. Obraz kliniczny wskazuje na głębokie zaburzenia językowe dotyczące wszystkich
modalności (rozumienia i nadawania mowy, pisma i czytania).

Transkorowa afazja motoryczna (ruchowa)
Postać afazji występująca przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń
między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica Broca
pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności
trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej. Pacjent może
mieć trudności z odpowiadaniem na pytania. Występuje dość uboga fluencja słowna
oraz tendencja do echolalii. Zachowane jest rozumienie mowy, nazywanie i zdolność
powtarzania. Czytanie zaburzone średnio, zaś pismo głęboko.

Transkorowa afazja sensoryczna (czuciowa)
Powstaje na skutek uszkodzenia tylnej części mózgu obejmującego obszar pogranicza
środkowej i tylnej tętnicy mózgu. Mowa chorego dość płynna, z parafazjami słownymi,
wypowiedzi często są mało adekwatne, bywają najczęściej niezrozumiałe. Zaznaczają się
bardzo głębokie zaburzenia rozumienia mowy, głęboka anomia, duże trudności w czytaniu
i pisaniu: aleksja i agrafia. Zachowane jest dość dobre powtarzanie mowy.

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)
Pojawia się, gdy następuje odizolowanie obszaru mowy od pozostałych części kory,
najczęściej wskutek zespołu niedokrwiennego w dystalnych częściach tętnicy środkowej.
Pacjenci mają osłabioną fluencję słowną, występują wyraźne echolalia. Mowa spontaniczna
ulega zakłóceniu, występują zaburzenia w rozumieniu mowy, głęboka anomia, natomiast

prawidłowe powtarzanie kontrastuje z głęboko zakłóconymi takimi czynnościami mowy jak:
czytanie i pisanie.

Afazja podkorowa
Wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się
z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary w pobliżu
wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego)
wzgórza, zwłaszcza poduszki. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.