PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
Autor: Jolanta Pol
Lament zakochanego
Test dla kl. I liceum
Instrukcja
Test, który masz przed sobą, sprawdza, czy potrafisz zrozumieć tekst literacki oraz posiadasz
podstawowe wiadomości o kontekście kulturowym. Składa się z 24 zadań krótkiej
odpowiedzi. Odpowiadaj zwięźle, cytuj tylko wtedy, kiedy jest takie polecenie.
Zadania związane są z podanym niżej tekstem. Przeczytaj go uważnie, a potem postaraj się
rozwiązać zadania. Za błędną odpowiedź, podobnie jak za brak odpowiedzi, otrzymasz zero
punktów, za odpowiedź poprawną – 1 punkt. Pracuj bez pośpiechu, dbaj o jasne wyrażanie
myśli.
Jan Andrzej Morsztyn Do trupa
Leżysz zabity i ja też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.
Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,
Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności;
Ty masz związane ręce, ja wolności
Zbywszy mam rozum łańcuchem powity.
Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze;
Ty jak lód, a jam w piekielnej śrzeżodze.
Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili;
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznych mych ogniów, rozsypać popiołem.
ZADANIA
1. Podaj przynajmniej dwa gatunki literackie uprawiane przez Jana Andrzeja Morsztyna.
..........................................................................................................
2. Odpowiedz jednym zdaniem, co jest tematem sonetu „Do trupa”.
..........................................................................................................
3. Określ typ liryki ze względu na temat.
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
2
4. Podaj dwa określenia, które można odnieść do ukazanej w utworze miłości.
..........................................................................................................
5. Kim jest podmiot liryczny? Odpowiedz jednym zdaniem.
..........................................................................................................
6. Uzasadnij krótko, że utwór można określić jako monolog dramatyczny.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
7. Kto jest adresatem wypowiedzi?
..........................................................................................................
8. Sonet posiada wyraźnie dwudzielną budowę. Wskaż, jaki charakter mają dwie pierwsze
zwrotki, a jaki dwie
ostatnie.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
9. Podaj przynajmniej cztery podobieństwa między trupem a nieszczęśliwie zakochanym, na
które wskazuje podmiot liryczny.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
10. Na jaką
różnicę wskazuje podmiot liryczny między sobą a trupem?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
11. Kompozycja oparta na porównaniu znajduje swój finał w zakończeniu utworu. Skomentuj
krótko pointę utworu.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
12. Zasadą literackiej konstrukcji w utworze Morsztyna jest koncept, czyli niezwykły,
wyszukany pomysł (łac. conceptus – ujęcie), polegający tu na porównaniu sytuacji
zakochanego i trupa. Jaką rolę, według Ciebie, odgrywa zastosowany tutaj koncept?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
3
13. Wyrażenie uczuć za pomocą rozbudowanego porównania sprowadza się do wyliczenia
cech trupa (ty) i zakochanego (ja). Wyliczanie jest bardzo często spotykanym w baroku
środkiem stylistycznym. Podaj przynajmniej dwie funkcje, jakie spełnia ten środek
stylistyczny w utworze.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
14. Wyraźny podział między wypowiedzią odnoszącą się do adresata, a słowami
charakteryzującymi podmiot liryczny, widoczny jest między innymi w średniówce. Podaj
jeden przykład, gdy rytm tego podziału zostaje zakłócony przez zastosowanie przerzutni.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
15. Podaj przynajmniej dwa argumenty, które, Twoim zdaniem, uzasadniają zakłócenie rytmu
w utworze.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
16. Podobnie jak w innych utworach barokowych, również tutaj dostrzegamy paralelizm
(powtarzanie analogicznie skonstruowanych układów w obrębie zdania) oraz jego
odmianę: anaforę (powtarzanie słów na początku zdania bądź wersu). Podaj trzy funkcje
anafory w analizowanym tekście.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
17. Wskaż dwie antytezy w utworze „Do trupa”.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
18. Podaj przynajmniej dwie funkcje, jakie spełnia w utworze kontrast.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
19. Bardzo często źródłem konceptów w utworach barokowych są niezwykłe, odkrywcze
metafory. Niezwykła odkrywczość metaforyki Morsztyna (...) budzi zdumienie i podziw w
epoce Chagalla i Salvadore Dali. Podaj przykład metafory zastosowanej w wierszu „Do
trupa”.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
4
20. Jan Andrzej Morsztyn to natura konceptyczna, natura dowcipnego rachmistrza,
układającego zręczne łamigłówki, architekta, przerzucającego niemożebne na pozór łuki,
rzeźbiarza, wycinającego zgrabne, symetryczne rozety. Podaj trzy cechy, które mogą
świadczyć o wirtuozerii formalnej sonetu „Do trupa”.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
21. Wymień przynajmniej pięć typowo barokowych cech tego utworu.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
22. Cyceron w traktacie „O doskonałych mówcach” pisze, że: Powinnością jest nauczać
[docere], chlubą podobać się [delectare], koniecznością wzruszać [permovere]. Jaka
funkcja literatury dominuje w renesansie, a jaka w baroku?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
23. Budzić podziw, wywołać wrażenie, zadziwić, zaskoczyć, olśnić, zaszokować, oszołomić,
prowokować to cele barokowej sztuki. Podaj przynajmniej dwa elementy, dzięki którym
autor osiąga ten cel w analizowanym utworze.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
24. Jana Andrzeja Morsztyna określa się jako polskiego marinistę. Podaj przynajmniej pięć
cech, które charakteryzują marinizm.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
5
Kartoteka testu:
Nr
zad.
Sprawdzana
umiejętność.
Uczeń:
Kat.
takson.
Poziom
wymagań
Poprawna odpowiedź
1.
zna gatunki uprawiane przez
Morsztyna
A
P
sonet, fraszka, epigramat, epitafium, pieśń
2. określa temat utworu
C
P
np. stan psychiczny zakochanego, ukazuje cierpienia
zakochanego
3. określa rodzaj liryki ze
względu na wyrażone treści
C P liryka
miłosna, erotyk (Morsztyn to poeta miłości)
4. określa sposób ukazania
miłości
C PP np.
miłość zmysłowa, namiętna, płomienna (ogień,
piekielna śrzeżoga), miłość jako żywioł, miłość jako
źródło cierpień (ból), okrucieństwo miłości
5.
ustala, kto jest podmiotem
lirycznym
C P człowiek nieszczęśliwie zakochany
6.
odnajduje w tekście cechy
monologu dramatycznego
C
PP
np. jest to bowiem wypowiedź skierowana do
konkretnego rozmówcy, któremu nie udziela się
głosu, monolog zakładający obecność adresata (jego
obecność sygnalizuje powtarzający się zaimek „ty”)
– wprawdzie adresat milczy, ale wpływa na kształt
dialogu; mamy do czynienia z „nieobecnym”
interlokutorem
7. określa adresata wypowiedzi C
P
trup (wyraźne wskazanie w tytule, potem zwraca się
do niego „ty”)
8. określa charakter dwóch
pierwszych i dwóch ostatnich
strof
C
P
dwie pierwsze zwrotki narracyjno-opisowe,
wskazują na podobieństwa między trupem a
nieszczęśliwie zakochanym; dwie ostatnie wskazują
na różnice między nimi (antytezy)
9.
odszukuje w tekście
podobieństwa między
adresatem a podmiotem
lirycznym
C
P
obaj zabici, bladzi, łączy ich płomień (płonące
świece przy zmarłym – płonący ogień namiętności w
sercu zakochanego), skrępowani (pozbawieni
wolności), wtrąceni w ciemność (sukno żałobne,
ciemność zmysłów zakochanego)
10.
odszukuje w tekście różnice
między adresatem a
podmiotem lirycznym
C
P
trup milczy, jest nieczuły, jedynie czuje chłód;
podmiot liryczny cierpi, czuje ból srodze i upał
piekielny
11. wyjaśnia znaczenie
fragmentu dla wymowy
całości, redaguje komentarz
C
PP
np. podsumowaniem tego rozbudowanego
porównania jest właśnie antyteza występująca w
ostatniej strofie: trup nie cierpi i może rozsypać się
w proch (ty się rozsypiesz prochem to parafraza z
prochu powstałeś...), zakochany cierpi „wieczne”
męki w płomieniach namiętności; to paradoksalna i
szokująca myśl: trup jest w lepszej sytuacji, jest
szczęśliwszy niż zakochany
12.
podaje cel zastosowania
konceptu
C
P
np. szokuje, zaskakuje, zadziwia; nadaje też
utworowi zamierzoną sztuczność; uwydatnia
cierpienia kochanka, jest elementem przesady,
podkreśla pointę utworu, stając się elementem
prowokacji
13. określa funkcje wyliczenia
C
PP
np. jest elementem dekoracyjności, przepychu,
przesady (hiperbolizacji) – zdziwienie bogactwem
środków wyrazu; oszołomienie, amplifikacja
(wielość określeń trupa i zakochanego),
wyeksponowanie pointy
14. dostrzega
przerzutnię
B
P
przerzutnie w 2 i 4 zwrotce
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
6
15. uzasadnia
zastosowanie
przerzutni
C
PP
np. urozmaicenie toku rytmicznego, dynamizowanie
wypowiedzi; zapobiega jednostajności wyliczeń; w
ostatniej strofie zostaje w ten sposób podkreślone
„ja”
16. określa funkcje anafory
C
PP
np. anaforyczne „ja”, „ty” zwraca uwagę na
dialogowość, sytuację rozmowy; przypomina
związek między adresatem a podmiotem lirycznym;
eksponuje koncept utworu, potęguje wyrazistość i
ekspresyjność, dramatyzuje i dynamizuje
wypowiedź, podkreśla kontrast, łączy się z
retorycznym charakterem wypowiedzi, wyróżnia
określone elementy utworu
17. dostrzega
antytezy
C
P
życie – śmierć; lód – ogień; spokój – ruch
(oczywiście antytezę współtworzą inne środki
stylistyczne, np. powtórzenie, paralelizm)
18. określa rolę kontrastu
C
PP
np. zaskakuje, uwydatnia słuszność tezy, jest
środkiem hiperbolizacji
19.
odszukuje metafory w tekście C
P
np.
Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności [czy]
rozum łańcuchem powity
20. uzasadnia
tezę
D
PP
np. wyrafinowana kompozycja, ilość zastosowanych
językowych środków stylistycznych, wersyfikacja
(sylabizm, 11-zgłoskowiec), rymy żeńskie, też
kunsztowne: kwili – chwili, srodze – śrzeżodze;
średniówka a kontrast; konceptyzm i intelektualizm
21.
wymienia cechy barokowe
widoczne w utworze
A
P
np. typowe dla baroku środki artystyczne –
porównanie, kontrast, metafora, paralelizm
(anafora), antyteza, paradoks, przerzutnia, inwersja,
wyliczanie, elipsa; wirtuozeria formalna (a nie
prawda przeżyć), zaskoczenie, sensualizm,
konceptyzm, odkrywczość; wyrafinowanie; erotyka
powiązana z grozą, miłość ze śmiercią
22. określa cel renesansowej i
barokowej literatury
D PP w
renesansie
docere; w baroku delectare i
permovere
23.
wskazuje, w jaki sposób w
analizowanym utworze
realizowany jest cel
barokowej literatury
C PP np.
tytuł, porównanie zakochanego do trupa,
paradoksalna pointa; można powiedzieć, że właśnie
takiemu oddziaływaniu na odbiorcę
podporządkowane są wszystkie poziomy organizacji
tekstu – od tematu, kompozycji do struktur
składniowych i środków stylistycznych
24.
zna cechy marinizmu
A
PP
np. niezwykłość środków językowych (nowatorska
metafora), oryginalność, śmiałość, wyszukany
pomysł (koncept), intelektualizm i zmysłowość
(poezja „urody życia”, zmysłowej miłości); cel:
poezja ma zadziwić, zaskoczyć niezwykłością, olśnić