1

IDEE ART & CRAFTS I BAUHAUSU

Początków historii architektury współczesnej oraz nowoczesnego rzemiosła

artystycznego

można dopatrywać się w Anglii, w latach 60- tych XIX wieku, gdzie William

Morris, Augustus Pugin i John Ruskin zainicjowali Arts & Crafts Movement (1887). Ruch

ten, wywodz

i się od założonej przez Morrisa w 1861 roku firmy Morris & Co. Pracujący

w niej prerafaelici, tworzyli:

meble, tkaniny, witraże a także przedmioty codziennego użytku.

Panujący w ówczesnej architekturze nurt odrodzenia rodzimej sztuki budowlanej - Domestic

Revival oraz wzniesiony przez Philipa Webba dom (Red House) dla Williama Morrisa,

przyczyniły się do rozszerzenia działalności idei Ruskina na architekturę.

W 1888 roku zostało założone Art & Crafts Exhibition Society, które miało za zadanie

wcielić ideały ruchu wyrosłe z koncepcji Ruskina dotyczącej zniwelowania skutków
rewolucji przemysłowej i masowej produkcji tanich przedmiotów. Wzorem dla artystów
miały być średniowieczne cechy i twórczość łącząca rzemiosło ze sztuką. Dążono

do

upowszechnienia rękodzielnictwa, które traktowano jako antidotum na odczłowieczony,

przemysłowy proces produkcji. Do wybitnych przedstawicieli należą m.in. Charles Robert

Ashbee, T. J. Cobden Sanderson, Elbert Hubbard, Walter Crane, Charles Rennie Mackintosh,

William Lethaby, Edward Schroeder Prior, Charles Voysey.

Prostota formy i stosowanie nieskompl

ikowanych, linearnych kształtów było cechą

charakterystyczną tego typu wzornictwa. Starano się w naturalny sposób połączyć formę,
funkcję i wygląd. W najczystszej postaci zdobienia, miały na celu dopełniać tylko
konstrukcję, tak aby jedynymi elementami na powierzchni mebli były łączenia i kołki.
Pierwszą osobą, która wskazała zależność pomiędzy zapomnianymi walorami estetycznymi

a moralnymi oczekiwan

iami społecznymi, był Augustus W. N. Pugin, który wierzył,

że poprzez dobre wzornictwo można zreformować społeczeństwo.

Podkolorowane, zestawione, wzory tapet Williama Morrisa

2

Wyróżniamy dwie fazy ruchu. Przedstawiciele pierwszej szukali inspiracji w naturze.

Często występującymi formami były rośliny i zwierzęta, głownie ptaki - czego idealnym
odzwierciedleniem była zaprojektowana przez Morrisa tapeta. Druga faza reprezentowana

przez Arthura Marckmurdo

skierowana była ku abstrakcji mitycznych istot. Czego

przykładem jest ceramika Williama de Morgana, garncarstwo Waltera Crane’a i kolorowe,

emaliowane wyroby z metalu Charlesa Ashbee.

Wyroby zwolenników ruchu osiągnęły dużą

wartość artystyczna i estetyczną.

Waza, William de Morgan

Muffin dish, Charles Ashbee

Bauhaus jako ośrodek nowoczesnego wzornictwa i stylu międzynarodowego

w architekturze

był nie tylko zjawiskiem artystycznym, ale imponującym osiągnięciem

realizowanego przez wiele lat programu,

mającego na celu stworzenie zasad funkcjonowania

nowoczesnej uczelni

łączącej ścisłą wiedzę inżynierską z ogólnym wykształceniem

artystycznym.

Poniekąd, w idei Bauhasu widoczne są wpływy Arts & Crafts Movement

oraz

Deutscher Werkbund (niemiecki związek architektów, projektantów, twórców rzemiosła

artystycznego i plastyków; których celem było przezwyciężenie historycyzmu

w architekturze).

Bauhaus

(Staatliches Bauhaus, Hochschule für Gestaltung) była to szkoła artystyczna

założona w 1919 roku w Weimarze przez architekta Waltera Gropiusa, działająca później

w Dessau (obecnie Dessau-

Roβlau) i Berlinie. Początkowo, powstała z połączenia

istniejących tam wcześniej: Akademii Sztuk Pięknych (Hochschule für Bildende Künste)

oraz

Szkoły Rzemiosł Artystycznych (Kunstgewerbeschule). Nazwa „Bauhaus” nawiązywała

do średniowiecznej Bauhütte - strzechy budowlanej, która łączyła w sobie wszystkie
dziedziny rzemiosła budowlanego.

3

Gropius, uważał że rzemieślnicy często są artystami, dlatego też wszyscy artyści

powinni być dobrymi rzemieślnikami. Pragnął wykształcić nowy typ artysty za pomocą zajęć
o formach, materiałach i kolorach. Dlatego też, studenci uczelni w Weimarze przechodzili
sześciomiesięczny kurs wstępny, po czym odbywali zajęcia praktyczne w warsztatach

m.in. ceramicznych, tkackich, technik metalowych, fotograficznych i in. Uczelnia

zatrudniała

tylko kilku wykładowców, zwanych mistrzami. Wiele zajęć prowadzonych było przez

asystentów - studentów starszych lat.

Nauczycielami byli wybitni artyści i architekci

m.in. Wassily Kandinsky, Paul Klee, Johannes Itten, László Moholy-Nagy, Lionel Feininger,

Josef Albers, Oskar Schlemmer.

Cechą charakterystyczną Bauhausu było tworzenie, przy wykorzystaniu możliwości

nowoczesnych technologii – prototypów przedmiotów, ale

nadających się do seryjnej

produkcji. Wówczas zaczęła się rodzić koncepcja wzornictwa przemysłowego. Wyroby
Bauhausu odznaczały się funkcjonalnością formy, co miało się przyczynić do poprawy
codziennego życia.

Bauhaus, Dessau

W 1925 roku szkoła, ze względu na przepełnione nazizmem środowisko weimarskie,

przeniosła się do Dessau, do zespołu budynków zaprojektowanych przez Gropiusa.
Twórczość założyciela Bauhausu była niezwykle logiczna, zarówno we wczesnym okresie
twórczości jak i po emigracji do Stanów Zjednoczonych, w 1937 roku. Za pomocą
oszczędnych środków wyrazu kształtował dzieła o nieprzemijającej nowoczesności,
wkomponowane w zastane otoczenie. Domy mieszkalne i ich wyposażenie świadczyły

o

chęci realizacji idei służby społeczeństwu przy pomocy dóbr powszechnego użytku.

Był przekonany, że praca zespołowa daje najlepsze rezultaty, dlatego wiele obiektów stworzył
współpracując z innymi architektami.

Nowy obiekt

szkoły w Dessau z lat 1925 - 1926, stanowił stosowne ramy

architektoniczne i

w pełni odpowiadał potrzebom szkoły. Była to architektura, stanowiąca

4

połączenie techniki oraz sztuk pięknych z uwzględnieniem funkcji, której miała służyć.
Pomieszczenia administracyjne, sale wykładowe, dom studencki i przeszklone warsztaty
znajdowały się w geometrycznych bryłach o różnej wielkości, tworzących harmonijną całość.
Wnętrza Bauhausu i ich nowoczesne wyposażenie miały realizować koncepcję spójnej

przestrzeni, harmonijnie

współgrającej z zewnętrznymi formami budynku. Ciąg warsztatów

został osłonięty olbrzymimi przeszklonymi ścianami, umożliwiającymi optymalne
oświetlenie. Elewacja domu studenckiego posiadała wypusty muru przed poszczególnymi
pokojami. Budynek został nakryty płaskim dachem, będącym ówczesnym synonimem

nowoczesnej architektury.

1.

Sale wykładowe

2. Warsztaty szkolne

3. Dom studencki

Walter Gropius, kompleks budynków Bauhausu w Dessau, 1926

Gropius

był prekursorem uprzemysłowionego budownictwa wielorodzinnego opartego

na jednolitym systemie modułów i prefabrykacji. W 1956 roku zaprojektował

w

zachodnioberlińskiej dzielnicy Hansa (całkowicie zniszczona w czasie II wojny światowej,

odbu

dowana przez wybitnych architektów z całego świata) dziewięciopiętrowy

dom mieszkalny o

wygiętym łukowo rzutem poziomym bryły. Gropiusstadt – kolejne dzieło

architekta, było to osiedle w południowej części Berlina zaprojektowane w 1961 – 1971 roku.

Cechowa

ło się oddzieleniem ruchu pieszych od samochodowego, wprowadzeniem

różnorodności wysokości i w wyglądu zewnętrznego obiektów, harmonijną kolorystyką

oraz

zachowaniem właściwych przestrzeni między zabudową. Wart dodać, że Gropius

był autorem wielu projektów architektonicznych i urbanistycznych m.in. zespołu

1

2

3

5

uniwersyteckiego Harvard w Cambridge (USA), budynków ambasad Stanów Zjednoczonych

w Atenach i Niemiec (RFN) w Buenos Aires.

W 1928 roku dyrektorem Bauhausu został architekt Hannes Meyer, który pozwolił

studentom na

polityczną działalność, co przyczyniło się do powszechnego kojarzenia szkoły

z komunizmem.

Wówczas uczelnia jeszcze mocniej manifestowała swoje zaangażowanie

społeczne. Miejsce estetycznego konstruktywizmu zajęła produkcja artystyczna oparta

na

naukowych zasadach tj. standaryzację wyrobów sztuki i kolektywizację procesu produkcji,

zastępującą indywidualne, rzemieślnicze wytwarzanie produktów. Świadome upolitycznienie
Bauhausu spowodowało ataki prawicowej prasy i w rezultacie doprowadziło do zwolnienia

Meyera z funkcji dyrektora.

Jego następcą w 1930 roku został Mies van der Rohe, który chciał przekształcić

interdyscyplina

rna uczelnię w klasyczną szkołę architektury. W 1932 roku została

przeniesiona do Berlina, próba kontynuowania działalności jednak nie powiodła
się i ostatecznie w 1933 roku została zamknięta przez hitlerowców. Archiwum Bauhausu
posiadające duży zbiór prac jego uczniów i mistrzów znajduje się w zrealizowanym
pośmiertnie (1976) budynku Gropiusa w Berlinie.

W kręgu zainteresowań Bauhausu znajdowały się nie tylko architektura i malarstwo,

ale także teatr, taniec, fotografia i wzornictwo. W warsztatach opracowywano także projekty
zabawek dla dzieci (żaglówki). Tym rozległym spektrum nawiązywał ściśle do tradycji
wcześniej wspomnianych ruchów Arts & Crafts i Werkbundu. O ich nieprzemijającej
wartości zadecydowała bezkompromisowa nowoczesność. Przykładem może być tu fotel

z

wygiętych stalowych rurek projektu Marcela Breusera, dzbanek do parzenia herbaty według

projektu Marianne Brandt czy drzeworyt Lyonela Feningera – Katedra.

Projekt słynnego krzeseła z giętych rur stalowych Marcela Breuera

Dzbanek do parzenia herbaty według projektu Marianne Brandt

6

Drzeworyt Lyonela Feningera – Katedra

Reasumując Bauhaus przyczynił się do przewartościowania różnego rodzaju sztuk.

Poza funkcjonalizmem, obecnym we wszystkich dziedzinach projektowania przestrzeni

i przedmiotów

wpłynął na kształtowanie się architektury modernistycznej, umocnienie

tendencji abstrakcyjnej w sztuce i zreformowanie metod nauczania w szkolnictwie

artystycznym.

Do podstawowych zasad wprowadzonych przez Bauhaus zaliczamy: duże

znaczenie czynników społecznych rozumianych jako rozwój osobisty człowieka, stawianych

ponad wymogi czysto ekologiczne i techniczne; odkryci

e, że przestań wpływa na myśli

i

sposób działania ludzi – architektura powinna regulować relacje pomiędzy człowiekiem,

krajobrazem a techniką; idea wychowania ludzi przez sztukę; używanie powtarzalnych form,

czyli standardowych elementów (prefabrykatów) w

celu uzyskania różnych kombinacji;

potrzeba pracy zespołowej, interdyscyplinarnej; przekładanie metod socjologicznych

i

matematycznych na język sztuki.

7