Johann Wolfgang von Goethe (ur. 28 sierpnia 1749 we Frankfurcie nad Menem, zm. 22
marca 1832 w Weimarze) – najwybitniejszy niemiecki poeta przełomu XVIII i XIX wieku i
jeden z najbardziej znaczących w skali światowej, dramaturg, prozaik, uczony, polityk,.

W tradycji polskiej bywa mylnie wiązany z romantyzmem, choć w istocie był współtwórcą i
jednym z głównych (obok Fryderyka Schillera) przedstawicieli estetyki klasycznej (klasyka
weimarska - epoka literacka w literaturze niemieckiej. W literaturoznawstwie europejskim
twórczość Goethego i Schillera z tego okresu określana jest jako romantyczna. Głównym
gatunkiem literackim był w niej dramat: klasyczny, zachowujący zasadę trzech jedności.
Literatura ta promowała ideały oświeceniowe i humanistyczne. Dominowały tematy
historyczne i mitologiczne). Był również myślicielem i uczonym, znawcą wielu dziedzin
wiedzy oraz sztuki.

Cierpienia młodego Wertera – Die Leiden von des jungen Werthers 
Powieść epistolarna, opublikowana w 1 774. Wraz ze Zbójcami Friedricha Schillera uważana
za najważniejsze dzieło tzw. okresu Sturm und Drang ("burzy i naporu") oraz
preromantyzmu. Powieść przyjęto jako wielką sensację. Swego czasu wprowadzono na rynek
nawet zapach perfum o nazwie Eau de Werter(!)

Utwór jest przesycony wątkami autobiograficznymi Goethego. Pierwowzorem Lotty była
Charlotta Buff, która była zaręczona z Hansem Christianem Kestenerem (powieściowy
Albert). Impulsem do napisania „Cierpień”, było samobójstwo przyjaciele Goethego, (Carla
Wilhelma Jeruzalem) który strzelił sobie w głowę z powodu nieszczęśliwego zakochania.
Jerusalem miał problemy z przełożonym, przeżył niemiłą sytuację towarzyską (podobnie jak
Werter – obiad u hrabiego C.).O ostatnich chwilach przyjaciela dowiedział się Goethe z
relacji Kestnera, który też, nie podejrzewając niczego, pożyczył pistolety przyszłemu
samobójcy. Jerusalem ubrany w niebieski frak i żółtą kamizelkę strzelił sobie w głowę tak
niefortunnie, że umierał jeszcze bardzo długo. Zarówno śmierć, jak i sposób, w jaki został
pochowany (przed jedenastą wieczór, bez udziału duchownego), możemy odnaleźć w
powieści. O ślubie Charlotty i Kestnera Goethe dowiedział się po fakcie w kwietniu 1773
roku. W tym samym miesiącu zmarła jego wieloletniej przyjaciółka. Wydarzenia te
przygnębiły poetę i wywołały potrzebę wypowiedzi twórczej. Rok później ukazały się
„Cierpienia młodego Wertera”.

W „Dziadach”, części IV (?), „Cierpienia” są wymieniane jako jedna z tzw. książek
zbójeckich.

Powieść ta znalazła bardzo żywy i serdeczny oddźwięk u czytelników. Szybko zaczęła się też
szerzyć w Niemczech „gorączka Werterowska”. Młodzi ludzie naśladowali strój Wertera
(niebieski frak i żółtą kamizelkę), dziewczęta – strój Lotty (biała suknia z różowymi
kokardami). Postacie w strojach głównych bohaterów powieści Goethego zaczęły pojawiać
się na porcelanie, na obrazkach, na haftach. Starano się też naśladować sposób bycia nowego
bohatera powieściowego. Szereg samobójstw, jakie zdarzyły się w tym czasie, uznano
również za naśladowanie Wertera i odpowiedzialnością za te nieszczęśliwe wypadki
obciążano autora powieści. Pielgrzymowano też do miejsc uwiecznionych w powieści, jak
również do grobu Jerusalem (domniemanego Wertera).

Zarys
Powieść skonstruowana jest jako zbiór listów napisanych przez tytułowego Wertera do
przyjaciele Wilhelma. Całość składa się z dwóch ksiąg, przy czym pierwsza rozpoczyna się
datą 4 maja 1771. W listach Werter wspomina swoje intymne chwile spędzone w fikcyjnej
wiosce Wahlheim (Goethe nawiązuje tu do dzielnicy miasta Wetzlar - Garbenheim). W
Wahlheim Werter zakochuje się w Lotcie, młodej i pięknej kobiecie, która zajmuje się
domem i rodzeństwem po śmierci matki. Młodzieniec z miejsca poczuł uczucie do kobiety,
gdy zobaczył ją po raz pierwszy w leśniczówce. Zafascynowała go nie tyko jej uroda, ale
dobroć i opiekuńczość nad młodszym rodzeństwem i schorowanym ojcem. Po raz drugi
spotkali się na balu. Wtedy to Werter przekonał się, że dziewczyna odwzajemnia jego
uczucie, mimo że jest już prawie zaręczona z Albertem. Młodzieniec przeżywał wówczas
najpiękniejsze chwile swojego życia. Miłość stała się sensem jego życia. Sytuacja
diametralnie się odmienia, gdy po sześciu tygodniach nieobecności powraca Albert.
Młodzieniec zaczyna odczuwać zazdrość o ukochaną, lecz nie ma odwagi podjąć
jakichkolwiek działań i usuwa się w cień. Werter zdawał sobie sprawę, że nigdy nie będzie
miał Lotty dla siebie, ponieważ cenił i szanował Alberta. Nie chciał wkraczać między
przyjaciela a jego narzeczoną. Wszelkie konwenanse, nakazy moralne i etyczne, obyczajność
związały Werterowi ręce, przynajmniej on tak twierdził, i nie pozostało mu nic innego jak
cierpień wielkie katusze wewnętrzne, Werter jest zrozpaczony, jednak stara się tego nie
okazywać. Spędza miłe chwile z Lottą oraz Albertem zwiększając przyjaźń pomiędzy nimi.
Targany emocjami nie potrafi znaleźć dla siebie miejsca. Wyjeżdża do innego miasteczka, a
tam próbuje znaleźć ukojenie w pracy w poselstwie. Początkowo nie może przestać myśleć o
Lotcie, aż wreszcie zdaje sobie sprawę, że nigdy nie będzie mógł być z nią. Przez jakiś czas
wydaje mu się, że uporał się z własnymi uczuciami i zapomniał o miłości. Po pewnym czasie,
gdy dowiaduje się, że Lotta wzięła ślub z Albertem, kończy z dotychczasową pracą i
wyjeżdża do miejscowości, w której się urodził i spędził dzieciństwo. Następnie postanawia
powrócić do Wahlheim, gdzie Lotta prosi go o to, aby oddalił się od niej do okresu świąt, aby
nie wzbudzać podejrzeń ich o romans. Jednak na wieść o tym, że Lotta pozostała sama w
domu (ponieważ Albert wyjechał), Werter przybywa do niej, aby spędzić z nią czas. W czasie
ich rozmowy sam na sam nie wytrzymuje i zaczyna całować dziewczynę, na co ona reaguje
ucieczką i zamknięciem się w pokoju. Werter znów odczuwa straszny ból związany z brakiem
Lotty. Postanawia, że popełni samobójstwo. Wysyła posłańca po pistolet do Alberta (teraz już
męża Lotty), Albert nakazuje, aby Lotta przygotowała pistolety... Kobieta, znając samobójcze
zapędy Wertera, waha się, lecz postanawia wydać broń. Werter pisze list pożegnalny.
Twierdzi, że to jego miłość doprowadziła do samobójstwa. Werter ładuje broń i strzela w
głowę. Pada na ziemię, ale aż do rana jest świadomy, później wykrwawia się na śmierć.

Tragizm miłości Lotty i Wertera polegał na tym, że ich uczucie, choć piękne i namiętne, od
samego początku skazane było na klęskę. Kobieta nie potrafiła złamać danego słowa
narzeczonemu, a Werter nie miał na tyle odwagi, by przejąć inicjatywę. Przez to oboje
kochankowie cierpieli wielkie katusze, które w ostateczności doprowadziły do samobójstwa
Wertera.. Obojgu kochankom zabrakło odwagi i zdecydowania do tego, żeby zrealizować
swoje marzenia. Ich miłość padła ofiarą moralnych konwenansów, romantycznej bierności i
apatii.


W dziele Goethego możemy znaleźć wiele pochlebstw dla kobiet, lecz takich, które
współczesne feministki uznałyby za krzywdzące. Poeta zachwycał się płcią przeciwną i
podobnie zachowywał się tytułowy bohater jego najsłynniejszej powieści. Werter wypowiada

się o kobietach, jeszcze zanim poznał Lottę (ideał kobiecości) w liście z 27 maja, kiedy opisał
napotkaną na polu niewiastę z małym dzieckiem:

Powiadam ci, mój drogi, w chwilach, kiedy uczuwam zamęt w głowie, wówczas chaos myśli
łagodzi widok takiego oto stworzenia, trwającego w szczęsnym spokoju, obracającego się w
ciasnym kręgu bytowania swego, istoty żyjącej z dnia na dzień, która patrząc, jak liście
spadają, myśli tylko o tym jednym, że zima nadchodzi

Kobiety (podobnie jak wiejską biedotę – sceny z wiejskim dziećmi) postrzegał jako piękne i
proste istoty.

Werter a Albert
Albert, kierujący się przede wszystkim rozsądkiem i trzeźwo patrzący na życie, reprezentuje
racjonalistyczne podeście do świata. Ma ustabilizowane życie osobiste i zawodowe. Jego
małżeństwo z Lottą opiera się na wieloletniej przyjaźni i zaufaniu. Odnajduje satysfakcję w
pracy, której poświęca się bezgranicznie. Jest mężczyzną odpowiedzialnym, dojrzałym
emocjonalnie, powszechnie lubianym i szanowanym.

Werter jest przeciwieństwem spokojnego i ustatkowanego Alberta. Jako artysta i poeta o
wrażliwej duszy, kieruje się głównie emocjami i uczuciami. Nie potrafi znaleźć swojego
miejsca na ziemi i wszędzie czuje się wyobcowany. Na ziemi jest jedynie wędrowcem. To
typowy marzyciel o niespokojnym sercu patrzący na świat przez pryzmat miłości i
nieracjonalnych idei. Sprzeciwia się konwenansom.

Albert, widząc, że Werter przystawia sobie pistolet do głowy, stwierdza, że człowiek, który
chce popełnić samobójstwo jest głupi, a sam czyn wzbudza w nim odrazę. Według niego
pewne działania, niezależnie od pobudek, jakimi kierują się ludzie, zawsze pozostaną
występkami. Człowiek, dla którego najważniejsza jest namiętność, traci panowanie nad sobą,
jest szaleńcem. Samobójstwo określa jako słabość, ponieważ o wiele łatwiej jest umrzeć niż
odważnie znosić udręki życia. Wszelkie argumenty Wertera nazywa paradoksalnymi i zbyt
ogólnikowymi.

Słowa Alberta wzbudzają gniew Wertera. Jest przekonany, że ludziom łatwo przychodzi
ocena czyjegoś postępowania, gdyż nie starają się zrozumieć powodów, jakimi kierują się
samobójcy. Dla niego istnieją wyjątki, przez które można popełnić samobójsto. Twierdzi
również, że ludzie żyjący zgodnie z ustalonymi przez społeczeństwo zasadami moralnymi,
gardzą tymi, którzy swoje działania motywują namiętnością. Są to bowiem czyny szlachetnie
i wielkie, a inni widzą w nich jedynie szaleństwo. Człowiek zagrożony potrafi być silny, lecz
natura ludzka ma określony próg wytrzymałości, a kiedy zostaje przekroczony, jednostka
ginie. Werter uważa, że każdy posiada rozum, który niewiele jednak znaczy, gdy w duszy
szaleje namiętność, a granice człowieczeństwa uciskają.

Werteryzm
Głównymi cechami werteryzmu były:

- nadmierna uczuciowość,

- widzenie rzeczywistości poprzez pryzmat marzeń i poezji,

- wielka, tragiczna miłość,

- niezgoda na panujące normy społeczne i moralne,

- pesymistyczne poczucie bezcelowości życia,

- poczucie wyjątkowego osamotnienia, wyobcowania i niezrozumienia przez otoczenie,

- melancholia,

- dostrzeganie zła świata, przyjęcie postawy rezygnacji

- natura odzwierciedla uczucia bohatera

Emocje te wyrażały się w tak zwanym „bólu istnienia” (Weltschmerz), którego punktem
kulminacyjnym był gest samobójczy.


Werter a natura
Stosunek bohatera do przyrody zmienia się wraz z upływem czasu. Początkowo natura jest
łagodna, sprzyja bohaterowi. Werter popadając w coraz większą miłość do Loty, będąc
nieszczęśliwym, zmienia swoje spojrzenie na świat. Zauważamy to w liście z 3 listopada.
Spojrzenie na naturę i jej odbieranie jest całkiem różne od wcześniejszych, poeta krytykuje ją
tutaj za niezmienność "...o, gdy ta wspaniała natura tak drętwa leży przede mną jak
polakierowany obrazek, cała ta rozkosz nie może z serca mego przelać ani kropli szczęścia do
mego mózgu". Werter próbuje ją tutaj określić jako nie znaczącą dla człowieka i nie mogącą
wpłynąć na jego złe samopoczucie i zatroskanie. Już w jednym z wcześniejszych listów z dnia
18 sierpnia bohater określa naturę jako potwora i tak o niej pisze "Niebo i ziemia, i wszystkie
twórcze siły otaczają mnie! Nie widzę nic nad wiecznie połykającego, wiecznie
przeżuwającego potwora". Te różniące się refleksje i odczucia są odbiciem zmieniających się
ciągle stanów emocjonalnych bohater.

Książki Wertera
Werter początkowo czytał Homera. Zakochując się coraz bardziej w Locie, czytał i tłumaczył
„Pieśni Osjana” Macphersona. Ostatnią wspominaną przez niego książką jest „Emilia
Galotti”, która popełniła samobójstwo sprzeciwiając się w ten sposób woli ojca.