Trening asertywności jako metoda uczenia konstruktywnych zachowań

mgr Krystyna Gaweł
nauczyciel PSP nr 3
w Paczkowie

Słowo „asertywność” stosuje się do pewnego rodzaju zachowania, które pozwala nam konkretnie i

zdecydowanie komunikować nasze potrzeby, chęci i uczucia innym ludziom- bez naruszania w jakikolwiek

sposób ich praw.

Jest to alternatywa zachowań biernego, agresywnego i manipulacyjnego.

Bardzo nielicznym udaje się być asertywnymi we wszystkich dziedzinach życia. Niektórzy potrafią

być asertywni w domu , ale mają trudności w pracy. Inni czują

się

świetnie gdy są w pracy, nie potrafią być

asertywnymi w relacjach z innymi ludźmi.

Chcąc być asertywnymi musimy:
-

zdecydować czego chcemy

-

zdecydować, czy jest to uczciwe

-

wyraźnie o to poprosić

-

nie bać się podejmowania ryzyka

-

być wyciszeni i odprężeni

-

otwarcie wyrażać nasze uczucia

-

swobodnie przyjmować i mówić komplementy

-

wyrażać i przyjmować uczciwą krytykę

Nie wolno nam:

-

owijać w bawełnę

-

chować się za czyimiś plecami

-

znęcać się

-

zwymyślać kogoś

-

tłamsić swoje uczucia

Każdy z nas kiedyś musiał poradzić sobie z jakims problemem. Dwie główne instynktowne reakcje na
pojawienie się problemu to ucieczka (bierność) i walka (agresja).
Wiele problemów zdrowia psychicznego i problemów w relacjach międzyludzkich spowodowanych jest

Trening asertywności – metoda uczenia konstruktywnych zachowań

http://www.edujrinne4.republika.pl/asertywnosc.htm

1 z 5

2010-09-16 18:58

nadmiernym uleganiem tym dwóm, czysto zwierzęcym reakcjom.
Człowiek rozwinął jednak i trzeci typ zachowania, bardziej dostosowany do rozwiązywania tego rodzaju
kłopotów w relacjach z ludźmi, jaki napotyka żyjąc w społeczeństwie. Zachowanie to polega na
wykorzystaniu bardziej złożonych umiejętności myślowych i werbalnych. Są to umiejętności :
dyskutowania
argumentowania
negocjowania
Negocjowanie to reakcja, która często jest bardziej adekwatnym i skuteczniejszym sposobem
nawiązywania porozumienia z innymi.
W naszym społeczeństwie narasta świadomość istnienia pułapek agresji i bierności. Zachowania takie
często są dzisiaj uznawane za społecznie niedopuszczalne. Niestety, nie musi to oznacza, że zachowania te
są rzadsze – raczej, że znacznie lepiej są maskowane i nie tak łatwe do wykrycia.
„Jakże lubię być lubianym i czegóż ja nie robię aby być lubianym” – Charles Lamb.

Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby

swoich uczuć , postaw, opinii lub pragnień, ale w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i
pragnienia tej drugiej osoby. Asertywność, to umiejętność adekwatnego wyrażania siebie bez naruszania
praw innych osób z ang. „assertiweness”- „stanowczość”, „pewność siebie”, „apodyktyczność”.

Koncepcja treningu asertywności powstała w latach 50-tych, jej pionierami byli: Joseph

Wolpe(1958) i Andrew Salter (1949). Pragnęli oni zrealizować marzenie- znaleźć sposób, aby człowiek

mógł być sobą prawdziwym, bez lęku i poczucia winy.

Koncepcja zachowań asertywnych realizuje się w konkretnych sytuacjach. Różne osoby są

asertywne w różny sposób, gdyż każdy po swojemu przeżywa daną sytuację. Wspólnym mianownikiem
zachowań asertywnych jest jednak określona postawa interpersonalna. Asertywna postawa interpersonalna
oznacza komunikowanie otoczeniu dwóch przekazów:
„Ja jestem w porzadku. Mam prawo być sobą i Ty jestes w porzadku. Masz prawo być sobą” . W/g
Berne’a (1987)- jest to zachowanie racjonalne, zachowanie „dorosłego”.
Podczas treningu asertywności klienci (pacjenci) uczą się kontroli, ale dotyczy ona jedynie sposobu
wyrażania siebie. Dzięki temu, że coraz lepiej panują nad sposobem „wyrażania”, coraz bardziej pozwalają
sobie na swobodne „przeżywanie” i „myślenie.” Trenowaniu podlegać mogą różne formy zachowania:-

-

wyrażanie i przyjmowanie uczuć np. złości, czułości, sympatii, zakłopotania itp.

-

wyrażanie i przyjmowanie potrzeb i próśb

-

wyrażanie poglądów np. sprzecznych z opiniami innej osoby i konstruktywne reagowanie na

odmienne poglądy innych

Ważnym tematem jest stanowienie i obrona swoich indywidualnych praw.
Klienci mają okazję w formie psychodramatycznej przećwiczyć – często wielokrotnie (aż do pełnego
opanowania) konkretne zachowania, stanowiące pożądane przez nich rozwiązania trudnych sytuacji z ich
życia. Styl zachowań asertywnych jest wrażliwy na różnice kulturowe i wiele rozwiązań, świetnie
przyjmowanych w innych krajach, dla naszych klientów jest nieprzydatna. Każde społeczeństwo ma
specyficzne deficyty asertywnościowe- rodzaj”problemu społecznego” na poziomie osobistym i formuła
treningu asertywności jeśli ma być przydatna musi zakładać mierzenie się również z tym szczególnym
problemem.
Trening asertywności ma na celu wprowadzenie konkretnych, konstruktywnych zmian w swoje codzienne
zachowanie, przełamanie nawykowych reakcji interpersonalnych. Formuła treningu asertywności nie
wymaga od klientów specjalnego przygotowania, choć ci którzy są w pełni świadomi tego co chcą
zmieniać w swoim zachowaniu korzystają najwięcej.
Trening asertywności może być całkowicie samodzielna propozycją. Jego celem jest wówczas zapoznanie
klientów z pewną atrakcyjna ofertą postawy interpersonalnej. Umiejętność swobodnego wyrażania swoich
postaw w sposób nie naruszający praw innych uczuć stanowi bowiem bezpośrednią realizację koncepcji

Trening asertywności – metoda uczenia konstruktywnych zachowań

http://www.edujrinne4.republika.pl/asertywnosc.htm

2 z 5

2010-09-16 18:58

demokratycznych na poziomie zachowań indywidualnych.

W zastosowaniu klinicznym trening asertywności jest techniką dla osób, które stale doznają

niepowodzeń w bronieniu swoich interesów, w stanowczy , efektywny i odpowiedni sposób. Stosowany
jest w terapii depresji, małżeństw, zaburzeń seksualnych, uzależnień i agresywnego antyspołecznego
zachowania, w kontekście pozaklinicznym dla nauczycieli. menedżerów kobiet i studentów.

Wśród potencjalnych skutków ubocznych i przeciwwskazań dla treningu asertywności zwraca się

uwagę na:

-

niepomyślne efekty w postaci negatywnych zachowań ludzi w odpowiedzi na nowe

zachowania jednostki

-

możliwość, ze klienci mogą okresowo wywoływać agresywne reakcje np. badania wykazują,

że osoby pasywne są bardziej lubiane od agresywnych

Najbardziej dokuczliwy z potencjalnych efektów związany jest z pierwotnymi przeciwwskazaniami dla
użycia treningu asertywności. Sytuacja taka ma miejsce wówczas gdy prezentowane problemy są związane
raczej z opresyjnością środowiska niż cechami jednostki. W takich przypadkach koncentracja na cechach
jednostki spowoduje ograniczenie efektów, odwrócenie uwagi od zasadniczego problemu, będzie
niepotrzebnie deprymowała klienta i doprowadzi raczej do „obwiniania ofiary” niż zwrócenia uwagi na
rzeczywiste przeszkody środowiskowe.
Program treningu asertywności
Ćwiczenie zachowań asertywnych może mieć miejsce w kontakcie indywidualnym z klientem lub sytuacji
grupowej.
Przykład scenariusza do realizacji w grupie o liczebności od 6 do 20 osób, obejmujący 4 pełne dni
treningowe:

-

pierwsza sesja dwudniowa poświęcona jest edukacji podstawowych umiejętności z obszaru

zachowań asertywnych

-

druga sesja jednodniowa skoncentrowana jest na pracy nad monologiem wewnętrznym, a

szczególnie diagnozą i konstruktywnym przekształceniem tych zadań na własny temat, które
blokują uruchomienie zachowań asertywnych

-

trzecia sesja jednodniowa dotyczy zachowań asertywnych w kontakcie z ważnymi osobami

przy czym szczególnym tematem jest „asertywna reakcja na własne poczucie krzywdy lub
winy”

1.

Na początku spotkania trener zawiera kontrakt , w którym podkreśla 3 ważne punkty:

-

„możesz odmówić udziału w każdym ćwiczeniu nie tracąc statusu członka grupy”

-

staraj się podczas treningu robić, to co uważasz za korzystne dla siebie

-

chcę, aby każdy zdecydował się podjąć odpowiedzialność za swój proces uczenia (biernego,

czynnego, ostrożnego, ryzykownego), tak jak pojmuje swoją osobistą korzyść i będę szanować
ten wybór”

2.

Tworzenie scenariusza sesji podstawowej:

Mapa asertywności – wypełnienie jej. Zawiera ona opis 10 podstawowych tematów zachowań
asertywnych:

-

obrona swoich praw w sytuacjach społecznych

-

obrona swoich praw w kontaktach osobistych

-

inicjatywa i kontakty towarzyskie

-

oceny- wyrażanie i przyjmowanie krytyki i pochwał

-

wyrażanie próśb i potrzeb

-

wyrażanie uczuć

-

wyrażanie opinii

-

występy publiczne

-

kontakt z autorytetem

-

intruza na cudzym terytorium

Po wypełnieniu Mapy uczestnicy wybierają 3 temat, w których mają największe kłopoty z asertywnością i
3 które stanowią ich mocną stronę. Na tej podstawie trener proponuje uczestnikom programu treningu,

Trening asertywności – metoda uczenia konstruktywnych zachowań

http://www.edujrinne4.republika.pl/asertywnosc.htm

3 z 5

2010-09-16 18:58

uwzględniając ich największe potrzeby.
3.

Sposób realizacji ustalonego scenariusza

-

trener realizuje ustalone tematy programu treningu w odpowiedniej kolejności

-

uczestnicy uczą się minimum umiejętności, wyćwiczenie, których pozwala na swobodne

posługiwanie się asertywnością w trudnych interpersonalnych sytuacjach naturalnych.

W treningu asertywności stosuje się sposób podejścia i techniki wywodzącej się z terapii

behawioralnej, wyjaśnianie, odgrywanie ról, modelowanie, wzmacnianie („dobrze to zrobiłeś”),
przydzielanie „zadań domowych.”
Struktura pracy nad każdym tematem jest trzyczęściowa:
a)

trener wygłasza mini wykład zapoznając uczestników z koncepcją zachowań asertywnych w

określonym tematem obszarze

b)

uczestnikom proponowane jest ćwiczenie podstawowe pokazujące w przejrzystej formie istotę

asertywnego rozwiązania omawianej sytuacji

c)

uczestnicy zachęcani są do znalezienia podobnych sytuacji ze swojego życia, w których pragnęli

zmienić swoje zachowanie w kierunku większej asertywności

I. Następuje blok prac indywidualnych, które na treningu asertywności przebiegają według określonego
schematu :

-

uczestnik określa szczegółowo sytuację, nad którą chce pracować, swoje dotychczasowe

zachowanie, z którego jest niezadowolony oraz to, jak chciałby się zachować

-

uczestnik jasno deklaruje co uważa za swój sukces i określił to istotnie na poziomie własnego

zachowania

Po przygotowaniu wtedy kiedy wie czego chce i jak to wyrazić;

-

uczestnik przystępuje do odegrania zaplanowanego przez siebie, pożądanego

zachowania(zaplanowane powinno być też zachowanie partnera psychodramy)

Psychodrama w treningu asertywności ma charakter specyficzny – rzadko używana jest do celów
diagnostycznych.
Klient (uczestnik) i jego partner powtarzają scenkę tyle razy aż klient jest zadowolony ze swojego
zachowania i ma poczucie, że potrafi je swobodnie wykonywać. Decyzja o zakończeniu pracy należy do
uczestnika, ostatecznym kryterium sukcesu jest wyłącznie jego ocena. Najczęściej ćwiczący potrzebuje od
4 do 8 prób. Po każdej kolejnej próbie i po komentarzu klienta (z czego jest zadowolony, z czego jest
niezadowolony) włącza się trener, który przekłada pragnienia klienta na konkretne, możliwe do realizacji
zachowanie.
Może się zdarzyć, że mimo pracy trenera i uczestników klient nie jest w stanie zachować się asertywnie w
ćwiczonej sytuacji- należy zaproponować zmianę sytuacji na łatwiejszą tzw. podejście hierarchiczne
(można zmienić partnera, sprawę o którą chodzi, intensywność planowanej reakcji). Ważnym elementem,
kończącym pracę asertywnościową jest szczegółowa informacja zwrotna, dotycząca zmiany w zachowaniu
klienta między pierwszą a ostatnią próbą. klient doznaje zmiany samopoczucia, często ulgi, dumy, poczucia
siły jeśli ma szansę porównać swoje zachowanie (powinniśmy w takim przypadku dysponować kamera
video, mogą też zrelacjonować świadkowie).
Jeśli umiejętność realizowania wyuczonych zachowań ma być utrwalona, musi zostać włączona do obrazu
własnej osoby i to w elementach określających zachowanie (musi być świadomy zmiany zachowania).
Dopiero dokładny opis nowego funkcjonowania, dokonany przez otoczenie (grupę treningową) pozwala
mu stać się prawdziwym, świadomym właścicielem nowonabytych umiejętności.

II. Zorganizowanie drugiej sesji konieczne jest do analizy swoich doświadczeń w realizacji zachowań
asertywnych w sytuacjach naturalnych. Wiodącym tematem tej sesji jest praca nad „monologiem
wewnętrznym”- zadaniem uczestników jest odnalezienie tych elementów monologu wewnętrznego, które
powodują zablokowanie zachowań asertywnych. Uczestnicy analizują szczegółowo swój monolog
wewnętrzny w tych sytuacjach, w których powstrzymywali się od asertywnego zachowania.
a)

przywołują negatywne zdania na temat własnej osoby („jestem egoistą”, „niewiele znaczę”)

Trening asertywności – metoda uczenia konstruktywnych zachowań

http://www.edujrinne4.republika.pl/asertywnosc.htm

4 z 5

2010-09-16 18:58

b)

stawiają wygórowane warunki, pod którymi dana osoba gotowa jest do asertywności („powiem co

myślę, jak mnie o to ktoś spyta wprost”)

c)

katastrofizują („nie powiedzie mi się”, „ pomyślą że jestem dziwakiem”)

d)

karzą się po nie w pełni udanym zrealizowaniu zachowania asertywnego („jestem zwykłym

tchórzem”, „jestem do niczego, bo nawet nie potrafię się obronić”)

Po tej sesji praca domowa polega na celowej samoobserwacji monologu wewnętrznego
( należy policzyć ile razy w ciągu wybranego dnia pojawiły się w ich monologu wewnętrznym teksty
antyasertywne). Uczestnicy uczą się także zastępowania tekstów antyasertywnych, tekstami
proasertywnymi (swego rodzaju afirmacjami, których cechą jest to, że powinny bazować na realistycznym
obrazie własnej osoby).
III. Na trzeciej sesji uczestnicy mogą już zebrać wiedzę na temat własnej asertywności wynikającą z
samoobserwacji monologu wewnętrznego i realizacji zachowań asertywnych oraz podzielić się nią.
Następuje powrót do ćwiczenia asertywnego zachowania w ważnych dla uczestników sytuacjach
życiowych – gotowi są do podjęcia pracy nad relacjami z ważnymi osobami. W tej sesji prowadzący
podejmuje dwa szczegółowe tematy:
- asertywne zachowanie w sytuacji przeżywania przez człowieka :
1. poczucia winy
2. poczucia krzywdy

Grupy trenujące asertywność wytwarzają specyficzny klimat interpersonalny. Panuje w nich

zwykle wielka życzliwość, koncentracja na wzajemnej pomocy przy podejmowanych zadaniach i
wzajemny szacunek.





Piśmiennictwo:
1.

„Nowe zjawiska w psychterapii”- red. Maria Lis-Turlejska

2.

„Asertywność, czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym”- Gael Lindenfield :.

-

-

Trening asertywności – metoda uczenia konstruktywnych zachowań

http://www.edujrinne4.republika.pl/asertywnosc.htm

5 z 5

2010-09-16 18:58