PODMIOTOWOŚĆ W WYCHOWANIU
1. Podmiotowość i jej wychowawczy kontekst
- źródła podmiotowości w nurcie psychologii poznawczej (C. R. Rogers, A. Maslow)
i psychologii poznawczej (J. Bruner, G. A. Kelly, M. Simon)
* akcentuje się tam aktywność jednostki ludzkiej
- na znaczenie aktywności i samodzielności uczniów zwracali uwagę
przedstawiciele nurtu Nowego Wychowania (J. Dewey, C. Freinet, M. Montessori i in)
- temat podmiotowości w literaturze:
(A. Gurycka, K. Korzeniowski, M. Łobocki, K. Obuchowski, J. Reykowski,
T. Tomaszewski)
- podmiotowość staje się jednym z celów wychowania
• podkreśla się pozycję i rolę ucznia jako świadomego i aktywnego współpartnera w procesie edukacji ;
• proces wychowawczy = interakcja dwu podmiotów (nauczyciela i ucznia) ;
• miarą skuteczności procesów wychowawczych są
doświadczenia z zakresu podmiotowości, nabywane przez uczniów w celowo tworzonych przez nauczyciela sytuacjach
wychowawczych ;
Podmiot - człowiek poznający, działający i przeżywający.
Osoba zdająca sobie sprawę z kształtu rzeczywistości, własnej indywidualności
i sposobu współistnienia tych światów.
Cechy podmiotu:
posiadanie świadomości własnej roli,
własnego udziału w rozwijanej działalności,
poczucia podmiotowości.
Podmiotowość - zjawisko z kręgu odczuć, przekonań, przeświadczeń.
Podstawowa kategoria podmiotowości wg J. Kozieleckiego - poczucie sprawstwa, poczucie samodzielnego decydowania o
podejmowanych działaniach;
Na podmiotowość składają się dwa integralnie związane ze sobą komponenty: moment świadomości i moment aktywności
(działania) - M. Karwat.
Podmiotowość wg P. Sztompka:
zdolność i dążenie do samorozwoju, do przekraczania własnych granic, samoprzekształcania się,
co wynika z możności i nieprzymusowej chęci.
Wg A. Guryckiej podmiotowość dziecka można zwiększyć, zapewniając mu:
o
prawo do swobodnego wyboru
o
poczucie wpływu
o
poczucie kontroli.
Prawo wychowanka do inicjatywy, tworzenia osobowości, tworzenia systemu wartości, samorealizacji %u2013 co wynika z jego
potrzeb i zainteresowań %u2013 jest przejawem podmiotowości.
Powinno się uczniom stwarzać odpowiedni klimat do rozwoju i kształtowania podmiotowości, aby czuli się bezpieczni,
akceptowani, traktowani jako osoby a nie przedmioty manipulacji, odbierania w sposób niepowtarzalny, z poszanowaniem ich
godności osobistej.
Poczucie podmiotowości -
przeświadczenie, iż się jest podmiotem relacji ze światem przedmiotowym;
poczucie, iż świadomie opierając się na własnych wartościach, jest się twórcą zdarzeń
i stanów;
2. Nauczyciel i uczeń w wychowaniu podmiotowym
• Współczesna pedagogika formułuje postulat podmiotowości wychowanka i podmiotowości nauczyciela. Postulaty te
odnajdują odzwierciedlenie w koncepcji wychowania podmiotowego.
• Podmiotowość modyfikuje strategię kształcenia - zmienia monolog w dialog.
• Przez podmiotowe traktowanie ucznia rozumie się przede wszystkim:
- dostrzeganie dziecka jako osoby
- dostrzeganie jego indywidualnych potrzeb, uczuć
- docenianie jego swoistej wartości i odrębności, niepowtarzalności
- liczenie się z jego zdaniem, godnością
- okazywanie mu poszanowania i serdeczności.
• Podmiotem można stać się tylko poprzez obcowanie z człowiekiem, który czuje się podmiotem - nauczyciel musi
wykazywać się autentyczną podmiotowością. (A. Mitręga)
• Głównym zadaniem nauczyciela wychowawcy jest budzenie motywacji uczniów
a także tworzenie takich warunków, w których okazując życzliwość i zrozumienie, pozyska sobie sympatię i zaufanie
uczniów.
• Stwarzana sytuacja przez nauczyciela musi być atrakcyjna, korzystna, zaspakajająca potrzeby, dostosowana do wieku i
umiejętności uczniów, budująca ich zainteresowania.
Ważne jest przekonanie uczniów, że to zadanie ma sens.
( sytuacje tworzone mogą być na lekcjach jak również na zajęciach pozalekcyjnych
związanych z organizacją imprez i uroczystości szkolnych, z organizacją wycieczek
i prac dzieci, kultywowaniem tradycji i obrzędowości, przygotowywaniem gazetek)
Nauczyciel, poszukując odpowiednich sytuacji dla swoich uczniów, sam się podczas tych poszukiwań rozwija.