18 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1996

D∏u˝sza doba

Naukowcy donoszà, ˝e wraz
ze stopniowym oddalaniem si´
Ksi´˝yca od Ziemi wyd∏u˝a si´ nasza doba.
Zmierzyli oni w wielu miejscach
w Australii i USA osady p∏ywowe
mikroskopijnej gruboÊci, pozostawione
niegdyÊ przez przyp∏ywy i odp∏ywy
zwiàzane z przyciàganiem Ksi´˝yca.
Okaza∏o si´, ˝e 900 mln lat temu
w erze proterozoicznej doba mia∏a
tylko 18.2 godziny, a rok liczy∏ 481 dni.

Niektórzy to majà powodzenie!

Samice Êwietlików, jak wynika
z najnowszych badaƒ, wolà b∏yskotliwe

randki. Marc A. Branham,
do niedawna
z University of Kansas,
analizowa∏ taÊmy
wideo z nagraniami
Photinys consimilis
i zbudowa∏ urzàdzenie
naÊladujàce zachowanie
tego owada.
Testujàc je w terenie,
stwierdzi∏, ˝e
powodzenie Êwietlika
u p∏ci pi´knej zale˝y
od cz´stoÊci, z jakà
b∏yska, nie zaÊ
od jaskrawoÊci czy

te˝ koloru emitowanego przezeƒ Êwiat∏a:
im szybciej sztuczny Êwietlik b∏yska∏,
tym bardziej wydawa∏ si´ pociàgajàcy.

Polarna niespodzianka

Nowe dane pomagajà geologom
opisaç zbiornik wody le˝àcy 4 km
pod lodowà pokrywà Êrodkowej
cz´Êci wschodniej Antarktydy.
Nowoczesne pomiary satelitarne
i badania przeprowadzone
za pomocà radioechosondy wykaza∏y,
˝e jezioro to ma oko∏o miliona lat,
jego wody sà s∏odkie, a obj´toÊç
– znacznie wi´ksza, ni˝ ktokolwiek
przypuszcza∏. Rozmiarami zbli˝one jest
do jeziora Ontario, a jego Êrednia
g∏´bokoÊç wynosi co najmniej 125 m.
Kolejnym etapem badaƒ b´dzie
pobranie próbek wody w poszukiwaniu
Êladów pradawnych mikroorganizmów.

Medal za peda∏y

Mo˝e bambusowe rowery
widaç by∏o latem tego roku
we wszystkich magazynach mody,
ale to Kangaroo wykonany z w∏ókna
szklanego wzmocnionego kompozytami
zdoby∏ nagrod´ Owensa Corninga
w ostatniej edycji Âwiatowego
Konkursu Projektantów. Zadanie
by∏o proste: zaprojektowaç tani
rower dost´pny dla ludnoÊci krajów
rozwijajàcych si´, która pos∏uguje si´
g∏ównie dwuko∏owymi Êrodkami
transportu. Twórcy Kangaroo
– siedmiu studentów z Uniwersytetu
Sa

~o Paulo w Brazylii – podzielà si´

10 tys. dolarów nagrody
ze swojà uczelnià.

Ciàg dalszy ze strony 16

IVAN POLUNIN

Bruce Coleman Inc.

Ciàg dalszy na stronie 20

ANTY(PO)WAGA

Indyk w skarpetce

W

yobraêmy sobie indyka. Wi´kszoÊç
z nas przypomina sobie o nim je-

dynie – a i to na krótko – czwartego
czwartku ka˝dego listopada (w Âwi´to
Dzi´kczynienia – przyp. t∏um.), po czym
ptak ten ponownie znika z naszej Êwia-
domoÊci. Benjamin Franklin by∏ jednym
z ostatnich uczonych, którzy pomyÊleli
o indyku z innej okazji, a mianowicie
zaproponowa∏ uczyniç zeƒ urz´dowy
symbol Êwie˝o wyklutych Stanów Zjed-
noczonych. Jednak przegra∏. „Wiemy
mnóstwo o tych, którzy jedzà indyki,
i o tym, co one same zjadajà – mówi Ri-
chard Buchholz, ornitolog z Northeast
Louisiana University – ale nie za wiele
o nich samych.” Jednak˝e dzi´ki ostat-
niej pracy Buchholza opublikowanej w pi-
Êmie The Auk indyk przesta∏ byç ptasià
czarnà skrzynkà.

Samiec dzikiego indyka ma jaskrawo

ubarwionà nie upierzonà g∏ow´, która
zdaniem ornitologów odgrywa niema∏à
rol´ w wabieniu samic. Jednak˝e gdy
Buchholz zauwa˝y∏, ˝e sam ∏ysieje, za-
czà∏ zastanawiaç si´, czy indycza ∏ysa
pa∏a nie pe∏ni aby jakichÊ innych wa˝-
nych funkcji poza podrywaniem podfru-
wajek. Inne badania Êwiadczy∏y, ˝e nie
opierzone partie cia∏a mogà pomagaç
niektórym ptakom w regulowaniu tem-
peratury organizmu. D∏awigady amery-
kaƒskie i urubu ró˝owog∏owe zdajà si´
wykorzystywaç swoje go∏e nogi jako
ch∏odnice. Wyglàda na to, ˝e ptaki zwi´k-
szajà intensywnoÊç tego ch∏odzenia
przez wydalanie na w∏asne nogi pó∏p∏yn-
nego ka∏u, który paruje.

Zapewne bez lat çwiczeƒ jogi dzikie

indyki nigdy nie posiàdà sztuki za∏atwia-
nia si´ na swoje nie opierzone cz´Êci
cia∏a. Mimo to Buchholz postanowi∏ prze-
konaç si´, czy ich ∏yse g∏owy nie pe∏nià
jednak funkcji termoregulacyjnych. ˚e-
by przeprowadziç swoje badania w spo-
sób w∏aÊciwy, musia∏by porównaç nor-
malne, ∏yse indyki z takimi, które jakimÊ
cudem zachowa∏y bujnà czupryn´ z piór.
Poniewa˝ takie zwierz´ta oczywiÊcie
w przyrodzie nie istniejà, a p∏yny na
porost w∏osów nie dzia∏ajà na pta-
ki, Buchholz potrzebowa∏ sztucz-
nego upierzenia.

Otó˝ wymyÊli∏ sobie, ˝e od-

izoluje cieplnie g∏ow´ in-
dyka w takim samym
stopniu, jakby mia∏ on
prawdziwe upierze-
nie. Aby znaleêç
w∏aÊciwe ekwiwa-
lenty, potrzebo-
wa∏ najpierw
ptaka spo-

krewnionego z indykiem, którego g∏owa
pokryta by∏aby piórami; do tego celu
nadawa∏ si´ kogut. Buchholz zdoby∏ kil-
ka kogucich g∏ów, zamrozi∏ je, po czym
mierzy∏ tempo, w jakim si´ ogrzewa∏y.
Nast´pnie oskuba∏ je i powtórzy∏ pomia-
ry. Po czym uda∏ si´ do magazynu samo-
obs∏ugowego Wal-Mart po skarpetki.
(„Wszyscy dobrzy biolodzy zarówno la-
boratoryjni, jak i terenowi tam kupujà” –
zapewnia∏). Próby z kogucimi g∏owami
wykaza∏y, ˝e termoizolacyjne w∏aÊciwo-
Êci upierzenia mogà byç z powodzeniem
zastàpione parà skarpetek sportowych
marki Adler, zawierajàcych 75% w∏ókien
akrylowych pierwszej jakoÊci i 25% w∏ó-
kien nylonowych.

Buchholz zmierzy∏ zu˝ycie tlenu, tem-

po metabolizmu i inne parametry u oÊmiu
indyków umieszczonych w komorach
metabolicznych w temperaturze 0°C,
22°C i 35°C. Te dzikie ptaki pochodzi∏y
z miejscowoÊci po∏o˝onych od po∏udnio-
wego Meksyku do granicy Kanady; taki
w∏aÊnie zakres temperatur panuje na
tym obszarze. Nast´pnie ka˝dego pta-
ka Buchholz umieszcza∏ ponownie w ko-
morze, nak∏adajàc mu na g∏ow´ skar-
petk´, w której wycina∏ du˝e dziury na
oczy i dziób.

Indyki na zimno, a tak˝e indyki na cie-

p∏o nie zdradza∏y znaczàcych ró˝nic
w swych reakcjach po w∏o˝eniu skarpet-
ki. Ale przy 35°C – w okryciu – wykazy-
wa∏y znacznie szybszy metabolizm i o
wiele wi´ksze trudnoÊci z pozbyciem si´
nadmiaru ciep∏a. A có˝ dopiero mia∏yby
powiedzieç odziane w skarpet´ indyki
w piekarniku.

Tak wi´c dziki indyk jest pierwszym

gatunkiem ptaka, u którego znaczenie
termoregulacyjne ∏ysej pa∏y, w przeci-
wieƒstwie do doboru naturalnego, zo-
sta∏o wykazane doÊwiadczalnie. Zresz-
tà poprzednie badania Buchholza do-
wiod∏y, ˝e tym, co rzeczywiÊcie przycià-
ga dzikie indyczki, jest nie ∏ysa g∏owa
samca, ale d∏ugoÊç czerwonego korala
zwisajàcego znad dzioba. Ale to ju˝ zu-
pe∏nie inna historia.

Steve Mirsky

MICHAEL CRAWFORD