MAPY DUCHOWE

WSPÓĞCZESNOIJCI

CO NAM ZOSTAĞO

Z NOWEJ ERY?

ANNA SOBOLEWSKA

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com

.

ANNA SOBOLEWSKA

MAPY DUCHOWE

WSPÓŁCZESNOŚCI

W IMIĘ BOGA

Karen Armstrong
ENCYKLOPEDIA GŁUPOTY

Matthijs van Boxsel
ODURZENI

Richard Davenport-Hines
CZYTAJĄC POLSKĘ

Kinga Dunin
DZIEŁO OTWARTE

Umberto Eco
IMPERIUM

Michael Hardt, Antonio Negri
HISTORIA POWSZECHNA CYFR

Georges Ifrah
GENDER DLA ŚREDNIO ZAAWANSOWANYCH

Inga Iwasiów
BOHATER, SPISEK, ŚMIERĆ. WYKŁADY ŻYDOWSKIE

Maria Janion
ŻYJĄC TRACIMY ŻYCIE

Maria Janion
KSIĘGA KSIĄG UTRACONYCH

Stuart Kelly
JĘZYK NA WYGNANIU

Imre Kertész
DZIENNIK GALERNIKA

Imre Kertész
CZERWONA KSIĘGA. STALIN I ŻYDZI

Arno Lustiger
TWARZ TUWIMA

Piotr Matywiecki
ŻYWOTY ŚWIĘTYCH POPRAWIONE

Zbigniew Mikołejko
GOODBYE MR SOCIALISM

Antonio Negri
MORALNA I NIEMORALNA HISTORIA PIENIĄDZA

René Sédillot
PRZYGODNOŚĆ, IRONIA I SOLIDARNOŚĆ

Richard Rorty
CHCIEĆ I MIEĆ

Małgorzata Szpakowska
OBYCZAJE POLSKIE. WIEK XX W KRÓTKICH HASŁACH

pod redakcją Małgorzaty Szpakowskiej
LEGENDY O KRWI. ANTROPOLOGIA PRZESĄDU

Joanna Tokarska-Bakir
HISTORIA STROJU

Maguelonne Toussaint-Samat
HISTORIA NATURALNA I MORALNA JEDZENIA

Maguelonne Toussaint-Samat

ANNA SOBOLEWSKA

MAPY DUCHOWE

WSPÓŁCZESNOŚCI

CO NAM ZOSTAŁO

Z NOWEJ ERY?

WARSZAWA

Copyright © by Wydawnictwo W.A.B., 2009

Wydanie I

Warszawa 2009

Sobolewska-Mapy.indd 4

Sobolewska-Mapy.indd 4

2009-02-13 12:42:26

2009-02-13 12:42:26

Justynie i Markowi

Sobolewska-Mapy.indd 5

Sobolewska-Mapy.indd 5

2009-02-13 12:42:33

2009-02-13 12:42:33

Sobolewska-Mapy.indd 6

Sobolewska-Mapy.indd 6

2009-02-13 12:42:33

2009-02-13 12:42:33

Świat jest twoją własną historią.

W życiu opowiadasz swoją historię.

I słuchasz swojej własnej historii.

Jeśli słuchasz uważnie, możesz zrozumieć jaźń.

Swami Muktananda

I Freud, i Marks nauczyli nas znajdować

profanum w sacrum.

Tymczasem w przypadkach, które mam na uwadze, to najwidoczniej

w

profanum (powieść – historia, zwykli bohaterowie, codzienne sytuacje)

krytyka odkrywa

sacrum zakonspirowane w zwykłości.

Mircea Eliade, Dziennik emigranta

Każde zjawisko na ziemi jest parabolą, a każda parabola otwartą bramą,

przez którą dusza, jeśli jest gotowa, potrafi wniknąć do wnętrza świata,

gdzie ty i ja, dzień i noc, jesteśmy jednością. Na drodze każdego człowieka

rozwiera się tu i ówdzie taka brama, każdego nachodzi kiedyś myśl, iż wszystko

widzialne jest parabolą, za którą mieszka duch i życie wieczne. Po prawdzie

tylko nieliczni przechodzą przez tę bramę, wyrzekając się pięknego pozoru

w zamian za przeczuwaną rzeczywistość kryjącego się za nią wnętrza.

Hermann Hesse, Irys

Sobolewska-Mapy.indd 7

Sobolewska-Mapy.indd 7

2009-02-13 12:42:33

2009-02-13 12:42:33

Sobolewska-Mapy.indd 8

Sobolewska-Mapy.indd 8

2009-02-13 12:42:33

2009-02-13 12:42:33

9

Mapy duchowe współczesności.

Wstęp

Jeszcze niedawno wiersz Tadeusza Różewicza noszący ironicz-

ny tytuł Bóg jest modny wydawał się zgrabnym pretekstem do

rozważań o kłopotliwej spuściźnie New Age, o przemieszanych

wątkach religijnych w kulturze współczesnej – chrześcijańskich,

ale też dalekowschodnich, niekanonicznych i tych całkiem pry-

watnych – o nowych wierzeniach i rytuałach. Wiele wskazywało

na to, że przełom wieków będzie czasem triumfalnego powrotu

homo religiosus

. Tak też się dzieje. Równocześnie jednak coraz

silniej daje o sobie znać inny wątek. Można by rzec – Bóg stał

się niemodny.

W latach osiemdziesiątych minionego stulecia Leszek Ko-

łakowski w książce Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań

pisał o dwu komplementarnych nurtach w kulturze europej-

skiej – racjonalnym oraz irracjonalnym – o ich przemienności

lub przenikaniu, o całkowitym zdominowaniu epoki przez je-

den z nich, a także o ich wzajemnym uzupełnianiu się w ramach

jednej epoki

1

. Dzisiaj Kołakowski wnikliwie obserwuje ofensywę

walczącego ateizmu, w którym można nawet dostrzec zarys no-

wej religii. Czyżby świat ponowoczesny stawał się światem pore-

ligijnym? Z tak licznymi ostatnio dziełami „antyreligijnej druży-

ny” polemikę podjął brytyjski fi lozof John Gray

2

, który twierdzi,

że obecnie religia jest demonizowana jako źródło wszelkiego

Sobolewska-Mapy.indd 9

Sobolewska-Mapy.indd 9

2009-02-13 12:42:33

2009-02-13 12:42:33

10

zła, do czego przyczynił się islamski i chrześcijański fundamen-

talizm. Podkreśla on – podobnie jak Leszek Kołakowski – że

dzisiejszy ateizm jest w istocie „ateizmem ewangelicznym”, pod-

szytym symboliką religijną.

Leszek Kołakowski nie daje wiary tej nowej fali racjonali-

zmu, odsyła wyznaniowy ateizm do sfery mitu, przestrzegając –

podobnie jak niegdyś – przed mieszaniem świadomości mitycz-

nej i racjonalnej. Równocześnie twierdzi, że „wiara należy do

fundamentów naszego istnienia”

3

. Jedno się nie zmieniło – na-

dal modne pozostaje słowo „Bóg”. Jego obecność na obwolucie

gwarantuje sukces wydawniczy książki, niezależnie, czy będzie

ona zawierała traktaty teologiczne, czy manifesty ateizmu, tak

zwane traktaty ateologiczne, jak Bóg urojony Richarda Dawkinsa,

Bóg nie jest wielki

Christophera Hitchensa bądź też The Stillborn

God

(Bóg poroniony) Marka Lilli. Autorzy tych prac – wraz z Sa-

mem Harrisem, który ogłasza „koniec wiary” (The End of Faith)

– skupili się pod sztandarem Nowego Ateizmu.

Jak odnaleźć własną drogę pomiędzy dogmatyzmem czy

nawet fundamentalizmem istniejących Kościołów a pustką i re-

gresją współczesnego neodarwinizmu? Rozumiem tych, którzy

się nigdzie nie mieszczą – ani w ramach tradycyjnych wierzeń,

ani w deklaracjach tak zwanych nowych ateistów, ani też w sfe-

rze abstrakcyjnych formuł typu „Bóg umarł” albo „Bóg jest uro-

jeniem”. Mogą oni znaleźć w mojej książce relacje z nieznanych

prowincji doświadczeń wewnętrznych.

Które spośród słów ludzkiego języka jest równie nadużywane,
plamione i profanowane! Niewinna krew wylana z powodu tego
słowa odebrała mu całą jego świetlistość. Wszelka niesprawiedli-
wość, którą musiało ukrywać, zatarła właściwy mu sens. Słysząc,
że to, co najważniejsze, określa się mianem „Boga”, mam czasem
wrażenie, że słucham bluźnierstwa.

4

Sobolewska-Mapy.indd 10

Sobolewska-Mapy.indd 10

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

11

Tak w przedmowie do książki Zaćmienie Boga Martin Buber

przeciwstawiał się profanacji i banalizacji tego słowa. Chciał

to zszargane interesownym użyciem słowo „podnieść z zie-

mi”, aby „stało się naszym wspomożeniem w godzinie wielkiej

troski”.

Nie przestają mnie fascynować wielostronne związki mi-

styki i poetyki, wszelkie doświadczenia wewnętrzne – zarówno

religijne, jak i świeckie – wyrażone w różnych językach, formach

i stylach. O tym jest ta książka. Można ją czytać nie tylko jako

zbiór osobnych studiów i esejów, ale jako osobistą, zapewne ry-

zykowną, próbę uchwycenia jedności w wielości – najrozmait-

szych przejawów doświadczenia wewnętrznego przebijającego

się w dzisiejszej kulturze w różnych formach i na różnych pozio-

mach. Badam, podobnie jak w poprzednich książkach, świecką

i niekanoniczną mistykę codzienności, manifestacje samopozna-

nia i świadectwa doświadczeń kontemplacyjnych, które można

znaleźć w poezji i prozie współczesnej.

Jakie formy przybiera wtajemniczenie duchowe w literatu-

rze? Jak są wypowiadane i jak czytane doświadczenia wewnętrz-

ne? Czemu służą dzisiaj tradycje mistyki ortodoksyjnej, hetero-

doksyjnej i tej całkiem świeckiej? W świadomości współczesnej

mistyka należy do różnych obiegów kultury, zarówno elitarnych,

jak i masowych. W prezentowanej książce zajmuję się również

komercyjnym obliczem tak zwanej ery Wodnika. W rozdziale Bóg

jest modny.

Kontrduchowość masowa badam zjawisko, które można

by określić jako post-New Age, literaturę ezoteryczną nowego

rodzaju, utwory paraliterackie, czasopisma, poradniki lansujące

modne style życia w dobie już nie kontrkultury, lecz popkultury.

Pozwalam sobie traktować łącznie problematykę literacką i kul-

turową Europy i Dalekiego Wschodu, chrześcijaństwa oraz tra-

dycji żydowskich, hinduistycznych i buddyjskich. Odwołuję się

przy tym nieraz do mojego osobistego doświadczenia i próbuję

dać mu wyraz w rozdziałach Indie świeckie i mistyczne oraz Rytuały

Sobolewska-Mapy.indd 11

Sobolewska-Mapy.indd 11

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

i tradycje inicjacyjne w Indiach współczesnych

, opisując własną nietu-

rystyczną wyprawę do Indii.

Ksiądz Wacław Hryniewicz, orędownik idei ekumenicznego

pojednania, w swojej książce Dramat nadziei zbawienia. Medytacje

eschatologiczne

przywołuje postać świętego Klemensa i zachwyca

się jego myślą: „Zbawiciel jest polifoniczny (polyphones) i działa na

wiele sposobów (polytropos)”

5

. Święty Klemens mówił o Bogu jak

o muzyce symfonicznej, która łączy różne tony i motywy w je-

den strumień dźwięków. Polifoniczny Bóg przemawia do ludzi

różnymi językami – rozmaitych wierzeń, rytuałów, symboli. Czy

po czasach triumfu Boga – który był projekcją ludzkich ambicji

społecznych i politycznych – oraz po epoce „śmierci Boga” nie

nadszedł czas Boga polifonicznego?

Sobolewska-Mapy.indd 12

Sobolewska-Mapy.indd 12

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

13

Bóg jest modny.

Kontrduchowość masowa

Bóg jest modny. Modny jest też absolut

Boga zapraszają do telewizji

Bóg Lévinasa Bóg Bubera

Bóg Hegla Pascala Blocha

Heideggera Rosenzweiga

Występuje między Telenowelą argentyńską kawą i herbatą

Tadeusz Różewicz, Tempus fugit

(opowieść z tomu Wyjście)

Miejsce teofanii kosmicznych na Zachodzie zajęło wysławianie życia, zdrowia,

młodości, miłości, to znaczy tego,co powstaje po desakralizacji tych teofanii.

Mircea Eliade

Trwogę, jaką odczuwa nowożytny człowiek wobec własnej wolności, da się

zmierzyć liczbą wróżek i ich klientów spragnionych moralnego znieczulenia.

Denis de Rougemont

Kontrkultura medialna

Czy w Sklepach cynamonowych Schulza nie widać przypadkiem

oznak świtu Nowej Ery? Oto w Księdze będącej odbiciem bo-

skiej całości można wszak znaleźć ogłoszenia i reklamy, na

Sobolewska-Mapy.indd 13

Sobolewska-Mapy.indd 13

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

14

przykład specyfi ku na porost włosów bądź na rozmaite defekty

urody. Księga jest szpargałem, a równocześnie zachowuje blask

świętej kabały. Dziś taka podwójność i rozpiętość znaczeń wy-

sokich i niskich byłaby niemożliwa. W śmietnisku popkultury

nie prześwitują już święte znaki Pisma wskazujące na wieczność

i niezniszczalność Księgi mimo jej zstąpienia w świat upadku

– materii i mamony.

„Czy Bóg jest trendy?” – czytamy w studenckiej gazetce „Co

nowego?”: „Godło, fl aga i krzyż – symbole niegdyś nienaru-

szalne i święte, dziś stały się elementem popkultury. Jak logo

MacDonald’sa”

6

. Dziś Bóg jest albo nieobecny, albo trendy, po-

dobnie jak kurze jajo z piórkiem w małej doniczce w pastelo-

wym kolorze – modny jakiś czas temu prezent na Wielkanoc.

Życie duchowe, służące zachowaniu zdrowia i długowieczności,

jest dzisiaj trendy. Warto w nie inwestować, podobnie jak w utrzy-

manie zgrabnej sylwetki.

W reklamach często obok postaci medytującej w pozycji lo-

tosu pojawia się przekaz: „Warto pomedytować nad tą korzystną

propozycją”. Nawiasem mówiąc, święty dla Hindusów znak Om

można dziś znaleźć wszędzie, nawet na majtkach. „Weź zdrowie

we własne ręce” – radzą świeckie szamanki i trenerki wellness.

Ten pozornie antyautorytarny przekaz zachęca do powierzenia

się opiece ekspertów New Age. Dawniej bioenergoterapeuta był

fachowcem od spraw ciała, dziś chce być jeszcze przewodnikiem

duchowym, a psychoterapeuta staje się „trenerem rozwoju oso-

bistego” (co za perfi dna gra znaczeń!).

Reklamy często nawiązują do haseł kontrkultury, na przy-

kład: „Bądź sobą, wybierz pepsi”, „Uwolnij swoją świadomość”

czy „Złam zasady”. To ostatnie hasło, pozornie antymieszczań-

skie, jest związane z promocją nowej wody marki Old Spice. Jean

Baudrillard przytacza jedno z najoryginalniejszych amerykań-

skich haseł reklamowych: Try Jesus!, czyli „Popróbuj Jezusa” lub

„Spróbuj z Jezusem”. Kultura masowa wchłania wszystko, także

bunt i prowokację. Właśnie ten typ reklamy, nie zaś mieszczań-

Sobolewska-Mapy.indd 14

Sobolewska-Mapy.indd 14

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

15

ski, nachalny kult rzeczy i konsumpcji, mógłby być symbolem

Różewiczowskiej „wieży Bubel” z przełomu XX i XXI wieku.

Już w latach sześćdziesiątych Guy Debord pokazał

7

, jak „spo-

łeczeństwo spektaklu” wchłania wszelkie języki, formy krytyki

i buntu, zmieniając wszystko – ludzi, dzieła, idee, a nawet prze-

strzeń i czas – w towar. Według Naomi Klein:

Przyszłość należy do produktów, które będą umiały zaprezento-
wać się nie jako towary, lecz jako pojęcia; innymi słowy, do marki
postrzeganej jako doświadczenie, jako styl życia.

8

Dawniej proponowaniem stylów życia zajmowali się kaznodzieje

i fi lozofowie. Dzisiaj reklamy sprzedają ludziom iluzję, że moż-

liwość wyboru między jednym produktem a drugim czy między

rozmaitymi stylami życia reprezentowanymi przez te towary

jest autentyczną wolnością. W jeszcze większej mierze dotyczy

to tych produktów kultury masowej, które wskazują na alterna-

tywne style życia. Można zaryzykować tezę, że w latach dziewięć-

dziesiątych XX wieku przekaz komercyjny całkowicie wyparł ze

sceny publicznej i świadomości społecznej przekaz kontrkultu-

rowy. Równocześnie idee i zjawiska społeczne będące spadkiem

po Nowej Erze, dawniej kojarzone z wartościami idealistyczny-

mi, stały się produktem komercyjnym.

Ruch skupiający poszukiwaczy alternatywnej formuły ży-

cia i duchowości funkcjonuje obecnie jako wielobranżowy pa-

kiet usług. Ten proces komercjalizacji dziedzictwa kontrkultury

przedstawił – z sarkastycznym humorem i socjologiczną precyzją

– Michel Houllebecq w książce Cząstki elementarne. Bohater po-

wieści jest stałym bywalcem pewnego posthipisowskiego Miej-

sca, które stale wzbogaca swoją ofertę przeznaczoną dla dzieci

i wnuków dawnych mieszkańców komuny:

W 1987 roku w Miejscu zaczęto organizować zajęcia o półreligij-
nej inspiracji. Oczywiście chrześcijaństwo nie wchodziło w rachu-

Sobolewska-Mapy.indd 15

Sobolewska-Mapy.indd 15

2009-02-13 12:42:34

2009-02-13 12:42:34

16

bę; lecz dostatecznie zaciemniona egzotyczna mistyka mogła – dla
owych słabych duchem istot – harmonijnie podążać za kultem
ciała, który dalej wbrew wszelkiemu rozsądkowi głoszono. Prze-
trwały oczywiście zajęcia ze zmysłowego masażu lub uwalniania
orgonu; dało się zauważyć także coraz żywsze zainteresowanie
astrologią, egipskim tarotem, medytacją nad czakramami, ukry-
tymi energiami. Odbywały się „spotkania z Aniołem”; nauczano,
jak odczuwać wibrację kryształów. W 1991 roku, kiedy to zbyt
długi pobyt inicjacyjny w sweat lodge, podgrzewanym świętymi
węglikami namiocie, skończył się śmiertelnym zawałem jednego
z uczestników, zwrócono uwagę na szamanizm syberyjski. Tantra
– łącząca seksualne pocieranie, ogólne uduchowienie i głęboki
egoizm – odniosła wyjątkowy sukces.
Sprawdził program dnia: wybrał opcję nr 1: Kreatywność i re-
laksacja.

9

Jak to się stało, że wąskie ścieżki kontrkultury zmieniły się

w komercyjną autostradę, a kontrduchowość – w pseudoducho-

wość?

Na polskim gruncie pierwszą zwięzłą i precyzyjną prezen-

tacją ideologii i praktyk Nowej Ery był pod koniec lat siedem-

dziesiątych minionego wieku esej Bartłomieja Dobroczyńskiego

Proteuszowe oblicze Wodnika

. Zawarta w tytule metafora – przywo-

łanie mitycznego Proteusza – jest niezwykle trafna. Amorfi cz-

ność, synkretyzm i eklektyzm, niekoherencja – te same cechy

Nowej Ery można rozpoznać także w jej najnowszym wydaniu

na początku XXI wieku. Jak pisał Dobroczyński, duch ery Wod-

nika wymyka się naukowym defi nicjom:

Trzeba wyraźnie podkreślić, że nawet najbardziej wyczerpujący
i przejrzysty „dyskurs” na temat New Age będzie zawsze tylko
cząstkowy, pozbawiony tego nad-znaczenia, które ruch ten
posiada dla swoich zwolenników, ukrytego właśnie poza werba-
lizacjami.

10

Sobolewska-Mapy.indd 16

Sobolewska-Mapy.indd 16

2009-02-13 12:42:35

2009-02-13 12:42:35

17

Dzisiejsze oblicze Wodnika z pewnością nie skrywa już tajemnic.

W późniejszym szkicu, zatytułowanym Już po Nowej Erze, Dobro-

czyński ogłosił, chyba zbyt pospiesznie, koniec Nowej Ery. Wy-

daje się, że dzisiaj New Age stał się jeszcze bardziej proteuszowy

i chociaż w znacznej mierze zmodyfi kował swoją formę i przesła-

nie, które dawno przestało być przesłaniem kontrkulturowym,

nadal zachował aurę i atrakcyjność myśli nieofi cjalnej i hetero-

doksyjnej. We wspomnianym artykule Bartłomiej Dobroczyński

przedstawił nową defi nicję Nowej Ery:

New Age to skuteczna marketingowo – i z tego powodu jeszcze
do niedawna nagminnie nadużywana – etykieta na niezliczoną
ilość towarów i usług z zakresu między innymi alternatywnej
duchowości (religie orientalne i przedchrześcijańskie, „nowe
ruchy religijne”, neopogaństwo), irracjonalnych zjawisk kultu-
rowych (parapsychologia, magia, okultyzm), nieofi cjalnej medy-
cyny i egzotycznych ruchów terapeutycznych (medycyna chiń-
ska, ziołolecznictwo, homeopatia, psychologia transpersonalna,
„Ruch Ludzkiego Potencjału”) czy tak zwanych nowych trendów
w nauce i kulturze

11

.

U podłoża Nowej Ery autor dostrzega idee kontrkulturowe i li-

beralne, przede wszystkim proces „sprywatyzowania” wierzeń

religijnych, a u jej schyłku na przełomie XX i XXI wieku – już

tylko duchowe prostactwo i szarlatanerię.

W latach siedemdziesiątych XX wieku na fali New Age

kupowało się dzieła antropologiczne i psychologiczne Rudolfa

Otto, Mircei Eliadego, Carla Gustawa Junga, Ericha Fromma,

Abrahama Maslowa i Carla Rogersa, utwory Hermanna Hesse-

go i powieści młodopolskie, a także międzywojenne, przekłady

poezji i fi lozofi i indyjskiej. Czytelnika wydawnictw New Age wy-

różniała fascynacja mistyką. Na początku lat dziewięćdziesiątych

ukazały się wielkonakładowe wydania dzieł mistyków dawnych

i nowych, takich jak Anthony de Mello, Thomas Merton, ojciec

Sobolewska-Mapy.indd 17

Sobolewska-Mapy.indd 17

2009-02-13 12:42:35

2009-02-13 12:42:35

18

Bede Griffi th. Nasz rynek szybko nasycił się zarówno wznowie-

niami klasyków mistyki, jak i prekursorów Nowej Ery – Aldousa

Huxleya, Fritjofa Capry, Alana Wattsa, Teillarda de Chardin,

mistrzów antropozofi i i teozofi i, mędrców indyjskich i tybetań-

skich.

Wydaje się, że obecna faza Nowej Ery charakteryzuje się

marginalizacją wysokiego, intelektualnego obiegu literatu-

ry, fi lozofi i i myśli religijnej. Zamiast powieści Hessego szu-

ka się teraz łatwych wtajemniczeń Carlosa Castanedy i Paula

Coelho, zamiast dzieł Mistrza Eckharta i Junga czyta się pseudo-

fi lozofi czne i pseudoantropologiczne modne bzdury. Namiastką

trudnej i czasochłonnej praktyki medytacji stały się warsztaty

szamańskie i rozmaite kursy cudów, warsztaty pracy z energia-

mi, kamieniami, ciałami niebieskimi i własnym ciałem. Na po-

czątku XXI wieku nikogo nie nęci perspektywa wieloletniego

praktykowania i nikt nie ma czasu na wielodniowe odosobnienie

medytacyjne, powszechne w latach siedemdziesiątych ubiegłego

wieku.

Lata dziewięćdziesiąte były widownią nie tyle schyłku No-

wej Ery, ile jej umasowienia. Wraz z rozwojem kultury masowej

kontrkulturowe treści, związane wcześniej z przekazem prywat-

nym, stały się przekazem medialnym. W latach siedemdziesią-

tych książki z niewidocznym stemplem Nowej Ery przekazywa-

no sobie z rąk do rąk. Dziś te same i nowe pozycje, wydawane

w wielkich nakładach, zalegają księgarniane półki i uliczne stra-

gany. Modyfi kacji i komercjalizacji, prowadzącym ku trywializo-

waniu, uległ też sam komunikat New Age.

W poczcie e-mailowej natrafi łam na ofertę wróżki. Mogłam

natychmiast uzyskać odpowiedź na pytania: „Co cię czeka? Jaki

będzie twój partner? Czy będziesz szczęśliwa w miłości? Czy po-

winnaś związać się na stałe z twoim obecnym partnerem?” Kilka

wróżek i jasnowidz czekają na klientów w internecie przez całą

dobę. A w wieczornym programie telewizji wróżka odpowiada

na telefoniczne pytania telewidzów. W nocnych programach

Sobolewska-Mapy.indd 18

Sobolewska-Mapy.indd 18

2009-02-13 12:42:35

2009-02-13 12:42:35

19

migają numery telefonów wróżek na przemian z tak zwanymi

sekstelefonami. Dawniej chodziło się do wróżki ukradkiem,

w tajemnicy przed rodziną. Dziś w telewizji i w internecie każdy

ma łatwy dostęp do wszystkiego. Wszyscy, chcąc nie chcąc, cho-

dzimy do wróżki i wszyscy możemy podglądać cudze życie nie

tylko w programach reality show.

W obecnej – komercyjnej – ofercie New Age nastąpiło cha-

rakterystyczne rozdzielenie kultury wysokiego i niskiego obiegu

ery Wodnika, wysokiej Nowej Ery czy – żeby użyć terminolo-

gii Bartłomieja Dobroczyńskiego – Wodnika naukowego (i fi -

lozofi cznego) oraz Wodnika okultystycznego

12

, które w latach

siedemdziesiątych były wielostronnie związane. Dzisiaj funkcjo-

nują osobno, a odległość między kulturą wysoką i popkulturą

stale się zwiększa. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku

można było mieć nadzieję, że zjawiska kultury wysokiej i maso-

wej są wzajemnie „przekładalne”. W latach siedemdziesiątych

Stanisław Barańczak porównał w jednym z wywiadów fenomen

popularności zespołu The Beatles do popularności i rangi mu-

zyki Mozarta. Dzisiaj nie znalazłby adekwatnego przykładu. No,

może w jakiejś niszowej grupie wykonawców muzyki rockowej.

Relacje między kulturą wysoką i popkulturą są przedmio-

tem książki Bartłomieja Dobroczyńskiego III Rzesza popkultury

i inne stany

13

. Autor inwentaryzuje pozostałości Nowej Ery i szu-

ka znaków odrodzenia tradycyjnej religijności. Na postawione

przez siebie pytanie: „Czy kulturę masową można uszlachet-

nić?”, odpowiada przecząco. W tytule książki zawarte jest dra-

styczne zestawienie mechanizmów popkultury, eliminujących

życie duchowe, z ideologią faszystowską.

Zygmunt Bauman w rozmowie z Jackiem Żakowskim ob-

nażył „wielkie metakłamstwo społeczeństw konsumenckich”

i poddał analizie mechanizmy „ponowoczesnej konsumpcji”:

Źródłem niedoli jest eskalacja pragnień, które muszą wyprzedzać
możliwości ich zaspokojenia. Inaczej zawali się gospodarka opar-

Sobolewska-Mapy.indd 19

Sobolewska-Mapy.indd 19

2009-02-13 12:42:35

2009-02-13 12:42:35

20

ta na konsumpcji. Opakowanie tworzone przez reklamę polega
na złudzeniu, że pragnienia można zaspokoić. Prawda jest zaś
taka, że w społeczeństwie konsumentów znikome są szanse na
ich zaspokajanie. Największe nakłady i wysiłki skierowane są na
pobudzanie pragnień, a nie na zaspokajanie. Dla zaspokajania
wymyślonych i sztucznie wywołanych pragnień zaharowujemy
się, zadręczamy najbliższych, niszczymy nierynkowe (pozbawione
znaczenia gospodarczego) sfery naszego życia.
Ta gonitwa nigdy się nie kończy. Na bieżni konsumpcyjnej linii
fi niszu nie ma [...]. Kup, a będziesz szczęśliwy. Wielkie metakłam-
stwo społeczeństw konsumenckich polega właśnie na tym, że
obietnice, by wywrzeć pożądany skutek, muszą być na co dzień
łamane. W systemie konsumenckim jesteśmy jak Syzyf czy raczej
jak osioł goniący umieszczoną na kiju marchewkę albo jak szczur
w wirówce. Ledwie pan kupi rzecz, która miała dać szczęście panu
i rodzinie, a już się pan dowiaduje, że to jednak nie to, że źród-
łem prawdziwego szczęścia będzie co innego [...]. Ponowoczesna
konsumpcja to bezwzględnie uzależniający nałóg.

14

Popkulturą okultystyczną, która z pozoru odpowiada na nieryn-

kowe, indywidualistyczne potrzeby, rządzi ten sam mechanizm

rynkowy: „Kup, a będziesz szczęśliwy”. Kup amulet, wahadełko,

książkę, kurs, mistrza... Za rok modne będą inne książki, inne

talizmany, inne diety, inni mistrzowie. Miejsce kalendarza Ma-

jów zajmie zodiak chiński, astropsychologia zastąpi tarota, no-

woczesna, amerykańska kabbalah zmierzy się z wróżeniem z run.

Konsumpcja „duchowości” jest więc fragmentem powszechnej,

globalnej pogoni za uszczęśliwiającym towarem. Na wolnym

rynku można kupić wszystko – nawet horoskop dla kota, au-

torstwa znanego astrologa Witolda Jóźwiaka, opublikowany

w dwumiesięczniku „Kot”.

Ten proces można by nazwać makdonaldyzacją ducho-

wości, oferty ideowe późnego Wodnika przypominają bowiem

sieć barów szybkiej obsługi. Komercyjność produktów Nowej

Sobolewska-Mapy.indd 20

Sobolewska-Mapy.indd 20

2009-02-13 12:42:35

2009-02-13 12:42:35

21

Ery jest dzisiaj jawna. Na kursach prosperity oraz świadomego

śnienia można się nauczyć, jak zdobywać pieniądze. Wszystkie

propozycje nauczycieli duchowych zawierają cenę usługi. Daw-

niej przy stoliczku wywoływało się duchy towarzysko i za darmo.

Dzisiaj wszystkim zajmują się specjaliści. Na specjalnym kursie

za sześćset złotych można się dowiedzieć, jak budować pozytyw-

ne związki ze zmarłymi.

Większość badaczy i komentatorów Nowej Ery konstruuje

defi nicję tego zespołu zjawisk metodą zaprzeczeń, a nie wyjaś-

nień, przymiarek i hipotez prowadzących do wniosku, że w la-

tach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku era Wodni-

ka była procesem wewnętrznie sprzecznym i problematycznym

i że do dziś pozostała kwestią sporną. Z czym obecnie kojarzy się

era Wodnika? Jan Andrzej Kłoczowski OP, komentując doku-

ment Watykanu na temat Nowej Ery, powiada, że:

New Age jest dzieckiem epoki schyłkowej, półproduktem dzie-
ci zawiedzionych przez oświecenie, przez utopie lewicowe, przez
naukę. Jest poszukiwaniem odpowiedzi na fundamentalny kry-
zys człowieczeństwa i wołaniem o nową nadzieję. Jest ezotery-
zmem epoki kultury masowej, sprzedawanym na wolnym rynku
idei i przesądów.

15

Badacze i publicyści komentujący fenomen Nowej Ery podkre-

ślają rozwarstwienie ruchu na niższe i wyższe sfery, piętra, obie-

gi. Celną metaforą New Age jest przywołany przez Krzysztofa

Dorosza obraz wielkiego strumienia niosącego zarówno mnó-

stwo śmiecia, jak i różnorodne skarby – drogocenne, choć do-

stępne w rozproszeniu, w okruchach i ułomkach. W artykule

poświęconym watykańskiemu dokumentowi na temat Nowej

Ery Dorosz wskazuje na niejednorodność i rozpiętość między

biegunami mistyki i szarlatanerii:

Sobolewska-Mapy.indd 21

Sobolewska-Mapy.indd 21

2009-02-13 12:42:36

2009-02-13 12:42:36

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com

.