MRÓWKI - OWADY SPOŁECZNE

Mrówki, razem z pszczołami i osami, należą do przedstawicieli rzędu Hymenoptera. Owady te oraz

przedstawiciele rzędu Isoptera - termity (inaczej bielce) są jedynymi grupami, którym udało się stworzyć
prawdziwą strukturę społeczną, a nastąpiło to już około stu milionów lat temu. Cechą budowy morfologicznej,
wspólną dla obu grup jest cienkie połączenie pomiędzy tułowiem, a odwłokiem oraz, u wielu gatunków,
odstraszające ubarwienie ciała.

Mrówki występują na terenach prawie wszystkich lądów. Opisano dotychczas około 7000 tysięcy

różnych gatunków. Największa ich część żyje w rejonach tropikalnych, chociaż nie trudno znaleźć ich siedliska
w strefie umiarkowanej. Taka różnorodność gatunkowa, dotyczy nie tylko budowy morfologicznej, lecz niekiedy
także stylu życia, sposobu budowy gniazda czy odżywiania.

Sukces ewolucyjny, jaki odniosły wraz z innymi owadami społecznymi, zawdzięczają między innymi

sprawności w systemie porozumiewania się. Mogą to robić za pomocą dotyku, zapachu, dźwięku i wzroku.
Informacje są przesyłane np. za pomocą dotyku czułków. Ważną rolę spełniają umiejętności produkowania
chemicznych substancji? Feromonów czy możliwość wysyłania ultradźwięków.

Komunikaty te są wykorzystywane np. do zawiadomienia reszty osobników o niebezpieczeństwie lub

wskazują miejsce, w który znajduje się pokarm.

PODZIAŁ PRACY

O społeczności świadczy przede wszystkim podział pracy wykonywanej dla dobra grupy.

Osobniki, których liczba w mrowisku dochodzi nawet do miliona, są podzielone na kasty, z których każda pełni
ważną funkcję. W skład kolonii wchodzą, zatem: samce, samice? Robotnice, samice zdolne do wydawania
na świat potomstwa oraz najważniejsza z nich? Królowa.
Rolą samców jest obrona mrowiska, stąd nazwani są żołnierzami. Są wyposażeni w silne narządy gębowe,
a wiele gatunków ma także żądła, którymi wstrzykują tzw. kwas mrówkowy. Większość z nich posiada także
skrzydła. U wiele gatunków mrówek walka, a nawet długotrwałe?Wojny? Stanowią część ich stylu życia.
Pochód afrykańskiej rodziny mrówek (Dorylidae) sieje postrach wśród wszystkich żywych stworzeń, które
napotka na swej drodze. Samce przedstawicieli z rodziny Dolichoderidae mają odwłoki zakończone gruczołami,
które wydzielają żrąca wydzielinę, a ich strategie walki biorą pod uwagę oblężenia, tworzenie forteli i twierdz.
Jednak nie wszystkie gatunki są tak waleczne. Drobne gładyszki mogą liczyć na pomoc krewniaków? Rudnic,
wprowadzając się do ich gniazd.

Jedną z płodnych, na ogół uskrzydlonych samic jest Królowa. Osiąga często większe rozmiary niż reszta

osobników z kolonii. Jej główne zadanie to wydawanie na świat potomstwa. Najliczniejszą grupę tworzą
robotnice. Należą do niej samice, które utraciły zdolności rozrodcze. Ich główne zadania to: opieka nad królową,
karmienie i zajmowanie się larwami, budowanie gniazda oraz zbieranie pożywienia. W tej ostatniej dziedzinie
wiele gatunków mrówek posługuje się oryginalnymi metodami.

Osobniki z rodzaju Messor zadziwiają nas niezwykłą wiedzą na temat przechowywania nasion.

Pracowite zbieraczki gromadzą zapasy w specjalnie zbudowanych spichlerzach. Są one usytuowane głęboko pod
ziemią, gdzie zbiorów nie dosięga wilgoć? Podłoga? Została zmyślnie wybrukowana ziarnami krzemionki.

Chyba najbardziej zadziwiającym sposobem odżywiania charakteryzują się mrówki z rodzaju Atta.

Ich pokarmem jest specjalny rodzaj grzyba, który same hodują. Mrowisko jest wyposażone w przystosowane do
pomieszczenia?Ogródków grzybowych? Komory. W tej społeczności robotnice zajmują się znoszeniem nawozu
pod uprawę, czyli kawałków liści czy łodyg, które następnie przeżuwają. Przy okazji eliminują z masy strzępek
niepotrzebnych grzybów. Aby zabezpieczyć następne pokolenia przed głodem, samica, zakładająca nową
kolonię, dostaje?Posag? W postaci strzępki drogocennego grzyba.

Inna rodzina mrówek potrafi w zabezpieczyć się przed głodem czy suszą. Jej przedstawiciele napełniają

swe rozciągliwe wola wodą i substancjami odżywczymi podczas urodzaju. Pełnią tym samym funkcje cysterny
na?Czarną godzinę?.

Jednak nie wszystkie mrówcze społeczności są tak pracowite. Jednym z wyjątków jest np. gatunek

Lephotorax emersoni. Jego przedstawiciele budują swa siedzibę obok gniazda innego gatunku, łącząc
sąsiadujące komory korytarzami. Mogą wówczas bez skrupułów podbierać zapasy sąsiadów, ponieważ
są znacznie mniejsze od przedstawicieli wykorzystywanego gatunku, które nie zmieściłyby się przez równie
miniaturowe przejścia.

Drugim?Leniwym? Gatunkiem można nazwać mrówki z rodziny Formicidae. Kradną one larwy osobniki

innych gatunków i robią z nich niewolników, każąc im pracować w obrębie własnego mrowiska.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

NOWE KOLONIE

W celu założenia nowego mrowiska, co roku, płodne, uskrzydlone samice wyruszają, w tzw. lot godowy.

Gdy zostaną zapłodnione osiadają w dogodnym miejscu i (w zależności od gatunku) zrzucają skrzydła.
Od tego momentu zostają królowymi nowej kolonii, wydając na świat liczne potomstwo.

GNIAZDO

Mrówki zakładają gniazda w różnych miejscach. W naszym klimacie najczęściej spotykamy mrowiska

podziemne, pod płytami chodnika lub w ludzkich domach... Jednak najokazalsze kopce buduje leśny gatunek?
Rudnica. Są one misternie ułożone z igieł i gałązek.
Ich wysokość dochodzi do 1,5 metra, a średnica do 3 metrów. Tej wielkości okazy często stają się pomnikami
przyrody.
Wewnątrz gniazda znajdują się liczne komory, służące jako wylęgarnie czy składnice pokarmu, połączone
ze sobą mnóstwem korytarzy. Doskonałym miejscem do założenia kolonii są także drzewa, krzewy i inne rośliny,
z którymi mrówki doskonale współżyją.

MRÓWKI I ROŚLINY

Najlepiej przystosowane rośliny do towarzystwa mrówek rosną jedynie w strefie tropikalnej. Noszą one

wspólną nazwę: myrmekofity? Czyli mrówkolubne. W rozmaite zależności wchodzą z nimi, również
wyspecjalizowane, gatunki mrówek. Przeróżne formy współżycia mogą być zarówno mutualistyczne jak
i zupełnie niekorzystne dla jednej ze stron? Przeważnie dla roślin. Najczęściej lokatorzy dbają o swoje?
Mieszkanie?. Odcinają gałązki uschnięte lub zaatakowane chorobą, niszczą jaja pasożytów, których larwy, po
wylęgnięciu, objadałyby liście, a czasami zabijają także dorosłe osobniki pasożytów.

Rośliny odwdzięczają się im,?Częstując? Słodkim płynem, który wydostaje się z brzegów liści i gałązek

lub malutkimi kuleczkami.
Amerykańska akacja wytwarza na czubkach listków marchewkowate ciałka, które świetnie nadają się jako
pokarm dla larw. Ciekawostką jest fakt, że owocki pojawiają się jedynie wtedy, gdy mrówki są w pobliżu. Inny
drzewo posiada liście z kieszonkami, które staje się kwaterą mrówek. Jedna z dwóch komór służy jako śmietnik
- kompostownik, z którego roślina czerpie substancje odżywcze. Komory jeszcze innego gatunku
są zabezpieczone od zewnątrz długimi kolcami. Są one rozmieszczone na tyle rzadko, że robotnice mogą się
między nimi poruszać oraz na tyle gęsto, aby uchronić mrówki od wrogów. Owady wykorzystują także części
roślin w inny sposób. Wyspecjalizowane mrówki tkaczki budują swe gniazdo ze zszytych ze sobą liści. Za nitkę
służy tu wydzielina z gruczołów przędnych larw. Starsze robotnice posługują się młodymi jak igłami.
Przykładem kooperacji, może być wzajemne współżycie dzbanecznika i mrówek z rodzaju Colobopsis. Kwiaty
dają owadom schronienie, w zamian za to mrówki udrażniają jej układ trawienny, zjadając większe owady,
złapane w śmiercionośna pułapkę. Niektóre gatunki mrówek są pasożytami drzew, które zamieszkują. Allomerus
demerarae uszkadzają kwiaty rośliny, uniemożliwiają jej rozród. Wykorzystuje ona wówczas energię nie
na rozmnażanie, a na rozrastanie? Tym samum kolonia ma więcej przestrzeni życiowej. Oczywiście zależności
tego typu? Z korzyścią dla jednej lub obu stron, istnieją też między mrówkami i innymi owadami.

MRÓWKI I INNE OWADY

Przykładem takich powiązań mogą być mszyce. Mrówki niczym pasterze hodują je, bronią przed

wrogami, a w zamian dostają słodki płyn, który wydzielają. Znanych jest wiele związków mrówek z gąsienicami.
Te pierwsze są bardzo łase na słodki płyn wydzielający się z odwłoka larwy modraszków. Aby go zdobyć
mrówki opiekują się gąsienicami. W czasie deszczu przenoszą kokon w bezpieczne miejsce, jakim jest mrowisko.
Robotnice dodatkowo pomagają motylowi wydostać się z kokonu. Może pojawić się pytanie: skąd mrówki
wiedzą, że podopiecznym potrzebna jest pomoc? Otóż gąsienice wydają dźwięki, nie słyszalne dla ludzkiego
ucha, podczas gdy grozi im niebezpieczeństwo.

Świat mrówek i ich zachowań zadziwia nas swoją złożonością i rozmaitością. Niektóre z nich

są siejącymi postrach pasożytami jednak większość nie robi nikomu żadnej krzywdy? Wręcz przeciwnie, jest
bardzo pożyteczna, zabijając wiele szkodników.

Paulina Przybyłek IV TAK

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.