Studia Judaica 5: 2002 nr 2(10) – 6: 2003 nr 1(11), s. 173-183

A r t y k u ³ r e c e n z y j n y

Marek Piela

Uniwersytet Jagielloñski, Kraków

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

Ksiêga Rodzaju wydana pod tytu³em Chamisza Chumsze Tora. Chu-

masz Pardes Lauder. Ksiêga Pierwsza. Bereszit (oprac. S. Pecaric, E. Gor-

don. The Ronald S. Lauder Foundation. Edycja Pardes Lauder, Kraków

2001)

1

zawiera tekst hebrajski, jego przek³ad na jêzyk polski, przypisy do

przek³adu polskiego oraz hebrajski tekst komentarza Szlomo Jicchaki

(Raszi). W wielu miejscach przek³ad oraz przypisy do niego s¹ oparte na

¿ydowskiej tradycji egzegetycznej, co razem z zamieszczonym komenta-

rzem Rasziego sprawia, ¿e ksi¹¿ka mo¿e okazaæ siê ciekawa dla wielu

czytelników, bo tradycja ta jest ma³o znana w Polsce, a warto j¹ znaæ

m.in. z tego powodu, ¿e œredniowieczni egzegeci ¿ydowscy wiele frag-

mentów Biblii interpretowali tak samo, jak dzisiejsza naukowa biblistyka.

Chcê jednak zwróciæ uwagê na usterki, które nale¿y poprawiæ w drugim

wydaniu.

I

Autorzy informuj¹ we wstêpie (s. VI), ¿e unikali dos³ownego t³uma-

czenia idiomów. Z ich uwag wynika, ¿e na dos³ownoœæ pozwalali sobie

tylko, gdy by³o to konieczne do tego, aby komentarz (nie wiadomo jed-

nak, czy ich komentarz, tj. przypisy, czy te¿ komentarz Rasziego) by³

spójny z przek³adem, co rzeczywiœcie mo¿e niekiedy wymagaæ dos³ow-

nego t³umaczenia, bo np. komentarz Rasziego zawiera uwagi metajê-

zykowe. Tak wiêc w 9,20 (wajjahel noah ’iš ha’

a

dama)

2

przek³ad TPL

1

W dalszej czêœci artyku³u u¿ywam skrótu TPL.

2

Objaœnienie transkrypcji:

a

,

e

– chatefy; a – qamac; a – patach; é – cere; e – segol,

h – chet.

174

MAREK PIELA

brzmi: Noach zacz¹³ uprawiaæ ziemiê, i jest to dobry, niedos³owny prze-

k³ad, ale by³by on niespójny z komentarzem Rasziego, który dotyczy

u¿ytego tu rzeczownika ’iš. Autorzy przek³adu podali wiêc dos³owne t³u-

maczenie ([by³] cz³owiekiem ziemi) w przypisie, w którym te¿ referuj¹

komentarz Rasziego. Jest to dobre rozwi¹zanie, lepsze ni¿ w 17,1, gdzie

w tekœcie g³ównym dano dos³owny przek³ad idiomu (chodŸ przede Mn¹),

a w przypisie podano jego przek³ad niedos³owny (S³u¿ Mi) zaczerpniêty

z Rasziego, który tu cytuje przek³ad Onkelosa. Gdyby w tekœcie g³ów-

nym podano przek³ad niedos³owny, to przypis trzeba by przeredagowaæ

np. tak: S³u¿ Mi* [przypis:] Dos³. „ChodŸ przede Mn¹”, co wed³ug

Onkelosa i Rasziego znaczy „S³u¿ Mi” (TPL dos³ownie t³umaczy ten

idiom tak¿e w 48,15). Jednak w wielu miejscach wprowadzono w tekœcie

g³ównym przek³ad dos³owny niepotrzebnie i bez ¿adnego uzasadnienia

w komentarzu:

1,7: wajjabdél bén hammajim ’

a

šer mittaha™ laraqia‘ ubén hamma-

jim ’

a

šer mé‘al laraqia‘, przek³ad TPL (i oddzieli³ miêdzy wodami, które

s¹ pod sklepieniem, a miêdzy wodami, które s¹ ponad sklepieniem) jest

dos³owny, bo czasownik oddzieliæ wymaga w jêzyku polskim sk³adni co

od czego, a nie miêdzy czym a miêdzy czym (ten sam b³¹d dos³ownoœci

w 1,14.18), ponadto w przypadku przyimka miêdzy w jêzyku polskim nie

powtarza siê go przed drugim rzeczownikiem, lecz zastêpuje przez i lub a

(miêdzy czym a czym, miêdzy czym i czym; ten sam b³¹d dos³ownoœci

w 31,51).

1,11: ‘éc pri znaczy prawdopodobnie „drzewo wydaj¹ce owoce”, nie-

koniecznie „drzewo wydaj¹ce jadalne owoce”, a polskie drzewo owocowe

znaczy tylko „drzewo wydaj¹ce jadalne owoce”. Polskiemu drzewo owo-

cowe odpowiada nie ‘éc pri, lecz ‘éc ma’

a

›al

3

(Kp³ 19,23; Pwt 20,20).

1,24: Hebr. remes obejmuje gady, owady pe³zaj¹ce po ziemi, ma³e

ssaki,

4

czyli zwierzêta, które czy to z powodu ma³ych rozmiarów (owady,

ssaki), czy z powodu sposobu poruszania siê (wê¿e) wydaj¹ siê pe³zaæ

po gruncie, w odró¿nieniu od du¿ych ssaków, które chodz¹ na nogach.

3

W. G e s e n i u s: Hebräisches und aramäisches Handwörterbuch über das Alte

Testament. Wyd. XVII, oprac. F. B u h l, Leipzig 1921, s. 393, s.v. ma’

a

›al: Obstbaum.

Pogl¹d, ¿e wyra¿enie ‘éc pri obejmuje tak¿e drzewa wydaj¹ce owoce niejadalne, podziela

U. C a s s u t o: A Commentary on the Book of Genesis, t³. I. A b r a h a m s, t. I (Genesis

I-VI 8), Jerusalem 1974, s. 40.

4

Por. komentarz do Rdz 1,24 w: La Bible de Jérusalem, Paris 1998; The JPS Torah

Commentary. Genesis bréši™, oprac. N.M. S a r n a, Philadelphia 1989. Zwróæmy uwagê,

¿e tak¿e Raszi tak rozumie s³owo remes, wiêc w Rdz 1,24 przek³ad TPL jest z powodu

dos³ownoœci niespójny z komentarzem Rasziego.

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

175

Tymczasem polski rzeczownik p³az jest dziœ terminem zoologicznym i ozna-

cza tylko gromadê Amphibia, do której nie nale¿¹ ani wê¿e, ani jaszczur-

ki, ani owady, ani ma³e ssaki. Przek³ad remes jako p³az jest przek³adem

etymologizuj¹cym (czasownik ramas „pe³zaæ”, por. Rdz 1,26: ub›ol

haremes haromés ‘al ha‘arec, TPL: nad ka¿dym p³azem pe³zaj¹cym po

ziemi).

3,11: Przek³ad wajjomer jako I powiedzia³ znaczy, ¿e podmiot jest

tu ten sam, co w 3,10 (Odpowiedzia³), w jêzyku polskim nale¿y wyraŸnie

zaznaczyæ zmianê podmiotu (np. Bóg zapyta³). Ten sam b³¹d dos³ow-

noœci w 4,9 (przek³ad TPL znaczy, ¿e Bóg sam sobie odpowiedzia³ na

zadane pytanie). W 14,11 zaimek 3 os. l. mn. zawarty w formie wajjiqhu

odnosi siê do Kedorlaomera i jego sprzymierzeñców,

5

o których wspomi-

na siê w w. 9, a nie do wymienionych w w. 10 królów Sodomy i Gomory

i ich sprzymierzeñców. Przek³ad TPL, w którym nie uzupe³niono elipsy,

6

zawiera nonsens, bo znaczy, ¿e Sodomê i Gomorê z³upili królowie tych

miast, czy te¿ ich sprzymierzeñcy. Czytelnik mo¿e te¿ zrozumieæ prze-

k³ad TPL w tym sensie, ¿e królowie Sodomy i Gomory zabrali maj¹tek

Sodomian i Gomorzan, bo nie chcieli, by wpad³ on w rêce napastników.

Jednak orygina³ mówi tu o z³upieniu przez wrogów, jak œwiadczy dalszy

ci¹g narracji i przypis TPL do 14,12. Zmiany podmiotu nie zasygnalizo-

wano te¿ w 15,6-7.12-13; 24,32-34; 27,1.18-19; 30,29.31; 32,29; 33,15;

37,29; 42,38; 47,30. W 25,21 wskutek naœladowania w³aœciwego jêzykowi

hebrajskiemu sposobu odnoszenia do bohaterów przek³ad TPL znaczy, ¿e

Riwka by³a ¿on¹ Boga. W 35,9 dla polskiego czytelnika nie jest jasne,

co jest podmiotem czasownika pob³ogos³awi³.

3,15: W TH zaimek hu odnosi siê do zar‘ah (zera‘ jest rodzaju mê-

skiego), co w TPL prze³o¿ono jako a jej potomstwem, ale hu prze³o¿ono

jako On, wskutek czego referencja tego zaimka jest zupe³nie niejasna dla

czytelnika.

4,1: Przek³ad jada‘ „obcowaæ cieleœnie” jako pozna³ jest dos³owny,

bo polskie poznaæ nie jest u¿ywane jako eufemizm stosunku seksualnego

(to samo w 4,17.25; 19,5.8; 24,16).

5,22 (t.s. 24; 6,9): wajji™hallé› h

a

no› ’e™ ha’

e

lohim, przek³ad TPL

(Chanoch chodzi³ z Bogiem) jest dos³owny. Hebrajski idiom znaczy „¿yæ

5

L.J. D e R e g t: Participants in Old Testament Texts and the Translator. Reference

Devices and their Rhetorical Impact, Assen 1999, s. 47-48.

6

Uczyniono to np. w JPS Hebrew-English Tanakh, Philadelphia 1999: [The invaders]

seized all the wealth of Sodom.

176

MAREK PIELA

z kim w przyjaŸni, w za¿y³ej znajomoœci”,

7

czytelnik mo¿e zrozumieæ

przek³ad TPL dos³ownie (co czyni tekst niespójnym) lub te¿ odnieœæ go

do polskiego frazeologizmu chodziæ z kim „mieæ z kim bliskie stosunki

o charakterze erotycznym”, i potraktowaæ jako œmia³¹ metaforê. Jednak

orygina³ nie ma w tym miejscu ¿adnych erotycznych konotacji.

6,4: jabo’u bné ha’

e

lohim ’el bno™ ha’adam TPL t³umaczy dos³ow-

nie (przyszli synowie przywódców do córek ludzkich), bo w TH u¿yto tu

idiomu (eufemizmu) znacz¹cego „wspó³¿yæ z kim seksualnie”, polskie

przyjœæ do kogo nie jest u¿ywane jako eufemizm stosunku seksualnego

(to samo w 16,4; 29,23.30; 30,3-4; 38,2.8-9.16.18).

6,11: wattiššahé™ ha’arec lifné ha’

e

lohim, przek³ad TPL (Zepsu³ siê

œwiat przed Bogiem) mo¿e znaczyæ chyba tylko, ¿e „œwiat zepsu³ siê

wczeœniej ni¿ Bóg”, co czyni tekst niedorzecznym. Hebr. lifné-x znaczy

tu „czyim zdaniem, w czyjej opinii”.

6,13: qéc kol basar ba lfanaj, przek³ad TPL (Koniec wszelkiego

stworzenia przyszed³ przede Mnie) jest zupe³nie niejasny, hebr. lifné-x

znaczy tu „za czyj¹ spraw¹”, wiêc mo¿na t³umaczyæ: postanowi³em wy-

g³adziæ z ziemi wszelkie stworzenie. Zalet¹ TPL jest tu idiomatyczny

przek³ad hebr. basar. Równie¿ w 17,18 (lu jišma‘él jihje lfane›a) przy-

imek lifné-x znaczy „z czyj¹ pomoc¹, za czyj¹ spraw¹”, przek³ad TPL

(Oby Jiszmael ¿y³ przed Tob¹!) znaczy „Oby Jiszmael ¿y³ wczeœniej ni¿

Ty”, co czyni tekst niespójnym znaczeniowo. Mo¿na tu t³umaczyæ: Za-

chowaj tylko Iszmaela przy ¿yciu, a jeœli chcieæ t³umaczyæ zgodnie z ko-

mentarzem Rasziego, to mo¿na tak: Oby Jiszmael ¿y³ bogobojnie.

8,7: mé‘al ha’arec, przek³ad TPL (sponad ziemi) znaczy, ¿e woda

znajdowa³a siê nad ziemi¹, a TH znaczy, ¿e woda znajdowa³a siê na ziemi.

9,17: ’

a

šer h

a

qimo™i béni ubén kol basar, przek³ad TPL (które zawar-

³em pomiêdzy Mn¹ a wszelkim stworzeniem) brzmi dziwacznie z powodu

naœladowania hebrajskiej sk³adni, lepiej: które zawar³em z wszelkim stwo-

rzeniem.

12,5: wajjéc’u lale›e™ ’arca kna‘an wajjabo’u ’arca kna‘an, TPL:

wyruszyli do ziemi Kanaan i przybyli do ziemi Kanaan. W TH powtórze-

nie okolicznika ’arca kna‘an sygnalizuje prawdopodobnie koniec akapitu

(w. 1-5: przybycie do Kanaanu, w. 6-9: wêdrówka po Kanaanie), bo nie

jest ono konieczne do umiejscowienia zdarzeñ (mo¿liwa by³aby proforma:

7

F. B r o w n, S.R. D r i v e r, Ch.A. B r i g g s: Hebrew and English Lexicon, Pea-

body 1997, s. 236, s.v. hala›; Theologisches Wörterbuch zum Alten Testament, red.

G.J. B o t t e r w e c k, H. R i n g g r e n, Stuttgart [b.r.], t. II, k. 422-423, s.v. hala›.

Wg targumu idiom ten znaczy „¿yæ bogobojnie”.

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

177

*wajjéc’u lale›e™ ’arca kna‘an wajjabo’u šam/ šamma). W TPL za-

chowano powtórzenie, choæ po polsku brzmi ono niezgrabnie i nie pe³ni

tej funkcji, co w oryginale. W TPL nie zaznaczono te¿ w sposób w³aœciwy

jêzykowi docelowemu koñca akapitu (np. wciêciem).

17,9: w’atta ’e™ bri™i ™išmor, przek³ad TPL (A ty – strze¿ Mojego

przymierza) dos³owny, lepiej: dotrzymaj przymierza ze Mn¹. Podobnie

w 26,5: wajjišmor mišmarti, TPL: i strzeg³ Moich nakazów, lepiej: wype³-

nia³ Moje nakazy.

23,1: mé’a šana w‘esrim šana wšeba‘ šanim. Przek³ad TPL (sto lat,

dwadzieœcia lat i siedem lat) jest dos³owny z powodu zachowania orygi-

nalnego powtórzenia. TH jest pod tym wzglêdem zgodny z norm¹ jêzyka

orygina³u (por. np. 5,5), TPL nie jest natomiast zgodny z norm¹ jêzyka

docelowego i brzmi œmiesznie, bo zdaje siê znaczyæ, ¿e ¿ycie Sary trwa³o

100 lat, a zarazem trwa³o 20 lat, przy czym trwa³o tak¿e 7 lat. Do prze-

k³adu dos³ownego móg³ tu jednak sk³oniæ autorów komentarz Rasziego

(nie zreferowany w przypisie), który twierdzi, ¿e powtórzenie rzeczownika

šana wi¹¿e siê z podzia³em ¿ycia Sary na trzy okresy (to samo w 25,7,

gdzie autorzy TPL zacytowali Rasziego).

23,16: wajjišma‘ ’abraham ’el ‘efron wajjišqol ’abraham l’efron

’e™ hakkesef. Tu powtórzenie imion sygnalizuje kulminacyjny punkt zda-

rzenia

8

(do identyfikacji bohaterów wystarczy³yby zaimki, np. *wajjišma‘

’abraham ’el ‘efron wajjišqol lo ’e™ hakkesef, por. Wj 6,2: wajdabbér

’elohim ’el moše wajjomer ’élaw). Powtórzenie zachowane w TPL (Awra-

ham pos³ucha³ Efrona i odwa¿y³ Awraham Efronowi cenê) brzmi po pol-

sku niezrgabnie i nie ma tej funkcji, co w oryginale.

23,17: gbul znaczy tu metonimicznie „obszar” i choæ w jêzyku

polskim metonimia ta równie¿ jest konwencjonalna, to przek³ad TPL

(w ca³ej jego granicy) jest dos³owny, bo w jêzyku polskim rzeczownik

granica jest w tym znaczeniu u¿ywany w liczbie mnogiej i jeœli mowa

o ca³ym obszarze, to mówi siê np. w granicach ca³ego pañstwa, a nie

w ca³ej granicy pañstwa.

24,49: Zwi¹zek wyrazowy ‘asa ’

e

me™ ’e™-x znaczy „okazaæ siê wobec

kogo wiernym, lojalnym” i takie te¿ znaczenie przypisuje temu wy-

ra¿eniu zacytowany w przypisie TPL Ibn Ezra. Jednak przek³ad TPL

(uczyniæ […] prawdê dla mojego pana) jest zupe³nie niejasny. Ten sam

b³¹d w 32,11 (zrobiæ dla kogo prawdê).

25,25: Znaki akcentowe w tekœcie masoreckim wskazuj¹, ¿e kullo

³¹czy siê z k’addere™ sé‘ar, a nie z ’admoni (i taki podzia³ przyjmuje

8

Por. L.J. D e R e g t, jw., s. 61.

178

MAREK PIELA

Raszi). Nale¿y wiêc t³umaczyæ np. czerwony, ca³y jak w³ochaty p³aszcz

(TPL: ca³y czerwony jak w³ochaty p³aszcz).

26,4: Przek³ad: i bêd¹ b³ogos³awione przez twoje potomstwo wszyst-

kie narody ziemi znaczy, ¿e potomstwo Izaaka bêdzie b³ogos³awi³o wszyst-

kie narody ziemi, wiêc jest tu niespójny z komentarzem Rasziego, któ-

rego interpretacja tego fragmentu jest zgodna ze stanowiskiem dzisiejszej

egzegezy,

9

mo¿e wiêc lepszy by³by przek³ad: Wszystkie ludy ziemi bêd¹

chcia³y, bym b³ogos³awi³ im tak, jak bêdê b³ogos³awi³ twojemu potom-

stwu (to samo w 28,14).

28,2: Przek³ad qum lé› jako: Wstañ, idŸ, jest dos³owny. Czasownik

qum pe³ni tu funkcjê inchoativum, tj. czynnoœæ zosta³a tu wyra¿ona cza-

sownikiem lé›, natomiast qum s³u¿y jako wprowadzenie do niej, sygna-

lizuje rozpoczêcie jakiegoœ dzia³ania, porzucenie stanu bezczynnoœci.

10

Przek³ad TPL sugeruje, ¿e Jakub siedzia³, gdy ojciec kaza³ mu ruszaæ

w drogê. Mo¿na ten fragment t³umaczyæ: Ruszaj w drogê do Padan Aram

(to samo w 31,13.17).

28,16: Przek³ad: Obudzi³ siê Jaakow ze swojego snu, jest dos³owny

z powodu zachowania niepotrzebnego w jêzyku polskim zaimka dzier-

¿awczego (w jêzyku polskim informacja, z czyjego snu siê ktoœ budzi,

ma byæ implicytna).

34,28-29: Przek³ad TPL (ich owce i ich byd³o, i ich os³y […] Ca³y

ich maj¹tek i ich dzieci i ich kobiety) jest dos³owny z powodu zacho-

wania wszystkich zaimków dzier¿awczych okreœlaj¹cych ka¿dy z szeregu

rzeczowników, co w hebrajskim jest czêste, zatem stylistycznie neutralne,

a w polskim sprawia wra¿enie figury stylistycznej (to samo w 36,6).

35,29: Przek³ad syty dni jest dos³owny, hebr. sba‘ jamim jest wyra-

¿eniem czêstym, konwencjonalnym, wiêc takie te¿ powinno siê pojawiæ

w przek³adzie. Mo¿na rozwi¹zaæ oryginaln¹ metonimiê („dni” zamiast

„¿ycie”) i t³umaczyæ: syty ¿ycia lub na¿ywszy siê do syta.

37,27: Tu basar znaczy „krewny”, polskie cia³o nie jest w tym zna-

czeniu u¿ywane, przek³ad TPL (jest naszym bratem, naszym cia³em) jest

dos³owny, lepszy by³by przek³ad: to nasz brat, nasza krew.

42,1: Tu powtórzenie imienia ja‘

a

qob, zbêdne do identyfikacji pod-

miotu czasownika wajjomer, sygnalizuje pocz¹tek akapitu.

11

W TPL po-

wtórzenie zachowano niepotrzebnie, bo w jêzyku polskim takie powtórzenia

9

Por. np. przek³ad Good News Bible with the Deuterocanonical Books, The Bible

Societies/HarperCollins 1998.

10

F. B r o w n, S.R. D r i v e r, Ch.A. B r i g g s, jw., s. 878, s.v. qum, Qal, p. 6a-c.

11

L.J. D e R e g t, jw., s. 14.

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

179

nie sygnalizuj¹ pocz¹tku akapitu, a brzmi¹ rozwlekle. Funkcjonalnym

ekwiwalentem mo¿e byæ w jêzyku polskim graficzne wyodrêbnienie aka-

pitu, jak to jest w TPL. Przek³ad TPL jest te¿ tutaj dos³owny z powodu

prze³o¿enia hebr. ra’a przez zobaczyæ. Z pewnoœci¹ w TH nie chodzi

o dostrze¿enie przez Jakuba za pomoc¹ wzroku zbo¿a w Egipcie (por.

w. 2: hinné šama‘ti ki ješ šeber bmicrajim „oto us³ysza³em, ¿e w Egipcie

jest zbo¿e”). Co prawda tak¿e polskie zobaczyæ niekoniecznie implikuje

doznania wzrokowe: Zobaczymy, co on na to powie. Ale polskie zoba-

czyæ stosuje siê tylko do sytuacji, w których osobiœcie, bez poœredników

stwierdzamy jakiœ fakt,

12

w przeciwnym razie u¿ywa siê raczej czasownika

us³yszeæ. Jakub dowiedzia³ siê o mo¿liwoœci nabycia zbo¿a w Egipcie za

poœrednictwem byæ mo¿e kupców wracaj¹cych stamt¹d.

13

Dlatego prze-

k³ad TPL nale¿y uznaæ za dos³owny.

T³umacze informuj¹ (s. VI), ¿e unikali archaizmów, starali siê u¿y-

waæ mo¿liwie wspó³czesnego jêzyka, w tym celu, aby przek³ad przemó-

wi³ do czytelnika „w najbardziej bezpoœredni sposób”. Uwa¿am, ¿e lekka

archaizacja wcale nie zniechêca czytelników, przeciwnie – oczekuj¹ jej

oni w przek³adzie Biblii. Jest ona te¿ ca³kowicie uzasadniona z punktu

widzenia adekwatnoœci przek³adu, bo i w oryginale s¹ archaizmy.

14

Tym,

co sprawia, ¿e wiele wspó³czesnych polskich przek³adów Biblii jednak

nie przemawia do wspó³czesnego czytelnika, nie s¹ archaizmy, których

w dzisiejszych przek³adach Biblii prawie nie ma, lecz w³aœnie dos³ow-

noœæ przek³adu, któr¹ grzeszy tak¿e TPL.

II

Publikacja komentarza Szlomo Jicchaki jest bardzo dobrym pomy-

s³em, nie tylko z punktu widzenia ¿ydowskiego czytelnika, do którego

ksi¹¿ka jest adresowana, ale te¿ z punktu widzenia ka¿dego czytelnika

zainteresowanego Bibli¹. Komentarz ten, podobnie jak komentarze Ibn

Ezry czy Dawida Qimchi, w wielu miejscach zachowa³ do dziœ aktual-

noœæ, tj. przedstawiona w nim interpretacja pewnych fragmentów Biblii

jest zgodna ze stanowiskiem wspó³czesnej naukowej egzegezy, czego

12

Por. S³ownik jêzyka polskiego, red. M. S z y m c z a k, t. III, Warszawa 1981,

s. 1052, s.v. zobaczyæ, p. 2.

13

Por. komentarz do tego fragmentu w: Ksiêga Rodzaju. Wstêp – przek³ad z orygina³u

– komentarz, opr. S. £ a c h, Poznañ 1962. Wg D. Qimchi (Peruš rabenu dawid qimhi

[w:] Torat hajim: hamiša humše tora: sefer brešit, wyd. M.L. K a c e n e l l e n b o g e n,

Jerozolima 1986) Jakub widzia³, ¿e ludzie przywo¿¹ z Egiptu zbo¿e, i od nich siê dowie-

dzia³, ¿e mo¿na je tam kupiæ.

14

P. J o ü o n, T. M u r a o k a: A Grammar of Biblical Hebrew, Roma 1996, s. 10.

180

MAREK PIELA

przyk³adem jest Rdz 26,8: w tekœcie biblijnym u¿yto tu eufemizmu ciheq,

któremu Raszi oraz niektóre wspó³czesne przek³ady

15

s³usznie przypisuj¹

znaczenie „obcowaæ cieleœnie”. Przek³ad TPL (Jicchak za¿ywa przyjem-

noœci ze swoj¹ ¿on¹ Riwk¹) jest tu znacznie lepszy ni¿ np.: Izaaka uœmie-

chaj¹cego siê czule do Rebeki jako do ¿ony.

16

Niestety, zastrze¿enia budzi

wokalizacja, w jak¹ zaopatrzono tekst komentarza Rasziego. Wkrad³o siê

do niej nieco b³êdów literowych, np. s. 321: ‘

a

šara zamiast ‘

a

sara, l›abo™

zamiast l›abbo™; s. 319: ciwam zamiast ciwwam, jištménu zamiast jistménu

(3 razy), wajjiš’u zamiast wajjis’u, ša zamiast sa; s. 235: pierwszej linijki

komentarza Rasziego niesposób w ogóle przeczytaæ z powodu b³êdów

literowych w zapisie spó³g³osek i samog³osek; s. 223: blawon zamiast

blašon; s. 219: jé’o™o zamiast jé’o™u (to samo s. 217); hajjil zamiast hajil

(to samo s. 199); s. 217: mihér zamiast mohar; s. 207: wajjiqah zamiast

wajjiqqah (to samo s. 197, 107); s. 201: hašša‘

a

ra zamiast hassa‘

a

ra;

s. 165: šitna zamiast sitna; s. 159: hall‘iténi zamiast hal‘iténi; s. 151: mabo

b’ér zamiast mibbo b’ér; s. 145: šomu zamiast šommu (s. 313: somu za-

miast šommu); s. 131: wajjita‘ zamiast wjitta‘ (cytat z Dn 11,45); s. 105,

41: jadun zamiast jadon; s. 95: mimmennah zamiast mimmenna (2 razy);

s. 93: mašma‘tam zamiast mišma‘tam (cytat z Iz 11,14); s. 89: ’eqah

zamiast ’eqqah (2 razy); ’arza ‘ara zamiast ’arza ‘éra (cytat z Sof 2,14);

s. 87: hanni™ zamiast h

a

ni™, s. 63: bmazrqé zamiast bmizrqé (cytat z Am 6,6).

B³êdy literowe nie s¹ jednak tak irytuj¹ce, jak wiele b³êdów w wokali-

zacji, które mo¿na uznaæ za wynik b³êdnego rozpoznania form:

1. B³êdnie wprowadzono formy status absolutus tam, gdzie kontekst

wskazuje na formy status constructus: lašon haqqodeš zamiast lšon

haqqodeš (s. 19, 69, 285, 317), ten sam b³¹d w polskiej transkrypcji

(s. 21, 70, 72); lašon za›ar zamiast lšon za›ar (s. 81, 185, 193, 205, 307),

lašon nqéba zamiast lšon nqéba (s. 131, 205), lašon rabbim zamiast lšon

rabbim (s. 105, 127, 185, 221, 293), lašon jahid zamiast lšon jahid

(s. 117), lašon hammiqra zamiast lšon hammiqra (s. 125, 153, 209, 273),

lašon mišna zamiast lšon mišna (s. 127, 145, 191, 237, 239, 253, 275,

287); blašon tah

a

nunim zamiast bilšon tah

a

nunim (s. 169), bmaqom lamed

zamiast bimqom lamed (s. 85, 287), bmaqom rša‘im zamiast bimqom

rša‘im (s. 123), bmaqom šté nunin zamiast bimqom šté nunin (s. 213,

217); ubniqqajon kappi zamiast ubniqjon kappaj (s. 123); ma’

a

›al hagg-

mallim zamiast ma’

a

›al haggmallim (s. 147); minjan haššbatim zamiast

minjan haššbatim (s. 223, 309); ma‘

a

se tamar zamiast ma‘

a

sé tamar

15

Np. R. A l t e r: Genesis. Translation and Commentary, New York – London 1997.

16

Biblia tysi¹clecia, red. K. D y n a r s k i, M. P r z y b y ³, wyd. V, Poznañ 2002.

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

181

(s. 247, 309), ma‘

a

se zimri zamiast ma‘

a

sé zimri (s. 307), mišpat ’

e

me™

zamiast mišpat ’

e

me™ (s. 111), mabo haggan zamiast mbo haggan (s. 33).

Na s. 217 w formie status constructus zachowano samog³oskê status ab-

solutus (tšuba™ zamiast tšuba™) – to samo na s. 201 (gnuba™ zamiast

gnuba™), 183 (cura™ zamiast cura™), 81 (wzirma™ zamiast wzirma™ w cyta-

cie z Ez 23,20). Na s. 207 wprowadzono formê status constructus zamiast

status absolutus (miqné zamiast miqne).

2. Na s. 81,79 formê bdrwmh b³êdnie zwokalizowano jako bdaro-

mah, ma byæ bidromah.

3. W cytacie z 2 Sm 18,12 na s. 319 formê kpj b³êdnie zwokalizo-

wano jako kafi, ma byæ kappaj.

4. W formach imperfektu czasowników jalad, jaca (w przypadku

tego czasownika odnosi siê to tak¿e do form wajjiqtol), hala›, jašab, jarad

wprowadzono w sposób nieuzasadniony samog³oskê segol w miejsce

standardowego cere (s. 319: ™éle› zamiast ™élé›, s. 205, 179: téle› zamiast

télé›, s. 271, 259: néle› zamiast nélé›, s. 269: jéred zamiast jéréd, s. 241:

’éred zamiast ’éréd, s. 177: wajjéce zamiast wajjécé, s. 159: téce zamiast

técé, s. 215: wattéce zamiast wattécé, s. 107: ’éled zamiast ’éléd). Formy

z segolem pojawiaj¹ siê w Biblii (z wyj¹tkiem czasownika jaca), jednak

po pierwsze, autorzy wokalizacji komentarza Rasziego wprowadzili je

w cytatach biblijnych w sprzecznoœci z tekstem masoreckim (s. 319, 205,

179, 269, 241, 177), po drugie, wprowadzili je równie¿ w przypadku cza-

sownika jaca, co w ogóle w Biblii nie wystêpuje, po trzecie, wprowadzili

je w kontekstach, w których w hebrajskim biblijnym formy z segolem siê

nie pojawiaj¹. W Biblii formy w rodzaju ’éred maj¹ akcent „³¹cz¹cy”

(lub maqqef), a nastêpuj¹cy po nich wyraz jest akcentowany na pierwsz¹

sylabê (np. 2 Krl 1,10.12; 1 Krl 7,8). Na s. 107 forma ’éled pojawia siê

na koñcu zdania, wiêc w takim kontekœcie na pewno w Biblii by siê nie

pojawi³a.

Na s. 253 w cytacie z Lb 17,23 formê wjc’ b³êdnie zwokalizowano

jako wajjéce zamiast wajjocé, a formê wjcc b³êdnie zwokalizowano jako

wajjacec zamiast wajjacéc.

5. W formach czasowników z pierwsz¹ spó³g³osk¹ rdzenn¹ gard³ow¹

wprowadzono chatefy tam, gdzie powinny pojawiæ siê pe³ne samog³oski:

s. 311, 241, 173: ja‘

a

bru zamiast ja‘abru, s. 287: ’a‘

a

l›a zamiast ’a‘al›a,

s. 239: nah

a

rgéhu zamiast nahargéhu, jah

a

rguhu zamiast jaharguhu (to

samo s. 47), s. 173: jah

a

rgu›a zamiast jahargu›a, ja‘

a

mdu zamiast ja‘amdu

(to samo s. 109), s. 183: ta‘

a

bdéni zamiast ta‘abdéni (to samo z czasow-

nikiem harag na s. 33), s. 181: wne’

e

sfu zamiast wne’esfu, s. 175: w cy-

tacie z Rdz 12,2 powinno byæ w’e‘es›a zamiast w’e‘

e

s›a (to samo s. 95),

182

MAREK PIELA

s. 155: ne’

e

mra zamiast ne’emra, s. 71: ne’

e

bdu zamiast ne’ebdu, s. 49,

47, 57: ne’

e

sru zamiast ne’esru,

6. B³êdnie zwokalizowano formy czasownikowe z sufiksami dope³-

nienia: s. 313, 223, 157: daršuhu zamiasr drašuhu, s. 307: laqhuhu za-

miast lqahuhu, s. 241: wnas’um zamiast unsa’um, s. 237: gidla™o zamiast

giddlattu (=giddla ’o™o), s. 211: jimc’ennu zamiast jimca’ennu, s. 209,

205: bér›ani zamiast bér›ani (jak w Joz 17,14), s. 207: hibtahtani za-

miast hibtahtani, s. 179: hibtihani zamiast hibtihani (formy z qamacem

to formy pauzalne, a jak wynika z innych miejsc, autorzy wokalizacji

komentarza Rasziego zasadniczo nie wprowadzaj¹ w pauzie biblijnych

form pauzalnych, np. s. 201: šillamti, 217: hafca), s. 163: ’ansuha zamiast

’

a

nasuha, ’amduha zamiast ’

a

maduha, hafran zamiast h

a

faran, s. 127:

wa’

a

haza™o zamiast wa’

a

hazattu, s. 99: jalda™o zamiast jladattu (=jalda

’o™o), s. 95: laqahtah zamiast lqahatta (=laqha ’otah), s. 89: wajjsimah

zamiast wajsimeha (cytat z 1 Sm 30,25), s. 87: harguhu zamiast h

a

raguhu,

s. 53: šabruha zamiast šbaruha, s. 49: dahquhu zamiast dhaquhu, s. 31:

haragtiw zamiast h

a

ragtiw.

7. Na s. 311 w cytacie z Sdz 16,29 formê wjlpt b³êdnie zwokali-

zowano jako pi‘el (i to z b³êdem, bo jeœli ju¿ mia³aby to byæ forma pi‘el,

to winna brzmieæ wajlappé™, a nie wajjlafé™) – w tekœcie biblijnym wystê-

puje tu forma qal (wajjilpo™). Na s. 185 formê jlwh b³êdnie zwokalizowano

jako pi‘el (jlawwe), ma byæ nif‘al (jillawe).

8. W formach wajjiqtol wprowadzono geminacjê spó³g³oski prefiksu

tam, gdzie ona w rzeczywistoœci siê nie pojawia: s. 301: wajjhi zamiast

wajhi, wajjšannés zamiast wajšannés, s. 241, 225, 205, 193, 97: wajjhi

zamiast wajhi, s. 213: wajjbare› zamiast wajbare›, s. 81: wajjcaw za-

miast wajcaw.

9. Bezokolicznik czasownika ’amar b³êdnie zwokalizowano jako

lomar, zamiast lomar (s. 293, 239, 227, 215, 205, 201, 197, 195 itd.)

10. Na s. 265 w cytacie z Iz 16,6 formê bdjw b³êdnie zwokalizowano

jako bidjo zamiast baddaw.

11. Formê 1. osoby l. poj. imperfektu czasownika haja „byæ” zwo-

kalizowano jako ’eh

e

je zamiast ’ehje (s. 261, 227, 205, 99). Na s. 197

w cytacie biblijnym jest neh

e

šabnu zamiast nehšabnu. Na s. 193 w cytacie

biblijnym jest mah

a

sof zamiast mahsof, na s. 41 mah

a

mad zamiast mahmad

(cytat z Ez 24,16).

12. Formê finitywn¹ nif‘al b³êdnie zwokalizowano jako imies³ów

(lub jako formê pauzaln¹ formy finitywnej) na s. 259: noda‘ zamiast noda‘

(w cytacie z Rdz 41,21), na s. 223: ‘

a

dajin lo nolad zamiast ‘

a

dajin lo

nolad, na s. 207: nibqa‘ zamiast nibqa‘, na s. 201: nifqad zamiast nifqad.

NOWY PRZEK£AD KSIÊGI RODZAJU

183

Na s. 247 formê hwrd b³êdnie zwokalizowano jako hurad (forma pau-

zalna) zamiast hurad. Na s. 89 formê nšb‘ b³êdnie zwokalizowano jako

perfekt (nišba‘), ma byæ imies³ów (nišba‘).

13. Na s. 249 formê hwlh b³êdnie zwokalizowano jako imies³ów mê-

ski (hole) zamiast ¿eñskiego (hola), na s. 193 ro’e zamiast ro’a, na s. 129

jafe zamiast jafa,

14. Na s. 225 w cytacie biblijnym zaimek hi (ktiv: hw’) b³êdnie zwo-

kalizowano jako hu.

15. Na s. 209 w cytacie z Iz 47,11 Ÿle zwokalizowano formê kprh

(kappara zamiast kapprah).

16. Na s. 203 w cytacie biblijnym u¿yto formy pauzalnej bno™aj za-

miast bno™aj, s. 209: kaf zamiast kaf.

17. Na s. 199 w cytacie z 1 Sm 17,53 zamiast middaloq ma byæ

middloq.

18. Na s. 189 w cytacie z Iz 4,1 zwokalizowano ’asaf zamiast ’

e

sof.

19. Na s. 179 zamiast ’elmad ma byæ ’elmad, na s. 167 zamiast

jid’ag ma byæ jid’ag, na s. 135 zamiast jibhar winno byæ jibhar (formy

z qamacem to w Biblii formy pauzalne, a autorzy wokalizacji komentarza

Rasziego nie u¿ywaj¹ w zasadzie w pauzie form pauzalnych).

20. Na s. 121 formê hrgtm zwokalizowano jako h

a

ragtem „zabiliœ-

cie”, gdy kontekst wskazuje na h

a

ragtam „zabi³eœ ich”.

21. Formy perfektu 2 osoby l. mn. zwokalizowano czasem zgodnie

z dzisiejsz¹ wymow¹ (s. 99: wnasa™em, s. 321: jaradtem, s. 279: jada‘tem),

a czasem zgodnie z biblijn¹ wymow¹ (s. 279: gnabtem) – by³aby wska-

zana jednolitoϾ.

22. Formê btrjh (s. 91) nale¿y wokalizowaæ b™areha, a nie bi™reha.

23. Formê zrmtm (s. 81, cytat z Ez 23,20) nale¿y wokalizowaæ zir-

ma™am, a nie zramtam, formê hmqnh (s. 35, cytat z Ez 8,3) nale¿y woka-

lizowaæ hammaqne, a nie hammiqne.

24. Na s. 59 jest ’éma™›em zamiast ’éma™›em.

Wokalizacja, która mia³a u³atwiæ lekturê komentarza Rasziego, z po-

wodu wymienionych b³êdów j¹ utrudnia. S¹dzê, ¿e warto by³oby w dru-

gim wydaniu (lub w przek³adach kolejnych ksi¹g Biblii) zamieœciæ tak¿e

polski przek³ad komentarza Rasziego, co nawet w wiêkszym stopniu ni¿

wokalizacja u³atwi³oby korzystanie z niego.