Monitorowanie gospodarki odpadami

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Adam Kowalak
Danuta Prądzyńska

Monitorowanie gospodarki odpadami
311[24].Z3.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
prof. dr hab. Jan Żelazo
mgr inż. Małgorzata Matuszewska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
dr hab. Barbara Baraniak

Korekta:
mgr inż. Teresa Sagan

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[24].Z3.05.
Monitorowanie gospodarki odpadami zawartego w programie nauczania dla zawodu technik
ochrony środowiska.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zasady lokalizacji punktów pomiarowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów 10

4.2. Ewidencja i inwentaryzacja składowisk odpadów

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 12
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14

4.3. Organizacja gospodarki odpadami

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 18

4.4. Monitoring odpadów komunalnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 21
4.4.3. Ćwiczenia 21
4.4.4. Sprawdzian postępów 23

4.5. Zmiany w środowisku i uciążliwości spowodowane odpadami
komunalnymi

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 25
4.5.3. Ćwiczenia 25
4.5.4. Sprawdzian postępów 27

4.6. Monitoring odpadów przemysłowych i niebezpiecznych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające 30
4.6.3. Ćwiczenia 31
4.6.4. Sprawdzian postępów 32

4.7. Zmiany w środowisku i uciążliwości spowodowane odpadami
przemysłowymi i niebezpiecznymi

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające 34
4.7.3. Ćwiczenia 35
4.7.4. Sprawdzian postępów 36

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach,

sposobach planowania oraz realizacji monitoringu gospodarki odpadami.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i ukształtowałeś
umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować podstawowe jednostki układu SI,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu monitorowania gospodarki odpadów,
takimi jak: monitoring, odpady komunalne, przemysłowe, niebezpieczne, obojętne,
system SIGOP, SIGOM itp.

−

posługiwać się prostym sprzętem i aparaturą pomiarową do badania odpadów,

−

interpretować materiały kartograficzne (mapy topograficzne, geologiczne, glebowo-
rolnicze, hydrograficzne, sozologiczne),

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

stosować w praktyce zasady bhp,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cel i zasady monitorowania gospodarki odpadami,

−

określić zasady lokalizacji punktów pomiarowych,

−

zaplanować monitoring odpadów,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz przepisami przeciwpożarowymi,

−

zinwentaryzować składowiska odpadów komunalnych,

−

posłużyć się aparaturą pomiarową do badania odpadów,

−

przeprowadzić badania odpadów na monitorowanym obszarze,

−

ocenić organizację gospodarki odpadami komunalnymi w środowisku lokalnym,

−

zlokalizować źródła powstawania odpadów przemysłowych,

−

sporządzić bilans odpadów przemysłowych i niebezpiecznych,

−

określić poziom promieniowania składowiska odpadów przemysłowych,

−

ocenić gospodarkę odpadami w zakładzie przemysłowym,

−

ocenić wpływ odpadów komunalnych i przemysłowych na środowisko,

−

opracować raport o zagospodarowaniu odpadów w środowisku lokalnym,

−

zastosować techniki komputerowe do opracowywania wyników badań,

−

przewidzieć zmiany w środowisku zachodzące w wyniku składowania odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady lokalizacji punktów pomiarowych

4.1.1. Materiał nauczania

System pomiarowo-informacyjno-decyzyjny określany terminem monitoringu

środowiska został stworzony w celu:
− określenia jakości i ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska przyrodniczego,
− badania migracji zanieczyszczeń,

− określania stopnia ich kumulacji w środowisku;

Jest to system kompleksowy, obejmujący wszystkie komponenty środowiska (powietrze

atmosferyczne, wody powierzchniowe i podziemne, gleby, lasy).

W celu prowadzenia monitoringu niezbędna jest tzw. sieć obserwacyjna (punkty

pomiarowe), umożliwiająca długoterminowe obserwacje zmian jakości środowiska (wody
podziemnej i powierzchniowej, gleby, powietrza) powodowane gospodarką odpadami.

Uzyskanie pełnej oceny wpływu odpadów na środowisko uzależnione jest, m.in. od

gęstości i prawidłowości lokalizacji punktów pomiarowych.

W celu określenia zanieczyszczenia wód podziemnych w wyniku gospodarki odpadami

pobiera się próby z piezometrów (małośrednicowy otwór służący do pomiaru wysokości
ciśnienia piezometrycznego), które powinny być zlokalizowane w sposób umożliwiający
zbadanie wód podziemnych dopływających do składowiska odpadów oraz wód
zanieczyszczonych odciekiem.

Usytuowanie piezometrów oraz ich głębokość powinny być dostosowane do lokalnych

warunków hydrologicznych. Jeśli składowisko odpadów znajduje się powyżej warstwy
nieprzepuszczalnej, piezometry powinny być doprowadzone do jej powierzchni. Jeśli zaś
usytuowane jest na warstwie nieprzepuszczalnej należy doprowadzić część piezometrów do
pierwszej warstwy nieprzepuszczalnej, a część do następnej. W ten sposób możliwe jest
określenie, czy nie doszło do zanieczyszczenia kolejnego poziomu wodonośnego.

Ilość, głębokość oraz sposób budowy otworów do poboru prób oraz badań składu wód

podziemnych określa w sposób szczegółowy pozwolenie na budowę składowiska odpadów.

Liczba piezometrów powinna być dostosowana do powierzchni badanego obszaru. Należy

przy tym pamiętać, że jeden piezometr powinien być zlokalizowany na kierunku dopływu wód
do składowiska, co umożliwia zbadanie ich jakości przed możliwym skażeniem odciekami,
natomiast kolejne na obszarze odpływu wód z badanego terenu. Ilustruje to poniższy rysunek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.1. Przykładowa lokalizacja piezometru do oceny wpływu składowiska na wody podziemne.
Źródło: Kozak E.: Zasady oceny wpływu składowisk odpadów na środowisko:. [w:] Odpady zagrożeniem dla
środowiska, pod red. Marii Suchy, Biblioteka Monitoringu Środowiska. Rzeszów 1998.

Porównanie zawartości oznaczanych substancji w warstwie wodonośnej przed i po jej

kontakcie z odciekami umożliwia trafną ocenę oddziaływania obiektu na środowisko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przypadkowa lokalizacja piezometrów oraz nieuwzględnienie charakteru przepływu wód
podziemnych podczas poboru próbek mogłyby doprowadzić do uzyskania błędnych wyników.

Pomiar objętości i składu wód odciekowych odbywa się w każdym miejscu ich

gromadzenia przed procesem oczyszczenia.

Jeżeli składowisko odpadów wyposażone jest w instalację oczyszczającą wody odciekowe,

dokonuje się również pomiaru składu wód odciekowych oczyszczonych w celu kontroli
skuteczności procesu oczyszczania.

Przy określaniu wpływu składowisk na gleby pobiera się próbki o nienaruszonej strukturze

(tzw. NNS) lub wymieszane. Liczba próbek uzależniona jest od zagospodarowania badanego
obszaru.

Na terenach zabudowanych, ogrodach, placach zabaw pobiera się na ogół 1 próbkę na

200 m

, natomiast na pozostałych (innych niż wymienione) 1 próbkę na 1000-5000 m

. Masa

próbki wynosi 1-1,5 kg.

Przy określaniu wpływu składowisk na powietrze atmosferyczne ustala się siatkę

pomiarową uwzględniając różę wiatrów, ponieważ zanieczyszczenia przenoszone są za
pomocą prądów konwekcyjnych powietrza.

Próbki powietrza atmosferycznego pobiera się najczęściej metodą sedymentacyjną. Zaleca

się jednak stosować równolegle aspiracyjną metodę poboru powietrza do płuczek Zajcewa,
dzięki czemu można uzyskać pełną charakterystykę mikroflory występującą w powietrzu.

Pomiar emisji gazu składowiskowego odbywa się w reprezentatywnych częściach

składowiska odpadów ustalonych w instrukcji eksploatacji składowiska odpadów. Pomiaru
dokonuje się zawsze w miejscach gromadzenia gazu, przed wlotem do instalacji oczyszczania
lub unieszkodliwiania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy system pomiarowo-informacyno-decyzyjny?
2. Do czego służy piezometr?
3. Określ zasady lokalizacji piezometrów na składowiskach odpadów?
4. Jakie znaczenie ma lokalizacja poboru próbek w przypadku badania zanieczyszczenia

gleb?

5. Jakie czynniki należy uwzględnić przy określaniu wpływu składowiska na środowisko

przyrodnicze?

6. Jakie są kryteria lokalizacji punktów pomiarowych emisji gazu składowiskowego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady lokalizacji punktów pomiarowych zanieczyszczenia wód podziemnych na

lokalnym składowisku odpadów komunalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z lokalizacją składowiska,
2) zapoznać się z topografią terenu, warunkami wodnymi oraz klimatycznymi obszaru,
3) zapoznać się z technicznymi zabezpieczeniami stosowanymi na składowisku,
4) określić stopień zagrożenia wód podziemnych w wyniku składowania odpadów,
5) określić wskazane urządzenia pomiarowe oraz miejsca ich lokalizacji z punktu widzenia,

zagrożenia wód poziemnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapy topograficzne, geologiczne, hydrograficzne, glebowo-rolnicze,

−

plan sytuacyjny składowiska odpadów,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.)

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ zasadność oraz ewentualne miejsca poboru próbek gleby w pobliżu lokalizacji

miejscowego składowiska odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z lokalizacją składowiska,
2) zapoznać się z topografią terenu, warunkami glebowymi, wodnymi oraz klimatycznymi

obszaru,

3) zapoznać się z aktualnym użytkowaniem terenu z uwzględnieniem głównych funkcji,
4) określić stopień zagrożenia gleb w wyniku składowania odpadów,
5) ustalić optymalne miejsca poboru próbek gleby z punktu widzenia potencjalnych

zagrożeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapy topograficzne, geologiczne, hydrograficzne, glebowo-rolnicze,

−

plan sytuacyjny składowiska odpadów,

−

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.

zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się oraz dokonaj analizy systemu pomiarowego w zakresie gospodarki

odpadami przemysłowymi w Twojej miejscowości, stosowanego przez miejscowy Inspektorat
Ochrony Środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacji o systemie pomiarowym w gospodarowaniu odpadami

przemysłowymi,

2) przeanalizować raporty o stanie środowiska przyrodniczego województwa,
3) odnotować informacje, dotyczące zakresu oraz lokalizacji punktów pomiarowych,
4) udać się do miejscowego Inspektoratu Ochrony Środowiska w celu uzupełnienia oraz

weryfikacji zdobytych informacji,

5) dokonać rozpoznania, jakie jeszcze instytucje zajmują się badaniem odpadów na

analizowanym terenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Raport o stanie środowiska,

−

Plan gospodarki odpadami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:

1) wyjaśnić znaczenie systemu pomiarowo-informacyjno-decyzyjnego?

2) zdefiniować pojęcie monitoringu?

3) określić do czego służy piezometr?

4) określić zasady obowiązujące przy planowaniu systemu

pomiarowego?

5) scharakteryzować system pomiarowy w zakresie gospodarki odpadami

stosowany w Twojej miejscowości?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ewidencja i inwentaryzacja składowisk odpadów

4.2.1. Materiał nauczania

Posiadacz odpadów w myśl ustawy z dnia 27 kwietna 2001 roku o odpadach

zobowiązany jest do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów zgodnie
z przyjętym katalogiem odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych.

Jeśli prowadzona jest działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów

ewidencja powinna również obejmować sposoby gospodarowania odpadami, informacje
o ich pochodzeniu oraz miejscu przeznaczenia.

Ewidencję prowadzi się z zastosowaniem następujących dokumentów:

− karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu oddzielnie,

− karty przekazania odpadu.

Jednostka przejmująca odpad zobowiązana jest potwierdzić tą czynność na karcie

przekazania odpadu, wypełnionej przez posiadacza przekazującego odpad.

Posiadacz odpadów ma obowiązek przechowywania dokumentów sporządzonych na

potrzeby ewidencji przez okres 5 lat i udostępnić je na każde żądanie organów
przeprowadzających kontrolę (organy inspekcji ochrony środowiska, inspekcji sanitarnej
oraz organy sprawujące kontrolę nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów o ochronie
środowiska).

Prowadzący ewidencję odpadów obligatoryjnie powinien sporządzić zbiorcze

zestawienie danych o rodzajach, ilości odpadów, sposobach gospodarowania nimi oraz
o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, następnie
przekazać je marszałkowi województwa w terminie do końca kwartału za poprzedni rok
kalendarzowy.

Przekazywanie zbiorczych zestawień danych o składowiskach odpadów reguluje artykuł

37 ust 1 ustawy o odpadach.

Marszałek województwa na podstawie zbiorczych zestawień danych oraz informacji

uzyskanych od wojewody i starostów prowadzi wojewódzką bazę danych, dotyczącą
wytwarzania i gospodarowania odpadami oraz rejestru udzielonych zezwoleń w zakresie
wytwarzania i gospodarowania odpadami. Na tej podstawie sporządzany jest raport
wojewódzki, który następnie przekazywany jest ministrowi właściwemu do spraw
środowiska.

Niestety ewidencja nie obejmuje rozproszonych na terenie kraju tzw. „dzikich”

składowisk, na które usuwa się nielegalnie różnego rodzaju odpady. Takie składowiska
najczęściej można zaobserwować w lasach oraz starych nieczynnych wyrobiskach, gdzie
możliwość kontroli jest ograniczona.

Zakres inwentaryzacji składowisk odpadów powinien obejmować następujące

zagadnienia:

1. Informacje ogólne o władającym i zarządzającym składowiskiem odpadów.
2. Stan formalno-prawny składowiska oraz prowadzonej działalności w zakresie

unieszkodliwiania odpadów:

- decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji lub o warunkach zabudowy

i zagospodarowania terenu,

- decyzja o pozwoleniu na budowę składowiska odpadów,
- decyzja o pozwoleniu na użytkowanie składowiska odpadów,
- decyzja o ustanowieniu stref ochronnych,
- decyzja

zatwierdzająca instrukcję eksploatacji składowiska odpadów,

- zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów.

3. Informacje ogólne o składowisku odpadów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- lokalizacja

składowiska odpadów (opis terenu – plan zagospodarowania),

- typ

składowiska odpadów (parametry składowiska),

- pojemność składowiska odpadów (pojemność składowania, ogólna i roczna ilość

odpadów, rodzaje składowanych odpadów),

- warunki hydrogeologiczne (głębokość i charakter położenia zwierciadła wody,

współczynnik filtracji k i miąższość warstwy nieprzepuszczalnej, wykorzystanie
poziomu wodonośnego, kontakt wody podziemnej z odpadami),

- w przypadku składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, czy

składowisko posiada wydzielone części do składowania odpadów niebezpiecznych.

4. Warunki techniczne składowiska odpadów:

- opis sposobu zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska, ograniczenia ilości oraz

objętości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko,

- sposób gromadzenia, oczyszczania i odprowadzania odcieków,
- sposób gromadzenia, oczyszczania i wykorzystywania lub unieszkodliwiania gazu

składowiskowego,

- wyposażenie składowiska w urządzenia techniczne do jego prawidłowego

funkcjonowania (spychacz, waga, brodzik dezynfekcyjny, środki transportu).

5. Sposób eksploatacji składowiska odpadów:

- godziny otwarcia składowiska, liczba zatrudnionych pracowników, kwalifikacje

kierownika składowiska w zakresie gospodarowania odpadami,

- sposób zabezpieczenia składowiska przed dostępem osób nieuprawnionych,
- procedury

przyjęcia odpadów na składowisko,

- warunki

składowania odpadów,

- rodzaj

grubość stosowanej warstwy izolacyjnej,

- ewidencja składowanych odpadów (przekazanie zbiorczych zestawień danych

marszałkowi województwa).

6. Monitoring składowiska odpadów:

- aparatura kontrolno-pomiarowa (schemat rozmieszczenia punktów pomiarowych),
- zakres, czas, sposób oraz warunki monitorowania składowiska odpadów.

7. Planowane i podejmowane działania w celu ograniczenia szkodliwego oddziaływania

składowiska odpadów na środowisko.

8. Wypełnianie przez zarządzającego obowiązków wynikających z decyzji i z mocy prawa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dokumenty stosuje się przy ewidencji odpadów?
2. Kto sporządza oraz jakie informacje zawiera zbiorcze zestawienie danych o odpadach?
3. W jakim celu sporządza się ewidencję odpadów?
4. Jakie informacje należy uwzględnić przy inwentaryzacji składowisk odpadów ?

5. Czy istnieje uzasadniona potrzeba prowadzenia ewidencji oraz inwentaryzacji składowisk

odpadów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj ewidencji składowiska odpadów na terenie Twojej gminy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z typem składowiska występującym na miejscowym terenie,
2) zastanowić się nad zakresem informacji, które należy uwzględnić w ewidencji z uwagi na

specyfikę składowiska odpadów,

3) umówić się z osobą zarządzającą składowiskiem odpadów na wywiad w celu pozyskania

informacji o obiekcie (należy w punktach określić zakres tematyczny pytań, co ułatwi
pozyskanie pożądanych informacji podczas wywiadu),

4) sporządzić kartę ewidencji składowiska odpadów,
5) dokonać analizy pozyskanych informacji pod kątem oceny wpływu składowiska na

środowisko przyrodnicze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta ewidencji składowiska odpadów,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 w sprawie wzorów
dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. 2001 r., Nr 152 poz.
1736),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź inwentaryzację nielegalnych składowisk odpadów na terenie miejscowości

w której mieszkasz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sporządzić kartę ewidencji odpadów,
2) przeprowadzić wywiady z mieszkańcami terenu, na temat lokalizacji nielegalnych

składowisk odpadów,

3) po zlokalizowaniu miejsca składowania odpadów określić następujące kryteria:

- lokalizację składowiska (opis terenu – rodzaj użytkowania) z zaznaczeniem na

podkładzie mapy topograficznej obszaru w skali 1:10000,

- określić rodzaj oraz szacunkową ilość nagromadzonych odpadów,
- określić odległość od zabudowy, zbiorników wód powierzchniowych, istniejących ujęć

wody, trasy komunikacyjnej,

- określić degradację flory (lasu, zadrzewień śródpolnych, łąki, pól uprawnych),

wierzchniej warstwy gleby, powietrza atmosferycznego (odory),

4) określić wpływ zinwentaryzowanych „dzikich” składowisk odpadów na walory estetyczne

obszaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapy topograficzne, geologiczne, hydrograficzne, glebowo-rolnicze,

−

roboczy podkład mapy topograficznej obszaru w skali 1:10000,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 w sprawie wzorów
dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. 2001r., Nr 152 poz.
1736),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przygotuj zbiorcze zestawienie o rodzajach, ilości odpadów oraz sposobach

gospodarowania na miejscowym składowisku odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić skład odpadów (charakterystykę jakościową) na podstawie dostępnych danych

zgodnie z katalogiem odpadów,

2) określić roczną ilość odpadów dopuszczoną do składowania,
3) opisać sposób uszczelnienia składowiska,
4) określić sposób postępowania z odciekami, gazem składowiskowym,
5) określić zakres prowadzonego monitoringu na składowisku odpadów,
6) przygotować wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie gospodarki

odpadami na analizowanym terenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Formularz do sporządzenia zbiorczego zestawienia danych o odpadach,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz.U. r., Nr 112, poz. 1206),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 w sprawie wzorów
dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. 2001 r., Nr 152 poz.
1736),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r., w sprawie zakresu
informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania
zbiorczych zestawień danych (Dz.U. 2001 r., Nr 152 poz. 1737),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wyjaśnić termin posiadacz odpadów?
2) określić, jakiemu celowi służy sporządzanie ewidencji składowisk?
3) wskazać rozporządzenia dotyczące ewidencji odpadów?
4) scharakteryzować zakres tematyczny informacji potrzebnych w celu
inwentaryzacji

składowisk odpadów?

5) uzasadnić potrzebę prowadzenia ewidencji oraz inwentaryzacji

składowisk odpadów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Organizacja gospodarki odpadami

4.3.1. Materiał nauczania

Współczesne wymagania ochrony środowiska wymuszają stosowanie metod

ograniczających objętość i szkodliwy charakter odpadów.

W tym celu należy prowadzić racjonalną gospodarkę odpadami, która obejmuje

planowane, projektowane i prowadzone działania zapewniające:

– bezpieczne

dla

środowiska wykorzystanie odpadów,

– zgodny z zasadami ochrony środowiska sposób unieszkodliwiania odpadów, których

nie udało się spożytkować,

– zapobieganie powstawaniu oraz ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów.

Do podstawowych elementów prawidłowo działającego systemu gospodarki odpadami

zaliczamy:

− stanowiska gromadzenia odpadów u ich wytwórców,

− przedsiębiorstwa wywozu odpadów,

− składnice (zbiornice) odpadów i surowców wtórnych,
− zakłady specjalizujące się w wykorzystywaniu i unieszkodliwianiu odpadów,

− składowiska pozostałości.
Unieszkodliwianie powstających odpadów w sposób zgodny z zasadami ochrony

środowiska można uzyskać przez:

− wyselekcjonowanie masy odpadów o charakterze surowców wtórnych

z zagospodarowaniem wydzielonych składników użytecznych,

− wydzielenie z masy odpadów substancji organicznych oraz poddanie jej procesowi

przetworzenia a następnie zagospodarowanie,

− neutralizację metodami fizyko-chemicznymi wybranych grup odpadów,

− poddanie palnych składników odpadów redukcji termicznej z odzyskiem energii,
− składowanie na specjalnie przygotowanych składowiskach pozostałości po

przetworzeniu.

Niewątpliwie ułatwieniem w realizacji wymienionych zadań będzie sprecyzowanie

określonych celów krótkoterminowych, średnioterminowych oraz perspektywicznych, które
powinny uwzględniać potrzebę realizacji zrównoważonego rozwoju oraz wymogi prawa Unii
Europejskiej (w szczególności dyrektywy ramowej o odpadach).

Cele krótkoterminowe odnoszą się głównie do problemów wynikających

z niewłaściwego postępowania z odpadami w przeszłości. Do priorytetów w tym zakresie
należą działania związane z gospodarowaniem odpadami, w szczególności:

− określenie szczegółowych warunków postępowania z odpadami (wykorzystania,

termicznego przekształcania odpadów oraz stosowania innych form
unieszkodliwiania w tym składowania oraz transportu),

− uszczegółowienie zasad gospodarowania takimi odpadami, jak: oleje odpadowe,

zużyte baterie i akumulatory, osady ściekowe oraz opakowania,

− sprecyzowanie zasad zmniejszania zagrożeń środowiska stwarzanych przez azbest,
− przygotowanie programów likwidacji odpadów niebezpiecznych, zawierających

metale ciężkie (rtęć, ołów, kadm itp.) oraz trwałe zanieczyszczenia organiczne (PCB),
w odniesieniu do odpadów wytwarzanych oraz nagromadzonych,

− identyfikacja zagrożeń i rozszerzenie zakresu działań na rzecz likwidacji starych

składowisk odpadów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− modernizacja składowisk eksploatowanych oraz rekultywacja terenów

zdegradowanych,

− ograniczenie ilości odpadów deponowanych na składowiskach.
W zakresie celów średnioterminowych należy opracować działania intensyfikujące oraz

rozwijające założenia określone w priorytetach krótkoterminowych.

Z kolei działania perspektywiczne zakładają ostateczne rozwiązanie problemów

nagromadzonych odpadów, systemów ich gromadzenia oraz unieszkodliwiania, przy
najlepszej dostępnej technice.

Realizacja powyższych działań wymaga wykorzystania instrumentów organizacyjnych,

informacyjnych oraz ekonomicznych (kaucje, opłaty, preferencyjne podatki).

Należy również dążyć do stworzenia nowych struktur organizacyjnych i systemów

identyfikacji, ewidencji i rejestracji odpadów oraz zakładów unieszkodliwiania odpadów.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czemu służy organizacja gospodarki odpadami?
2. Wymień elementy prawidłowo działającego systemu gospodarki odpadami?
3. Jakie znasz stosowane sposoby unieszkodliwiania odpadów?
4. Jakie są cele krótkoterminowe w gospodarowaniu odpadami?
5. Jak byś scharakteryzował działania średniookresowe oraz perspektywiczne

w gospodarowaniu odpadami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz ilość wytwarzanych odpadów oraz określ strukturę jakościową odpadów

w jednostce osadniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić ilość obecnie wytwarzanych odpadów komunalnych na podstawie ewidencji

prowadzonej przez posiadaczy, zajmujących się zbieraniem, transportem, odzyskiem
i unieszkodliwianiem odpadów,

2) przy braku danych lub niepełnej ewidencji, oszacować ilość wytwarzanych odpadów za

pomocą tzw. wskaźników nagromadzenia, przyjmując zgodnie z danymi statystycznymi,
że w jednym gospodarstwie domowym mieszka średnio 2,98 osób:
- w dużych miastach (ponad 500000 mieszkańców) 2,62 osoby,
- w małych miastach (poniżej 10000 mieszkańców) 3,29 osób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wskaźniki nagromadzenia odpadów komunalnych z gospodarstw domowych w Polsce.

WSKAŹNIKI NAGROMADZENIA (kg/mieszkańca/rok)

Gospodarstwa domowe w:

Zabudowa jednorodzinna

Zabudowa wielorodzinna

Duże miasta

150-220

150-320

Małe miasta

100-180

120-280

Tereny wiejskie

20-110

Domki letniskowe

20-80

Źródło: Planowanie gospodarki odpadami w Polsce. Poradnik- powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami,
Warszawa 2002

3) porównać ilość odpadów wytwarzanych przez wytwórcę w stosunku do ilości odpadów

poddawanych unieszkodliwieniu – dane mogą być zaskakująco różne, co może
wskazywać na częściowe wykorzystywanie odpadów u źródła, np. jako pasza dla
zwierząt, czy kompost (na terenach wiejskich). Podać uzasadnienie,

4) określić strukturę jakościową wytwarzanych odpadów zgodnie z obowiązującym

katalogiem odpadów na podstawie dostępnych danych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykaz firm zajmujących się zbieraniem, transportem, odzyskiem i unieszkodliwianiem
odpadów na analizowanym terenie,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj plan gospodarowania odpadami w regionie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się oraz dokonać oceny obecnego systemu gospodarowania odpadami na

analizowanym obszarze,

2) zapoznać się z najnowszą technologią w zakresie gospodarowania odpadami,
3) zaproponować działania krótkoterminowe, średnioterminowe oraz perspektywiczne,

uwzględniające następujące kryteria:
- praktyczną możliwość wdrożenia planu,
- umiejętności i możliwości instytucji wdrażających poszczególne zadania,
- dostępne instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów,
- dostępne metody techniczne i sposoby realizacji recyklingu,
- względy ekonomiczne,
- aspekty społeczne i udział zainteresowanych stron.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,

−

Krajowy plan gospodarki odpadami,

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania
planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003 r., Nr 66, poz. 620),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj obecne kierunki postępowania z odpadami w Twojej miejscowości,

określając zgodność z wymogami prawa polskiego i prawa Unii Europejskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami gospodarowania odpadami na podstawie dostępnych informacji

(plany gospodarki odpadami, raporty o stanie środowiska, ewidencje odpadów, systemy
informatyczne gospodarowania odpadami w Polsce – SIGOP, SIGOM, bazy danych
prowadzone przez urzędy marszałkowskie, bezpośrednio od prywatnych i publicznych
przedsiębiorstw),

2) prześledzić wymagania oraz hierarchię postępowania z odpadami w Unii Europejskiej,
3) wynotować różnice w ustawodawstwie polskim i europejskim w formie tabelarycznej,
4) sporządzić wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Plany gospodarki odpadami (krajowy, wojewódzki, gminny),

−

Raport o stanie środowiska,

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

Dyrektywa 75/442/EWG w sprawie odpadów,

−

Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:

1) wyjaśnić znaczenie organizacji gospodarki odpadami?

wskazać elementy prawidłowo działającego systemu gospodarowania
odpadami?

3) określić cele krótkoterminowe, średnioterminowe

oraz perspektywiczne w gospodarowaniu odpadami?

4) dokonać szacunkowych obliczeń ilości wytwarzanych odpadów

na podstawie wskaźnika nagromadzenia?

5) wymienić ramowe dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie odpadów?
6) wskazać źródła pozyskiwania informacji o gospodarowaniu odpadami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Monitoring odpadów komunalnych

4.4.1. Materiał nauczania

Informacje o ilości wytwarzanych odpadów oraz ich zagospodarowaniu gromadzone są

w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska, w ramach bloku emisje, którego jednym
z elementów jest podsystem „odpady”.

Monitorowanie środowiska polega na prowadzeniu w ekosystemie ciągłych pomiarów,

obserwacji funkcjonowania oraz zmian w czasie, określonych parametrów środowiska.

System monitoringu odpadów składa się z trzech podstawowych elementów:
− bazy danych o odpadach (odpowiednio zaprojektowanej i zarządzanej),

− monitoringu, dotyczącego systemu przygotowania, oceny oraz aktualizacji planów

gospodarki odpadami,

− monitoringu, inspekcji i egzekucji leżących w gestii zadań Wojewódzkich

Inspektoratów Ochrony Środowiska.

Rys. 2. Struktura monitoringu gospodarki odpadami (Mieczkowska 1993)
Źródło: Mieczkowska E.: Monitoring gospodarki odpadami w Polsce. Ochrona powietrza i problemy odpadów
3/93. Technologie mało- i bezodpadowe- Katalog. IOŚ, Warszawa 1990

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do najważniejszych zadań systemu monitorowania gospodarki odpadami zaliczamy:

− ocenę ilościową i jakościową odpadów, począwszy od ich wytworzenia do

unieszkodliwienia,

− ocenę oddziaływania odpadów na środowisko,

− informowanie o zagrożeniach środowiska stwarzanych przez odpady,
− weryfikacja skuteczności zarządzania gospodarką odpadami.

Większość wymienionych zadań realizowanych jest przez Wojewódzkie Inspektoraty

Ochrony Środowiska. Niewielką część działań mogą podejmować urzędy wojewódzkie,
urzędy powiatowe oraz urzędy gminne.

Zakres kompetencji w istniejącej strukturze administracyjnej określa ustawa o odpadach

z dnia 27 kwietnia 2001 roku.

Monitoring gospodarki odpadami komunalnymi dotyczy w szczególności monitorowania

składowisk odpadów komunalnych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia
9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia
monitoringu składowisk odpadów, obejmuje on:
1. fazę przedeksploatacyjną (obejmującą okres od uzyskania pozwolenia na użytkowanie

składowiska odpadów), polega na:
− określeniu średnich danych meteorologicznych właściwych dla lokalizacji

składowiska odpadów,

− kontroli poprawności wykonania elementów służących do prowadzenia monitoringu,
− pomiarze i ocenie zgodności z przewidywanym w projekcie budowy składowiska

odpadów poziomem wód podziemnych w wykonanych otworach obserwacyjnych,

− wyznaczeniu w instrukcji eksploatacji składowiska odpadów miejsc poboru prób oraz

substancji do dalszych badań monitoringowych dla gazu składowiskowego oraz
parametrów wskaźnikowych dla dalszych badań monitoringowych (wód
powierzchniowych i podziemnych),

− ustaleniu tła geochemicznego wód powierzchniowych i wód poziemnych w miejscach,

które są w instrukcji eksploatacji wskazane do monitoringu w dalszych fazach,

2. fazę eksploatacji (obejmującą okres od dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie

składowiska odpadów do dnia uzyskania zgody na jego zamknięcie), polega na:
− badaniu wielkości opadu atmosferycznego z pomiarów prowadzonych na terenie

składowiska odpadów lub poza nim,

− badaniu substancji i parametrów wskaźnikowych w wodach powierzchniowych,

odciekowych, podziemnych i gazie składowiskowym,

− kontroli struktury i składu masy składowiska odpadów pod kątem zgodności

z pozwoleniem na budowę składowiska odpadów oraz instrukcją eksploatacji
składowiska odpadów,

− kontroli osiadania powierzchni składowiska odpadów na podstawie ustalonych

reperów.

3. fazę poeksploatacyjną (obejmującą okres 30 lat, licząc od dnia uzyskania decyzji

o zamknięciu składowiska odpadów), polega na:
− badaniu wielkości opadu atmosferycznego z pomiarów prowadzonych na terenie

składowiska lub poza nim,

− pomiarze poziomu wód podziemnych,

− kontroli osiadania powierzchni składowiska odpadów w oparciu o ustalone repery,
− badaniu parametrów wskaźnikowych w wodach powierzchniowych, odciekowych,

podziemnych i gazie składowiskowym.

W przypadku składowisk odpadów komunalnych konieczny jest monitoring

następujących parametrów wskaźnikowych:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- ogólny węgiel organiczny (OWO),
- zawartość metali ciężkich (Cu, Zn, Pb, Cd, Hg),
- suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

Wszystkie badania parametrów wskaźnikowych i substancji zgodnie z Rozporządzeniem

Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz
warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów prowadzą laboratoria badawcze
posiadające wdrożony system jakości w rozumieniu przepisów o normalizacji.

Realizacja monitoringu z zakresu działalności kontrolnej jest na stosunkowo wczesnym

etapie z uwagi na ograniczone zasoby ludzkie, środki finansowe oraz słabo rozwinięte
narzędzia techniczne, takie jak bazy danych o odpadach.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie gromadzone są informacje o ilości wytwarzanych odpadów oraz ich

zagospodarowaniu?

2. Jakie są najważniejsze zadania systemu monitorowania gospodarki odpadami?
3. Wymień zadania monitoringu składowiska odpadów w fazie przedeksploatacyjnej,

eksploatacyjnej oraz poeksploatacyjnej?

4. Jakie rozporządzenia regulują kwestię monitoringu na składowiskach odpadów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj monitoring odpadów komunalnych w regionie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać analizy strumienia odpadów wytwarzanych przez wszystkich wytwórców

odpadów. W tym celu powinieneś odpowiedzieć na pytania:

- jakich

głównych wytwórców odpadów można wyróżnić na badanym obszarze?

- jakiego rodzaju odpady są wytwarzane?
- kto zajmuje się zbieraniem, transportem oraz unieszkodliwianiem odpadów

w regionie?

- gdzie

trafiają odpady i jak są odzyskiwane, bądź unieszkodliwiane?

2) ustalić priorytety monitoringu danych o odpadach, według następujących kryteriów:

- wielkość strumieni odpadów (priorytetowo traktować strumienie odpadów

o największej ilości),

- właściwości odpadów (priorytetowo traktować odpady, które stanowią

szczególne zagrożenie dla środowiska),

- wytwórcy odpadów (dokładniej monitorować dużych wytwórców odpadów),
- wymogi europejskie (gromadzenie danych, które Polska ma regularnie

przedkładać Komisji Europejskiej),

- brać pod uwagę cele sprecyzowane w planach gospodarki odpadami,

3) opracować program monitoringu odpadów zgodnie z instrukcjami monitoringu Głównego

Inspektoratu Ochrony Środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tj. Dz. U. Z 2002 r.,
Nr 112, poz. 982 z późn. zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu,
sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. 2002 r.,
Nr 220, poz. 1858),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych
wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny
odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. 2003 r., Nr 61, poz. 549),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ skład odpadów na lokalnym wysypisku odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją odpadów deponowanych na składowisku odpadów,
2) dokonać klasyfikacji składowanych odpadów zgodnie z Rozporządzeniem Ministra

Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów,

3) określić, jaki rodzaj odpadów dominuje na badanym składowisku odpadów,
4) scharakteryzować sposób gospodarowania odpadami na składowisku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Karta ewidencji odpadów

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Sporządź raport o gospodarce odpadami komunalnymi na monitorowanym obszarze

w oparciu o wyniki badań oraz lokalny plan gospodarki odpadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować plan gospodarki odpadami pod kątem ilości wytwarzanych odpadów, ich

składu jakościowego oraz sposobach postępowania z odpadami,

2) zapoznać się z wynikami badań odpadów komunalnych w regionie, publikowanych

w Raportach o stanie środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska,

3) sporządzić raport końcowy, wskazując na mocne i słabe strony gospodarki odpadami

w regionie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Plan gospodarki odpadami,

−

Raport o stanie środowiska,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) przeanalizować strukturę monitoringu gospodarki odpadami?

2) określić znaczenie monitoringu odpadów komunalnych?

3) zaplanować etapy monitoringu odpadów komunalnych?

4) sporządzić raport o gospodarowaniu odpadami w regionie na
podstawie

dostępnych informacji?

5) wskazać ustawy i rozporządzenia, które mają zastosowanie

w przypadku monitoringu odpadów komunalnych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zmiany w środowisku i uciążliwości spowodowane odpadami

komunalnymi

4.5.1. Materiał nauczania

Odpady komunalne ze względu na różnorodność, zmienność składu oraz trudności

z minimalizacją ich powstawania stanowią jeden z poważniejszych problemów ochrony
środowiska.

Intensywność oraz charakter tej grupy odpadów uwarunkowany jest wieloma czynnikami

m.in.:
− stopniem rozwoju gospodarczego oraz poziomem życia,

− stylem życia i gospodarowania,

− świadomością ekologiczną,
− strukturą zabudowy, infrastrukturą komunalną i usługową oraz funkcją jednostki

osadniczej.

Oddziaływanie odpadów na środowisko w dużej mierze zależy od sposobu ich

unieszkodliwiania.

Najpowszechniejszą formą postępowania z odpadami w Polsce jest ich deponowanie na

składowiskach. Każde składowisko odpadów, bez względu na typ jest elementem obcym
w krajobrazie, oddziaływującym na wszystkie komponenty środowiska. Powoduje zmianę
rzeźby terenu oraz wpływa na obniżenie walorów estetycznych obszaru.

Odpady komunalne stanowią jeden z głównych czynników degradujących zasoby wodne,

a zwłaszcza wody podziemne.

Liczne badania dowiodły, że ze składowisk odpadów komunalnych migruje szereg

substancji organicznych i mineralnych oddziałujących na właściwości fizyczne, chemiczne,
biologiczne oraz organoleptyczne wód podziemnych.

Szczególnie niebezpieczne są odcieki wysypiskowe pojawiające się w wyniku

wyczerpania pojemności wodnej wysypiska (stopień nasycenia odpadów), do czego
przyczyniają się głównie opady atmosferyczne. Skład odcieku zależy od etapu rozkładu oraz
substancji zawartej w odpadach.

Wody podziemne zanieczyszczone odciekami ze składowisk komunalnych w większości

przypadków nie spełniają nawet norm przyjętych dla ścieków wprowadzanych do wód lub do
ziemi, ponieważ wykazują.:
− wysoką wartość wskaźnika utlenialności i przewodności właściwej wody,

− wysokie stężenie azotu azotanowego, żelaza ogólnego oraz sodu,

− dużą zawartość substancji rozpuszczonych.

Kolejne niebezpieczeństwo stanowią organizmy chorobotwórcze, które wraz z odciekami

infiltrują do wód. Przenoszone są bytujące na odpadach bakterie zakażeń jelitowych (duru
brzusznego, paraduru, czerwonki, biegunek u dzieci), a także gruźlicy, tężca, wąglika, błonicy
itp.).

Podatność wód podziemnych na zanieczyszczenia ze strony odpadów zależy głównie od:

− składu fizykochemicznego odpadów,

− ilości składowanych odpadów,

− technologii składowania,
− czasu eksploatacji składowiska,

− rozwiązania technicznego zabezpieczenia podłoża i ujęcia odcieków.
Jeśli składowisko odpadów komunalnych zlokalizowane jest w pobliżu wód
powierzchniowych, może dojść do ich zanieczyszczenia łatwo rozkładalnymi związkami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

organicznymi, a to z kolei powoduje biologiczny i chemiczny deficyt tlenu i w konsekwencji
niszczenie wielu form życia.

Z wodami ściśle wiąże się zagrożenie gleb na skutek kontaktu z odpadami (w tym

komunalnymi). Badania wykazują m.in. następujące zmiany:
− zakwaszenie lub alkalizację gleb,

− zasolenie gleb,

− zanieczyszczenie gleb spowodowane przez akumulację niektórych pierwiastków lub

toksycznych związków organicznych.

Szczególne niebezpieczeństwo stwarza zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi (nikiel,

cynk, ołów, chrom, kadm, miedź, arsen), ze względu na możliwość wyprodukowania
żywności o niewłaściwej jakości zdrowotnej oraz potencjalny wpływ na wody
powierzchniowe i poziemne (wymywanie składników z gleby, spływ powierzchniowy).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Od czego zależy intensywność oraz charakter oddziaływania odpadów komunalnych na

środowisko?

2. Co rozumiesz pod pojęciem odcieku?
3. Scharakteryzuj problem biogazu na składowiskach odpadów komunalnych?
4. Określ oddziaływanie składowiska odpadów komunalnych na wody podziemne?
5. Wskaż od czego zależy podatność wód podziemnych na zanieczyszczenia ze strony

odpadów komunalnych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń gospodarkę odpadami komunalnymi w regionie w kontekście oddziaływania na

środowisko przyrodnicze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacje o potencjalnych zagrożeniach środowiska

przyrodniczego w wyniku gospodarki odpadami komunalnymi,

2) określić degradację komponentów środowiska przyrodniczego (wód powierzchniowych

i podziemnych, gleby, powietrza atmosferycznego), na podstawie opracowań
specjalistycznych oraz mapy sozologicznej obszaru w skali 1:50000 (mapa
przedstawiająca stan środowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki zachodzących
przemian, pod wpływem różnego rodzaju procesów, w tym przede wszystkim działalności
człowieka, a także sposoby przeciwdziałania degradacji),

3) dokonać oceny (w formie tabelarycznej) pozytywnych oraz negatywnych działań

w zakresie gospodarki odpadami oraz wskazać pożądane zadania do realizacji
w przyszłości w celu poprawy stanu środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapa sozologiczna w skali 1:50000,

−

Plan gospodarki odpadami,

−

Raport o stanie środowiska,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ niezbędne działania w celu minimalizacji wpływu odpadów komunalnych na

środowisko przyrodnicze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w czasopismach poruszających problematykę środowiska przyrodniczego

artykułów, na temat nowoczesnych kierunków gospodarki odpadami w krajach Unii
Europejskiej (Aura, Przegląd komunalny, Ekopartner, Czasopismo geograficzne,
Geografia w szkole itp.),

2) prześledzić rozwiązania technologiczne w zakresie unieszkodliwiania odpadów,
3) wskazać sytuacje konfliktowe spowodowane niewłaściwą gospodarką odpadami

w regionie,

4) zaproponować określone rozwiązania problemów gospodarowania odpadami,

dostosowane do lokalnych możliwości oraz potrzeb.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− czasopisma ekologiczne (np.: Aura, Ekopartner, Gospodarka komunalna, Oceny

oddziaływania na środowisko itp.),

− literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zbadaj stopień znajomości zagadnień, dotyczących gospodarowania odpadami w regionie

oraz gotowości do podejmowania przez mieszkańców proekologicznych działań w tym
zakresie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami tworzenia ankiet,
2) przeanalizować, a następnie skonstruować ankietę składającą się z ok. 20 pytań

zamkniętych oraz otwartych,

3) przeprowadzić badania ankietowe na losowo wybranych osobach,
4) opracować dane, sporządzić wykresy oraz dokonać analizy wyników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić od czego zależy intensywność oraz charakter oddziaływania

odpadów komunalnych na środowisko?

2) zdefiniować pojęcie odcieku, gazu wysypiskowego?
3) ocenić gospodarkę odpadami komunalnymi w regionie?
4) przeprowadzić badania ankietowe, dotyczące gospodarowania
odpadami?
5) wskazać najbardziej zagrożone komponenty środowiska

przyrodniczego przez odpady komunalne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Monitoring odpadów przemysłowych i niebezpiecznych

4.6.1. Materiał nauczania

Monitoring gospodarki odpadami przemysłowymi oraz niebezpiecznymi obejmuje

pozyskiwanie informacji o odpadach wytworzonych, wykorzystanych, unieszkodliwionych
oraz składowanych. Jest jednym z zasadniczych narzędzi służących kontroli podmiotów
działających na rynku odpadów, sprawdzając rzeczywiste działania oraz stosowne
zezwolenia.

W celu zminimalizowania negatywnego oddziaływania analizowanych odpadów na

środowisko, a także możliwość ich gospodarczego wykorzystania, niezbędne jest
systematyczne prowadzenie monitoringu. Powinien on w szczególności obejmować:
− ocenę parametrów fizykochemicznych odpadów w momencie usuwania ich z linii

produkcyjnej, przed transportowaniem na składowisko, bądź do jednostki wykorzystującej
lub unieszkodliwiającej odpad,

− ocenę właściwości odpadów gromadzonych na składowisku w dłuższym okresie czasu,
− ocenę właściwości odpadów ze składowisk eksploatowanych dla celów gospodarczych.

Konieczna wydaje się również analiza procesu technologicznego, obejmująca stosowane

surowce, środki pomocnicze oraz rodzaje urządzeń wchodzących w skład linii produkcyjnej.
Uzyskane wyniki badań w dużej mierze dają podstawę do oceny wpływu odpadu na
środowisko, naliczania wysokości opłat za składowanie oraz doboru technologii
wykorzystania lub unieszkodliwiania, jak również bezpiecznego składowania odpadu.

Integralną częścią monitoringu odpadów przemysłowych jest SIGOP – System

Informatyczny Gospodarki Odpadami Przemysłowymi. Gromadzi on i przetwarza informacje
w układzie:
− przedmiotowym – obejmującym odpady, produkty wytworzone z odpadów,

− podmiotowym – obiekty związane z gospodarką odpadami, producenci odpadów, obiekty

gospodarczego wykorzystania, instalacje przemysłowe przyjmujące odpady, obiekty
unieszkodliwiające odpady, jednostki obrotu handlowego, składowiska przemysłowe oraz
komunalne,

− procesów – technologie związane z gospodarką odpadami, np.: technologie

gospodarczego wykorzystania, unieszkodliwiania, składowania, technologie
małoodpadowe oraz prace badawczo–wdrożeniowe.
SIGOP zawiera cztery podsystemy, których zakresy są integrowane metodologicznie

i fizycznie we wspólnej bazie danych, co ilustruje poniższa rycina.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.3. Struktura systemu informatycznego gospodarki odpadami przemysłowymi SIGOP
Źródło: Borkiewicz J.: Gospodarka odpadami przemysłowymi a ekologia. Wyd. Fundacja Ekologiczna Silesia,
Katowice 1993

Oprócz omawianego systemu SIGOP, funkcjonuje również System Informatyczny

Gospodarki Odpadami Mineralnymi SIGOM, opracowany w Instytucie Gospodarki
Odpadami w Katowicach. Baza danych tego systemu zawiera informacje na temat
powstawania, zagospodarowania i nagromadzania odpadów mineralnych z górnictwa
i przeróbki kopalin (odpady energetyczne, rud metali, skalnych i chemicznych) oraz
z energetyki (spalanie węgla kamiennego i brunatnego, procesy odsiarczania spalin).

Informacje dotyczące charakterystyki jakościowo-ilościowej wymienionych grup

odpadów gromadzone są w dwóch blokach tematycznych: odpad i składowisko.

Na podstawie informacji zgromadzonych w bazie danych SIGOM sporządzany jest bilans

odpadów mineralnych z górnictwa i energetyki w Polsce, które może wspomagać
prowadzenie prawidłowej gospodarki odpadami mineralnymi.

Niestety żaden system nie obejmuje całościowej informacji o wszystkich, faktycznie

wytwarzanych odpadach. Często pomijane są małe firmy i zakłady usługowe, które
wytwarzają odpady w mniejszych ilościach, w tym również odpady niebezpieczne.

Należy założyć istnienie tzw. „szarej strefy” odpadów niebezpiecznych, które

w strumieniu odpadów mieszanych z gospodarstw domowych, warsztatów usługowych
i naprawczych oraz niewielkich zakładów produkcyjnych trafiają na składowiska odpadów
komunalnych. Następstwem takiego działania jest zanieczyszczenie produktów przerobu
odpadów substancjami szkodliwymi, takimi jak: związki metali, substancje ropopochodne,
związki czynne biologicznie itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena gospodarki odpadami niebezpiecznymi ma na celu dostarczenie informacji

o wytwarzaniu, wykorzystaniu i unieszkodliwianiu odpadów niebezpiecznych wraz z analizą
trendów oraz ich przyczyn.

Pozyskiwanie danych niezbędnych do oceny gospodarki odpadami prowadzone jest na

podstawie ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62 poz.627 z poźn. zm.)
oraz na podstawie ustawy o odpadach (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz.628 z poźn. zm.) wraz
z rozporządzeniami wykonawczymi do tej ustawy, dotyczącymi ewidencji odpadów.

Dane do podsystemu monitoringu odpadów niebezpiecznych gromadzone są na podstawie

dobrowolnych ankiet wypełnianych corocznie przez producentów odpadów oraz
zarządzających składowiskami odpadów. Informacje o wytwarzaniu, wykorzystaniu
i unieszkodliwianiu odpadów niebezpiecznych zbierane są przez Wojewódzkie Inspektoraty
Ochrony Środowiska i gromadzone w bazach SIGOP-W, a po weryfikacji zasilają bazę
krajową SIGOP-K.

Zakłada się, że system monitoringu odpadów niebezpiecznych będzie funkcjonował

jedynie do czasu uzyskania wiarygodnych danych z nowego sytemu administracyjnego,
opartego na bazach danych, dotyczących wytwarzania i gospodarowania odpadami
prowadzonych przez marszałków województwa.

Do grupy odpadów niebezpiecznych zaliczamy również odpady promieniotwórcze,

których kontrola polega głównie na sprawdzeniu zgodności stanu odpadów
promieniotwórczych z kartą ewidencyjną. Powyższa kontrola prowadzona jest w ramach
monitoringu na składowiskach odpadów promieniotwórczych.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie
odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, do czynności kontrolnych
odpadów tej grupy należą:
1. oględziny,
2. pomiary emitowanego promieniowania jonizującego,
3. pomiary masy lub objętości odpadów promieniotwórczych.

Realizacja monitoringu odpadów przemysłowych oraz niebezpiecznych z zakresu

działalności kontrolnej, wymaga ciągłych ulepszeń. Pewną barierą w tym zakresie są z całą
pewnością wspomniane już przy monitoringu odpadów komunalnych - ograniczone zasoby
ludzkie, środki finansowe oraz słabo rozwinięte narzędzia techniczne, takie jak bazy danych
o odpadach.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz określić zakres monitoringu odpadów przemysłowych oraz niebezpiecznych?
2. Co oznaczają terminy SIGOP oraz SIGOM?
3. Czy potrafisz scharakteryzować system SIGOP?
4. Jakie zadania stoją w przyszłości przed monitoringiem gospodarki odpadami

przemysłowymi i niebezpiecznymi?

5. Jak byś uzasadnił potrzebę prowadzenia monitoringu odpadów przemysłowych
i

niebezpiecznych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź raport dotyczący gospodarki odpadami przemysłowymi oraz niebezpiecznymi

na monitorowanym obszarze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z Planem gospodarki odpadami w swojej miejscowości,
2) zapoznać się z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r.

w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami,

3) dokonać oceny gospodarowania odpadami w regionie oraz sporządzić raport,

uwzględniając m.in.:
- przegląd danych o ilościach i rodzajach wytwarzanych odpadów,
- przegląd wdrażania działań i środków określonych w Planie gospodarowania odpadami,
- przegląd oddziaływania oraz powodzenia nowych programów gospodarki odpadami,
- szczegółowe nakłady inwestycyjne na nowe instalacje lub usprawnienie istniejących

obiektów,

- koszty bieżącej działalności w zakresie gospodarki odpadami,
- opis dalszych działań, które należy podjąć aby zapewnić osiągnięcie celów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Plan gospodarki odpadami,

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania
planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003 r. Nr 66, poz. 620),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ sposoby zagospodarowania odpadów niebezpiecznych, uwzględniając ewidencję

powyższych odpadów na wybranym obszarze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją odpadów niebezpiecznych wg katalogu odpadów,
2) wyszukać w literaturze informacje dotyczące sposobów zagospodarowania odpadów

niebezpiecznych,

3) zdobyć informacje na temat głównych wytwórców odpadów niebezpiecznych

w analizowanej miejscowości, na podstawie dostępnej informacji (Plany gospodarki
odpadami, Plany ochrony środowiska, ewidencje odpadów, zbiorcze zestawienia odpadów
itp.),

4) zaznaczyć na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:10000 lokalizację głównych

wytwórców odpadów niebezpiecznych,

5) przeanalizować aktualne kierunki postępowania z odpadami niebezpiecznymi w regionie,
6) zaproponować kierunki przyszłościowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi

w świetle najnowszych tendencji oraz wymagań ochrony środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podkład mapy topograficznej obszaru w skali 1:10000,

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy systemu kontrolno–pomiarowego odpadów promieniotwórczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacji na temat źródeł powstawania oraz szkodliwości

odpadów promieniotwórczych,

2) zapoznać się z metodyką pomiarów kontrolnych wykonywanych na składowiskach

odpadów promieniotwórczych,

3) dokonać przeglądu aparatury pomiarowej, służącej do mierzenia promieniowania

jonizującego w oparciu o informacje dostępne na stronach internetowych firm oferujących
usługi w tym zakresie (np.

www.polon-ekolab.com.pl

4) zastanowić się nad metodami zabezpieczenia i unieszkodliwiania odpadów

promieniotwórczych,

5) sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz. U. 2000 r., Nr 3, poz. 18),

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie odpadów
promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego (Dz. U. 2002r., Nr 230, poz. 1925),

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić podstawowe zadania monitoringu gospodarki odpadami
przemysłowymi i niebezpiecznymi?

2) wyjaśnić znaczenie systemów SIGOP oraz SIGOM ?

3) przeanalizować strukturę systemu SIGOP?

4) określić jaką aparaturą mierzy się promieniowanie jonizujące?

5) określić, zakres czynności kontrolnych koniecznych przy badaniu

odpadów

promieniotwórczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zmiany w środowisku i uciążliwości spowodowane odpadami

przemysłowymi i niebezpiecznymi

4.7.1. Materiał nauczania

Odpady powstałe w sektorze gospodarczym (przemysł, rolnictwo, rzemiosło), stanowią

największy strumień odpadów wytwarzanych w Polsce.

Do głównymi wytwórców odpadów przemysłowych należą:

− górnictwo węgla,
− wydobycie surowców mineralnych,

− przemysł energetyczny i hutnictwo.

Oficjalne dane określają łączną ilość nagromadzonych odpadów przemysłowych na

terenie Polski na ponad 2 miliardy ton. Należy z całą pewnością stwierdzić, że są to dane
zaniżone. Ewidencja bowiem nie obejmuje rozproszonych na terenie całego kraju tzw.
„dzikich” składowisk, na które usuwa się nielegalnie różnego rodzaju odpady.

Zagrożenie środowiska spowodowane przez analizowaną grupę odpadów może

występować w miejscach zgromadzenia ich większej ilości, w postaci stałej lub płynnej.
Zaliczyć tu można:
− wysypiska i zwały odpadów stałych,
− zagłębienia terenu wypełnione odpadami,

− stawy ściekowe,

− tereny nieodpowiedniego magazynowania surowców, półfabrykatów i produktów

finalnych.
Niewykorzystane gospodarczo odpady przemysłowe trafiają prawie w całości na

składowiska przyzakładowe, międzyzakładowe oraz komunalne. Największe ilości odpadów
przemysłowych notuje się w województwie śląskim, dolnośląskim oraz małopolskim. Ich
składowanie wpływa niekorzystnie zwłaszcza na wody podziemne oraz gleby, ze względu na
infiltrację związków toksycznych.

Zagrożenie wód podziemnych przez stałe odpady przemysłowe zależy przede wszystkim

od:
− ilości i jakości składowanych odpadów,
− ich rozpuszczalności w wodzie,

− własności toksycznych odpadów,

− rozwiązania technicznego wysypiska.

Wciąż rosnący problem stanowią odpady górnictwa węglowego oraz odpady

energetyczne.

Na zanieczyszczenia w wyniku oddziaływania odpadów pochodzących z górnictwa

węglowego narażone są w największym stopniu wody podziemne. O skali oraz trwałości
zagrożenia decyduje przede wszystkim ilość odpadów na określonym obszarze oraz stopień
ich ekspozycji na oddziaływanie warunków atmosferycznych.

Wśród odpadów energetycznych największe ilości powstają z mokrego odprowadzania

odpadów paleniskowych. Występują w środowisku jako mieszanki popiołowo-żużlowe, żużle
z procesów wytapiania, popioły lotne z węgla kamiennego oraz żużle z elektrowni,
elektrociepłowni i kotłowni. Odpady należące do tych grup stanowią 70 procent masy
odpadów przemysłowych wytwarzanych w Polsce w 2001 roku.

Skład chemiczny popiołów jest bardzo zróżnicowany w zależności od rodzajów spalanego

węgla, technologii spalania, miejsca poboru popiołu, rodzaju transportu oraz sposobu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

składowania. Odznaczają się ponadto dużą rozpuszczalnością i łatwością wymywania
składników, takich jak siarczany wapnia, magnezu, sodu i potasu oraz tlenków wapnia.

Z tego względu składowanie popiołów, zarówno na powierzchni, jak i w podziemiach

kopalń stwarza ogromne zagrożenie dla środowiska, zwłaszcza wód podziemnych oraz gleb.

Odpady tego typu przyczyniają się również do zanieczyszczenia powietrza

atmosferycznego i przyległych terenów. Wiatr wiejący nad powierzchnią składowisk może
porywać cząstki popiołu i przenosić je na znaczne odległości.

Największe zagrożenie dla środowiska wykazują składowiska suche nadpoziomowe

z uwagi na duże przesuszone powierzchnie, małą wilgotność masy popiołowej, luźny stan
odpadów oraz znaczne wysokości hałd.

Szczególnym rodzajem odpadów przemysłowych są odpady niebezpieczne. Występują

zarówno w zakładach przemysłowych, jak i w sektorze usług publicznych oraz
gospodarstwach domowych. Wprowadzane przez wiele lat w sposób niekontrolowany do
środowiska spowodowały jego znaczną degradację, ze względu na określone cechy,
wyróżniające je od innych odpadów, takie jak:
− palność (podatność odpadów do palenia się silnym i trwałym ogniem),

− korozyjność (niszczenie materiałów konstrukcyjnych),

− reaktywność (zdolność do eksplozji, wydzielania toksycznych gazów oraz reakcji

chemicznych między odpadami a środowiskiem),

− inne właściwości (żrące, zakaźne, rakotwórcze, drażniące, mutagenne, utleniające).

Podsumowując, należy stwierdzić, że poza dobrze uświadomionym zagrożeniem ze strony

"masowych" odpadów przemysłowych, istnieją także zagrożenia wynikające z braku
wydzielonego systemu zbierania i unieszkodliwiania odpadów toksycznych oraz innych
odpadów niebezpiecznych, powstających w przemyśle, rolnictwie i pozostałych sektorach
gospodarki.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz wymienić najczęstsze miejsca składowania odpadów przemysłowych?
2. Od jakich czynników zależy stopień zagrożenia wód podziemnych przez stałe odpady

przemysłowe?

3. Jakie cechy odpadów niebezpiecznych decydują o ich szkodliwości dla środowiska?
4. Jakie zagrożenie środowiska powodują odpady z górnictwa węglowego?
5. Jakie zagrożenie środowiska powodują odpady z sektora energetycznego?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń gospodarkę odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi w regionie w kontekście

oddziaływania na środowisko przyrodnicze.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacje o potencjalnych zagrożeniach środowiska

przyrodniczego w wyniku gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi,

2) określić stopień degradacji określonych komponentów środowiska przyrodniczego,

w wyniku gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi (na podstawie
opracowań specjalistycznych oraz mapy sozologicznej obszaru w skali 1:50000),

3) określić głównych wytwórców odpadów przemysłowych i niebezpiecznych w regionie,
4) dokonać oceny (w formie tabelarycznej) pozytywnych oraz negatywnych działań

w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi oraz wskazać
pożądane zadania do realizacji w przyszłości w celu poprawy stanu środowiska.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapa sozologiczna w skali 1:50000,

−

Plan gospodarki odpadami,

−

Raport o stanie środowiska,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaje oraz źródła pochodzenia odpadów przemysłowych na wybranym obszarze,

wykorzystując w tym celu wyniki dostępnych badań oraz raporty o stanie środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją odpadów przemysłowych wg katalogu odpadów,
2) prześledzić w literaturze potencjalne źródła pochodzenia odpadów przemysłowych,
3) zapoznać się z dokumentacją, dotyczącą odpadów na analizowanym terenie (Plan

gospodarki odpadami, Plan ochrony środowiska, Strategia rozwoju obszaru, zbiorcze
ewidencje odpadów, Raporty o stanie środowiska itp.),

4) określić głównych wytwórców odpadów przemysłowych, z zaznaczeniem ich lokalizacji

na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:10000 lub 1:25000,

5) określić rodzaje oraz ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych,
6) zastanowić się nad możliwościami zmniejszenia ilości produkowanych odpadów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Raport o stanie środowiska oraz inne dostępne opracowania, dotyczące gospodarki
odpadami w regionie,

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj wyboru uzasadnionych metod wykorzystania oraz unieszkodliwiania odpadów

przemysłowych na terenie Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacji o metodach wykorzystania oraz unieszkodliwiania

odpadów przemysłowych,

2) zapoznać się z klasyfikacją odpadów przemysłowych wg katalogu odpadów,
3) zapoznać się z głównymi wytwórcami odpadów przemysłowych oraz sposobem

postępowania z odpadami, na podstawie dostępnej informacji (Plany gospodarki
odpadami, Plany ochrony środowiska, ewidencje odpadów, zbiorcze zestawienia odpadów
itp.),

4) wyszukać w katalogach urządzeń (informacje o nowoczesnym sprzęcie do

unieszkodliwiania odpadów przemysłowych),

5) poddać analizie wybrane metody postępowania z odpadami, biorąc pod uwagę

następujące kryteria: (rzeczywiste potrzeby, możliwości realizacji inwestycji),

6) przedstawić swój wybór, uzasadniając odpowiedź.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

−

Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,
poz. 627 z późn. zm.),

−

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.
zm.),

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić ilość oraz rodzaj odpadów niebezpiecznych wytwarzanych
w Twojej miejscowości?

2) zdefiniować termin odpady niebezpieczne?

3) określić wpływ odpadów z górnictwa węglowego na środowisko?

4) scharakteryzować oddziaływanie odpadów energetycznych
na środowisko?

5) wskazać głównych wytwórców odpadów przemysłowych
i niebezpiecznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 12 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Zestaw pytań testowych

1. Termin monitoring środowiska odnosi się do:

a) systemu pomiarowego,

b) systemu pomiarowo-informacyjnego,

c) systemu pomiarowo-decyzyjnego,

d) systemu pomiarowo-informacyjno-decyzyjnego.

2. Liczbę piezometrów na składowisku odpadów uzależnia się od:

a) głębokości zalegania wód gruntowych,

b) powierzchni składowiska,

c) rodzaju składowanych odpadów,

d) czasu eksploatacji odpadów.

3. Ewidencję odpadów sporządza się przy użyciu następujących druków:

a) karty ewidencji odpadu,

b) karty przekazania odpadu,

c) karty postępowania z odpadami,

d) karty ewidencji odpadu oraz karty przekazania odpadu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Inwentaryzacją składowisk odpadów przeprowadza się w celu:

a) aktualizacji danych,

b) uzyskania ogólnych informacji o składowisku odpadów,

c) planowania i podejmowania działań umożliwiających

ograniczenie szkodliwego oddziaływania składowiska odpadów
na środowiska,

d) kontroli wypełniania przez zarządzającego składowiskiem

odpadów obowiązków wynikających ze stosownych decyzji oraz
mocy prawa.

5. Organizacja gospodarki odpadami ma na celu:

a) planowanie, projektowanie i prowadzenie działań

ograniczających objętość i szkodliwy charakter odpadów,

b) bezpieczne dla środowiska wykorzystanie odpadów,

c) zapobieganie powstawaniu oraz ograniczanie ilości

wytwarzanych odpadów,

d) zgodny z zasadami ochrony środowiska sposób unieszkodliwiania

odpadów.

6.Działania perspektywiczne w planowaniu gospodarki odpadami obejmują:

a) działania związane z gospodarowaniem odpadami przy

uwzględnieniu najlepszej dostępnej techniki,

b) ostateczne rozwiązanie problemów nagromadzonych odpadów,

systemów ich gromadzenia oraz unieszkodliwiania przy
najlepszej dostępnej technice,

c) działania intensyfikujące oraz rozwijające założenia określone w

priorytetach krótkoterminowych oraz średnioterminowych,

d) działania intensyfikujące założenia określone w priorytetach

krótkoterminowych oraz średnioterminowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. System monitoringu odpadów składa się z następujących elementów:

a) bazy danych o odpadach, monitoringu systemu przygotowania,

oceny i aktualizacji planów gospodarki odpadami oraz inspekcji i
egzekucji,

b) bazy danych o odpadach, monitoringu systemu oceny i

aktualizacji planów gospodarki odpadami,

c) monitoringu systemu przygotowania, oceny i aktualizacji planów

gospodarki odpadami, inspekcji i egzekucji,

d) bazy danych o odpadach, monitoringu systemu przygotowania

oraz oceny planów gospodarki odpadami.

8. Faza poeksploatacyjna składowiska odpadów obejmuje okres:

a) 10 lat -licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu

składowiska odpadów,

b) 20 lat -licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu

składowiska odpadów,

c) 30 lat -licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu

składowiska odpadów,

d) 40 lat -licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu

składowiska odpadów.

9. Informacje o odpadach gromadzone są w systemie Państwowego Monitoringu

Środowiska w ramach bloku:

a) emisja,

b) jakość środowiska,

c) oceny i prognozy,

d) żadnym z wymienionych.

10. W skład monitoringu składowiska odpadów wchodzą następujące elementy:

a) monitoring powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych,

b) monitoring powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych,

gleb,

c) monitoring powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych,

gleb i hałasu,

d) monitoring wód powierzchniowych i podziemnych, gleb i hałasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Do podstawowych zagrożeń związanych ze składowaniem odpadów komunalnych

należą:

a) zagrożenia wód podziemnych, gleb oraz zagrożenie biogazem,

b) zagrożenie wód podziemnych i powierzchniowych,

c) zagrożenie wód podziemnych oraz gleb,

d) zagrożenie powietrza oraz gleb.

12.Termin SIGOP oznacza:

a) system informacyjny gospodarki odpadami przemysłowymi,

b) system informatyczny gospodarki odpadami przemysłowymi,

c) system informatyczny gospodarki odpadami komunalnymi,

d) system informatyczny gospodarki odpadami w Polsce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.....................................................................................................

Monitorowanie gospodarki odpadami

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedźi Punkty

1 a b c d

2 a b

c d

3 a b

c d

4 a b

c d

5 a b

c d

6 a b

c d

7 a b

c d

8 a b

c d

9 a b

c d

10 a b

c d

11 a b

c d

12 a b

c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Błaszczyk T., Górski J.: Odpady a problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych,

PIOŚ, Warszawa 1996

2. Borkiewicz J.: Gospodarka odpadami przemysłowymi a ekologia. Wyd. Fundacja

Ekologiczna Silesia, Katowice 1993

3. Fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne zagrożenia środowiska przez odpady. Praca

zbiorowa. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1995

4. Jurasz F.: Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie. ARP-Poligrafia/Instytut

Gospodarki Odpadami, Warszawa 1998

5. Kozak E.: Zasady oceny wpływu składowisk odpadów na środowisko. [w:] Odpady

zagrożeniem dla środowiska. Pod red. Marii Suchy, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Rzeszów 1998

6. Kozłowski M. (red.): Podstawy recyklingu tworzyw sztucznych. Wydawnictwo

Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1998

7. Krzemińska S. i in.: Gospodarka odpadami w gminie. Przygotowanie inwestycji.

Fundusz Współpracy, Warszawa 1998

8. Lipiński A.: Prawne podstawy ochrony środowiska. Zakamycze 2002

9. Machowski J.: Ochrona środowiska. Prawo i zrównoważony rozwój. Wydawnictwo

Akademickie „Żak”, 2003

10. Mieczkowska E.: Monitoring gospodarki odpadami w Polsce. Ochrona powietrza

i problemy odpadów 3/93. Technologie mało- i bezodpadowe- Katalog. IOŚ,
Warszawa 1990

11. Odpady zagrożeniem dla środowiska. Pod red. M. Sychy. Biblioteka Monitoringu

Środowiska, Rzeszów 1998

12. Organizacja i wdrażanie monitoringu gospodarki odpadami. Pod red. E. Mieczkowskiej,

PIOŚ, Wydawnictwo ELWOJ-TRIO, Warszawa 1993

13. Podręcznik badań starych składowisk –ocena, podstawy badawcze. PIOŚ, 1996

14. Rosik-Dulewska Cz.: Podstawy gospodarki odpadami. Wydawnictwo PWN, Warszawa

2005

15. Wojciechowski A.: Zintegrowane systemy gospodarki odpadami komunalnymi.

Zagadnienia techniczno- organizacyjne. Fundusz Współpracy, Warszawa 1998

16. Wytyczne pobierania próbek odpadów przemysłowych do badań. Biblioteka

Monitoringu Środowiska, Warszawa 1993

17. Żygadło M.: Gospodarka odpadami komunalnymi. Wydawnictwo Politechniki

Świętokrzyskiej, Kielce 1998

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustawy i rozporządzenia:

1. Dyrektywa 75/442/EWG w sprawie odpadów
2. Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów
3. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu informacji oraz wzorów

formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych
(Dz.U. 2001 r., Nr 152 poz. 1737)

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 w sprawie wzorów

dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. 2001 r., Nr 152
poz. 1736)

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych

wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia jakim powinny
odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. 2003 r., Nr 61, poz. 549)

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206)

7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania

planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003 r., Nr 66, poz. 620)

8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu,

sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. 2002
r., Nr 220, poz. 1858)

9. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. 1991r., Nr 77,

poz. 335 z późn. zm.)

10. Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,

poz. 627 z późn. zm.)

11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.

zm.)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Monitoring składowiska odpadów, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona Środowiska, Technologie stoso
Gospodarka odpadami 1
Cwiczenie 1 Zakres obliczeń modelowych 27.02.2013, Polibuda, OŚ, Semestr VI, Gospodarka odpadami
Woda technologiczna do produkcji piwa, Ekologia, Gospodarka odpadami, Energetyka, Gospodarka wodno-
Kolos- sciaga, MOJE STUDIA Toksykologia i Mikrobiologia środowiska (Ochrona Środowiska - dzienne), G
odpady, sem 3, gospodarowanie odpadami
Plan Gospodarki odpadami Wojew dztwa Maéopolskiego
GOSPODARKA ODPADAMI I ŚCIEKAMI
Kompleksowa gospodarka odpadami Rolnicze wykorzystanie odpadów
Gminny Plan Gospodarki Odpadami
Gospodarka odpadami( 03 2011
gospodarka odpadami od 04 2014
GO, notatek pl wyklad 4 regionalne plany gospodarki odpadami wyklad
Gospodarka odpadami wykl 1, OŚ, sem 5, Gospodarka Odpadami
4. Gospodarka odpadami., POLITECHNIKA WROCŁAWSKA (2009), Semestr II, Ekologia i Zarządzanie Środowis
Kolos- sciaga, MOJE STUDIA Toksykologia i Mikrobiologia środowiska (Ochrona Środowiska - dzienne), G

więcej podobnych podstron