GENEZA WOJNY TROJAOSKIEJ
Epos obejmuje okres około 49 dni z dziesiątego – ostatniego roku wojny trojaoskiej.

Aby zrozumied wydarzenia opisane w Iliadzie – poemacie o dziejach wojny trojaoskiej (Ilion to po grecku Troja) –
należy cofnąd się w czasie znacznie wcześniej, do wesela księcia tesalskiego Peleusa i pięknej boginki Tetydy. Na
wesele zaproszono wszystkich bogów poza Eris, boginią niezgody. Zeus znając jej kłótliwy charakter, nie kazał jej
posyład zaproszenia. W pewnym momencie Eris jednak zjawiła się nieoczekiwanie na weselu – przyszła, aby się
zemścid. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało się,
każda chciała, aby to ją ogłoszoną „tą najpiękniejszą”. Najgłośniej domagały się: Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała
mied jabłko dla siebie. Zeus rozsądził, że sędzią sporu pomiędzy boginiami będzie młody pasterz, Parys: której on
przyzna złote jabłko, ta je mied będzie.

Parys był synem Priama, króla Troi, miasta leżącego na wybrzeżu Azji Mniejszej. Na kilka dni przed jego urodzeniem
jego matka, Hekabe, miała sen, że wydała na świat płonącą żagiew, od której spłonęło całe miasto. Wróżbici orzekli,
że syn, którego urodzi, stanie się przyczyną zagłady paostwa. Noworodka oddano więc pasterzom, aby go wynieśli
między wąwozy i tam porzucili. Tak też się stało, ale w parę dni później jeden z owych pasterzy, przechodząc obok
miejsca, gdzie zostawiono dziecko, ujrzał, jak niedźwiedzica własną piersią karmiła Parysa. Wzruszył się i zabrał
chłopaka do domu. Pasąc trzody przybranego ojca wyrósł Parys na ślicznego pasterza, nic nie wiedział o swym
królewskim pochodzeniu.

Gdy boginie przybyły do niego na „sąd”, każda obiecywała mu co innego, zależnie od swej profesji. Hera – władzę
królewską, Atena – mądrośd, a Afrodyta – najpiękniejszą kobietę świata, Helenę, żonę Menelaosa, króla Sparty. Parys
bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie.

Niedługo po tym wydarzeniu urządzono w Troi publiczne igrzyska. Parys stanął do zawodów, a odniósłszy zwycięstwo
tak zjednał wszystkich urodą i wdziękiem, że wzięto go na dwór królewski. Po kilku dniach odkryła się tajemnica jego
pochodzenia. Stary król Priam płakał z radości, płakała Hekabe, zapomniano o złej wróżbie i przyjęto go Parysa do
grona książąt. Teraz młodzieniec mógł wykonad z dawna planowany zamiar. Dobrał sobie świtę dworzan i podążył
statkiem do Sparty.

Na dworze spartaoskim podejmowano gościa bardzo serdecznie, Menelaos przyjął królewicza trojaoskiego z
honorami. Tymczasem Parys porwał Menelaosowi jego żonę Helenę i odjechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało
na wieśd o tym, jak zamorski barbarzyoca podeptał święte prawa gościnności. Ogłoszono wojnę. Naczelne
dowództwo objął Agamemnon, brat Menelaosa. Grecy przybiwszy do brzegów Azji wysłali do Troi Odyseusza i
Menelaosa żądając wydania Heleny. Trojaoczycy odmówili wydania dziewczyny i zaczęła się wojna.Wojna trojaoska
trwała dziewięd lat. Akcja „Iliady” obejmuje ostatni rok trwania walk, od momentu sporu Achillesa z Agamemnonem
w sprawie Bryzeidy do pogrzebu Hektora.

TŁO HISTORYCZNE ILIADY
Jako najstarszy i zarazem bardzo obszerny grecki dokument pisany Iliada jest jednym z najważniejszych źródeł dla
historii i okresu przedarchaicznego i wczesnego okresu archaicznego w dziejach starożytnej Grecji, a także okresów
wcześniejszych. Zawarte w niej mity zawierają reminiscencje wydarzeo historycznych, a przedstawione przez nią
szczegółowe opisy życia Achajów i Trojaoczyków stanowią materiał do rekonstrukcji życia w Grecji homerowej i
przedhomerowej.

Najstarsza cywilizacja Grecji, kultura egejska z centrum na Krecie, zachowała się w pamięci Greków tylko jako
niejasne mity koncentrujące się wokół osoby króla Minosa. Ludy cywilizacji egejskiej nie posługiwały się językiem
greckim. Około XVI wieku p.n.e. tereny późniejszej Grecji, a następnie sama Kreta, padły łupem pierwszych plemion
greckich, z których największe znaczenie mieli Achajowie i Jonowie. Ludy te wykorzystując osiągnięcia cywilizacji
egejskiej zbudowały nową, pierwszą grecką cywilizację – kulturę mykeoską. Także ona zachowała się w pamięci
Greków niemal wyłącznie w mitach – w czasach cywilizacji mykeoskiej można umieścid wszystkie najważniejsze
greckie mity bohaterskie, rozgrywa się w nich także akcja Iliady.

W odróżnieniu od w dużej mierze pokojowej cywilizacji minojskiej, cywilizacja mykeoska miała charakter militarny.
Silna była w niej pozycja społeczna mężczyzny-wojownika. Typowe budowle są w pewnej mierze wzorowane na
kreteoskich pałacach, w odróżnieniu od nich stanowią jednak potężne fortyfikacje. Wyprawy wojenne i łupieskie
należały do głównych zajęd społeczeostwa mykeoskiego. Forma paostwowa to liczne, drobne królestwa, z obecnymi
przy tym silnie formami demokracji plemiennej. Do najważniejszych królestw należały Mykeny, Orchomenos i Tiryns
– Ateny nie miały jeszcze większego znaczenia, a liczne o nich wzmianki w Iliadzie są prawdopodobnie wstawkami
późniejszymi. Królami są najważniejsze postacie eposu: najpotężniejszy Agamemnon, jego brat Menelaos, władca
Myrmidonów Achilles czy król niewielkiej Itaki Odyseusz. Do XIX wieku kulturę mykeoską uważano za późniejszy
wymysł – ten stan rzeczy zmieniły przede wszystkim badania archeologiczne Heinricha Schliemanna, który głęboko
wierzył w prawdziwośd wiadomości przekazanych przez Homera. Chod wiele informacji o kulturze mykeoskiej
zawartych w Iliadzie dzięki odkryciom archeologicznym okazało się prawdą, nie są jednak prawdą same
przedstawione w niej wydarzenia. Odczytanie przez Michaela Ventrisa i Johna Chadwicka używanego przez
Mykeoczyków pisma lineranego B nie pozwoliło przypisad historyczności bohaterom Iliady i ich czynom.

W czasach, w których można lokowad akcję Iliady, kultura mykeoska chyli się już ku upadkowi. Świadczą o tym także
mity, które o wiele większą potęgę niż bohaterom spod Troi przypisują wcześniejszym pokoleniom herosów:
Heraklesowi, argonautom, Tezeuszowi. W samej Iliadzie znajduje to wyraz w wypowiedziach pamiętającego czasy
Heraklesa Nestora. Upadek rzeczywistej Troi nastąpił w XII wieku p.n.e., co zgadza się z obliczoną na podstawie Iliady
i innych mitów przez starożytnych filologów datą 1183/1184 p.n.e. Wkrótce jednak cywilizacja mykeoska upadła –
wkrótce po upadku Troi, w XII/XI wieku p.n.e. Zniszczyło je przybyłe prawdopodobnie z Bałkanów inne plemię greckie
– Dorowie. W odróżnieniu od używających brązu Achajów znali oni żelazo. Zajęli większośd Peloponezu, Kretę i wiele
wysp greckich. Jonowie, do których byd może należał Homer, pozostali na kontynencie greckim jedynie w Attyce –
większośd emigrowała, tworząc kolonie w Azji Mniejszej, z których najważniejszą był Milet. Dawne plemiona
achajskie przetrwały w rejonach oddalonych i zacofanych – w Arkadii i na Cyprze, a także w Beocji i Tesalii, gdzie
jednak nie stanowiły warstw rządzących.

Iliada opowiada nie tylko o ludach greckich, ale także o niegreckich Trojaoczykach, mieszkaocach warownej osady
Troja w Troadzie położonej na północno-zachodnim kraocu Azji Mniejszej, wzdłuż cieśniny Dardanele. Troada jest też
miejscem, gdzie toczy się akcja utworu i trwająca dziesięd lat wojna trojaoska. Położenie Troi jest wyróżnione z
punktu widzenia handlu i celów strategicznych, dlatego też Troada stawała się często ofiarą najazdów. Miasto
opisywane w Iliadzie lokalizuje się jako eksplorowane po raz pierwszy przez Heinricha Schliemanna stanowisko
archeologiczne na wzgórzu Hissarlik w widłach rzek Skamander i Simois. Odkryto tam kilka warstw osadniczych – nie
ustalono, która z nich jest Troją homerową, najczęściej wskazywano na warstwę siódmą lub szóstą. O pochodzeniu
mieszkaoców Troi nie wiadomo nic pewnego – mity łączą ich z Dardanami, Teukrami i Frygami.

Po upadku kultury mykeoskiej rozpoczął się kilkuwiekowy okres nazwany "ciemnymi wiekami Grecji". Pod koniec tego okresu
powstały poematy homeryckie. W Iliadzie i Odysei mieszają się odziedziczone po dawnych pokoleniach informacje o czasach
sprzed najazdu Dorów z przedstawieniem realiów czasów współczesnych ich twórcy. Szczególnie charakterystyczne są tutaj
występujące w Iliadzie wzmianki o żelazie, które w czasie zdobywania Troi z pewnością nie było znane Achajom. Świat społeczny
Iliady przejawia zarazem cechy kultury mykeoskiej i współczesnej Homerowi arystokracji jooskiej. Widoczne jest to w wyraźnym
w Iliadzie silnym napięciu między królami a arystokracją, co jest świadectwem zachodzącego w czasach Homera zmierzchu
monarchii. Także wiele scen rodzajowych to sceny z życia codziennego Greków VIII wieku p

Pieśń III PRZYSIĘGI. WIDOK Z MURU. POJEDYNEK ALEKSANDRA Z MENELAOSEM.
Za sprawą snu zesłanego na Agamemnona przez Zeusa dochodzi do walki pomiędzy Grekami i Trojaoczykami,
jednakże zostaje ona przerwana na rzecz pojedynku, jaki ma się odbyd pomiędzy Menelaosem i Parysem. Jego wynik
ma przesądzid o losach wojny, jak też o losach pięknej Heleny, o którą wojna się toczy. W kulminacyjnym momencie,
gdy szala zwycięstwa przechyla się na stronę Menelaosa, do gry wkracza bogini Afrodyta. Unosi ona Parysa i przenosi
go wprost do komnaty Heleny. Grecy uznają ten czyn za niehonorowy i domagają się zwrotu Heleny. Konflikt zaostrza
się, ponieważ Trojaoczycy nie chcą jej wydad Grekom.

Pieśń IV ZŁAMANIE PRZYSIĄG. AGAMEMNONA PRZEGLĄD WOJSK.
Bogowie na Olimpie nie są zgodni w sprawach wojny. Zeus popiera Trojaoczyków, natomiast Hera i Atena Greków.
Dochodzi do kłótni na tym tle. Pod namową Ateny, Trojaoczyk Pandar próbuje zabid Menelaosa. Strzała jednak nie
zabija Greka, a jedynie go rani. Ten incydent wystarczy jednak do tego, by zawieszenie broni pomiędzy zwaśnionymi
narodami zostało zerwane. Wojska greckie gotują się do walki. Następuje przegląd wojsk.

Pieśń VII POJEDYNEK HEKTORA Z AJAKSEM. POGRZEB POLEGŁYCH.
Dochodzi do kolejnego pojedynku, który rozgrywają pomiędzy sobą Ajaks i Hektor. Pojedynek ten nie przynosi
decydującego rozwiązania. Bitwa zaczyna słabnąd aż do ogłoszenia zawieszenia broni, by móc pogrzebad umarłych.
W tym czasie Grecy postanawiają także umocnid swój obóz.

Pieśń VIII PRZEGRANA BITWA.
Decyzją Zeusa bogowie od tej pory nie powinni wtrącad się w przebieg walki. Gdy wybucha ona na nowo, szala
zwycięstwa przechyla się mocno na stronę Trojan. Udaje im się zepchnąd Greków aż do okrętów na morzu.

Pieśń XI PRZEWAGI AGAMEMNONA.
Rankiem rozpoczyna się kolejna bitwa. Agamemnon dzielnie walczy i odnosi wiele zwycięstw, lecz w koocu zostaje
ranny. Także wielu innych dzielnych żołnierzy odnosi rany. Achilles, chcąc dowiedzied się o przebieg walki, wysyła na
pole bitwy swojego przyjaciela Patroklosa.

Pieśń XII BITWA O MUR.
Bitwa nabiera rozmachu i w koocu Trojaoczycyrozpoczynają szturm na umocnienia, które zbudowali Grecy,
ostatecznie zdobywając mur obronny wroga.

Pieśń XIII BITWA PRZY OKRĘTACH.
Bitwa przenosi się w okolice okrętów greckich. Bogowie z woli Zeusa mogą tylko biernie przyglądad się walce, co nie
wszystkim się podoba.

Pieśń XV POWTÓRNE ODPARCIE ATAKU OD OKRĘTÓW.
Zeus nakazuje Posejdonowi usunięcie się z pola walki. Trojaoczycy są bliscy wygrania. Hektor wspina się na jeden z
greckich okrętów i chce go podpalid, by uniemożliwid wrogowi ucieczkę.

Pieśń XVII PRZEWAGI MENELAOSA.
Rozpoczyna się walka o ciało Patroklosa. W koocu Menelaosowi udaje się je odebrad, ale Hektor zachowuje zbroję
Achillesa.

Pieśń XXI WALKA NAD RZEKĄ.
Achilles walczy z bogiem rzeki Skamandrem. Z pomocą podąża herosowi Hefajstos, który poskramia Skamandra.
Tymczasem Priam postanawia wycofad swoje wojska do miasta.

Pieśń XXII ŚMIERD HEKTORA.
Dochodzi do starcia pomiędzy Hektorem i Achillesem. Hektor nie słucha rozkazu Priama i zostaje przed murami
miasta. Wobec potęgi Achillesa opuszcza go jednak odwaga do walki. Podejmuje ją jednak za sprawą Ateny, która
wspiera go duchowo. Przed rozpoczęciem starcia Hektor prosi Achillesa, by ten, który zwycięży obszedł się godnie ze
zwłokami przegranego. Achilles nie chce nawet o tym słyszed. Walka jest długa i bardzo zacięta, odbywa się na
włócznie i miecze. Ostatecznie zwycięża Achilles, który postanawia wyładowad swoją złośd na zwłokach Hektora.
Bezcześci więc jego ciało, nie zważając na prośby umierającego Hektora. Masakrowane zwłoki syna wzmagają żal i
ból jego rodziców, którzy zmuszeni są na to patrzed. Śmierd męża opłakuje także Andromacha.