O

chrona pacjenta przed zakażeniami
wiąże się z utrzymaniem czystości

w pomieszczeniach zabiegowych i salach
chorych na odpowiednim poziomie dosto-
sowanym do ryzyka. Przy ocenie ryzyka
zakażenia związanego z powierzchnią na-
leży uwzględnić: powszechną obecność mi-
kroorganizmów, zdolność do przetrwania
na powierzchniach nieożywionych, drogi
przenoszenia drobnoustrojów, wirulencję
oraz zwiększającą się liczbę populacji drob-
noustrojów antybiotykoopornych.

Większość chorych w przychodniach,

szpitalach i placówkach opieki długoter-
minowej to osoby o osłabionej odporności,
dzieci i pacjenci geriatryczni, przegry-
wający w wojnie z bakteriami. Ryzyko
transmisji drobnoustrojów z zakażonych
powierzchni obejmuje także pracowników
służby zdrowia. Dlatego personel placówek
ochrony zdrowia ma za zadanie utrzyma-
nie czystości powierzchni na bezpiecznym
poziomie zarówno w interesie pacjentów,
jak i w swoim.

Drobnoustroje mają bardzo dużą zdolność

przeżycia na powierzchniach zarówno
w środowisku suchym,
jak i wilgotnym. Odpor-
ność na wysuszenie
wykazują między inny-
mi: Staphylococcus au-
reus, Streptococcus sp.,
Enterococcus sp., My-
cobacterium tuberculosis i wiele grzybów.
W środowisku wilgotnym bytują głównie
bakterie Gram-ujemne, np. Pseudomonas
sp., Klebsiella sp., Enterobacteriaceae, Aci-
netobacter sp. Salmonella sp. i inne.

Największe znaczenie w ocenie ryzyka

zakażeń mają powierzchnie bezpośrednio
kontaktujące się ze skórą (szczególnie rąk)
i błoną śluzową pacjentów i personelu, a tak-
że te, które zostały zanieczyszczone krwią
i innymi wydzielinami oraz wydalinami.

Zanieczyszczenia mogą być przenoszo-

ne na pacjentów, instrumenty medyczne,
aparaturę bezpośrednio lub przez ręce,
kurz czy ruch powietrza. Ryzyko zakażeń
dotyczy przeniesienia mikrobów nie tylko

z powierzchni bliskich pacjentowi, ale
także niekontaktujących się z nim bezpo-
średnio. Wszystkie powierzchnie dotykane
dłońmi personelu oraz zanieczyszczone
wydzielinami i wydalinami są obarczone
dużym ryzykiem zakażeń.

Do powierzchni, z którymi skóra ma

częsty kontakt, należą:
– powierzchnie robocze w pomieszcze-

niach zabiegowych (stoły operacyjne,
zabiegowe, blaty do przygotowywania
leków, stanowiska do pobierania mate-
riałów do diagnostyki itp.),

– wózki zabiegowe,
– uchwyty lamp zabiegowych, szafek i lodó-

wek w pomieszczeniach zabiegowych,

– stoły do pielęgnacji niemowląt,
– urządzenia medyczne (powierzchnie

zewnętrzne urządzeń, monitory, klawia-
tura, przewody),

– stojaki do kroplówek,
– łazienki i urządzenia sanitarne (umywal-

ki, wanny, brodziki, muszle klozetowe
wraz z otoczeniem,

– łóżka wraz z pościelą,
– szafki przyłóżkowe.

Dezynfekcja tych powierzchni ma szcze-

gólne znaczenie w przerwaniu transmisji
drobnoustrojów do pacjenta.

Wszelkie działania związane z dekonta-

minacją środowiska w zakładzie ochrony
zdrowia są skuteczne wtedy, gdy zostały
oparte na rzetelnym rozpoznaniu mikro-
biologicznym. Nie oznacza to powrotu do
badań środowiskowych wykonywanych
regularnie wiele lat temu. W otoczeniu cho-
rego znaleźć można te drobnoustroje, które
hodowane są z materiałów pobranych od
pacjentów. Podstawą rozpoznania jest więc
analiza wyników posiewów pobranych
od pacjentów w celach diagnostycznych
i racjonalnej antybiotykoterapii. Okresowa

analiza wyników badań mikrobiologicz-
nych pozwala ustalić drobnoustroje charak-
terystyczne dla oddziału i szpitala, ich opor-
ność i zjadliwość. Wiedza ta pozwala lepiej
zaplanować procesy dekontaminacji.

Najważniejsza jest profilaktyka, czyli

systematyczne, częste czyszczenie i de-
zynfekcja. Celem działań profilaktycznych
jest dekontaminacja bezpośrednio po
zabrudzeniu lub w możliwie najkrótszym
czasie, aby nie dopuścić do namnażania
się mikroorganizmów. Profilaktycznymi
działaniami są: częste mycie i dezynfek-
cja pomieszczeń, „czyszczenie czystego”,
dezynfekcja blatów w gabinetach zabie-
gowych przed rozpoczęciem i po zakoń-
czeniu każdej czynności, dezynfekcja
stołów zabiegowych po każdym pacjencie,
stojaków do kroplówek itp.

Dezynfekcja profilaktyczna jest często

nazywana dezynfekcją bieżącą, rutynową
lub dezynfekcją przy łóżku chorego.

Dezynfekcja celowana, nazywana także

interwencyjną, wykonywana jest w sytuacji
skażenia określonego obszaru i ma na celu
szybkie usunięcie zagrożenia. Obejmuje

obszar skażony i otoczenie
potencjalnie zagrożone. Jest
stosowana w przypadku
widocznego skażenia jako
dezynfekcja końcowa oraz
w sytuacjach wystąpienia
drobnoustrojów szczególnie

niebezpiecznych. Działaniem celowanym
jest dezynfekcja powierzchni zanieczysz-
czonej krwią, ropą lub innymi wydzielinami
i wydalinami organizmu człowieka.

Dezynfekcja końcowa jest stosowa-

na wobec powierzchni i przedmiotów,
z którymi miał kontakt zainfekowany
pacjent. Ma na celu takie przygotowanie
powierzchni, aby kontakt z nimi nie
stwarzał zagrożenia infekcją dla innego
pacjenta. Dezynfekcja końcowa obejmuje
swoim zasięgiem, zależnie od choroby lub
drobnoustroju chorobotwórczego, obszar
bliski pacjentowi lub wszystkie możliwe
powierzchnie i przedmioty, które mogły
zostać skażone.

W profilaktyce zakażeń szpitalnych największe znaczenie
mają: mycie i dezynfekcja rąk, racjonalna antybiotykoterapia
oraz sterylizacja narzędzi. Wpływ na liczbę zakażeń ma rów-
nież dezynfekcja powierzchni, ale jej związek z zakażeniami
jest trudniejszy do udokumentowania.

Dezynfekcja powierzchni

w zakładach leczniczych

najważniejsza jest profilaktyka,

czyli systematyczne, częste

czyszczenie i dezynfekcja

H

and cleaning and disinfection, sen-
sible antibiotic therapy and sterilisa-

tion of instruments are of great importance
in successfuly preventing the spread of
infections in hospitals. Surfaces disinfec-
tion also has influence over the number of
infections, but the very relation with that
is more difficult to prove.
Key words: infections, purity of a sur-
face, patients’ safety

24

OPM 11/2007

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

Metody i techniki dezynfekcji

Dominującą metodą w zakładach ochrony
zdrowia jest dezynfekcja manualna poprzez
zmywanie, przecieranie, spryskiwanie,
zanurzanie, wypełnianie płynem dezynfek-
cyjnym itp. Coraz częściej wykorzystywane
są maszyny dezynfekująco-myjące do łóżek
i sprzętu medycznego, basenów i innych
naczyń medycznych, butów oraz do instru-
mentów i sprzętu anestezjologicznego.

Są to techniki skuteczne w miejscach,

w których zapewniony jest kontakt zakażonej
powierzchni ze środkiem dezynfekcyjnym.
Można ich użyć do powierzchni i przed-
miotów odpornych na działanie wody.
W przypadku miejsc trudno dostępnych
i nieodpornych na dezynfekcję metodami mo-
krymi (wentylacja i klimatyzacja, sterownie,
aparatura nasycona elektroniką i instalacjami
elektrycznymi, meble drewniane lub z płyt
itp.) niezbędne są urządzenia do zamgławia-
nia, wytwarzające gaz lub „suchy aerozol”.

Czy wszystko trzeba dezynfekować?

Dekontaminacja powinna być dostosowana
do rozmiaru skażenia i stopnia zagrożenia
dla pacjentów i personelu. Zakres przepro-
wadzanych czynności zależy od: prawdo-
podobieństwa obecności drobnoustrojów
chorobotwórczych, ich zdolności do przeży-
cia w określonym obszarze, prawdopodobień-
stwa przeniesienia na pacjenta oraz stopnia
odporności immunologicznej pacjentów.

W planie higieny pomieszczenia są

podzielone na grupy ryzyka z zaleceniem
zakresu dekontaminacji, częstotliwości
i techniki działania. Plan higieny powinien
być tworzony odrębnie dla każdego zakładu
oraz być dostosowany do architektury, wy-
posażenia i rodzaju wykonywanych proce-
dur medycznych. Liczba stref i kwalifikacja
pomieszczeń do nich są różne w poszcze-
gólnych zakładach. W przychodni POZ-u
większość pomieszczeń należy do I strefy,
ale w przychodni specjalistycznej są z pew-
nością także pomieszczenia wysokiego ry-
zyka, szczególnie jeśli wykonywane są tam
zabiegi endoskopowe czy chirurgiczne.

Duże zróżnicowanie pod względem za-

grożenia występuje w szpitalach. Są tam po-
mieszczenia wszystkich stref. Podany wyżej
podział dotyczy większości szpitali o ty-
powym profilu wykonywanych procedur.

W szpitalach wykonujących przeszczepy
oraz leczących pacjentów o szczególnie
niskiej odporności tworzy się dodatkowe
strefy odpowiednie do zagrożenia.

Występują różnice w kwalifikacji po-

mieszczeń do określonej strefy w różnych
krajach. Wg wytycznych Instytutu Roberta
Kocha dotyczących dezynfekcji powierzchni
stacja dializ i sale porodowe zaliczane są do
strefy I jako obszar niskiego ryzyka, natomiast
w Polsce zalicza się je do strefy III, czyli obsza-
ru wysokiego ryzyka. Wszystko zależy od wa-
runków w danym oddziale i szpitalu. Zakres
i metody dekontaminacji dla poszczególnych
stref są dostosowane do zagrożenia.

Planowanie procesów

dekontaminacji

Czynności wykonywane w strefach powin-
ny być dostosowane do ryzyka związanego
z ich kontaminacją. Ciągi komunikacji
ogólnoszpitalnej, pomieszczenia admini-
stracyjne, handlowe, świetlice itp. nie sta-
nowią zagrożenia, jeżeli są czyste. Podob-
nie wiele pomieszczeń w przychodniach,
mimo przebywania w nich ludzi chorych,
nie stanowi zagrożenia. Wystarczającym
zabiegiem jest czyszczenie, a dezynfekcja
ogranicza się do miejsc narażonych na
przeniesienie drobnoustrojów przez ręce.

Powierzchnie aparatów w oddziałach

i poradniach nie stanowią zagrożenia,
jeśli są czyste i nie mają bezpośredniego
kontaktu z uszkodzoną tkanką lub z błoną
śluzową. W planie zabiegów sanitarnych
największą uwagę powinno się zwrócić
na pokrętła, klawiaturę, uchwyty. Części
kontaktujące się bezpośrednio ze zdrową
skórą pacjenta, jak np. stetoskopy, mankiety
aparatów do mierzenia ciśnienia, końcówki
aparatów EKG, stanowią małe zagrożenie
i wymagają dezynfekcji w przypadku skóry
zmienionej chorobowo. Powinny być syste-
matycznie czyszczone.

Problem termometrów jest właściwie roz-

wiązany. Wprowadzenie elektronicznych
urządzeń pomiaru temperatury wymaga
założenia jednorazowej osłonki, która
chroni pacjenta przed zakażeniem. Wielu
producentów (nie wszyscy) dopuszcza do-
datkowo przetarcie alkoholem, ale należy
zapoznać się z instrukcją obsługi w części
dotyczącej czyszczenia i dezynfekcji.

Powierzchnie niemające kontaktu z cho-

rym stanowią minimalne zagrożenie.
Należą do nich: podłogi, ściany, powierzch-
nie mebli. Częstotliwość wykonywania
zabiegów czyszczenia i dezynfekcji zależy
od intensywności ich eksploatacji i stopnia
zabrudzenia, a także od zagrożenia dla
pacjentów i personelu.

Intensywność zabiegów czyszczenia i de-

zynfekcji w bloku operacyjnym jest dużo
większa niż w oddziałach. Powierzchnie
dużego ryzyka w bloku operacyjnym to: sto-
ły operacyjne, aparatura, wózki, rolki i pod-
nośniki do przekładania pacjentów, ściany
oraz wszystkie miejsca dotykane rękami są
zanieczyszczone substancjami. Na aparaturę
dodatkowo nakłada się jałowe osłony.

W pomieszczeniach strefy IV istnieje

szczególne ryzyko zakażenia personelu.
Dezynfekcja powinna być wykonywana
na bieżąco, w trakcie pracy. Dotyczy to
szczególnie powierzchni dotykanych ręka-
mi. Często personel lekceważy zagrożenie,
tłumacząc to stosowaniem rękawiczek
ochronnych. Nie zawsze jednak przebywa
w pomieszczeniu w rękawicach, wiele
czynności wykonywanych jest gołymi
rękami, co zagraża przeniesieniem drob-
noustrojów z zakażonych powierzchni na
pracowników i dalej na pacjentów.

Chemiczne środki dezynfekcyjne

Dobór środków do dezynfekcji powierzch-
ni powinien uwzględniać następujące
czynniki:
1. rodzaj i rozmiar zagrożenia, czyli anali-

za wyników badań mikrobiologicznych,
rozpoznanie przeciwnika, jego ilości
i oporności,

2. ryzyko zakażenia pacjentów: odporność

immunologiczna, rodzaj kontaktów
z pacjentem (inwazyjność terapii),
możliwość i drogi przeniesienia drob-
noustrojów na pacjenta oraz otoczenie,

3. właściwości środka dezynfekującego:

– spektrum działania,
– parametry: stężenie, czas uzyskania

efektu mikrobójczego, temperatura,

– skład chemiczny,
– wrażliwość na substancje organiczne

w dezynfekowanym obszarze, np.
reakcja w kontakcie z krwią i innymi
wydzielinami i wydalinami,

Czyszczenie

Czyszczenie jest procesem usuwania zanieczyszczeń substancji or-
ganicznych, chemicznych, kurzu, a także drobnoustrojów za pomocą
wody i detergentów lub innych substancji myjących, z wykorzystaniem
różnych metod i technik (manualne, maszynowe, mycie, przecieranie
na wilgotno, szorowanie, wodą lub parą pod ciśnieniem itp.). Można
w ten sposób zredukować liczbę drobnoustrojów o ok. 50-80%. Jest
to proces niestandaryzowany, którego skuteczność jest ograniczona,
ponieważ część flory pozostaje i są to mikroorganizmy najbardziej
odporne na zmiany w otoczeniu, a więc posiadające dużą zdolność
adaptacji do warunków środowiska.

Dezynfekcja

Dezynfekcja jest procesem, którego celem jest redukcja liczby
drobnoustrojów zdolnych do rozmnażania się, poprzez zabicie lub
zahamowanie rozwoju, prowadzącym do uzyskania bezpiecznych
przedmiotów, sprzętu i powierzchni.
Drobnoustroje znajdujące się w otoczeniu szukają najlepszych
warunków rozwoju. Nie mają dużych wymagań – pożywieniem jest
brud zawierający substancje organiczne, do tego trochę wilgoci
i w ciągu 8 godzin z 1 komórki powstaje średnio 1 000 000 bakterii.
Dekontaminacja otoczenia szpitalnego musi więc być prawidłowo
zaplanowana i przeprowadzona.

26

OPM 11/2007

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

– toksyczne działanie na pacjentów

i personel,

– wpływ na dezynfekowane powierzch-

nie, możliwość wystąpienia reakcji
z niektórymi materiałami,

– stabilność roztworu,
– ekonomiczność,
– wpływ na środowisko.

Przez kilkadziesiąt lat szpitale i przy-

chodnie kojarzyły się z zapachem lizolu
i chloru. Potem nastąpiła era preparatów
z aldehydem glutarowym. W ostatnich
latach preparaty aldehydowe stosowane są
rzadko ze względu na silny zapach i działa-
nie drażniące, czasem alergenne.

Najczęściej stosuje się preparaty zawie-

rające czwartorzędowe zasady amoniowe,
związki uwalniające tlen i chlorowce. Do
szybkiej dezynfekcji małych powierzchni
używane są środki alkoholowe.

Aldehydy

W środkach do powierzchni najczęściej
używany jest aldehyd glutarowy i gliok-
sal. Nie można stosować preparatów
zawierających formaldehyd z powodu
silnego działania drażniącego i toksycz-
nego. Aldehyd glutarowy i glioksal mogą
być wykorzystywane do dezynfekcji koń-
cowej pomieszczeń, w których nie ma
pacjentów i personelu, szczególnie przy
likwidacji drobnoustrojów o dużej opor-
ności. Ryzyko oporności na aldehydy jest

znikome, pod warunkiem stosowania za-
sad prawidłowej dezynfekcji. Aldehydy
mają jednak wiele niekorzystnych cech.
Najważniejsza to koagulacja protein,
a tym samym utrwalanie biofilmu. De-
zynfekcja aldehydami jest skuteczna na
czystych powierzchniach. Wymaga to
dokładnego oczyszczenia przed dezyn-
fekcją i zastosowania preparatów w miej-
scach, w których można zagwarantować
wcześniejsze usunięcie biofilmu. Prepa-
raty zachowują aktywność w obecności
zanieczyszczeń biologicznych, słabo
jednak penetrują w skoagulowanych
zanieczyszczeniach. Aldehyd glutarowy
i glioksal wykazują działanie toksyczne
i drażniące. Inne aldehydy (bursztynowy,
ortoftalowy) są składnikami preparatów
do narzędzi.

Zgodność materiałowa: aldehydy są

dobrze tolerowane przez powierzchnie wy-
konane ze szkła, ceramiczne, chromowane
i chromoniklowe, a także lakierowane olej-
no, laminowane itp. Zła tolerancja dotyczy
niektórych tworzyw wchodzących w skład
aparatury medycznej oraz stali niezabez-
pieczonej powłokami ochronnymi.

Czwartorzędowe związki

amoniowe (QAC)

QAC wchodzą w skład wielu preparatów
złożonych i funkcjonują jako samodziel-
ne dezynfekanty. Są chętnie używane,

ponieważ można je stosować w obec-
ności pacjentów, często mają dodatki
zmniejszające napięcie powierzchniowe,
w rezultacie łączą własności dezyn-
fekcyjne i myjące. Bardzo często przy
zakupie większą wagę przywiązuje się
do skuteczności mycia tych preparatów,
zapominając o podstawowym celu, ja-
kim jest zabicie drobnoustrojów. Czyste
powierzchnie można uzyskać niższym
nakładem, kupując detergenty. QAC
mają ograniczone spektrum działania,
są skuteczne wobec bakterii Gram-
-dodatnich, ale już podatność bakterii
Gram-ujemnych, grzybów i wirusów
lipofilnych jest zróżnicowana. Prątki,
formy przetrwalnikowe i wirusy hyro-
filne są oporne.

QAC tworzą kompleksy z proteinami,

co osłabia ich działanie, zmniejszając
ilość substancji czynnej w zabrudzonym
roztworze. Nie usuwają biofilmu.

Zgodność materiałowa: bardzo dobra

tolerancja przez większość materiałów
powoduje, że bez sprawdzenia używa się
ich do dezynfekcji aparatury. Tymczasem
niektórzy producenci zakazują QAC
do ekranów, przewodów i innych ele-
mentów wykonanych z tworzyw sztucz-
nych. Ostrożnie należy je stosować na
powierzchnie ze stali, np. z uszkodzoną
powłoką malowaną olejno czy proszkowo,
ponieważ mogą wywołać korozję.

DOTRZYMUJEMY OBIETNIC

ZAUFAJ NAM

Kompletna oferta

w zakresie sterylizacji

i dezynfekcji w szpitalu,

zakładzie farmaceutycznym,

laboratorium.

GETINGE POLAND Sp. z o.o.

02-387 WARSZAWA, ul. LIROWA 27

tel./fax [phone]÷28

serwis 022 882 06 29

e-mail: [e-mail], www.getinge.pl

27

OPM 11/2007

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

Aktywny chlor

Preparaty zawierające aktywny chlor, takie
jak chloramina B i T, podchloryn sodu,
dichloroizocyjanian sodowy, są stosowane
od wielu lat, mimo nieprzyjemnego zapa-
chu i własności korodujących metale. Mają
jednak korzystne własności, a szczególnie
ważna jest skuteczność wobec wirusów. Są
także bakteriobójcze. Niektóre są także grzy-
bobójcze. Związki uwalniające chlor reagują
z krwią i płynami ustrojowymi, zmniejszając
tym samym aktywność. Bardzo często wyko-
rzystywany jest podchloryn, który – wiążąc
się z krwią – rozkłada proteiny i rozpuszcza
zanieczyszczenia. Dzięki temu może być wy-
korzystany do likwidacji biofilmu. Podobne
własności wykazują preparaty zawierające
dichorocyjanurany.

Środki dezynfekujące uwalniające chlor

są nietrwałe w koncentracie, a jeszcze
mniejszą trwałość wykazują roztwory
użytkowe. Wymagają przygotowania ex
tempore przed użyciem i częstej zmiany
roztworów. Są stosowane jako standardowy
preparat do pomieszczeń i urządzeń sani-
tarnych. W salach operacyjnych i innych
pomieszczeniach najczęściej są używane do
dezynfekcji końcowej, a także do bieżącej
dezynfekcji w przypadku chorych zakażo-
nych salmonellą i wirusami żółtaczki.

Zgodność materiałowa: dobra toleran-

cja powierzchni ceramicznych, szklanych,
większości syntetycznych wykładzin
podłogowych. Uszkadzają powierzchnie
ze stali i aluminium, niektóre także z gumy
i tworzyw sztucznych.

Związki nadtlenowe

Środki dezynfekcyjne z aktywnym tlenem
(nadboran sodowy i TAED, nadsiarczan

potasu, kwas nadoctowy, nadtlenek
wodoru, monoperoksyftalan magnezu)
działają bakteriobójczo, grzybobójczo,
niektóre także prątkobójczo i wirusobój-
czo. Najsilniej działa kwas nadoctowy,
który w roztworach występuje z nadtlen-
kiem wodoru. Szerokie spektrum, także
sporobójcze, oraz silne własności roz-
puszczające zanieczyszczenia organiczne
powodują, że najlepiej usuwa biofilm,
rozkłada agregaty komórkowe i otoczki
śluzowe. Pozostałe substancje czynne
są najczęściej używane do dezynfekcji
narzędzi. Mają także zastosowanie w de-
zynfekcji powierzchni aparatury i sprzętu
oraz dużych powierzchni.

Zgodność materiałowa: dobra toleran-

cja przez stal chromowaną, szkło, gumę
i większość tworzyw sztucznych oraz
materiałów ceramicznych. Nie powinny
być stosowane do dezynfekcji aluminium,
ostrożnie należy się obchodzić w obecno-
ści miedzi i mosiądzu.

Alkohole

Podstawowymi składnikami środków
dezynfekujących są: alkohol etylowy,
propanol i izopropanol. Jako uzupełnienie
stosuje się alkohol benzylowy, fenoksyeta-
nol i fenoksypropanol, a także substancje
z innych grup, jak np. QAC i aldehydy.
Spektrum działania obejmuje bakterie,
prątki i grzyby oraz niektóre wirusy.
Warunkiem jest utrzymanie wysokiego
stężenia alkoholu. Alkohol denaturuje
białka i utrwala zanieczyszczenia, dlatego
zasadą jest dezynfekcja oczyszczonych
powierzchni. Personel często popełnia
błąd, wykonując dezynfekcję alkoholem
zanieczyszczonych krwią stołów labora-

toryjnych, wózków zabiegowych i blatów
roboczych w pokojach zabiegowych.

Preparaty alkoholowe mogą być rozpro-

wadzane w postaci aerozolu lub przez ście-
ranie i zmywanie. Aerozol alkoholu powi-
nien być używany wyłącznie w miejscach
trudno dostępnych. Często jest nadużywa-
ny, stwarzając zagrożenie, ponieważ pod-
czas spryskiwania odrywa drobnoustroje
i cząstki brudu z powierzchni, które unoszą
się w powietrzu razem z aerozolem, dostają
się na skórę, do oczu i układu oddechowego
ludzi znajdujących się w pobliżu, a osiada-
jąc, zakażają inne powierzchnie. Dlatego
najbezpieczniej przecierać lub zmywać
powierzchnie zwilżoną alkoholem ścierką.
Uzyskuje się wówczas równomierne pokry-
cie powierzchni preparatem, a tym samym
gwarancję skuteczności i bezpieczeństwa.
Alkoholowe środki dezynfekcyjne są prze-
znaczone do małych powierzchni, tzn. nie
większych niż 2 m

2

, ponieważ po zastoso-

waniu na dużych powierzchniach stężenie
oparów jest szkodliwe dla ludzi. Urządzenia
elektryczne podczas dezynfekcji powinny
być wyłączone, aby nie doszło do zapłonu
par alkoholu.

Zgodność materiałowa: dobra toleran-

cja na powierzchniach trwałych: ze stali
nierdzewnej, szkła i ceramiki. Uszkadzają
przedmioty i powierzchnie wykonane
z gumy, polimetakrylanu metylu (różne
rodzaje pleksi), poliwęglanów i wielu
innych tworzyw sztucznych.

W skład preparatów do dezynfekcji

wchodzą także inne substancje czynne,
takie jak związki fenolowe, mają one
jednak ograniczone znaczenie z powodu
wąskiego spektrum działania i znacznej
toksyczności.

Strefa I

ogólnej czystości medycznej

Strefa II

czystości ciągłej

Strefa III

czystości zmiennej

Strefa IV

ciągłego skażania

Obszary

pozbawione ryzyka

Obszary

niskiego ryzyka

Obszary wolne od flory

patogennej

Obszary wysokiego

ryzyka podlegające

często kontaminacji

Obszar bardzo

wysokiego ryzyka

Obszar

szczególnego ryzyka

klatki schodowe,

korytarze, biura,

sale odwiedzin,

sale wykładowe,

pomieszczenia

handlowe

i gastronomiczne,

pomieszczenia

techniczne, szatnie

sale chorych o normalnej

odporności, korytarze

wewnątrz oddziału,

gabinety niezabiegowe

w ambulatoriach, poczekalnie,

zakład radiologii, rehabilitacji,

pokoje lekarskie i socjalne

w oddziałach, pomieszczenia

sanitarne

magazyny

materiałów czystych:

bielizny, opakowań

sterylizacyjnych,

apteczne itp.,

magazyny materiałów

sterylnych

bloki operacyjne, sale

zabiegowe, opatrunkowe

pooperacyjne,

intensywna terapia,

stacja dializ, sale

chorych o obniżonej

odporności, oparzonych,

z dużymi urazami

pomieszczenia dla

chorych zakaźnie,

pomieszczenia

izolacji

pomieszczenia, w których

istnieje duże ryzyko zakażenia

personelu: laboratoria,

strefy brudne w centralnej

sterylizacji i pralni, brudowniki,

pomieszczenia składowania

i utylizacji odpadów, zakład

patologii

Tabela 1. Strefy zagrożeń (przykład)

Strefa I

ogólnej czystości medycznej

Strefa II

czystości ciągłej

Strefa III

czystości zmiennej

Strefa IV

ciągłego skażania

Obszary

pozbawione ryzyka

Obszary

niskiego ryzyka

Obszary wolne od flory

patogennej

Obszary

wysokiego ryzyka

Obszary bardzo

wysokiego ryzyka

Obszary

szczególnego ryzyka

wszystkie

powierzchnie:

czyszczenie

wszystkie powierzchnie:

czyszczenie i dezynfekcja

powierzchni kontaktujących

się ze skórą i dłońmi

czyszczenie

i dezynfekcja

czyszczenie

i dezynfekcja

powierzchni

dużego ryzyka,

inne powierzchnie:

czyszczenie

czyszczenie

i dezynfekcja

powierzchni

dużego ryzyka,

inne powierzchnie:

czyszczenie

czyszczenie i dezynfekcja

powierzchni dużego ryzyka,

inne powierzchnie: czyszczenie

Tabela 2. Zakres dekontaminacji w strefach

28

OPM 11/2007

TECHNIKA – TECHNOLOGIA

Warunki prawidłowej dezynfekcji

Na skuteczność dezynfekcji wpływa zacho-
wanie parametrów: stężenia, czasu, tempe-
ratury i trwałości roztworów użytkowych
i koncentratów.

Zbyt niskie i za wysokie stężenia mogą

wpływać na selekcjonowanie szczepów
opornych. Optymalną temperaturą dla
większości środków jest 20°C. Jest to
podstawowa temperatura badania sku-
teczności i powinna być zachowana
przez użytkowników. Wiele preparatów
w temperaturze powyżej 30°C traci swoje
własności bójcze. Niestety zdarza się, że
personel do rozcieńczania używa wody
ciepłej, zwłaszcza gdy roztwór przeznaczo-
ny jest do manualnych procesów.

Warunki przechowywania koncentratów

dezynfekcyjnych są najczęściej zapisane
w ulotkach, a przede wszystkim w karcie
charakterystyki. Najczęściej wymagane
są pomieszczenia suche, o temperaturze
od 15°C do 25°C, z dala od źródła ciepła,
ognia itp.

Roztwory użytkowe mają być świeże,

przygotowane na krótko przed użyciem.
Często dystrybutorzy informują o długim
okresie trwałości roztworów użytkowych,
ale nie jest to poparte badaniami. Należy
zwrócić szczególną uwagę na preparaty
chlorowe i nadtlenowe, które są nietrwałe
i muszą być często wymieniane. Długie
przechowywanie roztworów
stwarza także ryzyko rozmra-
żania się w nich drobnoustro-
jów. Dotyczy to zwłaszcza
czwartorzędowych związ-
ków amoniowych, w których
znajdowano drobnoustroje.
Niebezpieczeństwo skaże-
nia roztworów użytkowych
jest spowodowane tym, że
pojemniki do przechowywania roztworów
są z reguły źle przygotowane – nieumyte,
najwyżej opłukane pobieżnie, mokre, zbyt
rzadko wymieniane. Panuje powszechne
przekonanie, że dezynfekant poradzi sobie
z drobnoustrojami i brakiem staranności
personelu.

Środków dezynfekujących nie wolno

mieszać ze sobą, nawet jeśli zawierają
podobne składniki, jak również nie można
dodawać detergentów. Związki chemiczne
substancji czynnych i dodatkowych reagu-
ją ze sobą i niszczą działanie preparatu.

Urządzenia dezynfekujące

W dezynfekcji można także wykorzystać
maszyny wytwarzające aerozol, mgły i pary.
Przykładem są tu opryskiwacze ciśnieniowe
wytwarzające aerozol środka dezynfeku-
jącego, który – opadając na powierzchnię
– niszczy drobnoustroje. Wielkość wy-
twarzanych kropli jest różna, zależnie od
zasady działania urządzenia. Znane są
generatory mikroaerozoli o wielkości kropli
≤ 3 μm. Kolejną propozycją są dyfuzory

wytwarzające mgłę o niskiej wilgotności
z preparatów alkoholowych lub wodnych
roztworów niektórych środków dezyn-
fekcyjnych oraz systemy tzw. suchej mgły.
Znane są także urządzenia wytwarzające
pary ozonu oraz nadtlenku wodoru.

Maszyny czyszczące i rozpylające środki

dezynfekcyjne pełnią funkcję pomocniczą.
Nie są w stanie zastąpić pracownika, mogą
tylko usprawnić jego pracę. Są szczególnie
przydatne w pomieszczeniach zawiera-
jących dużo miejsc niedostępnych do
rutynowych technik dekontaminacji lub
skażonych szczególnie niebezpiecznymi
patogenami, które wymagają radykalnych
działań. Przed kilku laty panowała plaga
straszenia ludzi proszkiem pozorującym za-
wartość Bacillus anthracis. Pierwsza akcja
straży pożarnej w Gdańsku dotyczyła bu-
dynku telewizji. Poproszono mnie o pomoc,
ale znajomość preparatów o działaniu spo-
robójczym nie wystarczyła w pomieszcze-
niach wypełnionych sprzętem elektronicz-
nym, plątaniną kabli, kanałami klimatyzacji
itp. Brakowało nam takich urządzeń, które
pozwoliłyby zdezynfekować pomieszczenia
wraz z wyposażeniem.

Opisane maszyny mają swoje ogranicze-

nia – mogą być stosowane tylko w miejscu,
w którym wytwarzany czynnik dezynfek-
cyjny nie zagraża ludziom i skąd może być
bezpiecznie ewakuowany. Pomieszczenia

dezynfekowane muszą być uszczelnione,
należy także zabezpieczyć systemy wen-
tylacyjne przed penetracją aerozoli lub
mgły do innych pomieszczeń. Stosowane
w nich środki dezynfekcyjne to kwas
nadoctowy z nadtlenkiem wodoru lub
sam nadtlenek wodoru, ozon wytwarzany
z użyciem łuku elektrycznego, alkohole,
a także aldehydy.

Organizacja pracy

i kontrola jakości

Procesy czyszczenia i dezynfekcji po-
wierzchni są trudne do kontroli. Najważ-
niejsze jest ludzkie oko. Ocena wzrokowa
czystości musi być poparta znajomością
miejsc ryzyka, czyli rezerwuarów drobno-
ustrojów i dróg przenoszenia. Skrupulatne
sprawdzanie miejsc trudno dostępnych,
często kontaktujących się ze skórą, wil-
gotnych, trudnych do oczyszczenia wy-
maga znajomości pomieszczeń objętych
dekontaminacją. Dla każdego obszaru,
a jeśli trzeba – każdego pomieszczenia,
powinien być przygotowany wykaz prac

do zrobienia dla personelu sprzątającego,
w którym zaznaczne są prace wykonane
i kontrole. Kontroli podlegają także płyny
dezynfekcyjne oraz sprzęt do mycia i de-
zynfekcji.

Posiewy mikrobiologiczne, niegdyś

popularne, wykonuje się tylko w przypad-
kach uzasadnionych, z miejsc podejrza-
nych o zakażenie, a także podczas kontroli
po wykonaniu dekontaminacji.

Ocena mikrobiologiczna powierzchni

jest trudna. Brakuje przede wszystkim
standardów czystości powierzchni i metod
kontroli.

Służby epidemiologiczne szpitali i utrzy-

mania czystości powinny być systematycz-
nie szkolone. Posiadając wiedzę, są w stanie
ustalić standardy czyszczenia i dezynfekcji
w zależności od ryzyka infekcji.

Podsumowanie

Niewystarczające lub źle przeprowadzone
procesy mycia i dezynfekcji stanowią za-
grożenie dla pacjentów i personelu. Z tego
powodu personel, któremu powierza
się te prace, powinien być odpowiednio
dobrany i przeszkolony. Praca personelu
wykonującego dekontaminację powierzch-
ni musi być nadzorowana i na bieżąco
korygowana.

Podstawą racjonalnej dekontaminacji

są plany higieny opracowane dla pojedyn-

czych komórek i całe-
go zakładu w oparciu
o rozpoznanie mikro-
biologiczne. Jakość
procesów jest zależna
od działań organiza-
cyjnych oraz wypo-
sażenia w sprzęt do
mycia i dezynfekcji,
urządzenia dozujące.

Nadzór merytoryczny wymaga wiedzy
z zakresu mikrobiologii, chemii i materia-
łoznawstwa. To zadanie dla fachowców,
a nie dla przypadkowych pracowników.

Zlecanie wykonania usługi firmie

zewnętrznej nie zwalnia zakładu z odpo-
wiedzialności za jakość dekontaminacji.
Wykonawcy zawsze deklarują należyte
wykonanie usługi, czystość i bezpie-
czeństwo mikrobiologiczne. Musi być
jednak fachowy nadzór zleceniodawcy.
Nakładanie tego obowiązku na pielę-
gniarki oddziałowe ogranicza kontrolę
do ogólnej oceny czystości, ponieważ
ich zadania powinny koncentrować się
na organizacji i nadzorze opieki nad
pacjentem.

‰

MGR

E

LŻBIETA

K

UTROWSKA

kierownik Zakładu Sterylizacji

Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha Adalberta

w Gdańsku

Piśmiennictwo u autorki i w OPM+
(www.medyczny.elamed.pl).

plan higieny powinien być tworzony

odrębnie dla każdego zakładu

oraz być dostosowany do architektury,

wyposażenia i rodzaju wykonywanych

procedur medycznych

30

OPM 11/2007

TECHNIKA – TECHNOLOGIA