Elżbieta Kutrowska
Kierownik Zakładu Sterylizacji
Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha w Gdańsku
Tel. 058 / 76 84 422

Chemiczne środki dezynfekcyjne do powierzchni i narzędzi
Chemical disinfectants for surfaces and instruments

Streszczenie
Zakłady opieki zdrowotnej są przedstawiane w mediach jako miejsca niebezpieczne z powodu
skażenia mikrobiologicznego. Eliminacja zagrożenia jest trudna z powodu licznych
rezerwuarów drobnoustrojów i doskonałych warunków rozwoju. Ciepło, wilgoć i pożywka w
postaci zanieczyszczeń sprzyjają tworzeniu się biofilmu. Dekontaminacja ma przywrócić i
utrzymać bezpieczeństwo mikrobiologiczne środowiska. Skuteczne mogą być tylko działania
zaplanowane, w których metody i środki prowadzą do uzyskania redukcji liczby
drobnoustrojów do poziomu właściwego do określonego zastosowania.
Ś

rodki dezynfekujące są tylko jednym z narzędzi dekontaminacji. Ich stosowanie musi być

połączone z innymi czynnościami prowadzącymi do zmniejszającymi zagrożenie.

Summary
Health care institutions are presented in media as dangerous places, because of
microbiological contamination. The elimination of this danger is difficult due to many
microorganisms and excellent conditions of their development. Heat, dampness and medium
in the form of pollution are conductive to the formation of biofilm. Decontamination should
restore and keep microbiological safety of environment. Only planned actions could be
effective, in which methods and means lead to gaining reduction of the microorganisms
number to level specific for determined application. Disinfectants are only one method of
decontamination. Its using must be connected with other actions that lead to reduce danger.


Słowa kluczowe/ Key woords
Dekontaminacja – decontamination
Obszar medyczny – medical area
Skuteczność mikrobiologiczna – Microbiological efficiacy
Kompatybilność materiałowa – Material compatibility

Ryzyko infekcji przez wiele lat wiązano ze szpitalem, obecnie wiadomo, że jest stałym
zagrożeniem w placówkach medycznych, niezależnie od wielkości. Wiąże się z rodzajem
zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych oraz używanymi do wykonania procedur
instrumentami i sprzętem medycznym. Bezpieczeństwo pacjentów i personelu zależy przede
wszystkim od wiedzy pracowników, doboru metod dekontaminacji i środków
dezynfekujących.
Podstawą wszelkich działań jest znajomość zagrożenia, czyli ustalenie rodzaju i stopnia
kontaminacji. Źródłem informacji jest rejestr zakażeń i badania mikrobiologiczne materiałów
pobranych od pacjentów. Dzięki temu wiemy jakie drobnoustroje są w środowisku i jaki jest
rozmiar zagrożenia. Możemy też przewidzieć potencjalne rezerwuary patogenów. Informacji
o miejscach ryzyka dostarczają też badania mikrobiologiczne wykonane podczas dochodzeń
epidemiologicznych. Takie punkty krytyczne powinny być na bieżąco monitorowane, aby nie
dopuścić do zagrożenia infekcjami.

Zakres dekontaminacji a rozmiar zagrożenia

Postępowanie z narzędziami, sprzętem medycznym i powierzchniami zależy od stopnia
ryzyka związanego z ich stosowanie, co określa kwalifikacja Spauldinga:

1.

Grupa A – dużego zagrożenia – sprzęt inwazyjny naruszający ciągłość tkanek i
mający kontakt z ranami i naturalnie jałowymi jamami ciała oraz ze spojówkami i
ś

luzówkami.

Dla tej grupy wymagana jest sterylizacja, a dezynfekcja jest jednym z kroków w procesie
przygotowania. W wyjątkowych przypadkach, dla sprzętu ulegającego uszkodzeniu
podczas sterylizacji, dopuszcza się dezynfekcję wysokiego poziomu, obejmującego
bakterie, grzyby, prątki, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe oraz spory

2.

Grupa B – średniego zagrożenia – sprzęt mający kontakt z nieuszkodzonymi błonami
ś

luzowymi, sprzęt przeznaczony dla pacjentów z chorobami infekcyjnymi oraz sprzęt

zanieczyszczony materiałami organicznymi (baseny, kaczki, miski do mycia, naczynia
itp.), powierzchnie tzw. dotykowe, czyli takie, które przez częste dotykanie rękami
personelu i pacjentów są nośnikiem drobnoustrojów (blaty szafek przyłóżkowych,
klamki, słuchawki telefoniczne, uchwyty szafek, poręcze itp.) oraz powierzchnie w
otoczeniu pacjentów z immunosupresją, np. po przeszczepie

W tej grupie poziom dezynfekcji powinien być dostosowany do zagrożenia. Powierzchnie
przeznaczone dla pacjentów z uszkodzoną odpornością powinny być dezynfekowane
preparatami o spektrum: bakterie, prątki, grzyby, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe (w tym
poliowirus). Pozostałe powierzchnie i sprzęt powinny mieć spektrum dezynfekcji obejmujący
bakterie, prątki, grzyby, wirusy minimum osłonkowe (HBV, HCV, HIV, Rotawirus,
Vaccinia), a najlepiej adenowirus (bezosłonkowy).

3.

Grupa C – małego zagrożenia – sprzęt kontaktujący się ze zdrową skórą chorego
(termometry, słuchawki lekarskie, mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia,
elektrody aparatów ekg, głowice usg z wyłączeniem okulistycznych, rektalnych i
dopochwowych itp.)

Powierzchnie i sprzęt małego ryzyka wymagają dezynfekcji w zakresie: baterie, grzyby.

4.

Grupa D – minimalnego zagrożenia – powierzchnie znajdujące się w otoczeniu
pacjentów, ale nie mające z nim bezpośredniego kontaktu.

Podłogi, ściany, wyposażenie nie mające bezpośredniego kontaktu z ranami i miejscami
zmienionymi chorobowo nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla pacjentów i
wymagają przede wszystkim utrzymania w czystości, czyli zabiegów sanityzacji. W
niektórych miejscach niezbędna jest dezynfekcja z użyciem preparatów o spektrum
bakterie i grzyby.

Badanie skuteczności działania
W skład preparatów wchodzą substancje czynne, niszczące drobnoustroje i dodatkowe,
posiadające działanie myjące, stabilizatory, antykorozyjne barwniki itp. Wpływa to na
własności produktów, ich reakcję w kontakcie z dezynfekowanymi przedmiotami i
skuteczność mikrobiologiczną.
Dla użytkownika ważne są następujące cechy środka dezynfekującego:

-

szerokie spektrum

-

krótki czas działania

-

łatwość w przygotowaniu

-

prosty w użyciu

-

kompatybilny z wieloma materiałami

-

trwały w koncentracie – nie wymagający specjalnych warunków przechowywania

-

trwały w roztworze użytkowym – możliwy do przechowywania przed użyciem i nie
ulegający rozkładowi w zetknięciu się z zanieczyszczeniami

-

nie wywołujący działania drażniącego i alergennego u ludzi

-

ekonomiczny

-

ekologiczny.

Skuteczność mikrobójcza środków dezynfekcyjnych ma zasadnicze znaczenie dla
jakości procesów. Badania powinny być wykonane metodami pozwalającymi porównywać
preparaty między sobą.
Wiele preparatów jest badanych metodami opisanymi w normach europejskich, są też
normy krajowe (francuskie) i metody nienormatywne, jak np. polskie i niemieckie.
Proces opracowywania norm europejskich obejmujących badanie skuteczności środków
dezynfekujących nie jest zakończony, dlatego najbliższe kilka lat to okres przejściowy, gdzie
stosowanie różnych metod badania będzie dość powszechne.
W Polsce mogą być wprowadzone do obrotu produkty badane metodami
akceptowanymi przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i
Produktów Biobójczych, co zostało ogłoszone w komunikacie z dnia 2 marca 2006 r. W
wykazie znajdują się normy europejskie i polskie (przyjęte normy europejskie) oraz metody
opracowane przez Państwowy Zakład Higieny.
Pozwolenie na obrót produktem biobójczym (Decyzja Ministra Zdrowia) lub wpis do
Rejestru Wyrobów Medycznych uzyskało wiele preparatów badanych metodami niemieckimi
i francuskimi.
Zgodnie z definicjami przyjętymi przez Urząd Rejestracji preparaty służące do
dezynfekcji narzędzi stanowią wyposażenie wyrobów medycznych jakim są narzędzia i
znajdują się w rejestrze wyrobów medycznych. Natomiast preparaty do dezynfekcji
powierzchni są rejestrowane jako produkty biobójcze.
W początkowym okresie rejestracji niektóre preparaty do powierzchni zostały
zarejestrowane jako wyroby medyczne, a wśród preparatów do narzędzi można znaleźć
produkty biobójcze, co dla użytkownika nie ma znaczenia merytorycznego. Substancje
czynne stosowane do produkcji środków dezynfekcyjnych do narzędzi i powierzchni są te
same, różnice w badaniach skuteczności wynikają z odmiennych sposobów stosowania.
Narzędzia dezynfekuje się przez zanurzenie lub płukanie w połączeniu z temperaturą
(dezynfekcja chemiczno-termiczna), a powierzchnie przez zmywanie, ścieranie, natrysk,
fumigację itp.
Metoda użycia ma wpływ na sposób badania produktu.
Normy europejskie dzielą metody na 2 fazy badania.

Badania wstępne
Faza 1 są to wstępne badania zawiesinowe, wykonywane dla sprawdzenia czy substancje
wchodzące w skład preparatu mają działanie biobójcze albo przy projektowaniu produktu,
kiedy sprawdzane jest działanie składu recepturowego. Produkt jest badany w postaci
stężonej, ale możliwe jest także badanie w różnych stężeniach i czasach, aby ustalić
podstawowe założenia do badań fazy 2.
Badania te nie muszą być wykonywane, można od razu przejść do następnej fazy.
Dlatego często w materiałach informacyjnych nie są wymieniane metody fazy 1. Wykonuje
się je np. dla wyrobów opartych na nowych substancjach czynnych. Ze względu na
uproszczony sposób badania, nie mogą służyć do ustalania parametrów działania gotowych

produktów. Badania fazy 1 są wspólne dla produktów wszystkich grup, dla wyrobów
medycznych, produktów biobójczych i produktów leczniczych.
Metody fazy 1 opisane są w normach:

1.

PN-EN 1040:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie bakteriobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)

2.

PN-EN 1275:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie grzybobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)

3.

PN-EN 14347:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne.
Podstawowe działanie sporobójcze. Metoda badania i wymagania (faza 1, etap 1)

Metody przeznaczone do ustalania parametrów działania
Parametry działania ustalane są w badaniach fazy 2.
Metody fazy 2 dzielą na dwa etapy:
-

badania wykonane metoda zawiesinową (etap 1)

-

badania w warunkach praktycznych (etap 2).

W metodach zawiesinowych fazy 2 etapu 1 zostały określone warunki czyste i brudne.

Warunki czyste występują wtedy, gdy narzędzia i inne przedmioty oraz powierzchnie są
wolne od substancji biologicznej lub zawierają minimalną ilość. W trakcie badania dodawana
jest substancja obciążająca – 0,3 g/l albuminy bydlęcej.

Warunki brudne są przy znacznym zanieczyszczeniu biologicznym i wymagają dodania
substancji obciążającej - mieszaniny 3g/l albuminy bydlęcej + 3 ml/l erytrocytów baranich.

Metody badania środków do dezynfekcji narzędzi opisano w normach:
1.

PN-EN 13727:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania bakteriobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

2.

PN-EN 13624:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania grzybobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

3.

PN-EN 14348:2005 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania prątkobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

4.

PN-EN 14476:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
zawiesinowa metoda określania wirusobójczego działania chemicznych środków
dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w obszarze medycznym. Metoda
badania i wymagania (faza 2, etap 1)

5.

PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania bakteriobójczego do narzędzi stosowanych w
obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)

6.

PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania grzybobójczego i bójczego wobec grzybów
drożdżopodobnych do narzędzi stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania
i wymagania (faza 2, etap 2)

Korzysta się także z innych norm, jeśli zachodzi potrzeba, jak np.:

1.

PN-EN 13704:2004 Chemiczne środki dezynfekcyjne. Ilościowa zawiesinowa metoda
określania działania sporobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych
stosowanych w sektorze żywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych
oraz zakładach użyteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

2.

PN-EN 12353:2002 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne -
Przechowywanie szczepów drobnoustrojów stosowanych do określania działania
bakteriobójczego i grzybobójczego

Skuteczność działania preparatów przeznaczonych do dezynfekcji powierzchni jest w
fazie dyskusji i opracowania. Członkowie CEN nie wypracowali jeszcze wspólnego
stanowiska co do metod badania, w związku z tym większość produktów jest badana
metodami fazy 1, albo metodami krajowymi. Są to metody zawiesinowe, w których nie są
stosowane substancje obciążające. Tylko niektóre laboratoria modyfikują je przez dodanie
białka podczas badania. Różnice w metodach badania utrudniają porównywanie skuteczności
działania produktów i optymalny wybór.

Drobnoustroje testowe i parametry badania

Warunki prowadzenia badań są jednakowe dla bakterii, grzybów, prątków i wirusów -
badania wykonuje się w temperaturze 20 °C i w czasie 60 min. Dodatkowe warunki badania
to temperatura wzrastająca co 10 °C i czas 5, 15, 30 min.

Skuteczność działania wobec baterii jest badana z użyciem Staphylococcus aureus,
Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus hirae. Badany preparat powinien wykazać redukcję
bakterii w warunkach czystych i brudnych o minimum 5 lg.

Ś

rodek dezynfekcyjny ma działanie grzybobójcze jeśli zabija grzyby (pleśniowe i

drożdzopodobne) i ich zarodniki. Działanie grzybobójcze określa się na Candida albicans i
Aspergillus niger, a skuteczność wobec grzybów drożdżopodobnych na Candida albicans.
Wymagana jest redukcja drobnoustrojów o minimum 4 lg.

Działanie prątkobójcze oceniane jest z użyciem Mycobacterium avium i Mycobacterium
terrae. Do badania może być użyty jeden lub dwa organizmy. Zdolność zabicia
Mycobacterium tubeculosis jest wyrażona zdolnością zabijania Mycobacterium terrae.

Działanie wirusobójcze jest badane na podstawie redukcji wirusa polio typ 1 i adenowirusa
typ 5.

Preparaty do dezynfekcji chemiczno-termicznej badane są z użyciem parvovirusa bydlęcego.
Warunki badania w tym przypadku są dostosowane do warunków użycia, czyli temperatura
badania to maksimum 60 °C, czas maksimim 60 min.

Wymagany stopień redukcji wirusów wynosi 4 lg.

Wszystkie szczepy pochodzą z kolekcji wzorcowych o znanych cechach i są obowiązkowe do
badań podstawowych. Można zastosować inne szczepy pochodzące z innych kolekcji oraz
inne, dodatkowe organizmy testowe, pod warunkiem zwalidowania badań w tym zakresie.
Dlatego producenci podają także inne mikroorganizmy testowe, rozszerzające zakres badań.
Nie może wśród nich zabraknąć drobnoustrojów wymaganych w badaniach normatywnych.

Badany produkt jest skuteczny, jeżeli w nastąpi obniżenie liczby kolonii bakterii nie mniej niż
o 5 lg. Dla grzybów, prątków i wirusów wymagana jest redukcja o minimum 4 lg.

Do rozcieńczania badanych środków dezynfekcyjnych powinna być użyta twarda woda, jeśli
produkt kupowany jest przez użytkownika w postaci koncentratu i rozcieńczany przed
użyciem. Produkty gotowe do użycia mogą być badane z użyciem wody o niskiej twardości.

Jest wiele preparatów badanych metodami przeznaczonymi dla innych zastosowań, np.
dla gospodarstw domowych, sektora żywnościowego, weterynarii, przemysłu
elektronicznego, farmaceutycznego, domów opieki, przedszkoli i żłobków.
Jest to wskazanie do zastosowania w tych miejscach, dla których były wykonane badania, ale
nie oznacza, że można je użyć w zakładach ochrony zdrowia.
Drobnoustroje w placówkach medycznych charakteryzują się innymi cechami niż w domu, na
poczcie, w sklepie, w zakładzie przemysłowym. Inne są rezerwuary i sposoby ich
neutralizacji, a także skutki działania na pacjentów. Dlatego ważne jest, aby w zakładach
ochrony zdrowia stosować produkty przeznaczone do obszaru medycznego, o
parametrach skutecznych w tym środowisku..
Parametry preparatów przeznaczonych do innych zastosowań mogą być zbyt niskie i
powodować wyselekcjonowanie szczepów opornych. W dezynfekcji określa się stopień
redukcji drobnoustrojów i dla zastosowań poza obszarem medycznym mogą być to wartości
niższe, a tym samym mniejsza skuteczność.


Kompatybilność materiałowa środków dezynfekcyjnych

Zgodnie z normą

PN-EN-ISO 17664:2005 Sterylizacja wyrobów medycznych -

Informacje dostarczane przez wytwórcę w celu postępowania z wyrobami medycznymi
przeznaczonymi do ponownej sterylizacji, zasady postępowania z narzędziami,
przyrządami i aparaturą medyczną powinien określić producent w instrukcji użycia.
W części dezynfekcji powinna się znajdować informacja dotycząca rodzaju środków
dezynfekcyjnych i parametrów działania, tak, aby zapewnić skuteczność mikrobójczą i nie
uszkodzić wyrobów poddanych dezynfekcji.
Narzędzia chirurgiczne są drogie, dlatego użytkownicy zakładają, że będą je mogli
eksploatować długo i bezawaryjnie. „Stal chirurgiczna” w obiegowym znaczeniu jest
synonimem najwyższej jakości i traktowana jest jako „niezniszczalna”.
Do produkcji narzędzi metalowych używa się kilku gatunków stali, różniących się
właściwościami mechanicznymi i odpornością na korozję. Niektóre narzędzia lub ich części
wykonane są ze stopów aluminium, stopów miedzi, platyny, tantalu, tytanu, srebra, złota.
Stopy aluminium wykorzystuje się np. do uchwytów noży skrobaków i uchwytów łyżek. Z
mosiądzu robione są rękojeści lusterek stomatologicznych i laryngologicznych. Rurki
tracheostomijne są produkowane z mosiądzu wysokoniklowego. Srebro i platyna są
stosowane do wyrobu niektórych elementów narzędzi mikrochirurgicznych. Tytan i tantal, ze
względu na doskonałą biotolerancję, używa się do produkcji endoprotez, płytek, śrub i innych
materiałów służących do zabiegów ortopedycznych oraz klamerek zespalających, a twardość i
wytrzymałość mechaniczna jest wykorzystana w niektórych narzędziach.
Najczęściej wykorzystywane tworzywa sztuczne w produkcji przyrządów medycznych i
aparatury to polietylen, polipropylen, polistyren, PCV, polimetakrylan metylu, a także
elastomery, guma silikonowa, różne rodzaje lateksu Wykonuje się z nich części aparatury
anestezjologicznej, elementy do respiratorów, inkubatorów, urządzeń inhalacyjnych.
W konstrukcji wielu narzędzi użyto kilka różnych materiałów. Przykładem jest endoskop
elastyczny, który składa się z włókien szklanych (światłowodowych), elastycznego pancerza,
soczewek połączonych w część optyczną, klejów i kitów, części metalowych w obrębie wejść

do kanałów, a to wszystko łączy się z oświetleniem ksenonowym lub diodami
fotoluminescencyjnymi i wideokamerą. Równie złożone są endoskopy sztywne.
Każdy materiał użyty do produkcji narzędzia lub przyrządu inaczej zachowuje się w
warunkach użytkowania, czyszczenia, dezynfekcji i sterylizacji. Im bardziej złożone
narzędzia, tym łatwiej o uszkodzenia i trudniejsza jest dekontaminacja.
Niewłaściwy dobór środków dezynfekcyjnych do materiałów powoduje często
uszkodzenia warstwy pasywnej lub naruszenie struktury tworzyw sztucznych. Bardzo
powszechnie stosowane środki nadtlenowe, szczególnie te o charakterze kwaśnym, nie
powinny być stosowane do narzędzi i sprzętu zawierającego stopy miedzi (mosiądz, brąz).
Mononadsiarczan potasu może uszkadzać niektóre części gastroskopów, a nadboran sodu
reaguje z aluminium i niklem. Środki uwalniające chlor uszkadzają wiele metali, w tym także
srebro i aluminium, a także niektóre gatunki gumy.
Aldehydy, głównie aldehyd glutarowy, mogą uszkadzać niektóre tworzywa sztuczne, lakiery,
farby oraz sprzęt zawierający żelazo, np. blaszane obudowy aparatury. Podobne skutki można
zaobserwować po zastosowaniu czwartorzędowych związków amoniowych.
Odporne na działanie większości środków są przedmioty wykonane z dobrej gatunkowo
stali nierdzewnej, porcelany, szkła, wielu tworzyw.
Szczególnie uważnie należy dobierać środki dezynfekcyjne do przedmiotów złożonych z
kilku różnych materiałów. Niezwykle ważne jest dotrzymanie czasu dezynfekcji i nie
przekraczanie go, gdyż długi kontakt z preparatem wpływa niekorzystnie na trwałość
wszystkich materiałów. Nie widać tego po wykonaniu jednego procesu, ale znacznie skraca
ż

ywotność narzędzi .

Zdarzają się placówki medyczne, gdzie w trosce o sprzęt zamiast dezynfekcji stosuje się
tylko mycie. Dbałość o bezpieczeństwo pacjentów jest na dalszym miejscu.
Problemy z uszkodzeniami materiałów dotyczą głównie narzędzi, tworzyw sztucznych i
aparatury medycznej. W mniejszym stopniu negatywne skutki są widoczne na dużych
powierzchniach – podłogach, ścianach. Zależy to od materiałów użytych do wykończenia.
Największą odporność wykazują powierzchnie ceramiczne (glazury, terakoty) i szklane.
Obecnie w zakładach ochrony zdrowia bardzo często stosowane są zmywalne wykładziny
elastyczne wykonane z różnych tworzyw (pcv, poliolefiny, linoleum, itp.), które mogą
reagować ze składnikami środków dezynfekcyjnych. Powierzchnie duże i małe mają być
przede wszystkim czyszczone, a środek dezynfekcyjny zmywany. Jednym z błędów
pracowników zespołów sprzątających jest posługiwanie się tylko środkiem dezyfekująco-
myjącym do powierzchni. Wysychający preparat nawarstwia się i uszkadza powierzchnie, a
czasem tworzy masę przylepną, do której łatwiej przywierają zanieczyszczenia. Zamiast
skutecznej dezynfekcji mamy efekt plastra dla brudu. Najlepiej mycie i dezynfekcję stosować
na zmianę, tzn. użyć środka dezynfekcyjnego, a przy następnym sprzątaniu. wykonać
czyszczenie wodą z profesjonalnym detergentem.
Ś

rodki dezynfekujące mogą także uszkadzać powierzchnie olejne i malowane proszkowo. Dla

użytkowników najlepiej byłoby, gdyby producenci wyposażenia medycznego wykonali próby
z użyciem środków dezynfekcyjnych i załączali listę bezpiecznych produktów. Na dzień
dzisiejszy jest tylko jeden producent, który wykonał próby na dużą skalę dla sprzętu – stołów
operacyjnych, zabiegowych, mebli itp.

Kolejnym problemem jest utrwalenie zanieczyszczeń białkowych. Dochodzi do tego
pod wpływem środków dezynfekujących i leków koagulujących proteiny lub tworzących
trwałe kompleksy w postaci strątów trudnych do usunięcia. Działanie takie wykazują
preparaty zawierające alkohole, aldehyd glutarowy, mrówkowy, w mniejszym stopniu inne
aldehydy. Szeroko stosowane produkty nadtlenowe, na nadboranie, ale też innych
substancjach czynnych tej grupy wykazują zdolność koagulacji protein nawet do 40%.

Preparaty zawierające sole czwartorzędowych związków amoniowych, uważane za
kompatybilne dla metali i tworzyw są często przyczyną korozji.

Reakcja z materiałami dezynfekowanymi prowokowana jest często przez błędy
użytkowników – zbyt długi czas zanurzenia materiałów w roztworze dezynfekcyjnym,
przygotowanie roztworów użytkowych z użyciem ciepłej wody, mieszanie z pozostałościami
leków i antyseptyków (głównie sale operacyjne), dodatek detergentów (personel sprzątający),
wielokrotne używanie roztworów przeznaczonych do użycia jednorazowego, w których
zanieczyszczenia zmieniają własności produktu lub czas użycia jest dłuższy niż trwałość
roztworu. Roztwór użytkowy zanieczyszczony biologicznie lub chemicznie zmienia swoje
własności zarówno pod względem skuteczności mikrobiologicznej, jak i kompatybilności
materiałowej.
Większość preparatów przeznaczona jest do użycia jednorazowego. Sposób użycia powinien
być kontrolowany, a personel regularnie szkolony.
Ze względu na różnorodność materiałów dezynfekowanych – narzędzi, sprzętu i powierzchni
– potrzebne są różne preparaty dezynfekcyjne, o składzie gwarantującym zarówno
skuteczność biobójczą, jak i kompatybilność materiałową. Nie ma wyrobów uniwersalnych,
służących do wszystkiego.


Problemy z wyborem produktów
Oferta preparatów dezynfekcyjnych jest bardzo duża, co roku wprowadzane są nowe
produkty.
Użytkownikom proponuje się np. środki do dezynfekcji powierzchni na basenach, w
kuchniach zbiorowego żywienia, w solariach, posiadające niskie stężenia, krótki czas
działania (od 1 do 10 minut), a tym samym tanie, o przyjemnym zapachu. Zdarza się, że w
dokumentach są informacje o wpisie do rejestru produktów biobójczych, ale w tym rejestrze
znajdują się preparaty z różnych dziedzin, nie tylko medyczne.
Do narzędzi i sprzętu medycznego oferowane są środki kosmetyczne w postaci aerozolu lub
chusteczek nawilżanych. W ulotkach wymienia się szereg drobnoustrojów, a przede
wszystkim te z pierwszych stron gazet. Mają szybko i bezproblemowo, przez przetarcie lub
spryskanie, zlikwidować drobnoustroje z końcówek stomatologicznych i innych narzędzi,
głowic ultrasonograficznych, inkubatorów, respitatorów itp. Zawierają niewielki ilości
substancji czynnych, a ich skuteczność jest zbyt niska w środowisku szpitala, przychodni i
gabinetu lekarskiego.
Są także preparaty stosowane w obszarze medycznym i poza nim, ale badania powinny być
wykonane metodami przeznaczonymi dla różnych obszarów, dla których wyznaczono
odpowiednie parametry.
Zakup środków dezynfekcyjnych do użytku medycznego nie jest łatwy, wymaga od
użytkownika wiedzy z zakresu chemii, mikrobiologii, prawa, znajomości norm. Nie można
podejmować decyzji po przeczytaniu ulotki i wysłuchaniu przedstawiciela.
Podstawą wyboru jest analiza dokumentów, takich jak: raport badań mikrobiologicznych,
certyfikat wydany przez laboratorium gwarantujące walidację badań, potwierdzenia wpisu do
właściwego rejestru, karta charakterystyki substancji lub produktu niebezpiecznego.
Dystrybutor odpowiada za sprzedaż, ale użytkownik odpowiada za wybór, stosowanie i efekt
działania.

Piśmiennictwo:

1.

Tyski S.: Jakich badań aktywności przeciwdrobnoustrojowej powinno się wymagać od
wytwórców preparatów antyseptycznych antyseptycznych dezynfekcyjnych z obszaru
medycznego? Zakażenia 4/2007 s. 9

2.

Tadeusiak B.: Normy europejskie – ocena działania dezynfekcyjnego preparatów
chemicznych Zakażenia 4/2007 s. 26

3.

Kutrowska E.: Wyrób medyczny czy preparat biobójczy – kategorie środków
dezynfekcyjnych Zakażenia 4/2006 s. 6

4.

Dzierżanowska D., Jelaszewicz J. i wsp.: Zakażenia szpitalne rozdz. 5 s.321 α-medica
press 1999

5.

Mrągowska R.: Laparoskopia i histeroskopia. Przewodnik dla instrumentariuszek.
PZWL 1996

6.

Paszenda Z., Tyrlik – Held J.: Instrumentarium chirurgiczne. Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej Gliwice 2003

7.

Verbund für Agewandte Hygiene (VAH) Surface disinfection, 2007

8.

Verbund für Agewandte Hygiene (VAH) Instrument disinfection, 2007

9.

Zespół roboczy: Prawidłowy sposób przygotowania instrumentarium medycznego
wydanie 8/ 2006

10.

Dulny G., Lejbrandt E.i wsp: Higiena w placówkach opieki medycznej rozdz. 3 i 4,
wyd. Verlag Dashöfer

Zakażenia nr 6/2008