Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział

Artykułów

||

Powrót do - Strona Główna

DISKURS WOIENNY

O PRZESZŁEY I PRZYSZŁEY KAMPANII (R. 1684)

Przeszła kompania że non successit według projektu który
Colligati po między sobą byli postanowili, Bogu wprzód który
się panem zowie zastępów, oddać to potrzeba i iego skrytym
sądom. Referuiąc się iednak ad humana te się zdadzą i
znaydują naypryncypalnieysze przyczyny.

Nayprzód że woyska które były przeszłey kampanii in operte
belli, pozno na swych zimowych staneli kwaterach, na
których ci co pozostali w Węgrzech, osobliwie Polacy w
Sabinowie w Ungwarze iako i ludzie Cesarscy w Lwowczy
Kirzmarku Spizu i w tamtey okolicy i innych mieyscach,
żadnego asz do samey prawie wiosny nie mieli odpoczynku.
Ludzie bowiem Tekölego świeży i ani bitwami ani pracą
letnią, i iesienną nie zrobieni całą zimę infestowali ludzi
chorych i nuznych postrzelanych wytchnięcia iakiegokolwiek
potrzebuiących præpediendo, qui et saltus sylvarum, i
przebiegów tamtych iako w swym kraju wiadomi wespół z
chłopy tamecznemi którzy w żadne niechcieli wchodzić
Contributie (iako się zachowuie w całey Europie) ale
odżałowawszy domów swych i cokolwiek carum est
rozbiegłszy się et victum dla ludzi et pabulum dla koni
bronili odbierali brać przeszkadzali i gdzie kogo zastali
okrutnie mordowali. Sam Ungwar potrzykroć był oblenżony
który iako mężnie Polacy bronili (rzecz sama mówi) aż dotąd
póki nieprzyiaciel nie wziął tey przed się desperacyi że
własne swoie palił domy wsie gumna zboża i siana;
zażywszy tey rezolucyi ze wszystkim zginąc byle w tąż z
sobą nieprzyiaciół swych wprowadzić zgubę i ruinę.

Po takich tedy pracach i niewczasach przyszło woysku
osobliwie polskiemu (które po Litwie całey i aż ad littora
maris Baltici rozwlec się musiało: nie mogąc w ciasnieyszych
mieyscach wczesney mieć subsistencii, bo dla samych
chorób zarazliwych, które się powietrzem nazwać mogły,
ciesniey ich stawiać nie godziło się i dla dóbr Królewskich w
których tylko żołnierzowi stawać ex lege licet od siebie
odległych) i tak długiemi woynami strudzonemu późno w
pole wyniść i w ieden skupić obóz.

Pro vigesima prima Augusti przyszło się ruszyć nie czekaiąnc
na tych których tertia pars ieszcze była pozadzie iako i ludzi
Kurfistrza Jmści iako i Xiążęcia Kurlandzkiego pod fortece
Jazłowiecką. Ale i w kawaleryi znaczna znalazła się uyma ile
w dawnych i doświadczonych żołnierzach, których wybór i z
dwiema polnemi Hetmanami i tak wielu Pułkowników i
officerów poległo przez szwanki i choroby roku przeszłego.

Porta zaś otwarłszy pro ultima necessitate zachowane
skarby, Spolia przy tym po wezyrze i po tak wielu na woynie
poginionych

i

poduszonych

Paszach

Bejach,

Agach,

krewnych ich sługach albo przyjaciołach, wysypali to
wszystko na żołnierza uczyniwszy ostatnią sforcę i obwołali
po całym państwie aby na woynę wychodzili, którzy tylko
Bissurmanami

się

mianuią.

Wyprawili

Suliman-Paszę

Seraskiera przeciwko Polsce tak wcześnie że u Dunayskiey

Page 1 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm

wprzód stanął przeprawy niżeli ieszcze ziemia trawą a
drzewa liściem się okryły, i czego confirmatie czenste
przychodziły i od szpiegów i od ienzyków i od nich
uciekaiących albo wykupionych wienzniow iako i przestrog
pewnych. Z tym tedy Hetmanem woyska Tureckie
naznaczone i ordynowane naybitnieysze sławne z Rumelii
począwszy od bramy Adryanopolskiey aż do bramy
Kamieńca inkluduiąc Tatarów wszystkich tak Dobrzeckich
Krymskich

Hagayskich

Budziackich

Białogrodzkich

i

Czerkiesów aż do samey Colchidy Multanów i Wołochów,
iako to wszystko w Ordynansie onemu specifikowanem było.
Han zrzucony że nierychło wychodził na woynę i że nie
będąc tylko od uduszonego Wezyra na państwie krymskim
osasdzonym wiencey sobie pozwalał i od poddanych
wyciągał niżeli mu należało. Nowego przysłano z Rodosu
Hana człowieka woiennego i rozumnego i któremu równego
między Sołtanami nie maią, iuż przed tym na Hanstwie
będącego i wróżnych z Polakami i Moskalami pro et contra
bywałego potrzebach; osobliwie pod śurawnem gdzie on
postanowionego z Turkami traktatu magna pars fuit iako i
wzięcia pod Moskwą Czychryna. Ten tedy wiadomy i
ćwiczony w Tureckich.......rozkazach i Emirach nie osiadłszy
państwa i stolicy przy Seraskierze póty na Dunajem czekał i
zostawał póki się wszystkie do niego Tatarskie i Czerkieskie
niezciągnęły woyska; przeprawiwszy się tedy z Tureckim
woyskiem przez Dunay złączył się z swymi i ruszył ku
Kamieńcu przez ziemię Mołdawską zagarnąwszy z sobą i
Hospodara Valachiæ i wziąwszy sibi fidelem po drodze
Moldavum.

Woyska zaś Polskie którego czenść wyprawiła się była
osobliwie kawaleryi z wiosny zaraz do blokowania Kamieńca
aby były prowianty z Budziaku i Multan niewychodziły do tey
fortecy zniosłszy czenść nie małą Convoiu Tureckiego i
zabrawszy prowianty z Kamieńca do Jałosławca prowadzone,
opanowawszy fortecę Zwaniec super Danastrum vel Tyram i
na drugiey Zamek Chocim tam czekały et necessaria do
mostu i przeprawy sposobili, samo zaś Corpus do obozu
generalnego kupiło się. W regimentach osobliwie pieszych
znać było ieszcze przeszłey kampanii niewczasy i tak genste
śmierci z zaraźliwych przeszłorocznych chorób, tak że
zarazna samym zaczęciu kampanii i weyściu w oboz
Regimentów przyszło niektóre separować i na stronie im
stawać aby były drugich niepozarażały; taka to bowiem była
iuż tych zaraza że nawet ludzi in stativis po wsiach i
miastach siła tosz dotkneła malum.

Z tymi tedy co nadeszli wzięty 25 Augusti Zamek Jazłowiecki
o którym Turcy mieli przypowieść «że nie miał znać śmierci
w kilku "godzinach" a to że na wysokiey przykrey i skalistey
leży górze; zdało im się tedy że miny żadnego nie miały
czynić effektu.

Z tamtond szło woysko magnis passibus pod Zwaniec do
Dniestrowey przeprawy gdzie się pokazało iako durum iest
przeciwko woli Bożey calcitrare. Przez niedziel trzy i daley
robiono koło mostu na tymże mieyscu i tymże sposobem
gdzie był za Króla Kazimierza in An. 16.... zbudowany z
niewypowiedziano praco i pilnościo dzień i noc ludzie od
niego nieschodzili, ale co w dzień zrobiono to woda z
deszczów nigdy o tym czasie niewidzianych z gór z wielkich
powodzi psowała i kończyć niedopuszczała, ieńcy zaś
wszyscy twierdzili że wielka czenść ordy gotuie się iść in
sucursum Budy per Moldaviam et Transylvaniam, co anoxios

Page 2 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm

nas naybardziey reddebat, i dla tego na czółnach i barkach
na iakie się kray tamten zdobyć mógł do takich przepraw
niesposobny przeprawiliśmy wszystkie swoie dragonio i dwa
pułki kawaleryi, którzy obozem pod samym Chocimskim na
stronieMołdawskiey położyli się obozem, aby był głos tym
prędzey nieprzyiaciela doszedł o przeprawie naszey i nie dał
mu czasu tey do Węgier wyprawy.

W tym samym czasie przyszedł syn starszy Hanski Solatn
Galga niby to Hetman w kilka dziesiąt tysięcy woyska, za
nim zaraz następował Han a za nim Seraskier: probowali
szczenścia po kilka–kroć na obóz pod Zamkiem Chocimskim
stoioncy, ale zawsze z wielką swą w ludziach stratą odeszli i
confuzyą. Tym czasem most około którego ostatnia czyniła
się sforca iuż w samym dokończeniu (tak że iuż ludzie po
deszcze z iednego na drugi przechodzili brzeg) tak nawalna
w nocy zepsowała woda, że ledwie nazajutrz reliquiæ iego
albo znaki znalazły się.

Już tedy pod woyskiem tak licznym i potężnym niewidząc
inszego mostu budowania sposobu, które nietylko wszystkie
tamtey strony rzeki okryły brzegi, ale okoliczne góry i pola:
trawy też staniem na tym tam iednym mieyscu przez
niedziel cztery iuż były tak opasione że woysko ulla ratione ,
tam subsistere dłużey nie mogło; zdało się tedy Consilio
bellico ruszyć z tego mieysca ku Kamieńcowi, aby było
nieprzyiaciela cum totis viribus za sobą wyciongnoć i tym
sposobem uczynić mu diversio aby woyska swego nie dzielił
et in succursum Budy nieposełał?

I stało się tak czegośmy sobie naybardziey życzyli, że
Tatarowie trzeciego dnia po odeyściu naszym przez Dniestr
przeprawili się, którego wody (nieodciągniono i niepoiento
iakoś Bosko wolo i dipositio) tak razem opadły i tak wielkie
nastały pogody, że we dwóch dniach Tatarskie a potym w
kilka dni Tureckie wszystko na pozostałych naszych ieszcze
kamieniami napełnionych koszach, mało praco przeprawiło
się woysko.

Myśmy interim przed odeyściem naszym tabulas naufragii
mostu naszego zebrawszy, promy i czołny które tam tylko
były wyprawiliśmy w górę rzeki przy dwóch regimentach
infanteryi, i znowu inszy most o mil sześć od śwańca
budować w mieyscu ieszcze sposobnieyszym zleciliśmy;
sami zaś o małe pół mile od Kamieńca nad tosz wodo nad
którą i ta leży forteca staneliśmy i tam bitwę dać Hanowi i
Seraskierowi umysliliśmy.

Poprzedził Han Seraskiera ale tentare nic nieśmiał; dał znać
Seraskierowi aby mu przysłał wszystke swoie kawaleryo,
wyprowadził przy tym garnizon z fortecy Kamienieckiey
którego rachhuie się 15000 pod trzema Paszami, wziął i
armaty kilkanaście sztuk z teyże fortecy: z tym wszystkim z
daleka tylko wieszał się nad woyskiem Polskim. A że woysko
Polskie nie mogło żadno miaro in vicinio Kamieńca dłużey
subsistere dla opasionych o mile i drugą (iako to bywać
zwykło ) około fortec traw, ruszyło się woysko Polskie na
swoie

pasze

za

przeprawe

chconc

oraz

odwabić

nieprzyiaciela od fortece i iego fortelów. A że przeprawa była
ciasna kilko mieysc przyszło woysku one przechodzić: tam
nieprzyiaciel upatrzywszy swóy czas iusz nad samym
wieczorem nastąpił wszystko potengo na arriére-garde
chconc iako czenść urwać woyska albo przynaymniey

Page 3 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm

wozów, ale go w tym Pan Bóg niepobłogosławił, bo nietylko
że szkode wielko w sobie odniósł ale się i naymnieyszym
nieobłowiłbydlenciem. Tentował tegoż fortelu przez dni po
tym trzy albo cztery statariam uchraniaiąc się zawsze
pugnans z dział nawet wystrzelić aby ich nieutracił nie
osmielił się: a gdy widział że i w escarmunkach y w tych
swych (urywczo tylko przeprawach) nie mógł mieć żadnego
awantazu fortelach o mil cztery od Kamieńca, ludzi swych
znacznych natraciwszy, wprzód subsitit a potym nazad pod
fortece do Seraskiera powrócił, który pod samymi murami
Kamienieckiemi, obóz swóy był założył i daley awansować
nie śmiał, wziąwszy wiadomość że w mieyscach tych mniey
do ich harców sposobnych na które ich woysko Polskie
nawodziło iużby byli batalii evitare nie mogli.

Za ich tedy odeściem nazad ruszyło się woysko Polskie ku
Dniestrowi do mostu nowego iuż w pół zbudowanego. W tym
przychodzi wiadomość z ienzyków że Han wszystkie swoje
woysko wyprawił w zagony dla iassyru ku Lwowowi i
Wołyniu; zostawiwszy tedy Król pod pewnym Zameczkiem
Czartkowem słabszo piechote (która iusz iako to na końcu
octobra ile w tych tu krajach i z zimna i z niewczasów i z
niewygód i z dawnych ieszcze chorób słabieć poczeła) sam z
wybranemi wrócił się ku Kamieńcu, aby było albo tych
powracaiących z Wołynia i ode Lwowa Tatarów znosić; albo
żeby było samego Hana ogołoconego w ludzi i oddalonego
od Kamieńca gromić. Ale Han niepostąpił sobie tak nie
ostrożnie iako udawali ięzycy; edoctus iusz podobnemi
przykładami, czenść bowiem tylko mało ludzi wyprawił dla
zasionżenia żywności i to o mil tylko dziewienć albo
dziesienć od siebie, wielki bowiem głód był w woysku iego
propter solitudinem która regnat o mil naymniey dwanaście,
do czego nie tylko nasze woyska ale i same Tureckie i
Tatarskie

dobrze

dopomogły.

Dla

czego

peæsidium

Kamienieckie wyprawiło umyślnych do Porty swych posłów
skarzonc na Seraskiera i Hana że miasto posiłku i pomocy w
niwecz ich obrócili i zruynowali z kond niepochybna nad nimi
wisi zguba, o to lisz przecie i tych powracaiących lubo
małymi kupami woysko nasze gromili i znacznych brali
wienzniów.
Sam Ham widzonc swoie nadruynowane i zgłodniałe woysko
które biegać i szukać musiały, quærentes quæm devorent,
pro meliori securitate podemknął się pod sam Kamieniec i w
pustym stanąwszy zamczysku ieszcze się swey gwardyi
osadził ianczarami.

Powrócił Król do swego obozu gdzie iusz zastał śmiertelnie
zarażone piechoty, nie tak z głodu bo iusz do Polski otwarty
był pas i dosyć wożono prowiantów, ale contagio
przeszłoroczna nie wystała się była ieszcze i iakoby de novo
znowu zaczynała się; nastąpiły przytym mrozy, tak potężne
iakich memoria ludzka o tym czasie niezapamiętała.

Seraskier zaś i Han dowiedziawszy się z ienzyków że most
nowy na Dniestrze kończo; na drugiey którego stronie
Wołoska zaraz zaczynała się ziemia, ruszył z pod Kamieńca
do mostu swego i on dniem i nocą przeszedł poprzedzaiąc
woyska nasze. Wyszedł w Jassy kapitalne miasto Moldawii i
tam się rozłożył.

Przyszła w tym wiadomość z Litwy że Kozacy pod
Moskiewskiem na czas panowaniem bendoncy naiechawszy
powiat pewny do Xięstwa należący sobie go przywłaszczaią,

Page 4 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm

panów własnych ślachtę i obywateli Xięstwa Litewskiego z
dóbr ich wyganiaią pokazuionc list i ordynanse Hetmana
swego "że to z iego czyniono rozkazania" bez żadnej dania
sobie przyczyny et contra omnia pacta et contractus
dawniey i świeżo z nimi postanowionym.

Nie zdało się tedy Consilio bellico dłużey passować się cum
elementis tego roku nam nie łaskawymi ani iusz z nieporą
woienno i chorobami a raczey gęstemi śmierciami. Staneło
tedy aby woyska rozłożyć i na kwaterach czenść in hostico a
czenść przy samych granicach non parcendo bonis
hæreditariis

czego

z

siebie

uczynił

Król

przykład

postawiwszy armate wszystke w fortecy swey dziedziczney
Złoczowie około którey Regimenty piesze po włościach:
swych toż uczynili Hetmani Senatores et Nobilitas a to aby
tym wcześniey na przyszłą da Bóg wyniść Campanią; w
zimie zaś zasłaniać kraie Ruskie i Wołyńskie od incursii
pogańskich.

To co należy do Polaków i przeszłey kampanii. Co ad
Rempublicam wenetam ta nad spodziewanie ludzkie wiencey
uczyniła? Nie miała bowiem czasu tylko połowe zimy do
weyścia w kolligacyą do ratyfikowania poprzysiężenia oney
in manibus Oyca S. i do preparamentu na tak wielką
impreze: a przecież nie tylko że nieprzyiaciel na morzu
pokazać się nie śmiał ale i fortece tak znaczne potracił z nie
małym należącym do nich krajem.

Co zaś do woysk Cesarza Jmci te dosic wcześnie, a że się
ieszcze rzeć może prędzey niżeli się spodziewać możono po
tak..... tak roczni w te przeszłą wybrali się Companie!
Wzięcie Wyszygradu po tym Wacu i zniesienia pod nim
Nieprzyiaciela iako i odebranego Pestu szczęśliwe poczontki
summam znaczyli bellicam wodza prudentiam a przeto
wielkie do wziencia Budy ufacylitowanie.

Eszeckie mosty że nie opanowane po wzięciu zaraz
Wyszygradu i co do tego przeszkodą było Generałowi
Lesslemu? tego niewiedząc sądzić się nie może. Czyli
woyska iego nierychło zebrane? czyli avantage sytuacyi
mieysca albo obrona considerabilis? czyli poprzedzenie
woysk Tureckich? Wiedzieć iednak Colligatis należało do
których equæ bona malaque ponieważ ieden interes iednasz
rerum bene gestaram gloria należo; ale podobno odległość
mieysca, albo difficultas prześcia rzadkiey a prawie zadney
korrespondencyi była przyczyno. Galery na Dunaiu w
Wiedniu fabrykowane miały być w tey obsidii magni usus z
którymi co się stało i ieżeli przyszły były ad effectum i o tym
nam nan constat.

Woyska

Kurfistrza

Jmci

Bawarskiego

i

Circulorum

Franconicæ et Suabiæ i niektóre Cesarza Jmci Regimenty od
Renu rewokowane te spózniły; ale inaczej być nie mogło.

Garnizon przytym w fortecy woysku się równaiący bo go
samisz Turcy na 30,000 rachowali prócz obywatelów i
pospólstwa. Seraskier przy tym suo edoctus malo że w polu
batalii niemieckiey niewytrzymał kiedy obóz ze wszystkim
utracił sromotnie go odbiegłszy i ludzi siła straciwszy, wisiał
tylko nad woyskiem z daleka fatyguiąnc częstym woysko
podpadaniem, przeszkadzaiąnc przytym pobulationes, o
które tam i bez tego trudno iako w kraiu ciasnym i
mieyscach górami okronżonych a z wiosny, ieszcze przez

Page 5 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm

præsidium i woyska Tureckie opasionych. Rozdzielone
przytym woyska iedne z Generałem Leslem drugie cum Bano
Croatiæ trzeci z Generałem Szukiem in superiori Hungaria.
Nusz blokada Neyhauska osada Satmaru i tak wiele innych
fortec. Situs przytym loci nagrodził podobno staroświecką
fortyfikacyą i okrongłe bez flanków baszty. Ludzie przy tym
to iest præsidium na śmierć zostawione: bo ktoż nie woli
umrzeć w bitwie i w obronie a niżeli od ronk katowskich? co
practicatum w Paszach roku przeszłego na fortecy
Strygońskiej bendoncych "głowa i serce komendanta a rence
i ochota do obrony żołnierska to to są flanki, to są externa
opera facies menżna żołnierza lepsza iest niżeli facies
naypotężnieyszego belwardu fides "Rycerska wiencey
wytrzyma niżeli lorica naymocnieyszego parapetu".

Choroby przytym roku przeszłego panuionce a znowu teraz
na początku obozu zaczente te za naywiększo nie dokazaney
imprezy mogą się rachować przyczyne: i oto naybardziey
całe Chrześciaństwo do maiestatu Boskiego powinno
suplikować, aby one z łaski i miłosierdzia swego od woysk
odwrócił Chrześcijańskich; bo na te tylko rozum ludzki
żadnego niewymyśli sposobu. I gdzie to może być w chorym
albo w słabym ciele dobra fantazia? gdzie rycerska ochota?
gdzie rześkość moc i siła? ile z tym narodem który z renczno
bronio tak się dobrze sprawić umie.

To co do przeszłey kampanii; teraz przystępuiemy do
przyszłey, a day Boże całemu Chrześciaństwu szczęśliwey.

Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział

Artykułów

||

Powrót do - Strona Główna

Page 6 of 6

Dyskurs

2008-04-06

http://osman.livenet.pl/dyskurstext.htm