09 Rozpoznawanie i zwalczanie chorób zwierząt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Katarzyna Nowakowska
Anna Karwat

Rozpoznawanie i zwalczanie chorób zwierząt
322[14].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
lek. wet. Mariusz Bukalski
lek. wet. Arkadiusz Skórka

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Karwat

Konsultacja:
mgr inż. Krystyna Kwestarz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z2.01

,,Rozpoznawanie i zwalczanie chorób zwierząt”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik weterynarii.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Prawo weterynaryjne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ogólne zasady rozpoznawania chorób. Badanie poszczególnych układów

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Choroby zakaźne i niezakaźne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.Choroby pasożytnicze

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik

będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i zdobywaniu umiejętności

z zakresu rozpoznawania i zwalczania chorób u zwierząt. W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, które są wykazem umiejętności, jakie należy opanować wcześniej,
by móc korzystać z tego poradnika,

−

cele kształcenia, czyli umiejętności jakie zdobędziesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej. Podzielono go na cztery tematy, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w określonej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy posiadłeś podstawową wiedzę konieczną
do prowadzenia chowu i hodowli koni,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności po zrealizowaniu jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia powinieneś rozwiązać, prosząc

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału sprawdź zakres opanowanych umiejętności z zakresu jednostki.
Jednostka modułowa – Rozpoznawanie i zwalczanie chorób zwierząt, jest jednostką, która
daje Ci podstawy do nabywania umiejętności w następujących częściach programu.

Wszystkie przepisy, z których będziesz korzystał są publikowane. Niemniej jednak,

z uwagi na ciągłe zmiany w obowiązującym prawie, najbardziej miarodajnym źródłem są
cyklicznie aktualizowane, specjalistyczne elektroniczne programy prawnicze zawierające
jednolite teksty wszystkich aktów prawnych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni, gospodarstwie rolnym i lecznicy gdzie będziesz realizować

część ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z tych regulaminów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[14].Z2.03

Udzielanie pierwszej

pomocy zwierzętom

i asystowanie przy

zabiegach

322[14].Z2.02

Posługiwanie się sprzętem

i urządzeniami

weterynaryjnymi

322[14].Z2

Choroby zwierząt

322[14].Z2.01

Rozpoznawanie

i zwalczanie chorób

zwierząt

322[14].Z2.04

Planowanie i prowadzenie

badań laboratoryjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować podstawowe pojęcia z zakresu biologii,

−

rozróżniać poszczególne narządy u zwierząt,

−

rozróżniać działanie układów i narządów w organizmach zwierząt,

−

określać topografię ciała i położenia narządów,

−

rozpoznawać gatunki zwierząt gospodarskich,

−

określać płeć osobników różnych gatunków zwierząt,

−

stosować podstawowe przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu
zwierząt,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,

−

przewidywać zagrożenia związane z pracą ze zwierzętami,

−

skutecznie komunikować się z innymi uczestnikami procesu nauczania,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować obowiązujące przepisy prawa dotyczące zwalczania chorób zwierząt,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w postępowaniu ze zwierzętami,

−

określić znaczenie występowania i zwalczania chorób zwierząt,

−

określić zagrożenia zdrowia i życia zwierząt oraz ich źródła,

−

określić pojęcia zdrowia i choroby oraz sklasyfikować czynniki chorobotwórcze,

−

określić chorobotwórcze działanie czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych
na organizm zwierząt,

−

określić czynniki wpływające na odporność zwierząt,

−

określić procesy patologiczne zachodzące w organizmach zwierząt,

−

zastosować podstawowe metody badań klinicznych,

−

przeprowadzić badanie ogólne zwierząt i wywiad weterynaryjny,

−

określić zmiany chorobowe w poszczególnych narządach,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne oraz rozpoznać i zwalczyć choroby niezakaźne
zwierząt,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne oraz rozpoznać i zwalczyć choroby pasożytnicze
zwierząt,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne oraz rozpoznać i zwalczyć choroby zakaźne
zwierząt,

−

określić choroby zakaźne podlegające obowiązkowi zgłaszania i zwalczania,

−

określić choroby odzwierzęce,

−

określić przyczyny, przebieg i objawy chorób przenoszonych podczas krycia,

−

określić przyczyny i zapobiec niepłodności u samców i samic,

−

określić przyczyny i zastosować metody zwalczania oraz zapobiegania schorzeniom
gruczołu mlekowego u samic,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne, rozpoznać i zastosować metody zwalczania oraz
zapobiegania chorobom noworodków zwierząt,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne, rozpoznać i zwalczyć choroby drobiu,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne, rozpoznać i zwalczyć choroby ryb,

−

określić przyczyny, objawy kliniczne, rozpoznać i zwalczyć choroby pszczół,

−

odczytać dokumentację weterynaryjną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawo weterynaryjne

4.1.1. Materiał nauczania

Zwalczanie zakaźnych chorób zwierząt jest jednym z zadań służby weterynaryjnej.

Podstawowymi aktami prawnymi spełniającymi wymogi

weterynaryjnego prawa

europejskiego zawarte w aktach prawnych wydanych przez Parlament Europejski, Radę UE
i Komisję Europejską w zakresie zwalczania chorób zakaźnych są:

−

Ustawa z 27 sierpnia 2003r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz.
1590),

−

Ustawa z 10 grudnia 2003r. o kontroli weterynaryjnej w handlu (Dz. U. Nr 16, poz. 145),

−

Ustawa z 29 stycznia 2004r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 33. poz. 287 (ze zm.),

−

Ustawa z 29 stycznia 2004r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów
pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 33, poz. 288),

−

Ustawa z 11 marca 2004r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób
zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625), w której określone są choroby podlegające
obowiązkowi zgłaszania, rejestracji oraz nakazowi szczepień. Ustawa reguluje sposób
postępowania służb weterynaryjnych, administracji państwowej i samorządowej mający
na celu zapobieganie pojawieniu się i rozprzestrzenianiu chorób zakaźnych stanowiących
zagrożenie dla zwierząt i ludzi.
Do ustaw jest szereg aktów wykonawczych - rozporządzeń dotyczących między innymi

szczegółowego sposobu i trybu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt podlegających
obowiązkowi zwalczania. Rodzaj badań oraz kierunek badań (choroby zakaźne
i odzwierzęce) przeprowadza się w laboratoriach określonych w Rozporządzeniu w sprawie
wykazu laboratoriów referencyjnych właściwych dla poszczególnych rodzajów badań
i kierunków badań (Dz. U. 2002 r. Nr 67 poz.616).

Wykonywanie zawodu lekarz za weterynarii polega na ochronie zdrowia zwierząt oraz

weterynaryjnej ochronie zdrowia publicznego i środowiska. Szczegółowy zakres został
określony w ustawie z dnia 21 grudnia 1990r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach
lekarsko-weterynaryjnych (Dz. U.2002r. Nr 187 poz. 1567 ze zm.).

Weterynaryjne aspekty ochrony zdrowia zwierząt

Pojęcie ochrony zdrowia zwierząt mieści wiele zagadnień, wśród których do

najważniejszych należy zaliczyć zabezpieczenie zwierzętom odpowiednich warunków
bytowania (dobrostan zwierząt) oraz w czasie transportu, profilaktykę a także obchodzenie się
ze zwierzętami. Regulują je niżej wymienione akty prawne:

−

Ustawa z dnia 11 marca 2004r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób
zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625),

−

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111 po.724 ze zm.),

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003r. w sprawie
minimalnych

warunków

utrzymywania

poszczególnych

gatunków

zwierząt

gospodarskich (Dz. U. z 2003r. Nr 167, poz. 1629 z późn. zm. ).
Nieuzasadnione lub niehumanitarne zabijanie zwierząt oraz znęcanie się nad nimi jest

zabronione. Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome
dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień. Zwierzę, które jest rażąco zaniedbywane lub
okrutnie traktowane, może być odebrane, czasowo lub na stałe, właścicielowi bądź innej
utrzymującej osobie, na podstawie decyzji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) podjętej
z urzędu lub na wniosek organu Policji, lekarza weterynarii albo inspektora Towarzystwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opieki nad Zwierzętami w Polsce lub upoważnionego przedstawiciela innej organizacji
społecznej o podobnym statutowym celu działania i przekazane do schroniska dla zwierząt
albo pod opiekę innej osoby lub instytucji. Sposób i warunki używania zwierząt do pracy nie
mogą stwarzać nieuzasadnionego zagrożenia dla ich życia i zdrowia ani zadawać im
cierpienia. Osoba wykorzystująca zwierzęta do pracy ma obowiązek zapewnić im, w ciągu
każdej doby, wypoczynek dla regeneracji sił, właściwy dla danego gatunku.

Transport zwierząt powinien odbywać się środkami do tego celu przystosowanymi oraz

prowadzony w odpowiednich warunkach. Zabrania się transportu zwierząt w okresie
okołoporodowym oraz młodych zwierząt oddzielonych od matek, niezdolnych do
przyjmowania stałych pokarmów, przeładunku zwierząt bez odpowiedniego zabezpieczenia.
Szczegółowe zasady i warunki transportu zwierząt określa rozporządzenie Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej z 30 czerwca 1998r. (Dz. U. Nr 86 poz.552 ze zm.).

Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas obsługi zwierząt

Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich

uregulowane są przepisami Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
28 września 2001r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt
gospodarskich (Dz. U. z dnia 15 października

2001r). Obowiązkiem pracodawcy jest

stworzenie odpowiednich warunków w pomieszczeniach inwentarskich oraz organizowanie
prac przy obsłudze zwierząt zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szczegółowe zasady obsługi zwierząt zostały omówione w jednostce modułowej
322[14].01.01.

Obchodzenie się ze zwierzętami podczas badania klinicznego

Zwierzęta użytkowe są przyzwyczajone do obcowania z człowiekiem i łagodne

obchodzenie się z nimi powoduje, że na ogół dobrze znoszą czynności związane z badaniem
i leczeniem. Podejście do każdego zwierzęcia powinno być spokojne i zdecydowane, jednak
z zachowaniem odpowiedniej ostrożności. Polega ono na zbliżeniu się, odezwaniu lub
pogłaskaniu tak, aby zwierzę nie było zaskoczone obecnością obcego człowieka. Nie należy
wykonywać gwałtownych ruchów, ponieważ wywołują one niepokój i reakcję obronną. Do
przeprowadzenia badania lub wykonania niebolesnych zabiegów u zwierząt spokojnych
wystarcza często tylko umiejętne ich przytrzymanie. Natomiast w stosunku do zwierząt
rozdrażnionych lub złośliwych oraz przy dłuższych i męczących zabiegach znajdują
zastosowanie różne sposoby ich poskramiania. Całkowite unieruchomienie i kładzenie
zwierząt gospodarskich stosuje się częściej przy wykonywaniu zabiegów chirurgicznych.

Koń. Do konia podchodzi się od przednio – bocznej strony, mając na uwadze możliwość

ugryzienia lub kopnięcia kończynami przednimi lub częściej tylnymi. Zbliżając się z tej
strony, w którą koń odwraca głowę, obserwuje się ruch uszu i wyraz twarzy. Po odezwaniu
się do konia należy ująć ręką za uzdę oraz poklepać go po szyi i bokach. W ten sposób można
ocenić reakcję zwierzęcia i konieczność zastosowania odpowiedniego sposobu poskromienia.
Czasem wystarczy tylko przytrzymanie za uzdę, odwrócenie uwagi konia przez pukanie
palcem w jego czoło lub zasłonięcie mu dłońmi oczu. Niespokojne zwierzę można
przytrzymać, chwytając jednocześnie za uzdę i ucho lub grzywę. Innym sposobem
poskramiania jest założenie dutki (zakładana na nos lub ucho), podniesienie przedniej
kończyny, zgięcie jej w stawie nadgarstkowym i lekkie przytrzymanie za kopyto lub pęcinę.
Płochliwego konia można też wprowadzić do poskromu. Jeżeli jednak opiera się on przed
wejściem do poskromu przodem, można próbować wprowadzenia go tyłem przez cofanie.
Zabezpieczenie badającego przed kopnięciem tylnymi kończynami, na przykład w czasie
badania przez prostnicę, polega na uniesieniu i przytrzymaniu zgiętej kończyny przedniej po
stronie badającego lub nałożenie na kończyny tylne pęt z linkami i odpowiednie wywiązanie
linek przez popręg lub kłąb i szyję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bydło. Z ostrożnością należy zbliżać się do bydła młodego i buhajów. Należy pamiętać,

e sztuki dorosłe i niespokojne mogą uderzać rogami i kopać kończynami tylnymi ku

przodowi i na boki. Głowę zwierzęcia unieruchamia się przez uchwycenie jedną ręką za
przeciwległy róg, a palcami drugiej ręki za przegrodę nosową, skręcając w ten sposób głowę
ku sobie. Do przytrzymywania za przegrodę nosową służą też kleszcze nosowe. Innym
sposobem poskromienia może być chwyt dłonią za fałd skóry grzbietu za łopatkami,
skręcenie krótkim kołkiem pętli sznura założonej na tylną nogę ponad stawem skokowym lub
uniesienie ku górze i skręcenie nasady ogona, co ma zastosowanie najczęściej u cieląt. Bydło,
podobnie jak konie, można wprowadzić do poskromu. Buhaje przytrzymuje się za kółko
umieszczone w przegrodzie nosa.

Owce. Poskramianie tych zwierząt, wymaga tylko umiejętnego przytrzymania za głowę

lub skórę na karku, czasem jednoczesnego przyciśnięcia bokiem do przegrody pomieszczenia.
Należy jedynie zachować ostrożność i zabezpieczyć się przed ewentualnym uderzeniem
głową przez tryka.

winie. Zwierzęta te są trudne do przytrzymania, a możliwość przeprowadzenia

szczegółowego badania również jest utrudniona. Należy zachować ostrożność w czasie
badania macior z prosiętami i knurów, podrażnione mogą wykazywać agresywność.
U pozostałych często wystarczy tylko przepędzenie badanej sztuki pod ścianę czy uchwycenie
za uszy i drapanie w okolicy grzbietu lub brzucha, co powoduje bezruch zwierzęcia.
Unieruchomienie dorosłych osobników możliwe jest za pomocą: kleszczy Michalika,
poskramiacza, pętli z powroza. Ograniczenie ruchu uzyskuje się przez wprowadzenie świni
do wąskiej klatki – wózka, podobnie jak przy wprowadzaniu konia czy krowy do poskromu.
Prosięta można przytrzymać na ręce.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie przepisy regulują zwalczanie chorób zakaźnych?

Jakie choroby zakaźne podlegają obowiązkowi zgłaszaniu i rejestracji?

Jakie czynności może wykonywać technik weterynarii samodzielnie?

Jakie czynności wykonuje powiatowy lekarz weterynarii po otrzymaniu zawiadomienia
o podejrzeniu wystąpienia wąglika?

Jakie obowiązki są posiadacza zwierzęcia w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych?

Jakie przepisy regulują ochronę zwierząt?

W jaki sposób należy obchodzić się ze zwierzętami podczas badania klinicznego?

4.1.3

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj procedurę postępowania powiatowego lekarza weterynarii po otrzymaniu

zawiadomienia przez właściciela zwierzęcia podejrzenia o wystąpienie wąglika oraz
obowiązki jakie ciążą na posiadaczu zwierzęcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 maja
2005 r. w sprawie zwalczania wąglika ( Dz. U. nr 88, poz.750),

przeczytać Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 kwietnia 2004r.
w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji leczenia zwierząt i dokumentacji
lekarsko-weterynaryjnej (Dz. U. z 2004r. Nr 100, poz. 1022),

określić czynności, które podejmuje lekarz w celu wykrycia lub wykluczenia choroby,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić nakazy które zarządza lekarz weterynarii,

określić obowiązki właściciela zwierzęcia,

wymienić dokumenty obowiązujące w postępowaniu,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 maja 2005r w sprawie
zwalczania wąglika ( Dz. U. nr 88, poz.750),

−

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 kwietnia 2004r. w sprawie
zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji leczenia zwierząt i dokumentacji lekarsko –
weterynaryjnej (Dz. U. z 2004r. Nr 100, poz. 1022),

−

książka leczenia zwierząt, ewidencja leczenia zwierząt,

−

notatnik, długopis.

Ćwiczenie 2

Przygotuj konia do badania klinicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania dotyczący zachowania konia, zasad przygotowania konia
do badania klinicznego,

przeprowadzić wywiad z obsługą na temat zachowań konia,

przed wejściem do boksu, ostrzec go głosem i poczekać na reakcję,

wyprowadzić konia z boksu,

ustawić go do badania na płycie,

przytrzymać za uzdę, odwrócić uwagę konia,

poskromić konia (poskrom, założenie dutki),

ocenić prawidłowość wykonanych działań.

Wyposażenia stanowiska pracy:

−

koń,

−

ogłowie (uzda, kantar z uwiązem),

−

dutka,

−

odzież ochronna.

4.1.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić przepisy prawne regulujące zwalczanie chorób

zakaźnych?

wymienić choroby zakaźne podlegające zgłoszeniu?

wymienić dokumenty jakie prowadzi lekarz weterynarii

i właściciel zwierzęcia?



określić procedurę postępowania przy zwalczaniu chorób

zakaźnych?

scharakteryzować zasady ochrony zwierząt wynikające

z ustawy o ochronie zwierząt?



wymienić przepisy określające warunki należy zapewnić

zwierzętom w gospodarstwie oraz w czasie transportu?

wymienić zasady obowiązujące przy postępowaniu ze

zwierzętami podczas badań zwierząt?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Ogólne

zasady

rozpoznawania

chorób.

Badanie

poszczególnych układów

4.2.1. Materiał nauczania

Pojęcie zdrowia i choroby

Zdrowie to stan względnej równowagi wewnętrznej, kiedy cały organizm dostosowuje się

do działających czynników środowiska.

Choroba stanowi morfologiczny i czynnościowy wyraz zaburzeń w organizmie.

O powstaniu choroby, jej rozwoju, decydują: działanie czynnika chorobotwórczego,
podatność organizmu, czas trwania procesu chorobowego oraz wpływ środowiska
zewnętrznego.

Patologia to nauka o zmianach chorobowych. Fizjopatologia zajmuje się zjawiskami

zachodzącymi w ustroju chorym oraz badaniem przyczyn i warunków powstawania procesów
patologicznych, a także mechanizmem ich rozwoju, jest zatem nauką o czynnościach ustroju
chorego.
Przyczyny chorób

Nauka, która zajmuje się ustaleniem bezpośrednich przyczyn schorzenia, nazywa się

etiologią. Zarówno choroby zakaźne, jak i inne są wynikiem działania nie jednej, lecz kilku
przyczyn, a więc czynników chorobotwórczych, z których jeden jest zwykle zasadniczy.
Przyczyny chorób dzielą się na zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne. Przyczynami
zewnątrzpochodnym są czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne, pokarmowe.

Do czynników fizycznych zalicza się czynniki: mechaniczne, termiczne, promieniowanie

słoneczne i jonizujące, prąd elektryczny, ciśnienie atmosferyczne, hałas.

Skutkiem działania czynników mechanicznych jest powstanie urazu. Do uszkodzeń

zamkniętych (bez przerwania ciągłości skóry) zaliczamy: stłuczenie, które powoduje
zaczerwienienie

lub

podbiegnięcie

krwawe,

wstrząśnienie,

uciśnięcie,

pęknięcie,

rozciągnięcie, zwichnięcie, skręcenie i złamanie. Jeżeli stłuczeniu ulegnie tkanka łączna
podskórna lub błona podśluzowa dochodzi do przerwania ciągłości naczyń i powstanie
krwiaka. Do uszkodzeń mechanicznych przebiegających z przerwaniem ciągłości skóry
zaliczane są rany oraz złamania otwarte kości.

Uraz głowy i uszkodzenie ośrodków oddechowego i naczynioruchowego może

powodować ustanie oddychania lub akcji serca. Uraz serca oraz głównych naczyń
krwionośnych wskutek przerwania ciągłości naczyń prowadzi do powstania krwotoków
zewnętrznych lub wewnętrznych.

Czynniki termiczne, działając miejscowo w ciągu dłuższego czasu lub z większym

natężeniem powodują powstawanie oparzenia. Przegrzanie (hipertermia) może występować
w postaci:

−

hipertermii prowadzącej do zapaści sercowo – naczyniowej wskutek utraty wody,

−

hipertermii wywołującej drgawki wskutek znacznej utraty elektrolitów,

−

udaru cieplnego przy zahamowaniu utraty ciepła z organizmu,

−

udaru słonecznego.
Działanie zimna może być miejscowe lub ogólne. Miejscowe działanie zimna może

prowadzić do odmrożeń, głównie części: ryj, nos, kończyny, ogon, strzyki. Ogólne działanie
zimna może doprowadzić do oziębienia organizmu i obniżenia ciepłoty ciała a krańcowych
przypadkach do zamarznięcia.

Do chemicznych przyczyny chorób zalicza się substancje pochodzenia organicznego

i nieorganicznego, które stykając się z tkankami ustroju wywołują ich uszkodzenie. Zmiany
i zaburzenia występujące w poszczególnych narządach pod wpływem czynników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chemicznych szkodliwych dla ustroju nazywamy zatruciem. W zależności od sposobu
działania na organizm trucizny dzieli się na grupy:

−

substancje wywołujące niedotlenienie organizmu (tlenek węgla, azotyny, cyjanki),

−

substancje drażniące i żrące (zasady, kwasy, sole metali),

−

substancje działające na układ nerwowy: środki narkotyczne, znieczulające.
Ze względu na pochodzenie rozróżnia się trucizny pochodzenia mineralnego, roślinnego,

zwierzęcego. Istotną rolę w zatruciach odgrywają pestycydy.

Biologicznymi przyczynami schorzeń są zarazki, grzyby, pasożyty. Chorobotwórczość

wielu bakterii jest związana przede wszystkim z wytwarzaniem przez nie toksyn. Choroby
wywołane grzybami są wynikiem toksycznego oddziaływania po spożyciu paszy, namnażania
się grzybów w tkankach i narządach.

Do wewnątrzpochodnych przyczyn chorób zalicza się czynniki genetyczne, choroby

dziedziczne i wrodzone.

Choroba może rozwijać się powoli, skrycie, mieć przebieg łagodny, a także utajony. Ze

względu na czas trwania, przebieg oraz objawy kliniczne choroby dzieli się na: nadostre
trwające kilka godzin, ostre o czasie trwania do kilku dni, podostre trwające do 30 dni oraz
przewlekłe ponad kilkadziesiąt dni czasem parę lat. W rozwoju choroby zwłaszcza w postaci
ostrej lub podostrej wyróżniamy trzy okresy:

−

zwiastunowy w którym następuje wylęganie choroby oraz jej narastanie,

−

szczytu w którym występują objawy choroby,

−

zejścia w którym może być wyzdrowienie lub śmierć.
Rozróżnia się cztery podstawowe przyczyny śmierci: porażenia mózgu, ustanie

oddychania, ustanie czynności serca oraz samozatrucia.

mierć kliniczna trwa około 5 minut. W tym okresie następuje zaprzestanie czynności

serca i oddychania oraz stopniowe upośledzenie czynności komórek, tkanek i narządów.

mierć biologiczna następuje po śmierci klinicznej. W tej fazie śmierci komórki i tkanki

ulegają całkowitemu obumarciu. Śmierć biologiczną rozpoznaje się po wystąpieniu
następujących objawów: oziębienie ciała, stężenie, bladość skóry i błon śluzowych, skrzepów
krwi, plam pośmiertnych oraz gnicie.

Choroba inwazyjna to choroba wywołana przez pasożyty pochodzenia zwierzęcego. Jest
ona zaburzeniem w czynności i budowie organizmu, wynikłym z wzajemnych
oddziaływań żywiciela i pasożytów w istniejących warunkach środowiskowych. Pasożyty,
w zależności od swych właściwości biologicznych, mogą wnikać do żywiciela czynnie lub
biernie. Do inwazji czynnej zdolne są przede wszystkim zewnętrzne pasożyty, które za
pomocą dobrze rozwiniętych narządów ruchu i zmysłów wyszukują żywiciela (pluskwy,
komary, pchły). Przy inwazji biernej pasożyt przenika do organizmu przez: jamę ustną,
kontakt bezpośredni (kopulacja), skórę. Szkodliwe działanie pasożytów polega na:

−

zubożeniu żywiciela w krew, soki tkankowe, pokarm,

−

mechanicznym drażnieniu np. kolcogłowy u świń wbijają się głęboko w ścianę jelita,

−

działaniu trującym(wydalają produkty swojej przemiany materii),

−

zatykaniu przewodów np. żółciowych przebijaniu ich ścian, powstawaniu zakrzepów,

−

działaniu uczulającym np. przy włośnicy.

Zarazek i jego cechy

Zarazek, czynnik chorobotwórczy charakteryzuje się właściwościami, którymi wywołuje

chorobę. Należą do nich zakaźność, zaraźliwość, a u niektórych zarazków toksyczność.
Zakaźność (inwazyjność) to zdolność wnikania zarazka do organizmu. Zaraźliwość
(rozsiewalność) to właściwość wydostawania się z zakażonego organizmu. Toksyczność jest
uwarunkowana produkcją toksyn wydalanych za życia zarazka. Inwazyjność i toksyczność są
podstawą zjadliwości zarazka. Przeżywalność zarazka poza organizmem odgrywa dużą rolę
w utrzymaniu źródeł zakażenia. Zarazki utrzymują się w określonych zespołach zwanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mianem zbiornika lub rezerwuaru zarazka. Rezerwuarem zarazka jest określony teren, na
którym występują źródła zakażenia, dzięki którym zarazki namnażają się i przeżywają.

Nosicielstwo jest stanem w którym w organizmie przy braku dostrzegalnych objawów

klinicznych, występują i rozmnażają się zarazki zdolne do wywołania choroby zakaźnej
u innych zwierząt oraz do zanieczyszczenia środowiska.
Zakażenie

Zakażenie jest to wniknięcie zarazka do organizmu, usadowienie się w nim i namnożenie

oraz pobudzenie organizmu do odczynów obronnych. Choroba zakaźna występuje wówczas
gdy w następstwie zakażenia pojawią się objawy i zmiany chorobowe będące wynikiem
zaburzenia homeostazy zakażonego organizmu. Zakażenie szerzy się w organizmie kilkoma
drogami:

−

za pośrednictwem nerwów obwodowych (tężec, wścieklizna, porażenia),

−

przez ciągłość tkanek - w odoskrzelowym zapaleniu płuc proces chorobowy przenosi się
na z oskrzeli na tkankę płucną,

−

przez styczność zakażenie przenosi się z jednego narządu na narząd z nim sąsiadujący,

−

przez przestrzenie tkankowe i naczynia chłonne,

−

za pośrednictwem krwi.
Zarazek wnika do organizmu przez wrota (brama wejścia), którymi są najczęściej jama

ustna, układ oddechowy, rana, układ moczowo – płciowy, pępowina (u noworodków).
Chorobami zaraźliwymi nazywamy takie choroby zakaźne, których źródłem jest zwierzę
chore i od którego drogą bezpośrednią lub pośrednią łatwo przenosi się na zwierzę zdrowe
(pryszczyca, pomór). Chorobami zakaźnymi nie zaraźliwymi nazywamy choroby zakaźne,
które nie przenoszą się drogą bezpośrednią lub pośrednią na inne osobniki (tężec). Pojecie
choroby zakaźnej jest pojęciem szerszym niż pojęcie choroby zaraźliwej.
Odporność organizmu, jej istota i rodzaje

Odporność jest to stan, w którym organizm nie zapada na określoną chorobę zakaźną

mimo stykania się z drobnoustrojami, które są zdolne wywołać daną chorobę. Zwierzę
broniąc się przed skutkami zakażenia drobnoustrojów uruchamia różne mechanizmy obronne.

Odporność naturalna określana jest jako odporność wrodzona i ma charakter nieswoisty.

Odporność tę warunkują fizyczne bariery utrudniające wnikanie zarazków oraz mechanizmy
komórkowe i humoralne. Pierwszą zaporę przed wniknięciem zarazka stanowi okrywa ciała
oraz błony śluzowe. Szczególną rolę w zapobieganiu przenikania drobnoustrojów przez skórę
i błony śluzowe odgrywa prawidłowa odnowa ich nabłonka, co jest związane z funkcją
witaminy A. Przy jej niedoborze o wiele łatwiej dochodzi do zakażeń poprzez skórę i błony
ś

luzowe. Dalszą barierę stanowi tkanka łączna podskórna, a zwłaszcza znajdujący się w niej

kwas hialuronowy – czynnik antyinwazyjny. Również błony śluzowe wyścielone śluzem
stanowią silną zaporę. Poza śluzem, ochronną rolę spełnia urzęsiony nabłonek dróg
oddechowych, dzięki któremu zaraz łatwiej są wydalane. Rozwój zarazków hamowany jest
przez niskie pH soku trawiennego i moczu (mięsożerne i wszystkożerne). Szczególnie ważną
rolę w obronie organizmu pełnią fagocyty (fibroblasty tkanki łącznej, komórki śródbłonka
naczyń i zatok węzłów chłonnych, komórki śledziony, wątroby).

Odporność nabyta rozwija się w następstwie przebycia choroby zakaźnej. Nawet bardzo

lekki przebieg choroby zakaźnej pozwala na osiągnięcie pełnej odporności. Podłoże
odporności swoistej stanowią przede wszystkim swoiste przeciwciała, wytwarzane przez
ustrój nie tylko w czasie choroby zakaźnej, ale i po jej przebyciu. Odporność taką nazywamy
odpornością czynną naturalną. Odporność bierną w sposób naturalny uzyskuje płód za
pośrednictwem łożyska (odporność łożyskowa) lub noworodek w pierwszych godzinach
ż

ycia za pośrednictwem siary (odporność siarowa).

Odporność sztuczna powstaje po wprowadzeniu do organizmu szczepionki, albo

surowicy. Wprowadzając surowicę zawierającą gotowe przeciwciała otrzymujemy odporność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tzw. bierną. Ponieważ w jej wytwarzaniu komórki ustroju nie biorą żadnego udziału,
odporność bierna jest krótkotrwała i zanika już po kilkunastu dniach. Odporność uzyskuje
organizm zaraz po wstrzyknięciu surowicy.

Procesy patologiczne
Zmiany wsteczne są to zmiany polegające na zmniejszaniu się komórek oraz całych
narządów w stosunku do ich fizjologicznej wielkości a powstają na skutek działania różnych
czynników szkodliwych. Do zmian wstecznych zaliczamy m.in. zwyrodnienia, zaniki,
martwice.

Zwyrodnienia są to zaburzenia czynności i zmiany fizykochemiczne powstałe w plazmie

komórek. Pod wpływem szkodliwych czynników działających na ustrój zwierząt
w komórkach i pozakomórkowo odkładają się niektóre substancje takie jak tłuszcze,
glikogen, sole wapnia, barwniki. W zależności od rodzaju szkodliwego czynnika
chorobotwórczego i nasilenia jego działania dochodzi do zaburzeń w przemianie białkowej,
węglowodanowej, tłuszczowej oraz mineralnej komórki. Do zwyrodnień białkowych należy
zwyrodnienie miąższowe, któremu ulegają najczęściej komórki wątroby, nerki i mięśnia
sercowego.

Martwica jest miejscową śmiercią komórki lub tkanki żywego organizmu. Przyczyny

powstawania martwicy są różne, ale najczęściej jest to brak tlenu w tkance lub też znaczne
jego obniżenie. Różne tkanki w różnym stopniu są wrażliwe na brak tlenu. Najszybciej
zmiany nieodwracalne powstają w ośrodkowym układzie nerwowym. Najlepiej stosunkowo
niedostatek tlenu znoszą mięśnie i kości.

Zgorzel jest postacią martwicy, której obumarłe tkanki ulegają wysychaniu, upłynnieniu,

gazowemu obrzękowi. Zgorzel podobnie jak martwica powstaje skutkiem niedotlenienia
tkanek ale przy udziale bakterii gnilnych i beztlenowych. Tkanka dotknięta takim procesem
zawiera pęcherzyki gazu, które przy ucisku szeleszczą. Zgorzel najczęściej powstaje
w skórze, płucach i jelitach które uległy skrętowi.

Zanik

charakteryzuje

się

zmniejszeniem

narządu

następstwie

zaburzeń

w komórkowym oddychaniu, odżywaniu i w przemianie materii. Istotą zaniku jest zmiana
rozmiarów komórek a niekiedy liczby komórek.
Zaburzenia w krążeniu krwi są to wszystkie nieprawidłowości dotyczące serca, naczyń,
składu krwi i chłonki jak również wszystkie zmiany w tkankach i narządach, spowodowane
tymi zaburzeniami.

Zawał jest martwicą tkanki, która wskutek uniedrożnienia naczynia tętniczego została

pozbawiona dopływu krwi i uległa śmierci miejscowej. Bezpośrednią przyczyną powstania
zawału jest:

−

niedrożność naczynia tętniczego spowodowana ciałem zatorowym,

−

długotrwały skurcz mięśni gładkich tętnicy spowodowany stresem,

−

zakrzep ściany naczyniowej w miażdżycy tętnic.
Zakrzep inaczej skrzeplina jest tworem powstałym przyżyciowo, wewnątrz naczynia

krwionośnego. Czynnikami powodującymi powstanie zakrzepu są :

−

uszkodzenie śródbłonka naczyniowego,

−

zmiana szybkości przepływu krwi,

−

zmiany składu krwi, zwłaszcza liczby i jakości krwinek płytkowych.
Zator jest zniesieniem drożności naczynia ciałem niesionym z prądem krwi żylnej,

tętniczej lub chłonki. Materiałem zatorowym mogą być własne tkanki lub ciała obce.

Krwotok powstaje wtedy, gdy wydostaje się krew poza obręb naczyń. Krwotoki mogą

być zewnętrzne, jeśli krew wydostaje się z naczyń na zewnątrz organizmu oraz wewnętrzne,
jeśli krew wypływa do jam ciała, albo przestrzeni tkankowych. Krwotoki mogą być żylne
i tętnicze. Mogą być powodowane rozerwaniem ściany naczynia, zmianami w ścianach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i nadżerkami naczyń włosowatych. Utrata 1/5 – 1/7 objętości krwi krążącej doprowadza do
ś

mierci. Przy dużym krwawieniu spada ciśnienie krwi, dochodzi do osłabienia czynności

serca i zmniejszonego ukrwienia mózgu, co powoduje omdlenie. Dłuższe niedotlenienie
mózgu powoduje śmierć. Przy mniej obfitych krwawieniach, a trwających dłuższy okres
czasu ustrój wyrównuje utratę krwi przez przechodzenie wody z tkanek do naczyń
krwionośnych i następuje rozwodnienie krwi.

Niedokrwienie tkanek lub narządów polega na wadliwym dopływie i odpływie krwi,

w zależności od sprawności pracy serca i naczyń krwionośnych. Niedokrwienie, które trwa
dłuższy czas wywołuje niedotlenienie i niedożywienie tkanek narządu, a tym samym jest
mniejsza odporność przeciwzakaźna i zwiększona podatność do zmian wstecznych.

Przekrwienie dzieli się na czynne – tętnicze i bierne – żylne. W przekrwionym czynnie

narządzie zwiększa się proces przemiany materii i wzrasta zapotrzebowanie energetyczne. Na
błonach śluzowych i skórze występują również wybroczyny.

Przekrwienie bierne (żylne) jest zjawiskiem patologicznym. Często przyczyną jest

niewydolność serca i naczyń. Przekrwienie bierne prowadzi do uszkodzenia śródbłonków
naczyń żylnych i do powstawania zakrzepów.
Zapalenie jest obronną reakcją unaczynionych tkanek na różnego rodzaju uszkodzenia

i obejmuje wszystkie procesy zachodzące w tkankach od momentu powstania uszkodzenia do
jego ustąpienia. Do powstania reakcji zapalnych mogą prowadzić czynniki wewnątrz
i zewnątrzustrojowe. Do czynników wewnątrzustrojowych zapaleniotwórczych można
zaliczyć:

−

uszkodzenie tkanek w następstwie samozatrucia np. niedoczynności nerek,

−

martwicę tkanek spowodowaną ostrym niedokrwieniem lub innymi przyczynami,

−

nowotwory złośliwe,

−

obecność we krwi enzymów takich jak trypsyna.
Do czynników wewnątrzustrojowych zapaleniotwórczych można zaliczyć:

−

uszkodzenie mechaniczne (urazy) prowadzące do zmiażdżenia lub przerwania ciągłości
kanek,

−

czynniki fizyczne, czynniki chemiczne,

−

biologiczne: bakterie chorobotwórcze i ich toksyny, wirusy, grzyby, pasożytnicze
pierwotniaki oraz inne pasożyty.
Podział zapaleń opiera się przede wszystkim na podstawie czynników, które je wywołują.

Zapalenia określane jako swoiste zwykle wywoływane są przez czynniki zakaźne takie jak:
prątki gruźlicy niektóre pałeczki, grzyby, wirusy. Najczęściej stosowany podział zapaleń
opiera się na kryteriach morfologicznych i wyróżnia się zapalenia wysiękowe, uszkadzające
i wytwórcze. Zapalenie wysiękowe może powstawać pod wpływem wszystkich znanych
czynników zapaleniotwórczych. Zależnie od charakteru wysięku wyróżniamy zapalenie
surowicze i włóknikowe. Zapalenie surowicze charakteryzuje się wysiękiem surowiczym,
które zawiera dużo białka. Zapalenie surowicze dotyczy błon surowiczych lub śluzowych.
Jeśli w wysięku znajduje się dużo erytrocytów to jest to zapalenie krwotoczne. Zapalenie
włóknikowe cechuje się wysiękiem zawierającym dużo włóknika. Złogi włóknika, często
przy małej ilości wysięku mogą pokrywać błony surowicze i narządy lub zalegać na
powierzchni błon śluzowych. Zapalenie występujące w płucach nazywamy zapaleniem
krupowym.

Zapalenie ropne charakteryzuje się wysiękiem ropnym. Przyczyną jest najczęściej

zakażenie bakteriami ropotwórczymi jak paciorkowce, gronkowce, lub niektóre pałeczki.
Ropny stan zapalny może rozwijać się we wszystkich tkankach. Zapalenie ropne
powierzchowne błon śluzowych nazywa się ropotokiem, błon surowiczych ropniakiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapalenie

uszkadzające

rozwija

się

najczęściej

pod

wpływem

uszkodzeń

spowodowanych toksynami bakteryjnymi. Jest zapaleniem miąższowym, z reguły rozwija się
w narządach miąższowych.

W zapaleniu wytwórczym występują procesy rozplemowe. Przyczyną mogą być czynniki

zakaźne lub chemiczne. Przykładem ostrego zapalenia wytwórczego jest stan zapalny węzłów
chłonnych.
Zmiany postępowe, polegają na powiększaniu się pojedynczych komórek lub zwiększaniu
się ich liczby, przy czym czynność narządu może ulec nasileniu. Do zmian postępowych
zalicza się wzrost i rozwój, wzrost przystosowawczy (przerost, rozplem, odrost, gojenie ran).
Wzrost wiąże się z ilościowym przyrostem komórek i struktur narządów, różnicowanie
natomiast z ich jakością, które decyduje o czynnościowej specjalizacji narządów. Biologiczny
wzrost następuje wtedy, gdy tkanka narządu osiągnie swoją fizyczną i czynnościową
dojrzałość oraz zdolność do rozmnażania. Zaburzenia wzrostu dotyczą komórek, tkanek,
i narządów całego organizmu. Przerost dotyczy powiększenia rozmiarów komórki bez
zwiększenia ich liczby, natomiast rozplem (powiększenie liczby komórek) zmniejszenia ich
wielkości z zachowaniem kształtu. Powiększenie narządów, które nie przekracza wartości
krytycznych określa się mianem przystosowania fizjologicznego. Odrost charakteryzują
procesy odnowy i naprawy.

Odnowa patologiczna polega na zastępczej odbudowie komórek zniszczonych podczas

choroby i podczas gojenia się ubytków tkankowych. Odnowie ulega wiele tkanek, z których
pierwsze miejsce zajmują nabłonki skóry i śródbłonki błon śluzowych w dalszej kolejności
komórki wątroby i nerek. Trudniej ulegają odnowie lub nie ulegają odnowie naczynia
krwionośne z wyjątkiem naczyń włosowatych, nerwy obwodowe. Gojenie się ran odbywa się
przez tworzenie tkanki łącznej włóknistej. Szybkość gojenia rany jest uzależniona od
czynników takich jak wiek zwierzęcia, stan odżywienia i hormonów. Gojenie się ran
opóźniają niedobory białka, witaminy C i cynku.
Nowotwór jest nieprawidłową tkanką, której wzrost jest nadmierny i nieskoordynowany ze
wzrostem i rozwojem tkanki prawidłowej, z której się wywodzi i który trwa po ustąpieniu
przyczyny zapoczątkowującej proces nowotworowy. Nowotwory dzieli się na nowotwory
łagodne i złośliwe. Wszystkie typy guzów zbudowane są z dwóch podstawowych składników
komórek nowotworowych tworzących miąższ guza i ze zrębu zbudowanego z tkanki łącznej
oraz naczyń krwionośnych i chłonnych. Nowotwory łagodne różnią się między sobą tempem
wzrostu. Guzy łagodne rosną zwykle powoli, natomiast złośliwe szybko i prowadzą do
ś

mierci nosiciela guza. Nowotwory łagodne są tworami otoczonymi torebką łącznotkankową

i nie dają przerzutów, podczas gdy złośliwe nie posiadają takiej torebki a ich cechą
charakterystyczną jest wnikanie komórek nowotworowych w otaczające tkanki. Właściwość
tą nazywa się inwazyjnością. Bardzo ważną cech guzów złośliwych jest zdolność przerzutów.

Ogólne zasady rozpoznawania chorób

Zwierzę chore różni się wyraźnie od zdrowego zarówno pod względem zachowania się

i reagowania na bodźce zewnętrzne jak również pod względem wyglądu. Obserwację
zwierzęcia przeprowadza się przed przystąpieniem do planowego badania klinicznego. Chore
zwierzęta są najczęściej osowiałe, stoją z opuszczoną głową lub leżą z przymkniętymi
powiekami i chowają się w ciemnym kącie pomieszczenia. W czasie wypasu lub na
wybiegach odłączają się od stada. Nie interesują się podawaną karmą, nie reagują na
otoczenie, wołanie czy podejście człowieka; dają się łatwo schwytać. Czasem objawem
choroby jest ucieczka przed człowiekiem, nadmierna pobudliwość, a nawet agresywność.

Konie zdrowe w ciągu dnia stoją, kładą się raczej w nocy, czasem jednak mogą

wypoczywać, leżąc w stajni lub na pastwisku. Prawidłowo leżą na boku z podwiniętymi
kończynami, natomiast źrebięta mogą leżeć na boku z wyciągniętymi kończynami. Spędzane
wstają chętnie, unosząc najpierw przód, potem tylną część ciała, co ma istotne znaczenie przy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podchodzeniu do nich. Konie, szczególnie ras lekkich, żywo reagują na otoczenie i bodźce
zewnętrzne, jak podejście, wołanie, ruch i hałas. Prawidłową reakcją jest wówczas tzw.
strzyżenie uszami. Objawem zniecierpliwienia może być grzebanie przednią kończyną.
Osobniki stare i zmęczone pracą często stoją z opuszczoną głową i zwisającą dolną wargą.
Charakterystyczne ich zachowanie widoczne jest w przypadkach bólów morzyskowych
przejawiających się grzebaniem nogami, pokładanie się i wstawanie, tarzanie się, oglądanie
na boki i przyjmowanie nieprawidłowej postawy. W przebiegu mięśniochwatu porażennego
konie są niespokojne, leżąc usiłują zrywać się, stękają. W przebiegu ochwatu widoczny jest
ostrożny chód i podsiebne ustawienie kończyn. Schorzenia ośrodkowego układu nerwowego
mogą objawiać się otępieniem (zwierzęta nie reagują na otoczenie) lub nadmiernym
podnieceniem, czego wyrazem jest niepokój, zrywanie się z uwięzi, wspinanie na przeszkody
i agresywność.

Bydło zdrowe stoi i często kładzie się w ciągu dnia. Zwierzęta prawidłowo leżą na

mostku, z podwiniętymi kończynami. Spędzane wstają raczej niechętnie, unosząc najpierw
tylną część ciała, a następnie przód. Osobniki chore odłączają się od stada, w czasie
przepędzania pozostają w tyle. Mogą leżeć na boku z wyciągniętymi kończynami i głową lub
na mostku z głową przyciśniętą do boku lub opartą o podłoże, trudno zmusić je do wstania.
Zwierzęta te zwykle kładą się i wstają, postękując. Wyrazem podniecenia może być
potrząsanie głową i porykiwanie, bodzenie przedmiotów i ludzi. U krów widocznym
objawem choroby jest spadek mleczności.

Owce zdrowe są płochliwe, w stadzie tworzą zwartą grupę zarówno na pastwisku, jak

i w owczarni. Pokładają się podobnie jak bydło. śywo interesują się otoczeniem. Sztuki
chore odłączają się od stada i dają się łatwo schwytać. Stoją osowiałe z opuszczoną głową lub
leżą i trudno zmusić je do wstania. Objawy bólu są mało widoczne.

winie zdrowe są ruchliwe, często pokładają się, trudno je schwytać; chętnie poddają się

drapaniu i reagują wówczas chrząkaniem. Zwierzęta chore stoją z opuszczoną głową
i ogonem lub leżą zagrzebane w ściółkę, postękują, na podejście człowieka nie reagują.

Psy chore są osowiałe, chowają się w ciemnych i zacisznych miejscach. Na ból reagują

skomleniem, piskiem lub stękaniem. Wyraz twarzy i oczu chorych osobników jest wyraźnie
smutny. Nie wykazują zainteresowania wyjściem z pomieszczenia i nie reagują na rozkazy.
W stanach niepokoju i podniecenia mogą być agresywne, nawet w stosunku do właściciela.

Metody badania klinicznego

W badaniu klinicznym zwierząt wyróżniamy metody: oglądanie, omacywanie,

opukiwanie, osłuchiwanie, mierzenie, nakłucie i badania za pomocą zmysłu węchu oraz
badania specjalistyczne takie jak: endoskopia, rentgenoskopia, elektrokardiografia,
ultrasonografia. Do badań pomocniczych zwanych również laboratoryjnymi zaliczamy
m.in.: badania hematologiczne, biochemiczne krwi, moczu, kału, treści żwacza, mleka
płynu

mózgowo-rdzeniowego,

płynów

jam

ciała,

badania

bakteriologiczne,

wirusologiczne, mykologiczne, parazytologiczne, badania naskórka próby alergiczne.

Opis zwierzęcia

Opis zwierzęcia jest niezbędny do diagnozy i leczenia, jest formą rejestracji, w której

powinny znajdować się określone dane.

Gatunek – niektóre choroby są charakterystyczne tylko dla danego gatunku. U koni

występują często choroby przewodu pokarmowego (morzyska), mięśniochwat porażenny
i zołzy. Bydło zaś skłonne jest do zaburzeń trawienia w przedżołądkach, ketozy, zapalenia
urazowego czepca i osierdzia. Trzoda chlewna zapada częściej na choroby zakaźne (różycę,
pomór). U psów młodych występuje nosówka, a u kotów wirusowe zapalenie żołądka i jelit.

Rasa – zwierzęta poszczególnych ras wykazują różną odporność na choroby. Na ogół

sztuki rasowe są mniej odporne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Płeć – niektóre choroby lub objawy chorobowe uzależnione są od rodzaju płci. U krów

częściej spotyka się zaburzenia przemiany materii i choroby związane z okresem
okołoporodowym. Samice wykazują większą niż samce skłonność do chorób pęcherza
moczowego i miedniczek nerkowych. Zachowanie się klaczy w czasie rui może przypominać
bóle morzyskowe, a zaawansowaną ciążę u suk łatwo pomylić z wodobrzuszem. U ogierów
występują przepukliny pachwinowe, a u buhajów, tryków i knurów kamica pęcherza i cewki
moczowej.

Umaszczenie ma wpływ na występowanie określonych chorób. Zwierzęta o umaszczeniu

białym są bardziej wrażliwe na uczulenie słoneczne, u koni siwków najczęściej występują
czerniako – mięsaki.

Wiek związany jest z występowaniem niektórych chorób, np. krzywica jest chorobą

młodych zwierząt. Młode konie chorują na zołzy, młode psy na nosówkę, u prosiąt 2 – 4
tygodniowych występuje niedokrwistość, u osesków i młodych zwierząt łatwo dochodzi do
odwodnienia ustroju w przebiegu chorób z objawami gorączki, biegunki lub uporczywych
wymiotów. Choroby serca i nerek częściej spotykane są u zwierząt starych.

Wielkość u koni i bydła określa się w kłębie mierzoną w centymetrach. U innych

gatunków zwierząt, szczególnie psów, stosuje się określenie: mały, średni, duży. Dane te
mają znaczenie w dawkowaniu leków.

Masę ciała podaje się w kilogramach po zważeniu zwierzęcia, można również określić

masę przybliżoną. Wartości te mają znaczenie w związku z ustalaniem przyrostu masy ciała
zwierząt młodych rosnących lub poddanych tuczowi oraz przy dawkowaniu leków.

Użytkowość wiąże się z występowaniem niektórych chorób. Niewydolność krążenia

spotykana jest częściej u koni sportowych i psów (wojskowych, policyjnych). Ketoza
i porażenie poporodowe dotyczy zwykle krów wysokomlecznych.

Oznakowanie – podaje się numery identyfikacyjne zwierząt, dane z paszportu zwierzęcia.

Wywiad weterynaryjny

Wywiad polega na zebraniu szczegółowych informacji o chorym zwierzęciu, stadzie

i warunkach środowiska, w jakich przebywa. Wywiad stanowi ważną część badania
klinicznego i jest pomocny w rozpoznawaniu choroby oraz ustaleniu jej przyczyny.
W wywiadzie należy uwzględnić następujące pytania:
1.

Czy zwierzę jest spokojne i jak się nazywa?
Pytanie to stawiane jest ze względu na własne bezpieczeństwo. Uzyskana informacja
ułatwia podejście do zwierzęcia.

Czy osoba doprowadzająca zwierzę jest właścicielem?
Odpowiedź na to pytanie pozwala zorientować badającego czy podawane informacje
można uważać za miarodajne i wystarczające.

Od kiedy zwierzę choruje?

Jest to bardzo ważna informacja dotycząca czasu wystąpienia pierwszych objawów
i okresu ich trwania. Pozwala na zorientowanie się w dotychczasowym przebiegu
choroby.

Jakie objawy zauważono?
Po wysłuchaniu informacji o dolegliwościach zwierzęcia, z powodu których, właściciel

zwraca się o pomoc lekarską, badający powinien ukierunkować odpowiedzi przez zadawanie
pytań dodatkowych (pomocniczych), związanych z czynnością poszczególnych układów:

−

powłoka ciała – poty, świąd, wyłysienia, pojawiające się inne zmiany na skórze,

−

układ oddechowy i krążenia – wypływ z nosa, kaszel, duszność, szybkie męczenie się
przy pracy, niechęć do kładzenia się,

−

układ trawienny – żywienie, w tym rodzaj karmy, jej ilość, sposób podawania i pojenia,
chęć i sposób pobierania karmy, ślinienie się, wymioty, odbijanie i przeżuwanie, wzdęcia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

brzucha, objawy bólu (stękanie, niepokój, pokładanie się), oddawanie kału (częstość,
ilość, konsystencja, obecność np. członów tasiemca lub glist),

−

układ ruchu – kulawizna, niechęć do poruszania się, sztywny chód, powłóczenie nogami,
trudność w kładzeniu i podnoszeniu się,

−

układ nerwowy – zachowanie się zwierzęcia, osowiałość, niepokój, agresywność, ruchy
nieprawidłowe, połykanie przedmiotów niejadalnych, u psów węch,

−

układ moczowy i rozrodczy – oddawanie moczu (w tym częstość, ilość, wygląd moczu,
objawy bólu, wzmożone pragnienie); objawy rui, ciąży, przebieg porodu, wyciek
z pochwy, wygląd gruczołu mlekowego, kiedy było krycie ewentualnie unasienianie,
wyciek z worka napletkowego, kiedy była kastracja.

Czy zwierzę chorowało z podobnymi lub innymi objawami? Uzyskane informacje
pozwalają na ustalenie nawrotu choroby lub chorób przebytych, które mogą mieć
związek z istniejącymi objawami.

Czy choruje jedno lub więcej zwierząt w stadzie lub zagrodzie? Odpowiedź ułatwia
rozpoznanie chorób zakaźnych. Ma to istotne znaczenie, szczególnie w przypadkach,
w których obowiązuje odpowiednie postępowanie sanitarno – weterynaryjne. Można też
brać pod uwagę wystąpienie choroby inwazyjnej, jak i stan chorobowy związany
z błędami żywienia lub zatruciem.

Czy chorowało rodzeństwo lub rodzice zwierzęcia? Informacja dotyczy możliwości
występowania chorób dziedzicznych i pozwala zorientować się, szczególnie w stosunku
do zwierząt młodych, o pochodzeniu zwierzęcia z tzw. słabych miotów (psy) lub
niepomyślnym odchowie przychówka.

Jakie są warunki higieniczne środowiska? Pytania dotyczą warunków utrzymania
i żywienia, pielęgnacji, a u krów higieny doju. Istotnym jest uzyskanie odpowiedzi na
temat klimatu oraz rodzaju gleby, z której pochodzi pasza i woda, lub zagrożenia
skażeniami przemysłowymi terenu gospodarstwa. Niekorzystne czynniki środowiska
w dużej mierze stanowią przyczynę stanów chorobowych.

Jaka jest przypuszczalna przyczyna choroby według osoby doprowadzającej zwierzę?
Ustalenie przyczyny opiera się jednak głównie na doświadczeniu i wiedzy badającego
oraz wynika z całości przeprowadzonego badania klinicznego.

Czy zwierzę było leczone i przez kogo; czy stosowano szczepienia profilaktyczne?
Informacje o przebiegu ewentualnego leczenia lub doraźnie udzielonej pomocy (zabiegi,
rodzaj i dawki leków) sugerują dalsze postępowanie lecznicze.

Czy osoba doprowadzająca zwierzę może uzupełnić jeszcze informacje? Pytanie to
pozwala na udzielenie dodatkowych wyjaśnień nie uwzględnionych w przeprowadzonej
dotychczas rozmowie. W wywiadzie dotyczącym stada produkcyjnego można
uwzględnić dane pochodzące z książki leczenia.

Badanie ogólne zwierząt

W badaniu tym określamy budowę, kondycję, konstytucję, zachowanie się zwierzęcia,

tętno i oddechy.

Budowę ciała ocenia się na podstawie symetrii i proporcji poszczególnych części ciała.

Zwraca się uwagę na budowę kośćca, linię kręgosłupa, układ kończyn oraz wygląd stawów
i umięśnienia. Przykładem nieprawidłowej budowy jest tzw. grzbiet karpiowaty (wygięty ku
górze), łęgowaty (wygięty ku dołowi) lub bocznie skrzywiony, nadmierna objętość czaszki
(wodogłowie nabyte lub wrodzone), zbyt wąska klatka piersiowa (skłonność do chorób
układu oddechowego), tzw. różaniec krzywiczy, czyli zgrubienia żeber w miejscu połączenia
części kostnej z chrząstkową, świadczący o zmianach krzywiczych, zanik mięśni polegający

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na ograniczonym zmniejszeniu objętości pewnej grupy mięśni, co świadczy o zaburzeniach ze
strony układów nerwowego i ruchowego.

Kondycja może być bardzo dobra, dobra, średnia i zła. Ocenia się stan odżywienia i stan

utrzymania. Zwierzęta źle odżywione są mało wydajne, chude, o włosie matowym
i nastroszonym. Wychudzenie może być skutkiem niedożywienia spowodowanego również
niemożnością pobrania pokarmu (wady uzębienia, nieprawidłowe ścieranie zębów, ciało obce
w jamie ustnej), upośledzeniem wchłaniania składników pokarmowych w przewodzie
pokarmowym (nieżyt jelit, marskość wątroby, robaczyca układu pokarmowego),
zaburzeniami przemiany mineralnej i witaminowej. Może występować w przebiegu
przewlekłych i wyniszczających chorób (nowotwór, gruźlica). Znacznego stopnia
wychudzenie określa się mianem charłactwa. Otyłość z wyjątkiem zwierząt poddanych
opasowi, może być spowodowana nadmiarem karmy (u psów pokojowych) lub
nieprawidłowo zbilansowaną dawką pokarmową, ograniczeniem ruchu, upośledzeniem
czynności gruczołów dokrewnych (tarczyca, przysadka) lub płciowych (kastracja,
niedoczynność jajników) oraz zaburzeniem przemiany materii o innej etiologii (cukrzyca).

Stanu utrzymania dokonuje się poprzez oględziny okrywy włosowej, skóry, kopyt, racic,

pazurów i rogów i określa się jako dobry, mierny lub zły. Nie korygowane kopyta koni
i racice bydła, przerośnięte i nie obcinane pazury u psów utrudniają poruszanie się i mogą być
przyczyną zmian chorobowych.

Konstytucja jest to zespół cech anatomicznych i czynnościowych, odziedziczonych lub

nabytych warunkujących produkcyjność zwierząt, odporność na choroby i czynniki
ś

rodowiska. U krów rozróżnia się 3 typy konstytucji: oddechowy, trawienny i mięśniowy.

U psów wyróżnia się 4 typy: pobudliwy (niezrównoważony, gwałtowny), silny
(zrównoważony, mało ruchliwy), słaby (tchórzliwy).

Temperament to szybkość i stopień pobudliwości na bodźce zewnętrzne.
Zachowanie się zwierzęcia określa się przez obserwację przytomności, wyrazu twarzy,

wydawanego głosu i sposobu poruszania się. Przytomność zwierząt chorych może być
osłabiona (zmniejszona) lub zniesiona (np. śpiączka), obserwuje się też różnego stopnia
podniecenie. Spojrzenie, normalnie określa się jako żywe lub spokojne. W stanach
chorobowych może być otępiałe, zmęczone lub podniecone. W agonii stwierdza się
charakterystyczne ściągniecie mięśni twarzy, czyli tzw. zaostrzenie rysów. Wydawanie głosu
jest charakterystyczne dla gatunku. Głos ochrypły może być spowodowany obrzękiem gardła
i krtani (może być również jednym z objawów wścieklizny). Wydawanie nieprawidłowego
głosu, jak stękanie, jęk, skomlenie, najczęściej jest objawem bólu. Sposób poruszania się
zdrowych zwierząt określa się jako prawidłowy. Zmiany chorobowe mogą objawiać się
kulawizną, chwiejnością chodu, zataczaniem się, niedowładem lub bezwładem kończyn.

Pozycja jest to położenie zwierzęcia w stosunku do podłoża. Może być stojąca, siedząca

lub leżąca. Postawa natomiast określa ustawienie kończyn i głowy z szyją w stosunku do linii
grzbietu i może być prawidłowa lub nieprawidłowa. Przyjmowanie różnej pozycji i postawy
może być charakterystycznym objawem niektórych schorzeń. Na przykład wymuszona
pozycja stojąca z wyciągniętą szyją, sztywno rozstawionymi kończynami występuje
w przebiegu tężca; pozycja stojąca z wyciągniętą szyją i odstawionymi łokciami wskazuje na
trudności w oddychaniu, m.in. w przebiegu zapalenia płuc i opłucnej, urazowym zapaleniu
czepca i osierdzia u bydła; pozycja stojąca z kończynami wyciągniętymi ku tyłowi i do
przodu sugeruje bóle morzyskowe związane z zatkaniem jelit grubych; pozycja leżąca
z wyciągniętą głową i wyprostowanymi kończynami zdarza się w przebiegu hipomagnezemii
krów; u psów pozycja siedząca z tylnymi kończynami sztywno wysuniętymi ku przodowi
występuje w porażeniu spastycznym.

Temperatura wewnętrzna ciała jest jedną z najbardziej obiektywnych cech określających

stan zdrowotny zwierzęcia. Pozwala ustalić stan odporności ustroju, przebieg i zawansowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

choroby. Przy ocenie temperatury ciała uwzględnia się płeć, wiek, stan fizjologiczny, rasę,
porę dnia, warunki środowiska. W ciągu doby obserwuje się dwa szczyty temperaturowe,
między godziną 7 – 9 i 16 – 18. Ciepłotę mierzy się w prostnicy termometrem maksymalnym,
np. u konia należy trzymać głowę za kantar i podnieść przednią kończynę lub stanąć za
przegrodą.

Przyjmowanie pokarmu i wody bada się poprzez obserwację zwierzęcia karmionego

i pojonego w jego środowisku. U zdrowego zwierzęcia łaknienie i pragnienie jest zachowane,
w stanach chorobowych może być wzmożone, upośledzone lub spaczone; może też wystąpić
brak łaknienia. Utrudnione połykanie można zaobserwować, między innymi, w czasie picia
wody: u koni i bydła wypijana woda wraca nozdrzami, u psów wylewa się kątami warg, wody
w naczyniu nie ubywa i może być spieniona.

Temperaturę podwyższoną stwierdza się w gorączce, chorobach zakaźnych, udarze

słonecznym, zwłokach zwierząt padłych na tężec. Fizjologiczne podwyższenie temperatury
występuje po nakarmieniu, podnieceniu (ruja), po pracy oraz w zaawansowanej ciąży.

Temperaturę obniżoną obserwuje się w śpiączce, przy dużej utracie krwi, przewlekłej

biegunce, ciężkim zapaleniu jelit, otrzewnej, zatruciach, agonii a także przy silnym osłabieniu
i wychudzeniu.

Gorączka jest to ogólna reakcja ustroju na bodźce patologiczne, którymi mogą być

czynniki zakaźne lub niezakaźne (gorączka aseptyczna). Przejawia się podwyższoną
temperaturą ciała, przyspieszeniem tętna i oddechów, dreszczami, brakiem apetytu,
przyspieszoną przemianą materii, w której przeważają procesy rozpadu nad procesami
syntezy. W zależności od stopnia podwyższenia temperatury rozróżnia się stan
podgorączkowy, gorączkę i wysoką. W przebiegu gorączki wyróżniamy trzy stadia:

−

narastanie gorączki,

−

szczyt gorączki,

−

spadek gorączki.
Badanie tętna polega na określeniu liczbę tętna na minutę poprzez omacywanie

dostępnych obwodowych naczyń tętniczych.

U konia najczęściej badamy tętno na tętnicy szczękowej przykładając nieruchomo

opuszki palców na przyśrodkowej powierzchni żuchwy w pobliżu wcięcia naczyniowego.
U konia dostępna jest również tętnica ramienna, biodrowa i aorta brzuszna.

U bydła badając tętno na tętnicy twarzowej omacujemy zewnętrzną powierzchnię

uchwy po stronie bocznej, przy przedniej krawędzi mięśnia żwacza z obu stron jednocześnie.

Poza tym tętno można zbadać na tętnicy ogonowej, pośrodkowej i aorcie brzusznej.

U psa, kota, świń, owcy, kozy badamy tętno na tętnicy udowej. Liczbę tętna określamy

w czasie 2 minut. Gdy nie wykazuje ono odchyleń od normy, tylko w wyjątkowych
przypadkach liczymy w przeciągu 15 sekund, a otrzymany wynik należy pomnożyć przez
4. Liczba tętna powinna odpowiadać liczbie skurczów serca.

U wszystkich gatunków, szczególnie młodych zwierząt może wystąpić podwyższenie

tętna po wysiłku, podnieceniu, po jedzeniu, w czasie upałów, w wysokiej ciąży.

W badaniu ogólnym uwzględnia się liczbę oddechów na minutę, natomiast zmiany

oddychania określane są w badaniu szczegółowym układu oddechowego.

Badanie poszczególnych układów

Badania szczegółowe obejmuje badanie kliniczne poszczególnych układów i narządów

przy zastosowaniu podstawowych metod diagnostyki weterynaryjnej.
Błony śluzowe

Badanie błon śluzowych przeprowadza się przez oglądanie i omacywanie błon śluzowych

oka spojówki, przedsionka jamy ustnej i nosowej, przedsionka pochwy, napletka, odbytu.
Przy oglądaniu określamy ich barwę, wilgotność, powierzchnię (obecność obrzęków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nalotów, wykwitów, wypływów) oraz rysunek naczyń, który w przekrwieniu żylnym jest
w postaci siateczki, zaś w przekrwieniu tętniczym w postaci drzewka.
Badanie spojówek

U konia badanie spojówki rozpoczynamy od oglądania przyśrodkowgo kąta oka prawego

i lewego. Zwracamy uwagę na wypływ, jego ilość i charakter. Na podstawie zmian włosa
i maceracji naskórka tej okolicy możemy wnioskować o czasie trwania wypływu. U konia
badanie można przeprowadzić trzema metodami. W pierwszej przy oglądaniu prawego oka,
lewą ręką trzymamy głowę konia na kantar, prawą ręką przesuwamy po czole dla uspokojenia
zwierzęcia, kładziemy dwa palce na łuku jarzmowym, odciągamy kciukiem dolną powiekę
w dół, palcem wskazującym naciskamy górną powiekę pośrodku gałki ocznej blisko brzegu
powiekowego; uwidaczniamy błony śluzowe powieki górnej i dolnej, trzeciej powieki oraz
białkówkę. Przy metodzie drugiej pomocnik trzyma konia, badający kładzie opuszki czterech
palców (z wyjątkiem kciuka) jednej ręki i odciąga powiekę dolną, kciukiem drugiej ręki
odciąga i wciska powiekę górną w oczodół. Metoda trzecia polega na tym, że badający stojąc
z przodu i boku zwierzęcia podnosi wysoko jego głowę, co umożliwia obejrzenie białkówki.

U bydła można badać spojówki wykorzystując 2 metody. W pierwszej metodzie stojąc po

przeciwnej stronie badanej spojówki przy szyi zwierzęcia skręcamy za rogi głowę w bok
uwidaczniając białkówkę. W metodzie drugiej postępujemy jak u konia przy pomocy obu rąk.

U psa i kota bada się podobnie jak u konia w metodzie l i 2.

Badanie błony śluzowej nosa

U konia stojąc naprzeciw ujmuje się palcami brzegi nozdrzy siebie, do góry i na

zewnątrz. U bydła unosimy głowę do góry. U konia widzimy około 2/3 przewodów
nosowych. U małych zwierząt błonę śluzową nosa najlepiej oglądać za pomocą wziernika
z użyciem latarki, lusterka czołowego.
Badanie błony śluzowej jamy ustnej

U bydła i konia wprowadzamy dłoń na wysokość brzegu bezzębnego i wyciągamy język,

a kciuk tej ręki opieramy o podniebienie twarde, drugą odciągamy na bok okolicę kąta ust,
następnie przekładamy język do drugiej ręki, a uwolnioną ręką odciągamy okolicę kąta ust
przeciwnej strony. Dla obejrzenia błony śluzowej przedsionka jamy ustnej i dziąseł wystarczy
wywinąć kciukiem górną wargę lub odchylić w dół kciukiem i palcem wskazującym dolną
wargę.

U psa otwiera się jamę ustną chwytając jedną ręką szczękę, drugą chwytamy za żuchwę

na wysokość kłów i zębów przedtrzonowych. Aby obejrzeć przedsionek jamy ustnej,
wystarczy z boku odchylić wargę górną i dolną bez otwierania jamy ustnej.
Badanie błon śluzowych przedsionka pochwy lub napletka

Badając należy rozchylić wargi sromowe kciukiem i palcem wskazującym jednej ręki lub

przy pomocy palców obu rąk. Aby obejrzeć błonę śluzową napletka, należy wynicować
ż

ołądź prącia. U zdrowych zwierząt błona śluzowa jest wilgotna i różowa. U bydła błona

luzowa może być szara, a u konia lekko żółtawa. Fizjologiczne zmiany barwy błon

luzowych to zaczerwienienie, np. przy wysokiej temperaturze otoczenia, w okresie rui

u samic, nadmiernym wysiłku. Chorobowe zmiany barwy błon śluzowych, jak: bladość,
zaczerwienienie, sinica, zażółcenie - są wynikiem chorób układu krążenia, układu
oddechowego, pokarmowego, anemii lub zatruć. Bladość występuje np. w robaczycy,
nosówce, niedokrwistości zakaźnej koni, motylicy bydła, białaczce, i jest objawem anemii.

Zaczerwienienie może być równomierne, rozlane lub punktowe i wywołane jest przez

rozszerzenie naczyń krwionośnych bądź wybroczyny. Przekrwienie tętnicze rozlane jest
typowe dla stanów zapalnych jak również objawem chorób zakaźnych np. nosówka,
wścieklizna, głowica.

Sinica występuje przy przekrwieniu rozlanym żylnym i jest następstwem niedotlenienia

krwi. Występuje przy silnym osłabieniu pracy serca, niedostatecznej wymianie gazowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zażółcenie błon śluzowych jest objawem żółtaczki, a przyczynę stanowi zwiększona
zawartość bilirubiny we krwi. Występuje w uszkodzeniu miąższu wątroby, zatkaniu
przewodów żółciowych i niedokrwistości hemolitycznej.

Węzły chłonne badamy poprzez oglądanie, omacywanie, nakłuwanie, wyłuszczanie

badanie histopatologiczne lub bakteriologiczne. W badaniu uwzględnia się: wielkość i kształt,
budowę, konsystencję, ciepłotę, bolesność, przesuwalność węzła w stosunku do podłoża
i skóry leżącej nad nim oraz zmiany skóry w okolicy węzła. Węzły chłonne dostępne do
badania klinicznego dzielimy na wyczuwalne (macane) i niewyczuwalne (niemacalne)
u zdrowych zwierząt, a wyczuwalne, gdy wskutek choroby zostały powiększone.

U konia bada się następujące węzły chłonne: żuchwowe, zagardłowe, okołokrtaniowe,

przyusznicze,

fałdu

kolanowego,

pachwinowe

powierzchniowe

(mosznowe,

nadwymieniowe). U bydła należy badać następujące węzły chłonne: żuchwowe, przyusznice,
zagardłowe, szyjne powierzchowne, dołu głodowego, podbiodrowe (fałdy kolanowe),
nadwymieniowe (mosznowe). U psów i kotów badamy węzły chłonne żuchwowe
i podkolanowe.

Przewlekłe zapalenie węzłów chłonnych cechuje się ich powiększeniem, nieraz bardzo

znacznym, zmianą kształtu, zatartą budową, twardą konsystencją, brakiem bolesności,
zwiększoną ciepłotą otaczających tkanek, nieprzesuwalnością w stosunku do podłoża i skóry.
Zmiany te obserwuje się np. w przebiegu gruźlicy, choroby nowotworowej, botriomykozy
oraz białaczki limfatycznej. U bydła w przebiegu białaczki wyczuwalne są węzły chłonne.

Badanie naczyń chłonnych przeprowadza się poprzez oglądanie, omacywanie

ewentualnie nakłucia. U zwierząt zdrowych naczynia są niewidoczne i niewyczuwalne.
Zmienione naczynia są zgrubiałe tkliwe, niekiedy o guzowatej powierzchni lub pokryte
owrzodzeniami.
Powłoka wspólna (skóra)

Schorzenia dotyczące poszczególnych warstw skóry z przyczynami tkwiącymi w samej

skórze określamy jako pierwotne. Schorzenia innych narządów których objawami są zmiany
skórne określamy jako wtórno – objawowe. Badając powłoki zewnętrzne należy zachować
kolejność zaczynając od oglądania owłosienia, następnie naskórka i jego pochodnych jak
opuszki palców, kopyta, racice, pazury, rogi a następnie skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Ocena owłosienia

U zwierząt zdrowych włosy lub pióra są gęste, przylegające, połyskujące o właściwej dla

nich elastyczności. Włosy nastroszone, matowe, łamliwe i słabo osadzone są objawem
choroby i występują w schorzeniach skóry, przewlekłych schorzeniach prowadzących do
wyniszczenia, schorzeniach niedoborowych, niektórych zatruciach oraz u zwierząt
niedożywionych i źle utrzymanych. Zmiany barwy obserwuje się po przebytych chorobach
grzybiczych, trądziku (ściemnienie) a zakaźnych, głębszych urazach skóry, niewydolności
hormonalnej (jaśnienie). W ocenie okrywy włosowej należy uwzględnić okres prawidłowej
wymiany włosów i z tym związane zmiany, przy czym przedłużające się linienie jest
najczęściej objawem osłabienia zwierzęcia. Osadzenie włosa bada się przez pociąganie kępki
sierści. Prawidłowo osadzony włos nie daje się usunąć. Miejscowe natomiast słabe osadzenie
włosów najczęściej występuje w chorobach pasożytniczych skóry. Wypadanie włosów słabo
osadzonych prowadzi do wyłysienia. Zmiany te obserwuje się w przebiegu świerzbu,
grzybicy, schorzeń alergicznych.

Badanie pochodnych naskórka obejmuje opuszki palcowe, pazury, kopyta i racice.

U zwierząt mięsożernych opuszki palcowe pokryte zrogowaciałym naskórkiem mogą
wysychać i pękać w przebiegu chorób z objawami gorączki, co ma miejsce u psów
w przebiegu nosówki i tzw. choroby twardej łapy. U koni i bydła należy zwrócić uwagę na
kształt, spoistość i prawidłowe ścieranie puszki kopytowej i racic. Zmiany w tym zakresie
mogą być przyczyną utrudnionego chodu lub kulawizny i wynikają z niewłaściwej pielęgnacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwierzęcia (podkuwanie, korekcja racic) lub zmian związanych z przebytą chorobą (ochwat,
awitaminoza).

Badanie naskórka

W badaniach naskórka należy zwrócić uwagę na jego wygląd, powierzchnię i gładkość.

Pociemnienie, zgrubienie, szorstkość naskórka występuje w rogowaceniu ciemnym u psów.
Stwierdza się ją na nieowłosionej części podbrzusza i ud. Rogowacenie miejscowe występuje
nad: wyrostkami kostnymi, łokciem, mostkiem, jako następstwo ucisku i drażnienia przez
twarde podłoże przy długotrwałym leżeniu czy siedzeniu. Bardzo często u buhajów takie
przerosty występują na nadgarstkach.

Rogowacenie ogólne może wystąpić w zatruciu preparatami arsenowymi i środkami

owadobójczymi. U cieląt pojawia się w niedoborach cynku, barwników karotenowych
i witaminy A. Przypruszenie pyliste jest wynikiem łojotoku, łupieżu. Grzybica woszczynowa
występuje u ssaków i ptaków w miejscach słabo owłosionych pod postacią drobnych
łuseczek.

Badanie skóry właściwej

Badanie skóry rozpoczyna się od oglądania celem stwierdzenia jej barwy, która zależy od

ilości barwnika i ukrwienia i stanowi właściwość rasową i osobnicza zwierzęcia. Barwę skóry
bada się w świetle dziennym, w razie konieczności rozchylając włos. U większości skóra
zwierząt jest pigmentowana. U zwierząt o umaszczeniu ciemnym mogą występować miejsca
pozbawione pigmentu określane jako bielactwo wrodzone. Do zmian barwy skóry należą:
odbarwienia, przebarwienia, bladość, zaczerwienienia, zasinienia, zażółcenia.

Przekrwienie skóry, rumień może wystąpić pod wpływem oparzeń promieni słonecznych,

cieplnych, uczulenia na światło wywołane czynnikami pokarmowymi, leków, nieprawidłowej
przemiany materii, bądź urazów mechanicznych. Ogólne zaczerwienienie skóry brzucha,
uszu, kończyn może być wyrazem podwyższonej temperatury, przegrzania, zatrucia talem.
Zaczerwienienia wynikające z wydostania się krwinek czerwonych czy z wylewów krwi poza
obręb naczynia nazywamy wybroczyną. Sinica skóry wynika z nadmiernej ilości dwutlenku
węgla we krwi, najczęściej jest objawem niewydolności krążeniowej i oddechowej.

ółte zabarwienie skóry (żółtaczka) jest wynikiem odkładania się barwników żółciowych

bilirubiny w skórze, tkance podskórnej, błonach surowiczych. W tych przypadkach tkanki
przybierają barwę od cytrynowej do pomarańczowej.

Wilgotność i natłuszczenie skóry zależne jest od obecności sprawności gruczołów

potowych i łojowych. W temperaturach umiarkowanych skóra jest zwykle sucha. Najsilniej
pocą się konie, ich pot zawiera dużą ilość białka i dlatego łatwo się pieni. Bydło i małe
przeżuwacze pocą się mniej intensywnie, głównie u podstawy uszu i za łopatkami. Koty i psy
pocą się na opuszkach palców. Patologiczne poty występują w przebiegu chorób z silnymi
bólami (morzysko, mięśniochwat porażenny, ochwat), zapaleniu otrzewnej, chorobach
przebiegających z gorączką. Poty miejscowe ograniczają się do pewnych obszarów skóry
i mogą być następstwem urazów, bólu, schorzeń nerwów obwodowych, zapalenia rdzenia,
zakrzepów większych tętnic. Brak pocenia się jest zwykle objawem wysokiej gorączki,
zatruć. Zapach potu może się zmieniać w zależności od chorób, leków, które były podane
zwierzęciu. Poty cuchnące występują w mocznicy, schorzeniach pasożytniczych, na skutek
rozkładającego się potu i łoju oraz zaparciach. Towarzyszą one takim schorzeniom, jak:
nosówka, leptospiroza, zgorzel skóry, egzema. Poty wonne występują w ketozie (zapach
acetonu), glistnicy cieląt (chloroformu); niektóre leki zmieniają woń potu np. związki
arsenowe, terpentyna daje zapach fiołków. Łojotok stwierdza się po wzmożonej czynności
gruczołów łojowych i może wstępować jako tłusty i suchy.
Ciepłota skóry

Bada się ją powierzchnią grzbietową dłoni lub za pomocą termometru termistorowego.

Należy przy tym uwzględnić temperaturę środowiska, rasę i wiek. Podwyższona ciepłota

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powłoki skórnej występuje po wysiłku, niepokoju ruchowym i psychicznym, przegrzaniu,
w tężcu. Obniżenie ciepłoty skóry jest wynikiem spadku ciepłoty wewnętrznej ciała,
obniżania się przemiany materii. Obserwuje się w zapaści, ketozie, porażeniu poporodowym,
niewydolności krążenia, po krwotokach.
Elastyczność skóry bada się ujmując skórę palcami w fałd w środkowej bocznej części szyi
u dużych zwierząt bądź za łopatką u małych zwierząt, lekko odciąga i puszcza obserwując
wyrównania się fałdu. Zmniejszenie elastyczności może być następstwem odwodnienia
spowodowanego biegunkami, wymiotami, chorób a także głodzenia.
Obrzęk skóry

Obrzęk skóry polega na nadmiernym gromadzeniu się płynu tkankowego

w przestrzeniach międzykomórkowych skóry oraz tkanki łącznej podskórnej. W zależności od
przyczyn obrzęki dzielimy na:

−

zapalne, które są niesymetryczne, gorące, zaczerwienione, napięte, bolesne,

−

kolateralne towarzyszące zapaleniu narządów głębiej leżących,

−

zastoinowe są następstwem zwolnienia przepływu krwi żylnej i chłonki przez naczynia
i przedostawania się płynu przesiękowego do tkanek i najczęściej występują
w podpiersiu, podbrzuszu, mosznie, kończynach,

−

charłacze

wywołane

niedożywieniem,

chorobami

zakaźnymi,

inwazyjnymi,

nowotworami,

−

wątrobowe występujące chorobach wątroby,

−

alergiczne powstające po ukąszeniach, spożyciu potraw, leków.

Zgrubienia skóry

Grubość skóry jest właściwością fizjologiczną dla danego gatunku, rasy, płci, wieku.

Przerost skóry i tkanki podskórnej na kończynach określa się jako słoniowatość. Nadmierny
przerost warstwy rogowej naskórka nazywa się rogowaceniem. Czucie powierzchowne
(skórne) bada się przez dotyk, nakłuwanie, szczypanie, nadeptywanie na koronkę,
wprowadzanie wacika do zewnętrznego przewodu słuchowego.

Wykwity są to anatomiczne zmiany obejmujące warstwy naskórka i skóry właściwej.

Dzielimy je na pierwotne i wtórne. Do pierwotnych zaliczamy: plamkę, grudkę, guzek, Babel,
pęcherzyk, krostę, torbiel, opryszczkę. Do wtórnych wykwitów skóry należą: łuska, otarcie,
pęknięcie, rozpadlina, rana, wrzód, odleżyna, zgorzel, strup, blizna, zaskórnik, nadżerka,
kryzka naskórkowa, przebarwienia, odbarwienia. W przypadku trudności ustalenia przyczyny
obserwowanych zmian na powłoce skórnej należy wykonać badania dodatkowe. Polegają one
na pobraniu kępki włosów oraz zeskrobiny naskórka i skóry (tzw. zeskrobina do pierwszej
krwi) i przeprowadzeniu badań parazytologicznych w kierunku obecności nużeńców
i świerzbowców lub badaniu mykologicznym w celu rozpoznania lub wykluczenia grzybicy.
Do badań bakteriologicznych pobiera się zawartość ropni, krost, płynów z obrzęków.
Układ oddechowy

Badanie przeprowadza się przez oglądanie, omacywanie, opukiwanie i osłuchiwanie.

W miarę potrzeby stosuje się nakłucie jamy opłucnowej oraz badania dodatkowe, jak
rentgenologiczne u zwierząt małych, laboratoryjną ocenę płynu pobranego z nakłucia
i badanie wykrztusiny. Szczegółowe badanie dotyczy górnych dróg oddechowych przez
badanie nosa i jamy nosowej (obejmuje też obserwację wydychanego powietrza), zatok
i worków powietrznych u koni, krtani i tchawicy (obserwację kaszlu), a następnie badanie
klatki piersiowej.
Badanie jamy nosowej rozpoczyna się od oglądania wielkości otworów nosowych, ich
symetrii, zabarwienia błony śluzowej, oraz ich okolicy. Wydychane powietrze badamy
zbliżając grzbiet dłoni do nozdrzy i oceniamy siłę i ciepłotę wydychanego powietrza.
Powonieniem ocenia się zapach powietrza. Wydychane powietrze w warunkach
prawidłowych wypychane jest z jednakową siłą z obu otworów nosowych, ma temperaturę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciała i w zasadzie jest bezwonne. Jednostronny strumień powietrza lub osłabienie jego siły
może świadczyć o niedrożności lub zwężeniu przewodu nosowego, np. z powodu nowotworu,
znacznego przerostu błony śluzowej, mechanicznego zatkania. Woń cuchnąca (zapach gnilny)
wskazuje na rozpad gnilny tkanek, np. w przebiegu zgorzeli płuc; zapach moczu stwierdza się
w mocznicy, a acetonu w ciężkim przebiegu ketozy. Stwierdzenie wypływu z nosa jest
ważnym objawem o znaczeniu rozpoznawczym. Należy stwierdzić, czy jest on jedno czy
obustronny oraz jaką ma konsystencję i barwę.

U koni po rozchyleniu skrzydełek nosowych należy dokładnie obejrzeć błonę śluzową

jamy nosowej i przegrody nosowej oraz zwrócić uwagę na stan ujścia kanału łzowego.
Objawem utrudnionego przechodzenia powietrza przez przewody nosowe w fazie wdechu
i wydechu jest szmer nosowy słyszany w pobliżu nosa. Drożność przewodów nosowych
można zbadać przez wprowadzenie sondy (rurki elastycznej powleczonej olejem
parafinowym). Silny obrzęk błony śluzowej lub zbliznowacenie utrudniają wprowadzenie
sondy, a przy całkowitej niedrożności trafia ona na wyraźny opór.
Zatoki okołonosowe, szczękowe i czołowe bada się przez oglądanie, omacywanie
i opukiwanie, co jest szczególnie istotne w przypadku jednostronnego wypływu z nosa.
Można wówczas stwierdzić wysklepienie lub uginanie się kości nad zatoką, bolesność, wypuk
przytłumiony lub stłumiony w obecności płynu wysiękowego lub tkanki nowotworowej.
U bydła obserwuje się zapalenie zatoki czołowej po zbiciu rogu. Zatoki można prześwietlić
lub dokonać trepanacji tzn. otwarcia jamy zatoki.
Worek powietrzny u konia umiejscowiony jest pomiędzy skrzydełkami I kręgu
szyjnego(atlasu) a ramieniem wstępującym żuchwy. Oglądając można stwierdzić
uwypuklenie, powiększenie. Omacywaniem stwierdza się konsystencję, temperaturę
a w przypadkach chorobowych chełbotanie i bolesność. W warunkach prawidłowych nad
workiem powietrznym występuje wypuk bębenkowy. W przypadku nagromadzenia płynu
wysiękowego jest on wyraźnie stłumiony.
Krtań i tchawicę ogląda się od zewnątrz i wewnątrz. Oglądanie wewnętrzne krtani jest
możliwe u zwierząt mięsożernych po otwarciu jamy ustnej i naciśnięciu nasady języka, u koni
za pomocą endoskopu(rinolaryngoskopu) a u bydła wziernika rurowego. Przez omacywanie
od zewnątrz określa się charakter ewentualnego obrzęku, bolesność i ciepłotę okolicy krtani
oraz tchawicy, a także ewentualne zniekształcenia. Oceniając kaszel zwraca się uwagę na jego
siłę, charakter( suchy, wilgotny), bolesność oraz częstość pojawiania się.

Pierścienie tchawicy omacuje się przesuwając powoli dłoń, obejmując tchawicę od krtani

aż do wejścia do klatki piersiowej zwracając uwagę na kształt, elastyczność, ciągłość
pierścieni. Osłuchując tchawicę należy zwrócić uwagę na świsty i gwizdy, które występują
przy jej zwężeniu.
Badanie dolnych dróg oddychania zaczynamy od badania oddychania, którego ważną część
stanowią ruchy klatki piersiowej a więc wdech i wydech. Oglądając klatkę piersiową z przodu
i boku i tyłu zwierzęcia zwraca się uwagę na częstość oddechów( liczba na minutę), typ,
miarowość, jakość (siłę, głębokość symetryczność) oraz budowę klatki piersiowej.

Pomiar liczby oddechów przeprowadza się przez obserwację ruchów powłok brzusznych

i ściany klatki piersiowej, a u koni również ruchów skrzydełek nosowych lub przez zbliżenie
grzbietowej strony dłoni do nozdrzy. Przyspieszenie oddechów obserwuje się po wysiłku
i w stanach podniecenia, przy wysokiej temperaturze otoczenia, a jako objaw chorobowy
w przypadkach niedotlenienia z powodu utrudnionej wymiany gazowej w płucach (zapalenie
oskrzeli i płuc, obrzęk płuc, niewydolność krążenia, powiększenie objętości brzucha).

Typ oddychania może być piersiowy, brzuszny lub mieszany piersiowo – brzuszny, który

jest fizjologiczny dla zwierząt. W niektórych stanach patologicznych występuje typ czysty
piersiowy np. zapaleniu otrzewnej lub typ czysty brzuszny np. w zapaleniu opłucnej,
rozedmie pęcherzykowej płuc, zapaleniu osierdzia. Miarowość, czyli rytmiczność polega na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tym, że wdech i wydech następuje po sobie w jednakowych odstępach czasu
i w odpowiednim czasie między nimi jest krótka przerwa. Zaburzenia w miarowości to
duszność, oddechy przerywane i rytmy patologiczne.

Duszność wdechowa występuje wskutek przeszkód znajdujących się w górnych drogach

oddechowych jak również wskutek zwężenia obwodu oskrzeli. Zwierzę przyjmuje
charakterystyczną postawę, stojąc z wyciągniętą głową, rozstawionymi przednimi
kończynami i odchylonymi na zewnątrz łokciami. U koni widoczne jest rozwarcie nozdrzy.
Przestrzenie międzyżebrowe zapadają się, a wdech trwa nieco dłużej niż wydech. Objawy
takie obserwuje się np. w obrzęku i zapaleniu krtani, zwężeniu przewodów nosowych
i dychawicy świszczącej.

Duszność wydechowa powstaje przy utrudnionym wydalaniu powietrza z płuc. Objawia

się przedłużeniem fazy wydechu, silnymi ruchami powłoki brzusznej, wypychaniem odbytu
i dołów głodowych w fazie wydechu, oraz tworzeniem się tzw. rynienki wydechowej, czyli
zapadaniem się powłok brzusznych za łukiem żebrowym.

Duszność mieszana występuje u zwierząt najczęściej przy chorobach: obrzęku, odmie

piersiowej, zapaleniu płuc, nowotworach płuc, zwężeniu tchawicy i oskrzeli, rozedmie
pęcherzykowej, zapaleniu wsierdzia i oskrzeli, niedokrwistości, chorobach mózgu.

Oddechy mogą być spokojne, powierzchowne, i głębokie.

Badanie klatki piersiowej zaczyna się od oglądania i zwracając uwagę na jej długość,
szerokość, głębokość, wysklepienie i symetryczność oraz ewentualne miejscowe deformacje.

Omacywanie klatki piersiowej przeprowadza się przez przyłożenie dłoni do jej ściany

oraz uciskanie przestrzeni międzyżebrowych palcami lub grzbietem dłoni przesuwając w dół
nie zmniejszając ucisku. W ten sposób można stwierdzić wówczas drżenie wskazujące na
suche zapalenie opłucnej i bolesność, która może być również objawem zapalenia opłucnej,
a ponadto zmian gośćcowych (reumatycznych) i pourazowych.

Opukiwanie klatki piersiowej należy przeprowadzać w zamkniętych pomieszczeniach na

zwierzęciu stojącym, a u małych można w postawie siedzącej.

Opukiwanie bezpośrednie polega na uderzeniu w badaną część ciała końcem zagiętego

rodkowego palca względnie opuszkiem młoteczka perkusyjnego. Stosuje sieje głównie przy

badaniu zatok czaszkowych.

Opukiwanie pośrednie stosuje się u dużych zwierząt (konie, krowy) przy użyciu

młoteczka i plezimetru. Plezimetr wkłada się w przestrzeń międzyżebrową i uderza w niego
młoteczkiem. Małe zwierzęta (psy, koty) opukuje się metodą pośrednią palcem o palec: palec
ś

rodkowy jednej ręki wciska się w przestrzeń międzyżebrową zaś zgięty palec środkowy

drugiej ręki spełnia rolę młoteczka.

Wyróżniamy jawny i stłumiony odgłos opukowy.
Odgłos jawny stwierdza się w zakresie przylegania do klatki płucnej a odgłos stłumiony

przy opukiwaniu grubej partii mięśni.

Odgłos opukowy jawny oznacza, że w opukiwanym miejscu znajduje się prawidłowo

powietrzna tkanka płucna. Wyróżnia się

−

wypuk bębenkowy – występuje prawidłowo u małych zwierząt, natomiast stwierdzenie
tego odgłosu u koni i bydła wskazuje na zmiany chorobowe oskrzeli i płuc,

−

wypuk metaliczny, przypominający uderzenie metalu o metal, jest zawsze objawem
choroby,

−

odgłos opukowy zajawny występujący gdy jest nadmierna ilość powietrza np. przy ostrej
i chronicznej rozedmie płuc.

Odgłos opukowy stłumiony pojawia się, gdy pod opukiwanym miejscem nie ma w ogóle

powietrza. Wypuk przytłumiony powstaje, gdy w miejscu opukiwania płuco jest bardziej
zagęszczone i znajduje się w nim mniejsza ilość powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osłuchiwanie klatki piersiowej przeprowadza się, za pomocą słuchawki, czyli

fonendoskopu w każdej przestrzeni międzyżebrowej po obu stronach klatki piersiowej.

Do szmerów patologicznych zalicza się szmer pęcherzykowy: systoliczny, pęcherzykowy

głośny (zaostrzony), cichy (osłabiony) i zniesiony. Do nieprawidłowych należy również
szmer oskrzelowy (może on występować prawidłowo u bydła w okolicy przedniej części
płuc), amforyczny, czyli dzbanowy (u zwierząt rzadko występujący) i szmer oddechowy
nieoznaczony. Do patologicznych dźwięków zalicza się rzężenie suche i wilgotne,
trzeszczenia, tarcia opłucnowe i pluskania oraz szmer spadającej kropli.

Nakłucie jamy opłucnowej ma znaczenie diagnostyczne i lecznicze i wykonuje się je

w celu potwierdzenia obecności płynu i oceny jego właściwości lub upustu w czasie
leczenia. Zabieg jest mało bolesny, przeprowadza się go u zwierzęcia stojącego, aseptycznie,
odpowiednio dobraną igłą. Badanie przy użyciu promieni Roentgena wykonuje się jedynie
u małych zwierząt.
Badanie układu krążenia

Badanie przeprowadza się przez oglądanie, omacywanie, opukiwanie i osłuchiwanie,

stosując w miarę potrzeby badania dodatkowe, jak elektrokardiografię lub pomiar ciśnienia
krwi. Obejmuje ono badanie serca i układu naczyniowego

Zwierzę obserwujemy z odległości kilku metrów, zwracając uwagę na występowanie

duszności, obrzęków zastoinowych oraz występowania wodobrzusza u zwierząt małych
a także symetryczności klatki piersiowej następnie omacujemy okolice serca znajdującą się za
wyrostkiem łokciowym z lewej strony. Ma to na celu umiejscowienie uderzeń w związku
z przypadkami przemieszczenia serca, określenie ich siły i czasu trwania. Uciskanie
przestrzeni międzyżebrowych pozwala na stwierdzenie bolesności.
U koni wyczuwalne jest prawidłowe boczne uderzenie serca po stronie lewej w 5, a po stronie
prawej słabsze, w 4 przestrzeni międzyżebrowej; u bydła po stronie lewej w 4 przestrzeni,
a u zwierząt mięsożernych koniuszkowe uderzenie serca po stronie lewej w 5 przestrzeni
międzyżebrowej. Wzmożenie uderzeń serca obserwuje się po znacznym wysiłku oraz
w gorączce i jako objaw przerostu mięśnia sercowego. Bardzo silne i częste uderzenia określa
się jako kołatanie serca. Uderzenia niewyczuwalne, obserwuje się w zapaści, agonii
i wysiękowym zapaleniu osierdzia.

Opukiwanie jest badaniem, które służy do wyznaczenia pola stłumienia sercowego.

Przytłumiony odgłos opukowy jest wtedy, gdy serce przykryte jest płucem a stłumiony, gdy
nie jest przysłonięte płucem. Okolicę serca opukuje się przy wyciągniętej do przodu
kończynie przedniej. Przeprowadza się je, opukując od linii stawu barkowego do mostka,
w 3 – 6 przestrzeni międzyżebrowej.

Osłuchiwanie serca ma na celu określenie siły tonów, ilości uderzeń i ich

miarowość(rytm) oraz brzmienie, czyli czystość i stwierdzenie ewentualnych szmerów
sercowych. Prawidłowo ton I, czyli skurczowy, jest silniejszy, o dźwięku niższym i dłuższym
od tonu II rozkurczowego. Miejsca najlepszej siły słyszalności tonów i szmerów wewnątrz
sercowych określa się jako punkty główne. Osłuchiwanie w tych punktach pozwala na
umiejscowienie zaburzeń pracy serca, wyrażających się zmianą siły i rytmu tonów oraz
pojawieniem się szmerów. Szmery wewnątrzsercowe powstają w czasie skurczu lub
rozkurczu serca. Przyczyną ich powstania jest zwężenie lub niedomykalność zastawek
sercowych.

Diagnostyczna wartość elektrokardiografii polega na porównywaniu wykresu prądów

czynnościowych mięśnia sercowego u zdrowego i chorego zwierzęcia i pozwala na
rozpoznanie różnych niemiarowości i zmian zwyrodnieniowych mięśnia sercowego.

Na badanie obwodowego układu krążenia składa się badanie tętnic, badanie żył, próby

czynnościowe układu krążenia oraz badanie laboratoryjne krwi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tętnem nazywamy falowy ruch tętnic, który powstaje w momencie wyrzutu krwi

i przenosi się na obwód. Częstotliwość tętna jest to przyspieszenie lub zwolnienie tętna
i występuje jako objaw różnych schorzeń.

Regularne (miarowe) tętno jest wtedy, gdy fizjologiczne odstępy między fazami tętna są

jednakowe natomiast nieregularne gdy fale tętna występują w niejednakowych odstępach
czasu. Niemiarowość tętna może wystąpić na skutek skurczów dodatkowych.

Jakość tętna tętniczego zależy od wydajności serca, ciśnienia krwi w naczyniach oraz

napięcia tętnic a oceniamy go przykładając opuszki trzech palców (wskazujący, środkowy,
serdeczny) do tętnicy i przez dociśnięcie oraz ruch poprzeczny staramy się określić jego
właściwości.

Wielkość tętna zależy od stopnia wypełnienia tętnicy, tzn. od rzutu skurczowego serca,

wielkości amplitudy, ciśnienia i elastyczności naczyń. Tętno wysokie występuje przy
niedomykalności zastawek aorty, przeroście lewej komory, zapaleniu nerek, zwiotczeniu
ś

cian tętnic oraz przy podwyższonej temperaturze ciała. Tętno małe (niskie) występuje przy

osłabieniu serca, zwężeniu ujścia tętniczego, niewydolności lewej komory.

Napięcie (twardość tętna) zależy od ciśnienia krwi, naporu fali tętna, wielkości

wyrzutowej serca i oceniamy na podstawie siły potrzebnej do zaciśnięcia światła tętnicy aż do
zaniku tętna.

Stan wypełnienia naczyń zależy od ilości krwi krążącej, siły skurczu lewej komory

i napięcia ścian naczyń; stan wypełnienia naczyń wpływa także na jakość tętna. Przy dobrze
wypełnionych tętnicach np. u krów wysokomlecznych mówimy o tętnie pełnym. Przy słabo
wypełnionych tętnicach stwierdzamy tętno puste które jest szczególnie zaznaczone przy
dodatkowo osłabionym sercu, wyniszczeniu organizmu, utracie krwi, długotrwałych
biegunkach.

Osłuchiwanie tętna tętniczego przeprowadza się nad głównymi naczyniami (u psa nawet

nad tętnicą udową) i słyszalne są tony naczyniowe. Szmery naczyniowe są słyszalne w czasie
skurczu serca przy zwężeniu tętnic, niedomykalności zastawki dwudzielnej, niedomykalności
zastawek aorty, zwężeniu aorty.

Badanie naczyń żylnych przeprowadzamy oglądając i zwracając uwagę na stan tkanki

pokrywającej je, stany zapalne żył, zwiększone wypełnienie (przy utrudnionym odpływie
krwi). Przy osłuchiwaniu żył fizjologicznie słychać słaby szmer skurczowy, natomiast
wzmożony występuje przy niedomykalności zastawki trójdzielnej, zwężeniu ujścia tętnicy
płucnej.

Próby czynnościowe układu krążenia przeprowadza się przy podejrzeniu niewydolności

krążenia i najczęściej u koni. Polega na przepędzeniu konia kłusem przez 10 do 15 minut,
a następnie określa się liczbę tętna oddechów i czas, jaki upłynął do powrotu tych parametrów
do normy.
Badanie układu pokarmowego

Przed przystąpieniem do badania poszczególnych odcinków układu pokarmowego należy

dokonać oceny łaknienia oraz sposobu jedzenia i picia. Oprócz zebrania informacji na
podstawie wywiadu powinno się w miarę możliwości samemu bezpośrednio zaobserwować,
czy odżywianie i jego sposób jest zgodny z fizjologią danego zwierzęcia. Następnie
zwracamy uwagę na zaburzenia żucia, połykania, występowania wymiotów, wydalania kału,
a u przeżuwaczy na zachowanie prawidłowej czynności przeżuwania i odbijania gazów.
Badanie jamy ustnej

Jamę ustną bada się przez oglądanie i omacywanie. W każdym przypadku zwracamy

uwagę na zapach wydobywający się z jamy, występowanie ślinienia i zmiany zapalne.
Badanie jamy ustnej rozpoczynamy od oglądania szpary jamy ustnej, zwracając uwagę na jej
symetryczność i rozwarcie. Badając wargi zwracamy uwagę na ich zwarcie. U starych koni
często dochodzi do opadania dolnej wargi; objaw ten jest charakterystyczny także dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

porażenia nerwu twarzowego, silne zwarcie warg oraz cofnięcie kątów warg do tyłu może być
spowodowane przez tężec.
Technika otwierania jamy ustnej

U koni między bezzębne krawędzie żuchwy i szczęki wsuwa się dwa lub trzy palce

i przesuwa je pomiędzy język a podniebienie twarde. W tym momencie koń samoczynnie
otwiera jamę ustną. Należy chwycić wtedy pełną dłonią język, odciągając go nieco w bok
między zęby trzonowe, ustawić zamkniętą dłoń, w której trzymamy język w pozycji pionowej
między górną a dolną krawędzią bezzębną i naciskać kciukiem na podniebienie twarde.
Odciągając następnie za pomocą drugiej ręki przeciwległy policzek można dokładnie obejrzeć
jamę ustną. W tym celu można wykorzystać także rozwieracze, np. klin Bayera.

Bydło należy przytrzymać za rogi i nozdrza bądź żuchwę, badający stojąc z przodu

zwierzęcia wkłada jedną rękę w okolicę bezzębnego brzegu do jamy ustnej, chwyta język
i wyciąga go na zewnątrz, drugą ręką uciska na żuchwę. Bardzo często język, ze względu na
jego śliską powierzchnię chwytamy poprzez ręcznik. Można też zastosować rozwieracz jamy
ustnej.

U świń szczęki rozwiera się za pomocą dwóch taśm umieszczonych za górnymi

i dolnymi kłami

U łagodnych psów jedną ręką chwyta się szczękę a drugą żuchwę, po czym kciukiem

i palcem środkowym wciska się delikatnie policzki między szczękę i żuchwę, zabezpieczając
się tym przed nagłym zamknięciem. U psów złośliwych i gryzących należy posłużyć się
dwoma taśmami (bandażami) założonymi poza kłami.

Przy otwieraniu jamy ustnej kotów należy posłużyć się dwoma tasiemkami, język można

natomiast wyciągnąć na zewnątrz za pomocą kleszczy językowych lub pensety.
Po rozwarciu jamy ustnej oglądamy jej przedsionek: dziąsła, policzki oraz zęby.
Zaczerwienienie błony śluzowej towarzyszy z reguły zapaleniu jamy ustnej. Czarnoszare
zabarwienie dziąseł stwierdza się przy przewlekłym zatruciu ołowiem. Ubytki szkliwa
w postaci jasnych plamek na zębach, a także zaburzenia w wyrastaniu i zmianie zębów są
objawem krzywicy. Badanie zębów u koni jest szczególnie istotne przy stwierdzeniu zaburzeń
w pobieraniu karmy, żuciu oraz trawieniu pokarmu. W badaniu tym ważne jest dokładne
omacywanie zębów. Bada się każdy ząb z osobna: czy się nie ruszają, nie mają ostrych
krawędzi, nie występuje ich wrażliwość na dotyk, zwraca się także uwagę na ukształtowanie
zgryzu. Przy stwierdzaniu bolesności zębów można również zastosować opukiwanie. |

Badanie gardła przeprowadza się poprzez oglądanie i omacywanie i jest konieczne

wówczas, gdy zwierzę nie pobiera pokarmu, stoi z wyciągniętą głową, ślini się i zgrzyta
zębami. Przyczyną tych objawów może być między innymi zapalenie gardła, zapalenie
ś

linianek lub obecność ciała obcego w gardle lub przełyku. U koni oglądanie gardła możliwe

jest jedynie za pomocą laryngoskopu, u bydła również za wziernika rurowego.

Badanie przełyku u dużych zwierząt należy oglądać po lewej stronie szyi, w rynience

naczyniowej. W ten sposób można zauważyć przesuwanie się połkniętego kęsa karmy lub
wypełnione, trwałe jego rozszerzenie. Omacując wyczuwa się wówczas twór konsystencji
ciastowatej lub twardej sugerujący zatkanie przełyku.

Badanie brzucha i narządów jamy brzusznej przeprowadza się przez oglądanie,

omacywanie, u dużych także opukiwanie i osłuchiwanie. Dodatkowo można wykonać
sondowanie żołądka (żwacza) oraz nakłucia do jamy otrzewnowej, a także narządów.

Badaniem przez oglądanie określa się objętość i kształt brzucha, zwracając szczególną

uwagę na dolną linię brzucha, a u dużych zwierząt również na okolicę biodrową.
Powiększenie objętości brzucha wiąże się przyczynowo z różnymi stanami chorobowymi.
Może być spowodowane obecnością płynów w jamie otrzewnowej, szczególnie widoczne
u małych zwierząt. Przyczyną powiększenia brzucha u dużych zwierząt, z uwypukleniem
słabizn, jest również nagromadzenie gazów (wzdęcie) w żołądku (przedżołądkach) i jelitach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmniejszenie objętości brzucha obserwuje się u zwierząt głodzonych i wychudzonych,
w przebiegu tężca wskutek trwałego skurczu mięśni oraz u koni w przebiegu ochwatu
z powodu podsiebnego ustawienia kończyn.

Omacywanie z zewnątrz brzucha u dużych zwierząt dłonią i pięścią, a u małych palcami,

ma na celu określenie napięcie powłok brzusznych, bolesności, u przeżuwaczy również
stopnia wypełnienia żwacza. U zwierząt mięsożernych badanie przez powłoki brzuszne ma
duże znaczenie diagnostyczne, ponieważ w ten sposób omacuje się narządy jamy brzusznej.
Zwiększone napięcie powłok brzusznych może być objawem znacznego wzdęcia żołądka
(głównie żwacza) i jelit lub procesu chorobowego przebiegającego z silnym bólem, jak np.
ostre zapalenie żołądka i jelit, zapalenie wątroby, morzysko u koni. Silne napięcie,
przeważnie połączone z bolesnością, jest też charakterystycznym objawem zapalenia
otrzewnej. U zwierząt małych napięte powłoki wraz z powiększeniem objętości brzucha
obserwuje się w przypadkach nagromadzenia znacznej ilości płynu w jamie otrzewnowej lub
przepełnienia pęcherza moczowego. Bolesność powłok brzusznych jest objawem zapalenia
trzewnej, stwierdzana szczególnie w części przedniej zapalenie wątroby; u bydła w okolicy
mostka występuje w urazowym zapaleniu czepca i osierdzia, u małych zwierząt
w przypadkach wgłobienia jelita cienkiego lub obecności ciała obcego w przewodzie
pokarmowym.

Badanie brzucha zwierząt mięsożernych przeprowadza się u zwierzęcia stojącego

omacując palcami powłoki brzuszne z obu stron, początkowo powierzchownie, a następnie
uciskając głęboko, możliwie aż do zetknięcia palców obu rąk. Omacywanie rozpoczyna się od
ostatniego łuku żebrowego ku tyłowi, łagodnie pokonując odruchowe napinanie powłok.
Badanie to może być utrudnione u zwierząt otłuszczonych oraz w przypadku zwiększonego
napięcia i bolesności powłok. W okolicy pod łukiem żebrowym można wyczuć brzegi
wątroby, a w przypadku jej powiększenia (obrzęk, guzowatość) większą jej część
i konsystencję, np. tęgą w marskości. Bolesność stwierdza się w przebiegu ostrego zapalenia
wątroby. Przesuwając palce nieco ku tyłowi omacuje się śledzionę, co jest możliwe tylko
w przypadku jej powiększenia. W części przednio – środkowej brzucha wyraźnie
wyczuwalny jest żołądek. Określa się jego objętość i wypełnienie oraz bolesność występującą
w ostrym stanie zapalnym lub obecności ciała obcego.

W okolicach środkowej i dolnej omacuje się jelita cienkie, które są wyczuwalne

w postaci elastycznych i przesuwalnych pętli, oraz jelita grube mniej elastyczne, przeważnie
wypełnione treścią o konsystencji ciastowatej, a w odcinku tylnym masą kałową. Bolesność
jelit wskazuje na ich stan zapalny. Pod kręgami lędźwiowymi u psów wyczuwalne są nerki,
przy czym lewa zawieszona jest nieco luźniej i położona niżej. U kotów, podobnie jak
i królików, nerki są zawieszone na luźnej krezce (tzw. nerki wędrujące) i wyczuwalne jako
twory przesuwające się bliżej środkowej części brzucha. Omacywanie nerek pozwala na
określenie ich wielkości, konsystencji i bolesności (np. nerka mała i tęga w marskości
zanikowej; powiększona i chełbocząca, wskazywać może na wodonercze). Pęcherz moczowy
próżny lub nieznacznie wypełniony wyczuwa się jako twór gruszkowaty i elastyczny
w okolicy tylnej części jamy brzusznej u wejścia do miednicy. Moczowody mogą być
wyczuwalne jedynie w przypadku ich rozszerzenia i zgrubienia, np. w przypadku kamicy
nerkowej. U samic w tylnej części jamy brzusznej wyczuwalna jest macica (trzon i rogi), a jej
objętość i wypełnienie zależy od stanu fizjologicznego (ciąża) lub zmian chorobowych, jak
np. nieraz znacznego stopnia powiększenie w przebiegu ropomacicza.
Uciskaniem brzucha dłonią z jednej strony można wywołać szmer pluskania, świadczący
o obecności płynu w jamie brzusznej.

Badanie brzucha przeżuwaczy przeprowadza się poprzez oglądanie lewego dołu

głodowego oceniając wypełnienie żwacza (dół głodowy zapadnięty, wypełniony lub
nadmiernie wypełniony). Przykładając dłoń w tej okolicy, wyczuwa się ruchy żwacza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

których prawidłowa liczba wynosi około 7–14 w ciągu 5 minut. Zmniejszona liczba ruchów
ż

wacza występuje u zwierząt głodzonych oraz jest objawem niedowładu żwacza (atonii).

Uciskanie palcami i pięścią lewego dołu głodowego i ściany brzucha w części środkowo –
tylnej pozwala na określenie wypełnienia żwacza. Prawidłowo ściana żwacza jest podatna na
ucisk, a treść wypełniająca ma konsystencję miękką. W obecności nadmiernej ilości gazów
(wzdęcie) dół głodowy jest wysklepiony i napięty, a za przeładowaniem treścią pokarmową
przemawia mniejsza podatność na ucisk i konsystencja ciastowata lub tęga.

Opukiwaniem nad grzbietowym workiem żwacza prawidłowo stwierdza się wypuk

o charakterze bębenkowym lub jawnym, a w dalszych odcinkach przytłumiony lub stłumiony.
W przebiegu wzdęcia wypuk jest ostrzejszy i jednakowo wyraźny nad całym żwaczem, a przy
przeładowaniu wyraźnie stłumiony nawet w okolicy dołu głodowego.

Osłuchiwanie żwacza przeprowadza się umieszczając fonendoskop początkowo w środku

lewego dołu głodowego, a następnie w celu kontroli na przemieszczenie trawieńca
w przedostatniej przestrzeni międzyżebrowej. Pomiędzy zasadniczymi szmerami żwacza
słychać odgłosy trzeszczenia, furgotania które są wywołane oddzielnymi skurczami
przedsionka żwacza i worków ślepych.

Badanie treści żwacza służy do postawienia prawidłowego rozpoznania rodzaju

niestrawności oraz informacji o występowaniu zaburzeń w treści żwacza i ich natężeniu.

Badanie czepca przeprowadza się głównie przez omacywanie z zastosowaniem tzw. prób

bólowych. U bydła bolesność czepca stwierdza się przez uciskanie pięścią ściany brzucha po
lewej stronie w okolicy wyrostka mieczykowatego, a u małych przeżuwaczy uciskaniem
palcami. Silne uchwycenie fałdu skóry grzbietu nad łopatkami powoduje ugięcie grzbietu ku
dołowi; przesunięcie w tym czasie narządów jamy brzusznej wywołuje objawy bólu.
Zastosować też można tzw. próbę drążkową. Polega ona na podłożeniu pod brzuch drążka
trzymanego przez dwie osoby (np. trzonka od wideł) i kilkakrotnym uciskaniu brzucha od
okolicy fałdu kolanowego do mostka. W przypadku bolesności czepca zwierzę reaguje bólem
przy ucisku tego miejsca Innym sposobem wywołania reakcji bólowej jest sprowadzanie
zwierzęcia w dół po pochyłości terenu.

Badanie trawieńca polega na stwierdzeniu jego przemieszenia prawostronnego lub

lewostronnego. Przy prawostronnym trawieniec leży między prawą ścianą brzucha a pętlami
jelit. Wyczuwalny jest za ostatnim żebrem jako zaokrąglone zgrubienie. Przy lewostronnym
przemieszczeniu znajduje się między żwaczem a lewą ścianą brzucha. Przy przemieszeniu
trawieńca słyszy się w górnym obrębie prawego lub lewego łuku żebrowego ostre metaliczne
dźwięki. Przy opukiwaniu w przypadku przemieszczenia powstaje głośny odgłos bębenkowy.

Badanie ksiąg jest trudniejsze. Przeprowadza się je u młodych zwierząt, ugniatając ręką

okolicę ostatniego łuku żebrowego, a u starszych silnie opukując 7 – 9 przestrzeń
międzyżebrową po stronie prawej. Trawieniec jest mało dostępny do badania przez
omacywanie. Jelita zajmują prawą stronę jamy brzusznej, a omacywanie oraz opukiwanie tej
okolicy ma mniejsze znaczenie diagnostyczne. Odgłos opukowy jest zmienny i zależy od
wypełnienia jelit.

Badanie brzucha koni. W przypadku zalegania treści pokarmowej w jelicie ślepym,

uciskiem prawej słabizny można stwierdzić ciastowatą lub tęgą konsystencję głowy jelita
ś

lepego. Odgłos opukowy nad jelitami zależy od ich wypełnienia, a jego zmienność

w warunkach prawidłowych (bębenkowy, przytłumiony) utrudnia interpretację w przypadku
zmian chorobowych. Przy osłuchiwaniu brzucha zdrowych koni stwierdza się wyraźny
i głośny szmer jelitowy spowodowany przesuwaniem się treści pokarmowej i gazów.
Wzmożenie szmeru występuje wskutek nasilenia procesów fermentacyjnych i wzmożonych
ruchów robaczkowych jelit (nieżytowe zapalenie, morzysko zakrzepowo-zatorowe).
Osłabienie szmeru jelitowego wskazuje na upośledzenie ruchów jelit.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badanie brzucha świni poprzez omacywanie przez powłoki możliwe jest tylko

u wychudzonych prosiąt i warchlaków. Można wówczas stwierdzić wzdęcie żołądka i jelit lub
zaleganie zbitej treści pokarmowej i kału w jelitach grubych.

Badanie przez prostnicę polega na wewnętrznym omacywaniu narządów jamy brzusznej.

U bydła i u koni ma duże znaczenie diagnostyczne. U psów badanie to przeprowadza się
w celu stwierdzenia wypełnienia prostnicy i określenia stanu gruczołu krokowego u samców.
U bydła na terenie jam miednicznej i brzusznej można stwierdzić powiększenie węzłów
chłonnych występujące w przebiegu białaczki limfatycznej. Węzły mogą dochodzić do
znacznych rozmiarów, utrudniając nawet dalsze badanie. Omacywanie stawu krzyżowo-
biodrowego ma znaczenie u zwierząt z objawami zalegania lub niedowładu kończyn. Po
prawej stronie jamy brzusznej od miednicy do prawej nerki wyczuwa się dysk okrężnicy.
U koni badanie przez prostnicę przeprowadza się w każdym przypadku objawów
chorobowych

strony

układu

pokarmowego.

ono

zasadnicze

znaczenie

w rozpoznawaniu choroby i rokowaniu.

Omacywanie ścian miednicy pozwala na stwierdzenie złamania kości. Ruchomość lub

trzeszczenie kości wyczuwalne są wyraźniej przy powolnym ruchu zwierzęcia. Na kości
łonowej wyczuwa się pęcherz moczowy, który zależnie od wypełnienia zwisa do jamy
brzusznej. Pętle okrężnicy małej, prawidłowo wypełnione treścią w postaci uformowanych
grudek kału, w przypadku zalegania treści wyczuwa się po obu stronach jamy brzusznej przy
wejściu do miednicy jako grube i tęgie walcowate twory. Zagięcie miedniczne okrężnicy
dużej po lewej stronie jamy brzusznej jest miejscem predylekcyjnym do zalegania treści
pokarmowej i niedrożności kałowej. Podczas badania zwraca się też uwagę na położenie
względem siebie pokładów okrężnicy. Rozszerzenie żołądkowate okrężnicy dużej wyczuwa
się po stronie prawej pod głową jelita ślepego (wzdęcie, zatkanie). Głowę jelita ślepego
wyczuwa się w okolicy prawej słabizny. Jelita cienkie wyczuwalne są jako pętle elastyczne,
luźno zawieszone na krezce i wypełnione płynną treścią. W przebiegu wzdęcia zajmują one
niemal całą jamę brzuszną, wciskając się do jamy miednicznej. Skręt jelit cienkich rozpoznać
można po częściowym tylko ich wzdęciu i wyczuwalnym skręceniu krezki przedniej.
W okolicy lędźwiowej można sięgnąć do lewej nerki, określając jej wielkość, konsystencję
i bolesność; nerka prawa zwykle nie jest wyczuwalna.

Wątrobę badamy przez oglądanie jej okolicy, omacywanie i opukiwanie. W stanach

bardzo znacznego powiększenia może powodować obustronne uwypuklenie okolic
podżebrowych. Wypuk stłumiony jest zawsze patologiczny i wskazuje na powiększenie
wątroby i może być m.in. objawem choroby np. motyliczej, bąblowicy, gruźlicy. Zmianom
tym towarzyszyć może bolesność stwierdzana przez uciskanie lub w czasie opukiwania.

U psa stojąc za zwierzęciem należy wprowadzić wyprostowane palce pod łuk żebrowy

i przesunąć je do przodu w kierunku wnęki wątrobowej. W przypadku powiększenia wątroby
u mięsożernych występuje często wysklepienie ściany brzucha w przedniej okolicy jamy
brzusznej ciągnące się ku tyłowi aż do końca łuku żebrowego.
Badanie układu moczowego

Badanie tego układu przeprowadza się przez oglądanie, w tym obserwację oddawania

moczu, omacywanie i cewnikowanie oraz dodatkowo badanie moczu oraz badanie
rentgenologiczne u małych zwierząt. Badaniem przez oglądanie zwraca się uwagę na
występowanie obrzęków zastoinowych, nieraz pośrednio związanych ze zmianami
chorobowymi nerek. Uwypuklenie okolicy lędźwiowej lub górnej części prawego dołu
słabiznowego u bydła może sugerować powiększenie nerek. U małych zwierząt powiększenie
objętości brzucha występuje m.in. przy znacznym wypełnieniu pęcherza moczowego, u psów
zaś łukowate wygięcie grzbietu może świadczyć o zmianach chorobowych nerek. Określenie
dobowej ilości moczu u zwierząt jest trudne i w praktyce polega na ocenie częstości i ilości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oddawanego moczu. W warunkach prawidłowych ilość moczu jest uzależniona w dużej
mierze od ilości pobranej wody i jakości karmy.
Orientacyjna ilość dobowa moczu w litrach jest następująca:

−

konie – 2–14,

−

bydło – 8–22,

−

owce, kozy – 5–2,

−

winie – 2–4,

−

psy – 0,5–2.
Skąpomocz jest to zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Bezmocz, czyli brak

oddawania moczu, może być spowodowany zatrzymaniem moczu w pęcherzu wskutek
niemożności jego oddawania (skurcz zwieracza, kamica) lub jest pochodzenia nerkowego
i wynika z upośledzenia wytwarzania moczu (w tych przypadkach stwierdza się próżny
pęcherz).

Częstomocz polega na zwiększeniu częstotliwości oddawania moczu w ciągu dnia

i koniecznością w nocy. Może być spowodowany uciskiem na pęcherz przez powiększone
narządy. Wielomocz polega na zwiększeniu dobowej ilości moczu, występuje przy
zwiększonym przesączaniu w kłębkach i zmniejszonym wchłanianiu w kanalikach.

Utrudnione oddawanie moczu występuje wskutek upośledzonego odpływu moczu

z pęcherza moczowego. Objawia się częstym nastawianiem się zwierzęcia do oddawania
moczu, napinaniem powłok brzusznych, czasem postękiwaniem lub jękiem z powodu bólu, co
określa się mianem parcia na mocz. Omacywanie nerek u bydła polega na uciskaniu zgiętymi
palcami okolicy kręgów lędźwiowych poniżej wyrostków poprzecznych, u koni zaś na
uderzaniu pięścią w dłoń położoną obok kręgów lędźwiowych. Bolesność nerek objawia się
wówczas niepokojem zwierzęcia, ruchami obronnymi czasem nawet stękaniem. Na podstawie
omacywania nerek i moczowodów można stwierdzić zmiany chorobowe dotyczące wielkości,
kształtu i budowy oraz bolesności nerek.

Moczowody dostępne są do badania tylko w przypadku zmian chorobowych, jak

zgrubienie, rozszerzenie i bolesność, stwierdzanych np. w kamicy nerkowej, roponerczu,
a czasem w ropnym zapaleniu nerek u bydła.

Pęcherz moczowy u dużych zwierząt badamy przez prostnicę. U małych zwierząt

oglądamy kształt brzucha a następnie omacujemy okolicę pęcherza. Powiększenie pęcherza
moczowego wskutek przepełnienia moczem jest objawem niedrożności cewki moczowej lub
zwiększonego napięcia mięśnia zwieracza obserwowanego m.in. w przebiegu mięśniochwatu
porażennego u koni, tężca, czasem zapalenia mózgu i opon mózgowych. Zgrubienie ścian
pęcherza, nieraz połączone z bolesnością, występuje w przewlekłym nieżytowym zapaleniu
pęcherza np. na tle kamicy lub w przewlekłym zapaleniu spowodowanym zakażeniem
bakteryjnym. Przy badaniu cewki moczowej u samców ogląda się i równocześnie omacuje od
okolicy krocza aż do ujścia cewki. Miedniczną część cewki bada się przez prostnicę,
zwracając uwagę na gruczoł krokowy. U samic ujście cewki moczowej bada się po
rozchyleniu przedsionka pochwy.
Badanie układu nerwowego

Badanie obejmuje: obserwację zachowania się zwierzęcia, czyli świadomości, badanie

czaszki i kręgosłupa, narządów zmysłów, badanie czynności ruchowych oraz pobudliwości
mięśni i nerwów a także dane z wywiadu.
Zaburzenia nerwowe podzielić można w zależności od umiejscowienia przyczyny w układzie
nerwowym na:

−

ośrodkowe, przebiegając w ośrodkowym układzie nerwowym, tzn. w mózgu i rdzeniu,

−

obwodowe przebiegające w nerwach obwodowych,

−

autonomiczne w układach współczulnymi i przywspółczulnym.

Według rodzaju zaburzenia można podzielić na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ruchowe (motoryczne) dotyczące nerwów ruchowych,

−

czuciowe dotyczące nerwów czuciowych,

−

mieszane (ruchowo-czuciowe).
Badania morfologiczne układu nerwowego polega na oglądaniu i omacywaniu czaszki

i kręgosłupa. Omacywaniem określa się ciepłotę zewnętrzną, bolesność, podatność kości na
ucisk, które są objawami obserwowanymi np. w przebiegu zakaźnego zapalenia mózgu
i rdzenia, po urazach. Trzeszczenie kości kręgosłupa, wyczuwane podczas poruszania się,
wskazuje na zmiany pourazowe. Wyraźne skrzywienie kręgosłupa ku górze nosi nazwę garbu.

Sprawność ruchową bada się poprzez oglądanie i wykonywanie prób czynnościowych np.

poruszaniu żuchwą, ogonem, wyciąganiu języka oraz przeprowadzaniu zwierzęcia. Napięcie
mięśni ocenia się przez omacywanie dużych partii mięśni, np. okolicy pośladków, łopatek,
oraz obserwację ruchów czynnych, czyli wykonywanych przez zwierzę, i ruchów biernych,
czyli wykonywanych u zwierzęcia przez badającego (zginanie szyi i kończyn).

Porażenie spastyczne występuje przy uszkodzeniach mózgu. Mięśnie są napięte,

kończyna wyprostowana, sztywna nie dająca się zgiąć. Porażenie wiotkie jest najczęściej
objawem uszkodzenia nerwu ruchowego, mięśnie są wiotkie, miękkie. Porażenie obwodowe
objawia się niemożnością wykonania ruchów i rozwija się zwyrodnieniowy zanik mięśni.
Porażenia mózgowe objawiają się zaburzeniami świadomości, porażeniami nerwów
mózgowych, dotyczą z reguły całej jednej połowy.

Parakinezje, czyli odruchy opaczne bada się poprzez oglądanie oraz przeprowadzenie

zwierzęcia bez lub z zasłoniętymi oczami. Do nich należą ataksja, czyli niezborność ruchowa,
zawrót oraz postawy i ruchy przymusowe.

Postawy przymusowe mogą wynikać z porażeń, skurczów, przykurczów, uszkodzeń

kośćca, ścięgien, mięśni oraz narządów zmysłowych. Odruchami nazywamy mimowolną
reakcję mięśniową lub gruczołową na odpowiedni bodziec. W praktyce weterynaryjnej
najczęściej bada się odruchy: skórne, ścięgnowe, rogówkowe i źrenicowe.

Badanie odruchu skórnego polega na dotykaniu igłą (pałeczką szklaną) skóry brzucha,

odbytu czy wewnętrznej nasady ogona. Zwierzę z zachowanymi odruchami reaguje na to
skurczem mięśni powłok brzusznych, ściśnięciem mięśnia zwieracza odbytu i przyciśnięciem
ogona do tułowia. Badanie odruchu ścięgnowego polega na uderzaniu młoteczkiem w ścięgno
rzepki u zwierząt małych w pozycji leżącej i przy rozluźnionej kończynie oraz w pozycji
stojącej u zwierząt dużych. Prawidłową reakcją jest zdecydowany, gwałtowny ruch kończyny
do przodu.

Badanie odruchu rogówkowego wykonuje się dotykając rogówki sztywnym włosem lub

cienką szklaną pałeczką. Nie należy dotykać palcem. Prawidłowym odruchem jest zamknięcie
powiek. Przy badaniu odruchu źrenicowego zwierzę ustawia się naprzeciw źródła światła,
zasłania na kilkadziesiąt sekund jedno oko, po czym odsłania się je i porównuje wielkość
ź

renicy rozszerzonej w ciemności z drugim okiem (źrenicą). W przypadkach chorobowych

badana źrenica może pozostawać w stanie rozszerzenia lub pozostawać w niezmienionej
wielkości, niezależnie od siły światła (tzw. sztywność źrenic).

Do odruchów złożonych należy odruch oddychania, oddawania moczu, kału, czynności

płciowych. Zmiany natężenia tych odruchów występują w schorzeniach rdzenia kręgowego
i przedłużonego. Badanie wzroku polega na naprowadzeniu zwierzęcia na przeszkodę, którą
prawidłowo powinno ominąć, a w razie upośledzonego widzenia dotyka jej lub o nią uderza.

Wyróżniamy czucie powierzchowne (skórne lub śluzówkowe), wewnętrzne (głębokie)

i wyższego rzędu (czucie zmysłów).

Czucie powierzchowne u zwierząt sprowadza się do czucia bólu. Badanie polega na

lekkim nakłuwaniu igłą skóry wzdłuż kręgosłupa i na całej powierzchni ciała. Uogólnione
obniżenie czucia powierzchownego może występować wraz z zaburzeniem świadomości.
Miejscowe upośledzenie czucia bólu, aż do jego zniesienia, świadczy o uszkodzeniu nerwów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czuciowych i występuje czasem w przebiegu wścieklizny. Przeczulica, czyli czucie znacznie
zwiększone, wynika z nadmiernego odczuwania bólu i towarzyszy schorzeniom nerwów
obwodowych.

Sposobem badania czucia głębokiego u koni jest przeprowadzenie po nierównościach

terenu, miękkim i twardym podłożu oraz cofaniu zwierzęcia. Zwraca się wówczas uwagę na
ustawienie kończyn, siłę uderzenia kopyt i sprawność dostosowania się do zmiany podłoża.
Innym sposobem jest krzyżowanie kończyn przednich. Zwierzę z zachowanym czuciem
głębokim stąpa prawidłowo, bez potykania się, i cofa skrzyżowaną kończynę. U psów stosuje
się tzw. próbę zapadniową. Polega ona na podłożeniu kartki papieru pod kończynę lub
ustawieniu jednej kończyny na deseczce trzymanej równo z krawędzią stołu, na którym pies
stoi. Przesuwanie kartki po stole lub usunięcie deseczki ku dołowi u psa zdrowego powoduje
cofnięcie kończyny do prawidłowej postawy. W przypadku zaburzenia czucia głębokiego
zwierzę przesuwa opartą kończynę razem z kartką lub deseczką, aż do momentu upadnięcia.

W badaniu czucia wyższego rzędu uwzględnia się zmysł wzroku, słuchu i węchu oraz

wyniki obserwacji poczynionych w związku z badaniem ogólnym oczu (zez, oczopląs,
ruchomość źrenicy). Ocenę węchu możemy przeprowadzić podając do powąchania substancje
o przykrym zapachu. Odwracanie głowy lub chęć chwycenia świadczą o prawidłowej reakcji.

Zaburzenia świadomości przejawiają się w różnych formach. Osowiałość objawia się

brakiem zainteresowania otoczeniem i karmą oraz osłabieniem reakcji na bodźce zewnętrzne.
Jest to najlżejsza postać zaburzenia świadomości towarzysząca wielu stanom chorobowym.
Senność objawia się tym, że zwierzę stoi lub leży i reaguje tylko na silniejsze bodźce, porusza
się niechętnie, spędzane chwieje się i upada. Zamroczenie może wyrażać się snem, zwierzę
leży, a zbudzone słabo lub wcale nie reaguje na otoczenie. Śpiączka jest długo utrzymującą
się utratą świadomości. Zachowane są tylko czynności autonomiczne (wegetatywne), jak
oddychanie i praca serca. Zanikają też odruchy rogówkowy, skórnie i ścięgnowe; mięśnie
ulegają zwiotczeniu; oddech chrapiący spowodowany jest zwiotczeniem podniebienia
miękkiego. Podniecenie objawia się niepokojem ruchowym w połączeniu z zaburzeniami
ś

wiadomości. Zwierzęta kopią, gryzą, źrenice są rozszerzone i nieruchome. Wymienione

zaburzenia, szczególnie o słabszym nasileniu, towarzyszą różnym stanom chorobowym, a nie
tylko rozpoznawanym jako pierwotne schorzenia układu nerwowego.

4.2.2

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są chorobotwórcze czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne wpływające
na organizm zwierzęcy?

Jakie są cechy zarazka?

Jakie są metody badania klinicznego?

Jakie elementy należy uwzględnić przy opisie zwierzęcia?

Na co należy zwrócić szczególną uwagę przy badaniu ogólnym zwierząt?

Jakie są ogólne zasady rozpoznawania chorób?

Jakie pytania należy uwzględnić w wywiadzie weterynaryjnym?

W jaki sposób należy przeprowadzić próbę bólową czepca?

Jakie są zasady badania tętna, oddechów?

10.

Jakie węzły chłonne badamy podczas badania klinicznego?

11.

W jaki sposób bada się poszczególne układy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz krowę i przeprowadź wywiad weterynaryjny z jej właścicielem w gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać

materiał

nauczania

dotyczący

opisu

zwierzęcia

oraz

wywiadu

weterynaryjnego,

określić gatunek, rasę, płeć, barwę sierści, wiek, wysokość w kłębie w cm, masę ciała,
sposób użytkowania, nr identyfikacyjny,

sporządzić notatkę z opisu zwierzęcia,

przeprowadzić wywiad z właścicielem zwierzęcia,

sporządzić notatkę z wywiadu,

przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

krowy,

−

laska izometryczna, waga, notatnik, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad przeprowadzania opisu zwierzęcia i wywiadu
weterynaryjnego,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar temperatury ciała, tętna oraz oddechów u konia, krowy i świni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania dotyczący zasad określania temperatury, tętna oraz
oddechów,

zmierzyć temperaturę, liczbę tętna, liczbę oddechów zwierzęcia,

zapisać wyniki otrzymanych pomiarów w poniższej tabeli,

porównać otrzymane wyniki z wynikami określonymi w tabeli,

zinterpretować uzyskane wyniki,

sporządzić notatkę z wykonanego ćwiczenia,

przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.

Gatunek

Konie

winie

Bydło

Prawidłowa

ciepłota

wewnętrzna ciała w C

37,5

C – 40

37,5

C – 39,5

Temperatura
zwierzęcia

z pomiaru

Prawidłowa

liczba

tętna na minutę

60 – 90

50 – 80

Liczba

tętna

z pomiaru

Prawidłowa

liczba

oddechów na minutę

8 – 16

15 – 20

12 – 25

Liczba oddechów na
minutę z pomiaru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń, krowa, świnia,

−

termometr dla zwierząt, zegarek lub stoper,

−

plansze ilustrujące badanie tętna i oddechów u konia, krowy i świni,

−

plansze obrazujące pomiar temperatury,

−

notatnik, długopis, wzór tabeli,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź badanie ogólne u zwierząt (krowa, koń).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić budowę ciała zwierzęcia,

określić stan odżywienia,

określić stan utrzymania,

określić temperament,

określić typ konstytucji,

określić pozycję i postawę ciała,

zbadać przyjmowanie pokarmu i wody przez zwierzę poprzez podanie karmy i wody,

obserwować zachowanie zwierzęcia (głos, spojrzenie, chód i sposób poruszania się),

zinterpretować wyniki pomiaru tętna, temperatury ciała, liczby oddechów,

10)

przeprowadzić badanie błon śluzowych( barwa, obrzęk, wypływ z worka spojówkowego),

11)

przeprowadzić badanie węzłów chłonnych (omacywanie dostępnych węzłów
powierzchniowych i trzewnych),

12)

określić nieprawidłowości,

13)

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

krowa, koń,

−

wyniki pomiaru tętna, temperatury, liczby oddechów,

−

karma dla zwierząt, woda,

−

plansze z ilustracjami przedstawiającymi sposób omacywania węzłów chłonnych
u zwierząt,

−

plansze obrazujące sposób badania błony śluzowej nosa u konia, błony śluzowej jamy
u konia i krowy,

−

atlas topograficzny zwierząt domowych,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź badanie jamy brzusznej u krowy. Policz ruchy żwacza i wykonaj próby

bólowe czepca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić objętość i kształt brzucha poprzez oglądanie,

określić napięcie powłok brzusznych poprzez omacywanie z zewnątrz,

obejrzeć lewy dół głodowy,

określić wypełnienie żwacza poprzez uciskanie palcami i pięścią lewego dołu głodowego
i ściany brzucha w części środkowo tylnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

policzyć liczbę ruchów żwacza ( prawidłowa liczba wynosi 7 – 14 w ciągu 5 minut),

zinterpretować wynik pomiaru liczby ruchów żwacza,

wykonać próby bólowe czepca poprzez uciskanie pięścią ściany brzucha po lewej stronie
w okolicy wyrostka mieczykowatego,

wykonać próbę bólową czepca przy użyciu drążka,

sporządzić notatkę z ćwiczenia, uwzględniając jakie trudności wystąpiły podczas
wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

krowa,

−

zegarek, stoper, drążek,

−

plansze z ilustracjami przedstawiającymi sposób omacywania brzucha u przeżuwaczy,

−

atlas topograficzny zwierząt,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź obserwację zachowania krowy

i konia oraz badanie

czucia

powierzchniowego i głębokiego u tych zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania dotyczący badania narządów zmysłów,

określić zachowanie zwierząt zwracając uwagę czy zwierzę jest osowiałe, senne,
zamroczone, w śpiączce, podniecone lub ma halucynacje,

określić czucie powierzchowne i głębokie,

sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

krowa, koń,

−

igły, notatnik, długopis,

−

odzież ochronna.

4.2.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować pojęcia zdrowia i choroby?



określić cechy zarazka?



określić cechy choroby zakaźnej i zaraźliwej?



scharakteryzować rodzaje odporności?



wymienić zmiany wsteczne?



określić przyczyny powstania krwotoku?



określić przyczyny powstania zatoru?



scharakteryzować zmiany postępowe?



opisać zwierzę?



10)

przeprowadzić wywiad weterynaryjny?



11)

wymienić ogólne zasady rozpoznawania chorób?



12)

przeprowadzić badanie ogólne zwierzęcia?



13)

policzyć liczbę ruchów żwacza?



14)

przeprowadzić badanie temperatury, tętna , oddechów?



15)

wykonać badanie węzłów chłonnych i błon śluzowych?



16)

przeprowadzić badanie czucia powierzchniowego i głębokiego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3

Choroby zakaźne i niezakaźne

4.3.1 Materiał nauczania

Rozpoznawanie chorób zakaźnych

rozpoznawaniu

chorób

zakaźnych

stosowane

są

podobne

metody

jak

w rozpoznawaniu

chorób

niezakaźnych

(wywiady,

badanie

kliniczne,

sekcyjne,

laboratoryjne). W diagnostyce chorób zakaźnych, szczególną rolę spełniają ponadto badania
alergiczne serologiczne i mikrobiologiczne. Niektóre choroby zakaźne można łatwo
rozpoznać już na podstawie objawów klinicznych lub sekcyjnych (pryszczyca, pomór świń,
zołzy, tężec). W wielu jednak przypadkach dopiero na podstawie wyników wszystkich badań
można postawić prawidłowe rozpoznanie. W wywiadzie epizootiologicznym należy ustalić
okoliczności, które mogą być pomocne w rozpoznawaniu choroby oraz poznaniu czynników,
powodujących wystąpienie i szerzenie się zarazy. Przede wszystkim należy określić:

−

ilość zwierząt chorych danego gatunku, liczba padłych zwierząt,

−

masowość zachorowań, która wywołana może być nie tylko, chorobą zaraźliwą, ale także
zatruciem.,

−

szybkość rozprzestrzeniania się choroby w stadzie,

−

gatunek zwierząt, są choroby, które dotyczą tylko jednego gatunku zwierząt np. otręt
koni, myksomatoza królików, lub kilku gatunków. Wiele chorób dotyczy wszystkich
gatunków zwierząt gospodarskich np. salmoneloza, kolibakterioza, listerioza,
leptospiroza, wścieklizna,

−

wiek zwierząt, jedne choroby dotyczą tylko zwierząt młodych np. zakaźne zapalenie jelit
kotów, dyzenteria jagniąt, inne natomiast powodują zachorowanie zwierząt w każdym
wieku np. pastereloza, pomór świń, salmonelloza,

−

przebieg choroby, niektóre choroby cechują się szybkim przebiegiem, nawet nadostrym
np. pastereloza, wąglik, zatrucie jadem kiełbasianym. Wiele chorób ma przebieg
przewlekły np. gruźlica, bruceloza, białaczka, niedokrwistość zakaźna koni,

−

stan odpornościowy stada, przeciwko jakim chorobom szczepiono zwierzęta,

−

ródła zakażenia ( należy wyjaśnić, czy sprowadzono do gospodarstwa zwierzęta i skąd,

gdyż mogła zaistnieć możliwość przeniesienia zarazka przez zwierzęta – nosiciele lub
zwierzęta będące w stanie inkubacji choroby (pryszczyca, białaczka, niedokrwistość
zakaźna koni),

−

warunki żywienia, utrzymania i eksploatacji zwierząt.

Choroby zakaźne bydła
Enzootyczna białaczka bydła (leucosis) jest wirusową nowotworową, zakaźną i zaraźliwą
chorobą polegającą o przebiegu przewlekłym i najczęściej subklinicznym (bezobjawowym).
Jako choroba o dość przewlekłym przebiegu dotycząca narządów krwiotwórczych
stwierdzana jest głównie u zwierząt dorosłych. Głównym źródłem zarazka są zarówno
zwierzęta chore z objawami klinicznymi, jak i zwierzęta w okresie wylęgania choroby oraz
chorujące bezobjawowo. Bramą wejścia zarazka jest najczęściej przewód pokarmowy,
uszkodzona skóra, błony śluzowe oraz drogi rodne. Do zakażenia może dojść przy
nieprzestrzeganiu zasad higieny przy różnego rodzaju urazach oraz podczas zabiegów
chirurgicznych. Choroba ma zwykle przebieg przewlekły, okres od zakażenia do wystąpienia
wyraźnych objawów klinicznych trwa od kilku miesięcy do wielu lat. Po bezobjawowym
okresie wylęgania następuje okres białaczki podklinicznej, charakteryzujący się zmianami
hematologicznymi (limfocytoza). Po okresie utajonym następuje okres występowania
klinicznych objawów białaczki w postaci guzowatej. Powiększenie węzłów chłonnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wytrzeszcz gałki ocznej, niedokrwistość, zaburzenia krążenia i trawienia, mogą wystąpić
porażenia kończyn. Guzowata postać białaczki kończy się zejściem śmiertelnym.

Większość przypadków enzootycznej białaczki bydła diagnozowana jest na etapie

przedklinicznym. W tym celu do diagnostyki wykorzystuje się metody badania
serologicznego. W przypadku otrzymania wyniku dodatniego, zakażone bydło, jak również
jego ostatnie potomstwo urodzone pomiędzy badaniami, podlegają ubojowi. W przypadku
formy guzowatej białaczki, zwierzęta podlegają ubojowi i utylizacji. Rozpoznanie opiera się
na wynikach badań serologicznych. Ocenę wyniku badania krwi przeprowadza się przy
użyciu „kluczy białaczkowych”. Sposób postępowania w przypadku wystąpienia podejrzenia
lub stwierdzenia białaczki bydła w stadzie jest określony w Rozporządzeniu Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki
bydła (Dz. U. Nr 30, poz. 260) oraz w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 27 czerwca 2005r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych
do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od
chorób zakaźnych zwierząt ( Dz. U. Nr126, poz.1058).

Rys. 1. Białaczka. Porażenie zadu [17, s. 414]

Rys. 2. Białaczka. Wytrzeszcz oczu [17, s. 414]

Gruźlica (tuberculosis) to choroba zakaźna i zaraźliwa wywołana przez prątek gruźlicy typu
bydlęcego (Mycobacterium bovis). Źródłem zakażenia są chore zwierzęta, które zarazki
wydalają przeważnie przez płuca, a także z kałem, moczem, nasieniem i mlekiem.
W przebiegu gruźlicy obserwuje się okresowe podwyższenie ciepłoty ciała, osłabienie,
chudnięcie, kaszel, duszność, zmiany osłuchowe płuc, nawrotowe wzdęcia, zaburzenia
ruchowe, powiększenie węzłów chłonnych stwierdzane badaniem zewnętrznym lub przez
prostnicę, guzki podskórne. Choroba ma przebieg przewlekły. W późniejszym okresie kaszel
nasila się i jest połączony z wydalaniem śluzowo – ropnej wydzieliny. Rozpoznanie gruźlicy
polega na badaniu klinicznym, alergicznym, serologicznym, sekcyjnym i mikrobiologicznym.
Badania alergiczne wykonuje się metodą tzw. próby tuberkulinowej. Przyżyciowe badanie
bakteriologiczne śluzu tchawiczo – oskrzelowego, mleka, śluzu z dróg rodnych, kału, płynu
z jamy otrzewnowej, opłucnowej, z jam stawowych, z powiększonych węzłów chłonnych
mają duże znaczenie w przypadku podejrzenia gruźlicy, a nie wystąpienia reakcji alergicznej.
Nie leczy się zwierząt zakażonych gruźlicą, bydło reagujące dodatnio w próbie alergicznej,
jak również to, u którego przeżyciowe stwierdzono prątki gruźlicy mimo negatywnej reakcji
alergicznej, podlega ubojowi z urzędu.

Zapobieganie i zwalczanie polega na bezwzględnym przestrzeganiu przepisów sanitarno

–weterynaryjnych dotyczących obrotu bydłem i jego ochrony przed zakażeniem gruźlicą oraz
utrzymaniu zwierząt w optymalnych warunkach zoohigienicznych.
Bruceloza (brucellosis) jest zaraźliwą chorobą wywołaną przez różne rodzaje pałeczek
Brucella. Źródłem zakażenia jest najczęściej chore lub będące bezobjawowym nosicielem
zarazka bydło. Przenoszenie zarazków następuje przez przewód pokarmowy, zakażoną paszę
lub wodę, zlizywanie wydzielin z dróg rodnych, rany i zadrapania, spojówki, gruczoł

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mlekowy, podczas krycia (przy zakażeniach jąder). Okres inkubacji wynosi od 3 tygodni do
9 miesięcy. Zauważalne objawy głównie u zwierząt ciężarnych, u których następuje ronienie.
U buhajów zarazki powodują stany zapalne w dodatkowych gruczołach płciowych lub
zapalenie jąder. Buhaje ze zmianami w narządach rozrodczych mogą wydzielać zarazki
z nasieniem. Przebieg choroby, objawy kliniczne poronienia, zmiany sekcyjne oraz wywiad
epizootiologiczny mogą stanowić podstawę jedynie do podejrzenia brucelozy, które musi być
potwierdzone bakteriologicznie i serologicznie. Leczenia brucelozy się nie stosuje. Jest to
choroba zwalczana z urzędu i podlega obowiązkowi zgłaszania. Pod nadzorem Inspekcji
Weterynaryjnej prowadzony jest program kontroli występowania choroby, polegający na
badaniu stad i eliminacji zwierząt reagujących dodatnio w testach serologicznych.
Choroba mętwikowa zwana również kampylobakteriozą jest zakaźną i zaraźliwą chorobą
narządów rozrodczych, wywołaną zakażeniem mętwikiem płodowym. Objawia się
nieskutecznością krycia lub unasienniania, częstym powtarzaniem rui, jałowieniem,
ronieniem zwłaszcza miedzy 4 – 6 miesiącem, zatrzymaniem łożyska. U buhajów zakażenie
ma najczęściej przebieg bezobjawowy. W rozpoznaniu pomocne są badania bakteriologiczne
ś

luzu pochwowego, poronionego płodu, łożyska, wypłuczyn napletka buhaja oraz badania

serologiczne śluzu pochwowego i surowicy. Zapobieganie i leczenie polega na odosobnieniu
i intensywnym leczeniu sztuk zakażonych, unasienianiu nasieniem od nie zakażonych
buhajów, szczepieniu zapobiegawczym i z konieczności, ścisłym przestrzeganiu przepisów
sanitarno – weterynaryjnych w chowie bydła.

Zaraza rzęsistkowa jest swoistą chorobą narządów rodnych bydła wywołaną przez

rzęsistka Trichomonas foetus. Źródłem zakażenia są buhaje, które zakażają krowy przy kryciu
lub przez nasienie przy sztucznym zapłodnieniu. Buhaje mogą zakażać się przy pobieraniu
nasienia zakażonym sprzętem. Do najczęstszych objawów zalicza się: nieregularne cykle rui
i jałowość. Jałowość występuje u 20 – 50% krów. Ronienia mają miejsce w trzech
ś

rodkowych miesiącach ciąży. Po poronieniu krowy nabywają odporności, która chroni je

przed ponownym ronieniem. Innymi objawami tej choroby jest niski wskaźnik zapłodnienia.
Zapobieganie i zwalczanie polega na: sztucznym unasienianiu, okresowym badaniu buhajów,
stosowaniu przerwy w kryciu przez okres 90 dni u zakażonych krów po poronieniu,
domacicznych wlewkach antybiotyków i stosowaniu szczepionek zapobiegawczych.

Choroby niezakaźne
Kwasica żwacza jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do nadmiernego zakwaszenia
treści przedżołądków u bydła. Przyczyną schorzenia jest nadmierne i niewłaściwe żywienie
zwierząt paszami zawierającymi lekkostrawne węglowodany przy niedoborze pasz
strukturalnych oraz gwałtownym zwiększeniu ilości pasz treściwych. Dochodzi wtedy do
zachwiania równowagi drobnoustrojów żwacza.

Objawem jest utrata apetytu, w konsekwencji spada masa ciała zwierzęcia. Występuje

jednocześnie znaczne obniżenie wydajności mleka oraz spadek zawartości tłuszczu w mleku.
Z czasem pojawia się apatia, kał przybiera kolor jasnozielony z pęcherzykami gazu.. Leczenie
kwasicy polega na unormowaniu żywienia i przywróceniu prawidłowego pH
w przedżołądkach. W celu zmniejszenia kwasicy stosuje się kwaśny węglan sodu bądź
preparaty zawierające propionian sodu. Zapobieganie kwasicy polega na:

−

dokładnym bilansowaniu dawek pokarmowych,

−

przyzwyczajaniu zwierząt do paszy bogatej w węglowodany,

−

unikaniu gwałtownych zmian paszy.

Zasadowica żwacza powstaje wskutek podwyższenia pH żwacza. Występuje u krów, które
otrzymują w paszy dużo związków azotowych lub w wyniku krótkotrwałego głodzenia.
Objawy choroby to: osłabienie apetytu, spadek wydajności mleka oraz biegunka. Leczenie
polega na podawaniu kwaśnych roztworów w celu wyrównania odczynu treści żwacza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wzdęcie żwacza. Przyczyną jest pasza łatwo fermentująca, niedrożność przełyku, osłabiona
motoryka żwacza, pasze mączne, rośliny motylkowe, wrodzone skłonności. Objawami jest
widoczne powiększenie objętości brzucha, wypełnienie dołów głodowych (szczególnie
lewego), osowienie, brak apetytu, zwierzę niechętnie porusza się, stoi z rozstawionymi
kończynami. W cięższych przypadkach napięte powłoki brzucha, nie uginające się pod
uciskiem doły głodowe, stękanie, porykiwanie, wyciągnięcie szyi i wysunięcie języka,
zasinienie błon śluzowych, duszność, bezwolne oddawanie kału. W przypadku niedrożności
przełyku należy usunąć przyczynę zatkania, przy nieudanej interwencji należy trokarować
ż

wacz. Jeżeli nie uda się zlikwidować wzdęcia wymienionymi zabiegami należy

przeprowadzić rumenotomię i usunąć treść żwacza.

Zapobieganie polega na unikaniu pastwisk i pasz powodujących wzdęcia. Należy stale

obserwować zwierzęta i interweniować przy wystąpieniu pierwszych objawów wzdęcia.
Ketoza jest najczęstszą chorobą metaboliczną występującą w stadach o wysokiej wydajności.
Jest ona wynikiem zaburzenia metabolizmu węglowodanów i tłuszczów. Objawia się
spadkiem poziomu glukozy we krwi oraz zaburzeniami ze strony układu pokarmowego
i nerwowego. Powstające w nadmiarze ciała ketonowe gromadzą się we krwi, moczu i mleku.
Zaburzenia mogą prowadzić do uszkodzenia i zwyrodnienia tłuszczowego wątroby. Choroba
występuje w kilku formach: pierwotnej, wtórnej, oraz jako ketoza pokarmowa.

Ketoza pierwotna występuje u krów w pierwszym trymestrze laktacji. Najczęściej

w okresie szczytu laktacji (od wycielenia do 8 tygodnia po porodzie). Zdarza się również
u krów w 6 – 7 miesiącu ciąży. Ketoza wtórna występuje jako wynik niedożywienia
w szczycie laktacji w przebiegu wszystkich chorób przebiegających z utratą apetytu; stany
gorączkowe, niestrawności, zapalenie wymienia i macicy. Ketoza pokarmowa jest
następstwem skarmiania pasz ketogennych np. kiszonek z dużą zawartością kwasu
masłowego. Wśród objawów klinicznych w przebiegu ketozy dominują objawy niestrawności
a niekiedy też nerwowe. W przypadkach ciężkich występuje śpiączka przypominająca
porażenie poporodowe, parcie na przeszkody, drgawki, ślinotok, nadwrażliwość na bodźce
zewnętrzne, spaczony apetyt, zaburzenia ruchowe. Choroba szybko rozpoznana
i odpowiednio leczona prowadzi do zdrowienia i nie pozostawia negatywnych następstw.
W przypadku długo trwającego procesu chorobowego i uszkodzenia wątroby, leczenie
wymaga wtedy długotrwałego podawania środków osłaniających i regenerujących wątrobę.
W profilaktyce ketozy najważniejsze jest:

−

optymalizacja potrzeb żywieniowych i prawidłowe żywienie uwzględniające specyficzne
procesy trawienne u przeżuwaczy oraz okres produkcyjny krowy,

−

właściwe żywienie przed porodem z większą zawartością pasz treściwych,

−

unikanie podawania pasz ketogennych i gwałtownych zmian paszy,

−

w stadach zagrożonych ketozą podawanie przed porodem i po porodzie związków
glukoplastycznych, które podnoszą poziom glukozy we krwi i hamują ketogenezę.

Przemieszczenie trawieńca na lewo lub prawo występuje u krów o wysokiej wydajności
najczęściej po porodzie. Podłoże jest wieloczynnikowe: wysoka wydajność, okres
poporodowy, podawanie dużych ilości pasz treściwych lub granulatów, zbyt mała ilość
włókna w paszy a także brak ruchu i alkierzowy system utrzymania. Objawy: niechętne
pobieranie karmy, wolniejsze ruchy, otępienie. Niekiedy występuje biegunka na przemian
z zaparciami. Lekko napięte powłoki brzuszne mogą ulegać rozszerzeniu w części dolnej.
Zaostrzenie objawów występuje w postaci nagłych bóli kolkowych podniecenia, kopania
i niepokoju, wyraźnego posmutnienia, przyśpieszenia akcji serca, braku motoryki żwacza,
biegunki z krwią i objawów wzdęcia i może świadczyć o przemieszczeniu ze skrętem.
Metodą leczenia jest zabieg operacyjny polegający na laparotomii i repozycji
przemieszczonego trawieńca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespół Rusterholza występuje u zwierząt ciężkich z nieprawidłowo ukształtowanymi
racicami, nieprawidłową postawą i rozmiękłym rogiem racicowym. Typowe zmiany w racicy
nazywane są "wrzodem podeszwy".

Zapobieganie polega na regularnym przeprowadzaniu prawidłowej korekcji racic i kąpieli

utwardzających z formaliny, prawidłowym żywieniu i właściwym obchodzeniu się ze
zwierzętami. Leczenie polega na prawidłowym ukształtowaniu racic, oczyszczeniu ich
i stosowaniu opatrunków ze środkiem leczniczym.
Ochwat jest to zapalenie tworzywa ściany racic powstające w wyniku uszkodzenia naczyń
włosowatych tworzywa przez toksyny i histaminę, nadmiernie produkowane przy ciężkich
niestrawnościach (kwasica żwacza), zapaleniach macicy i wymienia, po powikłanych
porodach. Chore zwierzęta niechętnie wstają, przyjmują nieprawidłową postawę, wysuwają
kończyny do przodu, czasem krzyżują przednie kończyny, pobierają pokarm w pozycji
klęczącej, wzrasta ciepłota ciała, przyspieszenie tętna i liczby oddechów. Występuje
bolesność racic i koronki, wyraźne wypełnienie naczyń żylnych nad pęcinami. W przebiegu
ochwatu przewlekłego zmiany ogólne są mniej nasilone, wyraźne natomiast stają się
ochwatowe deformacje racic.

W leczeniu stosuje się preparaty wapniowe, preparaty przeciwhistaminowe, leki

przeciwbólowe i przeciwzapalne, kortikosteroidy, zimne okłady lub kąpiele racic.
Zapobieganie polega na unikaniu schorzeń typu niestrawność, zapalenia macicy, wymienia,
intensywne leczenie tych schorzeń przy wystąpieniu początkowych objawów
Urazowe zapalenie czepca i otrzewnej powodowane jest przez metalowe przedmioty
(gwoździe, kawałki drutu ), które dostały się do przedżołądków razem z paszą. Objawy zależą
od wielkości ciała obcego, głębokości perforacji, długości trwania schorzenia oraz stanu
fizjologiczno zwierzęcia. Z reguły na pierwszy plan wysuwają się objawy niestrawności
pojawiające się nagle bez jakiejkolwiek przyczyny. Dominującymi objawami są:
zmniejszenie apetytu lub zaprzestanie jego pobierania, brak lub osłabienie przeżuwania,
postękiwanie szczególnie słyszalne podczas kładzenia się i wstawania. Niekiedy pojawia się
bolesny okresowy kaszel, zgrzytanie zębami, zaparcia i biegunki. Do zaostrzenia objawów
może dojść po nakarmieniu zwierzęcia lub w okresie zaawansowanej ciąży lub po przebytym
porodzie. Niekiedy zdarzają się nagłe padnięcia po krwotokach spowodowanych perforacjami
i uszkodzeniem naczyń krwionośnych. Rozpoznanie opiera się na wywiadzie, objawach
klinicznych i w oparciu o przeprowadzone tzw. próby bólowe potwierdzone innymi
badaniami dodatkowymi.

Choroby zakaźne trzody chlewnej
Pomór klasyczny świń to wirusowa zaraźliwa choroba świń. Najczęstszym źródłem
zakażenia wirusem pomoru klasycznego świń są zwierzęta chore oraz będące w okresie
wylęgania choroby, który trwa co najmniej 2 dni, przeciętnie 6 – 8 ale może trwać do 20 dni.
Najczęściej wyróżniane są postacie: typowa o przebiegu nadoostrym, ostrym lub podostrym,
przewlekła oraz nietypowa.

W przebiegu nadostrym, oprócz podwyższonej temperatury utrzymującej się na tym

samym poziomie 40,5

C – 42,2

C występuje przytępienie świadomości i lekkie zaburzenia

ruchu (chwiejny chód, chodzenie na czubkach racic, potykanie się i krzyżowanie tylnych
kończyn), zaburzenia w krążeniu. W skórze pojawiają się rozlane drobne zaczerwienienia
które sinieją. Objawy szybko się nasilają i śmierć następuje po 1 – 2 dni po zachorowaniu.

Przebieg ostry lub podostry występuje najczęściej i trwa od kilku dni do 2 – 3 tygodni.

Objawy chorobowe narastają powoli: świnie wykazują niechęć do ruchu, wzrasta temperatura
ciała, w skórze stwierdza się wybroczyny oraz ogniska przekrwienia i martwicy. Następuje
przekrwienie spojówek, obrzęk powiek oraz wypływ, który zasycha w przyśrodkowym kącie
oka lub skleja powieki. W początkowym okresie choroby występują wymioty oraz zaparcia
poprzedzające długotrwałą biegunką. Następnie pojawiają się zaburzenia czynności układu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oddechowego(śluzowo – ropny wypływ z nosa , kaszel, duszność). Mogą wystąpić objawy
nerwowe np. brak reakcji na bodźce zewnętrzne, śpiączka, drgawki. Występują też zaburzenia
koordynacji ruchów – chwianie się tylnej części ciała niedowład, porażenie kończyn.

Rys. 3. Pomór świń. Wybroczynowość w nerce

[17, s. 331]

Rys. 4. Krwiaki w błonie śluzowej pęcherza

moczowego u świń w pomorze [17, s. 331]

Rys. 5. Pomór świń. Wybroczynowość na skórze [17, s. 330]

Postać przewlekła trwa zwykle ponad 3 tygodnie. Najbardziej charakterystycznym

objawem jest klinicznym jest zahamowanie rozwoju zwierząt młodych oraz wychudzenie.
Objawom tym towarzyszy niedokrwistość, skóra jest blada niekiedy pokrywa się
strupowatym wypryskiem, ulega zgrubieniu i pofałdowaniu.

Leczenie w pomorze klasycznym jest zabronione. Choroba zwalczana jest wyłącznie

metodami administracyjnymi, polegającymi głównie wybijaniu wszystkich świń w ognisku,
przeprowadzaniu odkażania oraz przestrzeganiu zarządzeń sanitarno – weterynaryjnych.
Różyca jest zakaźną i zaraźliwą chorobą bakteryjną, przebiegającą ostro w postaci
posocznicy, podostro w postaci pokrzywkowej oraz przewlekle jako proces wytwórczy
w stawach i mięśniu sercowym. Źródłem zakażenia są chore zwierzęta oraz nosiciele. Ważną
rolę jako nosiciele i siewcy odgrywają również gryzonie. Wrotami zakażenia może być także
uszkodzona śluzówka jelit.

Profilaktyka to zapewnienie właściwych warunków zoohigienicznych i żywieniowych

oraz szczepienia ochronne, a także przestrzeganie okresu kwarantanny w chlewni, regularne
czyszczenie i odkażanie stanowisk, zwalczanie gryzoni, eliminowanie z hodowli sztuk
chronicznie chorych. W leczeniu stosuje się antybiotyki (głównie penicylinę) i surowicę
odpornościową.
Parwowiroza świń jest chorobą wirusową, powodującą zaburzenia w rozrodzie. Główne
zmiany patologiczne po zakażeniu u świń prośnych dotyczą żeńskiego układu rozrodczego
i ujawniają się szczególnie wyraźnie, jeżeli do infekcji dochodzi w pierwszych dwóch
miesiącach ciąży.

Objawami jest występowanie nieregularnych cykli rujowych na skutek zamierania

embrionów, mumifikacja płodów, rodzenie prosiąt martwych lub mało żywotnych, niewielka
liczba prosiąt w miocie oraz obniżenie skuteczności krycia lub inseminacji. Na występowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

parwowirozy w chlewni może wskazywać spadek wskaźnika płodności i plenności stada
podstawowego. Profilaktykę przeprowadza się za pomocą szczepionek.
Zakaźne zanikowe zapalenie nosa (nosoryjówka) jest zakaźną i zaraźliwą chorobą
bakteryjną. Źródłem zakażenia są świnie chore a zakażenie następuje drogą kropelkową
(kichanie, prychanie). Objawami jest kichanie, zanik małżowin nosowych oraz skrócenie
kości szczęki, co prowadzi do zwolnienia lub zatrzymania ogólnego rozwoju zwierząt
chorych a tym samym wydłużenia okresu tuczu.

Rozpoznanie polega na badaniu klinicznym, uzupełnionym badaniem bakteriologicznym

(wymaz z jam nosowych). Duże znaczenie poubojowe ma badanie przekroju poprzecznego
małżowin nosowych. Leczenie polega na eliminowaniu osobników chorych. Można stosować
antybiotyki. Zapobieganie polega na zapewnieniu odpowiednich warunków zootechnicznych
oraz regularnym szczepieniu stada podstawowego.
Streptokokoza wywoływane jest przez Streptococcus suis, który dostaje się do migdałków
i jamy nosowej poprzez uszkodzenia skóry i pepowinę. Poprzez prosięta czy starsze osobniki,
bakteria szybko rozprzestrzenia się w stadzie. Objawy kliniczne to: zapalenie opon
mózgowych, zapalenie stawów, zakażenie wnętrza serca, często zastawek, zapalenie mięśnia
sercowego, zrazikowe zapalenie płuc, ronienia i zapalenie nosa. Cechą charakterystyczną jest
temperatura przekraczająca zwykle 41,5

Mykoplazmowe zapalenie płuc, inaczej zwane enzootycznym odoskrzelowym zapaleniem
płuc lub grypą świń przeważnie występująca u młodych w wieku od 2 do 4 tygodni życia.
Chorobę wywołuje mykoplazma, którego zjadliwość ujawnia się w niesprzyjających
warunkach. Źródłem infekcji są klinicznie chore zwierzęta oraz bezobjawowi siewcy.
Zakażeniu innych, zdrowych zwierząt sprzyja wilgotne, zimne i źle wentylowane
pomieszczenie. Objawy kliniczne są charakterystyczne dla zmian grypowych, zwierzęta
kichają i kaszlą. Kaszel występuje najczęściej rano w czasie karmienia. U kaszlących świń
obserwuje się spadek kondycji. Mimo, że zwierzęta zachowują apetyt, to jednak chudną, ich
skóra traci połysk, a szczecina ulega nastroszeniu. Po kilkunastu dniach choroby występują
objawy duszności wdechowo – wydechowej, pojawia się wyciek z nosa oraz zapalenie
spojówek

Choroby zakaźne koni
Niedokrwistość zakaźna koni jest zakaźną chorobą przenoszoną przez owady,
charakteryzującą się powrotną gorączką i niedokrwistością, żółtaczką, szybkim spadkiem
masy ciała, osłabieniem oraz obrzękami niższych partii ciała. Najczęściej wyróżnia się
postacie choroby: ostrą, podostrą, przewlekłą i utajoną. Obraz sekcyjny wykazuje zmiany
w węzłach chłonnych, powiększenie wątroby, śledziony, wybroczyny i krwawienia na
błonach śluzowych i pod błonami surowiczymi. Podstawą rozpoznania są dodatnie wyniki
badań serologicznych.
Zakaźne ronienie u klaczy wywołuje specjalna pałeczka ronienia, rzadziej inne
drobnoustroje chorobotwórcze. Źródłem szerzenia się choroby jest klacz, która przy
poronieniu wydala zakażony płód, a następnie łożysko i wydzieliny dróg rodnych. Zakaża się
ogier, który przenosi chorobę na inne klacze. Objawami jest nabrzmienie warg sromowych,
powiększanie się wymion i brzucha, wypływy śluzowo – krwawe i zmniejszenie apetytu.
Pojawienie się popędu płciowego dwa miesiące po kryciu wzbudza podejrzenie
o zachorowaniu klaczy. Rozpoznanie opiera się wyłącznie na badaniu bakteriologicznym
wymazów z miejsc układu moczowo – płciowego klaczy i ogiera.
Influenza (grypa) jest wirusową zaraźliwą i szybko szerzącą się chorobą górnych dróg
oddechowych. Najgroźniejszym i najczęstszym źródłem zakażenia są konie chore będące
siewcą wirusa. Charakteryzuje się gorączką, wypływem z nosa i worka spojówkowego,
napadowym suchym kaszlem oraz ogólnym osłabieniem. Rozpoznanie kliniczne potwierdza
się badaniem serologicznym i wirusologicznym. Zalecane jest leczenie antybiotykami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wspomagane środkami wykrztuśnymi, witaminą C, wapnem. Oprócz leczenia należy
zapewnić zwierzętom wypoczynek, dezynfekować stajnię, właściwą wentylację. Profilaktyka
oparta jest o szczepienia.

Choroby niezakaźne
Ochwat jest to schorzenie dotyczące całego organizmu konia, ale szczególnie mocno
dotykające kopyt. Może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Schorzenie prowadzi do
powstawania wysięków, szczególnie w obrębie puszki kopytowej co powoduje rozluźnienie
połączeń między kością kopytową a puszką. Objawy: bardzo wyraźna kulawizna, apatia,
wzmożone pragnienie, brak apetytu, zaczerwienienie błon śluzowych, podwyższona ciepłota
wewnętrzna do 40°C, drżenie mięśni, poty.
Morzyska (kolki) są to schorzenia żołądka i jelit. Charakteryzują je silne i gwałtowne bóle.
Przyczyną morzyska najczęściej jest przekarmienie, nieregularne zadawanie karmy,
skarmianie roślin łatwo fermentujących, karmy nadpsutej, zmarzniętej i spleśniałej lub
zanieczyszczonej ziemią i piaskiem. Czasem morzysko występuje wskutek nagłego oziębienia
koni spoconych, stojących po pracy bez ruchu. Jednym z pierwszych objawów morzyska
u koni jest utrata apetytu; wyciąganie głowy i szyi, grzebanie, kopanie, oglądanie ścian
brzucha. Przy silnych bólach koń pokłada się, stęka, tarza się po ziemi, często napina jak do
oddawania moczu i kału, czasem przysiada na tylnych nogach. Leczenie jest różne w
zależności od przyczyny podaje się środki przeciwbólowe i rozkurczowe, antybiotyki, leki
przeciwwzdęciowe i przeczyszczające.

Choroby zakaźne występujące u zwierząt mięsożernych
Wścieklizna (lyssa, rabies) jest ostrą zaraźliwą chorobą mięsożernych i innych ssaków,
powodowaną przez wirus a odznaczająca się objawami zaburzeń świadomości, pobudzeniem
nerwowym przechodzącym w porażenie i śmierć. Przenoszenie zarazka następuje przede
wszystkim przez pogryzienie, głównie przez psy a także przez lisy. Wrażliwość na zarazek
wścieklizny wykazują ludzie, psy, koty, konie, bydło, owce, świnie, lisy.

U psów okres inkubacji trwa około 3 – 6 tygodni. Początkowo pies staje się niespokojny

lub osowiały (stadium zwiastunowe), dalej choroba przechodzi w stadium podniecenia,
w którym pies wykazuje silny niepokój. W tym okresie liżą ziemię, gryzą martwe przedmioty,
uciekają i wędrują bez odpoczynku wiele kilometrów. Chory pies atakuje ludzi i zwierzęta.
Następnymi objawami są ogólne przytępienie, porażenie gardła i krtani, języka, oczu (zezuje),
potem pojawia się porażenie mięśni tułowia i kończyn. Pies pada zwykle po 4 – 7 dniach
choroby, czasem po 10 dniach. Zdarza się, że okres zwiastunowy przechodzi od razu w okres
porażenia i pies pada po 2 dniach. W czasie poprzedzającym padnięcie psa w komórkach
nerwowych mózgu tworzą się charakterystyczne dla wścieklizny ciałka wtrętowe Negriego,
które są jedyną i pewną oznaką zakażenia się wścieklizną.

Rys. 6. Ciałka Negriego w tkance mózgowej [17, s. 311]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie polega na przeprowadzaniu systematycznych corocznych szczepień

zapobiegawczych psów oraz lisów. W przypadku pokąsania człowieka lub zwierząt przez
podejrzanego psa należy go uwięzić i odizolować do czasu oględzin przez lekarza
weterynarii. Nie należy zabijać zwierząt podejrzanych, gdyż odpada możliwość badania
mózgu w kierunku obecności ciałek wtrętowych Negriego. Wszystkie psy powyżej 8 tygodnia
podlegają obowiązkowemu szczepieniu przeciw wściekliźnie.
Nosówka psów jest zaraźliwą, ostrą, posocznicową chorobą psów i wolno żyjących zwierząt
mięsożernych. Głównym źródłem zakażenia są zwierzęta chore i nosiciele. Do zakażenia
dochodzi głównie przez układ oddechowy. Objawia się gorączką, ostrym nieżytem błon
ś

luzowych lub nieżytowym zapaleniem płuc. Czasem występują zaburzenia nerwowe.

Zapobieganie prowadzone jest poprzez szczepienia ochronne.

Rys. 7. Nosówka u psa. Obrączka wokół oka [17, s. 403]

Rys. 8. Nosówka u psów. Ciałka wtrętowe w nabłonku tchawicy [17, s. 407]

Parwowiroza jest zakaźną, zaraźliwą chorobą atakującą głównie psy młode, do szóstego
miesiąca życia. Choroba charakteryzuje się silną, wyniszczającą biegunką, czasami
z domieszką krwi, wymiotami, bolesnością powłok brzusznych, gorączką i objawami
ogólnymi o różnym stopniu nasilenia. Źródłem zakażenia są przede wszystkim zwierzęta
chore oraz zakażone bezobjawowo, które wydalają zarazek wraz ze śliną , moczem i kałem.
Rozpoznanie jest możliwe na podstawie objawów klinicznych oraz badań laboratoryjnych.
W leczeniu stosuje się preparaty przeciwwymiotne, rozkurczowe, przeciwkrwotoczne
i nawadniające oraz antybiotyki. Najskuteczniejszą formą walki z tą chorobą są szczepienia
profilaktyczne.

Charakterystyka niepłodności u samców i samic

Przyczynami wywołującymi niepłodność są w szczególności:

−

błędy organizacyjne np. złe wykrywanie rui (przeoczone ruje, ciche ruje),

−

błędy żywieniowe np. brak lub nadmiar składników żywieniowych,

−

błędy zootechniczno – hodowlane do których należy unasienianie niedojrzałych jałówek
zbyt wczesne lub późne unasienianie krów po porodzie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

brak opieki weterynaryjnej,

−

wady wrodzone,

−

schorzenia narządów rodnych,

Prawidłowe zaobserwowanie początku rui, ułatwia określenie właściwego momentu

zapłodnienia – czynnika rozstrzygającego o wynikach w rozrodzie bydła. Najlepiej kryć
krowę w drugiej połowie rui, czyli 10-18 godzin od wystąpienia pierwszych jej objawów. Do
utrzymania prawidłowej płodności konieczne jest występowanie u krowy regularnego cyklu
płciowego oraz wytwarzanie co trzy tygodnie zdrowych komórek jajowych, które po
zapłodnieniu będą przekształcały się w zarodek. Regularność cyklu płciowego kontrolowana
jest przez hormony z których podstawowe znaczenie mają estrogeny i progesteron
wytwarzane w jajniku. Estrogeny odgrywają najważniejszą rolę przy wywoływaniu rui
i owulacji, podczas gdy progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży.

Do czynników obniżających płodność loch i loszek należą: obniżona zapładnialność

komórek jajowych, zamieranie zarodków, zaburzenia cyklu płciowego, okresy bezrujowe
(zwłaszcza loszek po pierwszym porodzie) a także nieprawidłowości anatomiczne narządów
rozrodczych. Do zmian anatomicznych samic należą torbiele jajnikowe i jajowodów,
niedorozwój jajowodów. Najczęściej spotykaną przyczyną braku rui u krów jest obecność na
ich jajnikach ciałek żółtych przetrwałych lub rzekomociążowych. Rozpoznanie istnienia na
jajnikach ciałek żółtych przetrwałych polega na badaniu rektalnym , przy czym wskazane jest
co najmniej dwukrotne badanie przeprowadzone w odstępie 8 – 15 dni. Obecności ciałka
ż

ółtego przetrwałego na jajniku towarzyszą niekiedy zmiany zapalne w macicy dlatego

należy równocześnie prowadzić jej terapię. U samców wyróżnić można nieprawidłową
spermatogenezę objawiająca się produkcją nasienia o niskiej koncentracji plemników lub
zwiększonej liczbie patologicznych form plemników, wnętrostwo, niedorozwój jąder,
przepuklina mosznowa lub pachwinowa. Duża rolę w zmianach w narządach rodnych a tym
samym wpływających lub obniżających płodność mają choroby zakaźne.

Badanie nasienia samca pozwala na stwierdzenie rzeczywistej i potencjalnej płodności

samca. W badaniach określa się właściwości całego nasienia oraz osobno osocza
i plemników.

Do najczęściej występujących chorób bezpośrednio po wycieleniu która dotyka około

20% krów, jest zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy które powodują zaburzenia płodności.
Zatrzymanie łożyska jest objawem zespołu różnorodnych zaburzeń. Najczęściej do
zatrzymania błon płodowych dochodzi gdy występuje poporodowy całkowity brak lub
zmniejszenie kurczliwości macicy spowodowany różnorodnymi czynnikami. Objawem
zatrzymania łożyska jest zazwyczaj wystawanie części błon płodowych ze szpary sromowej.
Zatrzymanie łożyska może być wynikiem:

−

czynników stresogennych tj. ból hałas, zabranie cielęcia od matki, przegrupowania
w inne miejsce,

−

zbytniego rozciągnięcia macicy przy bardzo dużych płodach, ciążach bliźniaczych lub
dużej ilości wód płodowych,

−

długotrwałego porodu spowodowanego komplikacjami w położeniu i postawie i ułożeniu
płodu,

−

przedawkowania leków kurczących macicę co prowadzi do tzw. zmęczenia mięśniówki
macicy i całkowitego braku jej reakcji,

−

puchliny błon płodowych spowodowanych występowaniem chorób zakaźnych w stadzie
np. brucelozy,

−

poronienia wywołanego czynnikami zakaźnymi lub urazami mechanicznymi (upadek,
pobodzenie rzez drugą krowę),

−

indukowania (wywoływanie) porodu środkami farmakologicznymi,

−

niedoborów witaminowo – mineralnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przedwczesnej lub długo przenoszonej ciąży.

Porażenie poporodowe występuje z reguły u krów w dobrej kondycji i wysokiej mleczności,
w 2 – 5 dni po porodzie. Przyczyną porażenia poporodowego jest osłabienie centralnego
układu nerwowego po przebytym porodzie oraz niedobory mineralne w organizmie,
spowodowane zaburzeniami w gospodarce wapniowo – fosforowej-magnezowej.

Objawem porażenia jest charakterystyczne pokładanie i zataczanie się zwierząt (leżenie

z głową na boku, skierowaną ku tyłowi). Występuje również esowate wygięcie kręgosłupa,
osłabienie, senność, wstrzymanie oddawania moczu i kału. Obserwuje się także osłabioną
reakcję na bodźce zewnętrzne, suche nozdrza i chłodne uszy. Leczenie polega na
zastosowaniu roztworów soli wapnia. Zwierzętom należy zapewnić miękkie stanowisko.
Zapalenie macicy zazwyczaj obejmuje jamę macicy, jej wyściółkę oraz głębsze warstwy.
U chorujących krów pojawia się cuchnący, czerwonobrązowy wypływ z macicy oraz
dochodzi do jej powiększenia. W większości przypadków jedynym objawem jest powtarzanie
rui oraz zwiększona ilość śluzu niekiedy z domieszką ropy. Ponad połowa wszystkich
przypadków bezpłodności bydła powstaje wskutek chorób zakaźnych układu rozrodczego.

U krów z zapaleniem macicy prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń prawidłowego

cyklu płciowego jest 11 – krotnie wyższe niż u zwierzęcia zdrowego, a wystąpienie owulacji
jest czterokrotnie mniejsze. Znacznie wyższe jest też prawdopodobieństwo powstania torbieli.
Bakterie występują w macicy niemal wszystkich krów, ale nie wszystkie zwierzęta chorują,
ponieważ zakażenie jest często samoistnie eliminowane przez układ immunologiczny.

Schorzenia i profilaktyka gruczołu mlekowego
Zespół MMA – to zespół zaburzeń okołoporodowych u loch objawiający się stanem
zapalnym dróg rodnych, zapaleniem gruczołu mlekowego i bezmlecznością. Obserwowanymi
objawami zespołu MMA są:

−

podwyższona wewnętrzna ciepłota ciała,

−

zmniejszenie apetytu lub jego brak,

−

obrzęk i bolesność gruczołu mlekowego,

−

wyciek śluzowo-ropny z dróg rodnych,

−

zaparcia.

Wyróżnia się postać ostrą, podostrą i bezobjawową choroby. Postać bezobjawowa

charakteryzuje się nieznacznym podwyższeniem wewnętrznej ciepłoty ciała (do około
39,8

C) ograniczeniem apetytu oraz zmniejszoną mlecznością czego efektem jest

zróżnicowanie rozwoju poszczególnych prosiąt w miocie. Czynniki wywołujące zespół MMA
to:

−

zakażenie organizmu, najczęściej z przewodu pokarmowego lub dróg rodnych,

−

błędy w żywieniu i utrzymaniu loch, zwłaszcza w ostatnim okresie ciąży i tuż przed
porodem (brak dostatecznej ilości włókna w dawce staje się przyczyną atonii mięśni
gładkich przewodu pokarmowego, zaparcia i namnażania bakterii, głównie pałeczek
okrężnicy),

−

zaburzenia hormonalne,

−

czynniki dziedziczne,

−

wszystkie wymienione czynniki łącznie.
Profilaktyka - dwa dni przed spodziewanym porodem, celowe jest obniżenie dawki

pokarmowej. W dniu porodu należy świniom podać tylko wodę do picia, ewentualnie pójło
z otrąb lub siemienia. W chlewniach, gdzie stwierdza się przypadki bezmleczności, właściwy
jest dodatek do paszy 20 – 30 gram soli glauberskiej/sztukę/dobę w przeciągu 3 – 5 dni po
porodzie. Samice powinno się wprowadzać na stanowisko porodowe około 10 – 14 dni przed
spodziewanym porodem. Obowiązkowo w czasie pierwszych 3 dni po porodzie powinna być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mierzona temperatura. W przypadku stwierdzenia temperatury wyższej niż 39,8

C konieczne

jest podjęcie leczenia.
Zapalenie gruczołu mlekowego (mastitis) jest najczęstszą chorobą krów mlecznych.
Zapalenie wymienia jest to reakcja obronna organizmu na działanie szkodliwych czynników,
którymi są najczęściej różnego rodzaju drobnoustroje chorobotwórcze, które przedostały się
do tkanek wymienia, ich toksyny a także urazy mechaniczne. Wskutek powstania zaburzeń
w krążeniu krwi dochodzi do upośledzenia w odżywianiu tkanek a powstające toksyczne
produkty przemiany materii prowadzą do destrukcji (zniszczenia) tkanek a nawet całej
ć

wiartki. Prowadzi to niejednokrotnie do jej zbliznowacenia a w konsekwencji do utraty

wydzielniczości. Zapalenie jest wynikiem działania wielu czynników genetycznych,
ż

ywieniowych, bytowo – środowiskowych łącznie prowadzących do osłabienia lub zaniku

odporności a także uszkodzenia barier ochronnych wymienia. Wszystko to wraz
z drobnoustrojami chorobotwórczymi prowadzi do stanu zapalnego. Najczęstszą drogą
wniknięcia drobnoustrojów do tkanki gruczołowej jest kanał strzykowy. Drobnoustroje
przedostają się do zdrowego wymienia wskutek niewłaściwego postępowania z rąk dojarzy,
ś

cierek do wymion czy poprzez kubki udojowe.

Stan zapalny wymienia powoduje różnorodne zmiany jakościowe w mleku, przede

wszystkim obniżające jego przydatność technologiczną. Wzrost ilości komórek powyżej 200
tys./ml może sugerować początek stanu zapalnego. Generalnie można przyjąć, że w stadach
z dobrze prowadzoną profilaktyką ta ilość powinna oscylować w granicach 100 –
150 tys./ml. Profilaktyka jest najbardziej efektywną metodą postępowania. Standardowy
5 punktowy program zwalczania i zapobiegania mastitis obejmuje:

−

mycie, dezynfekcję i osuszenie wymienia przed dojem,

−

podojową kąpiel strzyków (deeping),

−

antybiotykoterapię krów w zasuszeniu ( po określeniu lekowrażliwości ),

−

eliminację krów chronicznie chorujących ( powyżej 3 x w tej samej laktacji),

−

konserwację i higienę urządzeń udojowych.

Rys. 9. Ćwiartki z uszkodzonym kanałem strzykowym [23]

Najważniejsze choroby noworodków zwierząt

Schorzenia nowo narodzonych cieląt stanowią najważniejszą część strat ponoszonych

w hodowli bydła. Upadki cieląt w pierwszym miesiącu życia mogą dochodzić do 84%
łącznych przypadków zejść śmiertelnych, a najwyższy ich odsetek odnotowywany jest
w pierwszych trzech tygodniach życia. Czynnikami powodującymi biegunki i schorzenia
układu oddechowego są także czynniki niezakaźne, jak: nie podanie siary po urodzeniu lub
zbyt niska koncentracja immunoglobulin w siarze, sezon narodzin, szczególnie istotny
w przypadku bydła ras mięsnych, płeć i masa urodzeniowa cieląt oraz środowisko w którym
przebywają zwierzęta.
Enzootyczna bronchopneumonia cieląt jest zakaźną i zaraźliwą chorobą, w której istotną
rolę odgrywają również niekorzystne warunki środowiskowe. U cieląt przejawia się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krótkotrwałym, szybko przemijającym wzrostem temperatury wewnętrznej z objawami
przekrwienia i wycieku surowiczo – śluzowego z nosa. Częściej dochodzi do powikłań,
ujawniania się wtórnych zakażeń, stwierdza się temperaturę ok. 40°C, przyspieszony oddech,
osowiałość oraz postępująca silną duszność (głównie wdechową). Chore cielęta, najczęściej
między 3 a 9 miesiącem życia, mają otwarty pysk, wyciągniętą do przodu głowę oraz
podkasany brzuch. W wyniku bardzo szybkiego przebiegu choroby oraz silnych zmian
w tkance płucnej pomimo leczenia niejednokrotnie dochodzi do zejść śmiertelnych.
W końcowym stadium choroby w okolicy piersiowej obserwowano szeleszczące przy ucisku
obrzęki tkanki podskórnej. Zwalczanie zakażeń i zapobieganie polega na wykrywaniu,
usuwaniu ze stada zwierząt trwale zakażonych, chorych oraz regularnym stosowaniu
szczepień.
Kokcydioza świń zwanej także „białą biegunką prosiąt” bądź „biegunką dnia dziesiątego”,
wywołana jest przez pierwotniaki Isospora suis pasożytujące wewnątrz komórek nabłonka
jelita cienkiego. Kliniczna postać kokcydiozy dotyka najczęściej prosięta oseski a typowym
objawem jest pojawienie się u nich biegunki, najczęściej między 8 a 15 dniem życia. Kał
w początkowej fazie choroby jest wodnisty, potem staje się najczęściej pąstowaty, barwy
ż

ółtej do zielonkawej, a czasami szarej bądź brązowej. Chore prosięta ulegają odwodnieniu,

choć jak zaobserwowano nawet przy silnej inwazji nie tracą apetytu i nie przerywają ssania.
Biegunka najczęściej pojawia się w 9 dniu po urodzeniu, ale może pojawić się także
wcześniej, bo już 6 dnia albo zdecydowanie później do 21 dnia życia.

W rozpoznaniu istotnym jest wykrycie oocyst w kale, bądź form rozwojowych pasożyta

w nabłonku jelit. Kał do badania powinien być pobierany bezpośrednio z prostnicy od 10 – 14
dniowych prosiąt z objawami biegunki. Leczenie polega na stosowaniu preparatu
zawierającym toltrazuryl, który niszczy wszystkie wewnątrzkomórkowe stadia rozwojowe
kokcydiów. Podstawą zapobiegania kokcydiozie jest przede wszystkim utrzymanie czystości
w kojcach porodowych i odpowiednia dezynfekcja.
Zakażenia rotawirusowe zarówno u prosiąt nowo narodzonych jak też po odsadzeniu są
szeroko rozprzestrzenione i stanowią częstą przyczynę biegunek. Do zakażenia rotawirusami
u prosiąt dochodzi na drodze pokarmowej. Rotawirus stosunkowo długo przeżywa w suchym
kale, kurzu oraz gnojowicy. Do zniszczenia jelit dochodzi w ciągu 3 dni po zakażeniu.
Uszkodzenie jelit przez rotawirusy polega na zniszczeniu kosmków jelitowych,
doprowadzającym do obniżenia funkcji trawienno – absorbcyjnej jelit cienkich. Zmiany
zapalne w jelitach na tle rotawirusa cofają się bardzo wolno, trwa to od 2 do 3 tygodni.
Mocno zaawansowane uszkodzenia mogą nie ulec cofnięciu, co odbija się negatywnie na
późniejszym rozwoju świń. Zmiany anatomopatologiczne charakteryzują się pocienieniem
ś

ciany jelit cienkich oraz obecnością płynnej niestrawionej treści w okrężnicy.

Kolibakterioza spowodowana jest przez szczepy bakterii Escherichia coli. Zdrowo urodzone
prosięta zapadają na chorobę w ciągu 12 – 48 godzin po porodzie. Prosięta są osowiałe,
oślizgłe i łatwo marzną. Szczecinę mają szorstką, a skórę białożółtą lub zielonożółtą. Kał jest
płynny i cuchnący, prosięta szybko chudną z powodu dużej utraty płynów. U części prosiąt
przed pierwszymi objawami biegunki zauważa się wzdęte jelitowymi gazami brzuchy. Drugi
szczyt zachorowań na biegunkę przypada około 3 tygodnia życia prosiąt ssących, a trzeci na
okres odsadzania, przy czym przebieg choroby jest łagodniejszy, a zachorowalność
i śmiertelność mniejsze. Głównym środkiem zapobiegawczym przy zagrożeniu kolibakteriozą
jest przestrzeganie zasad higieny. Należy też wcześnie przenieść lochy do porodówki, jak
również zaszczepić profilaktycznie lochy i ewentualnie prosięta.
Choroba obrzękowa atakuje prosięta w pierwszych tygodniach po odsadzeniu. U prosiąt
dotkniętych choroba obserwuje się obrzęk powiek, brak apetytu, osłabienie, chwiejność zadu,
spadek temperatury ciała. Choroba ma przebieg ostry i zwykle kończy się upadkami.
W zapobieganiu chorobie duże znaczenie ma ograniczenie żywienia prosiąt odsadzonych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

unikanie zmian paszy i zapobieganie anemii. Prosięta pochodzące spoza gospodarstwa należy
powoli przyzwyczajać do nowej paszy, szczególnie białkowej.
Kokcydioza cieląt spowodowana jest inwazją chorobotwórczych gatunków kokcydii.
Zwierzęta zarażają się przez pobranie inwazyjnych oocyt:

−

z zanieczyszczoną kałem paszą,

−

z wodą z zanieczyszczonych poideł

−

przez zlizywanie zabrudzonych kałem ścian stanowisk, sprzętem lub sąsiadujących
zwierząt.

Objawy kliniczne to początkowo biegunka ze śluzem w kale a następnie biegunka

z krwią. Występują też krwawienia z odbytu. Mogą występować objawy morzyskowe. Cielęta
wyraźnie osłabione mają, początkowo mają wyraźnie zwiększone pragnienie. Przy ciężkim
przebiegu pojawiają się objawy niedokrwistości. Biegunki o ciężkim przebiegu prowadzą do
zejść śmiertelnych. Potwierdzeniem kokcydiozy jest stwierdzenie w kale cieląt licznych oocyt
kokcydiów. Profilaktyka polega głównie na odpowiednich zabiegach higienicznych
zmniejszających możliwość zarażania cieląt oocytami. Do leczenia kokcydiozy zaleca się
głównie preparaty sulfonamidowe, amprolium i toltrazuril. Leki należy podać wszystkim
cielętom w stadzie.
Hipoglikemia Powodem tej choroby jest nieprawidłowa przemiana węglowodanowa,
prowadząca do braku glikogenu we krwi. Schorzenie występuje zawsze wtedy, gdy prosięta
odczuwają głód i gdy istnieją chorobowe przyczyny bezmleczności loch. Czynnikami
sprzyjającymi hipoglikemii są także chłodne, wilgotne lub zbyt przewiewne pomieszczenia.

Objawy. Prosięta są osłabione i drżą z zimna, skóra przybiera kolor szaro – blady, sierść

jest nastroszona, brak odruchu ssania. Zwierzęta kuleją na przednich lub tylnych kończynach,
przewracają się. Początkowo leżą na brzuchu, później na boku z głową często odchyloną do
tyłu, po czym zapadają bardzo szybko w stan śpiączki. Mogą także występować trudności
w oddychaniu, w kątach warg pojawia się pienista ślina. Chore prosięta leżą w różnych
częściach kojca, nie gromadzą się więc w jednym miejscu. Prosiąt będących w fazie śpiączki
nie udaje się uratować. Zapobieganie hipoglikemii polega na całkowitym wyeliminowaniu
przyczyn występowania tej choroby. W tym celu należy:

−

zapewnić w porodówce odpowiednią temperaturę (18 – 20

C) i wilgotność (65 –75%),

zapobiegać występowaniu przeciągów,

−

zapewnić optymalną temperaturę w legowisku dla prosiąt, w pierwszym tygodniu życia
32 – 36

C, w drugim 28 – 30

C, w późniejszym okresie 25 – 26

−

racjonalnie żywić lochę, a w razie wystąpienia bezmleczności zastosować leczenie
z udziałem Oxytocyny,

−

podać prosiętom podskórnie roztwór glukozy,

−

w legowisku dla prosiąt zgromadzić dużą ilość krótkiej, suchej i czystej słomy.

Anemia prosiąt spowodowana jest niedoborem żelaza. Stężenie we krwi jest jednym
z miarodajnych wskaźników anemii i waha się u anemicznych prosiąt w granicach 9g/dl
(umiarkowana anemia) do 4 g/dl (ostra anemia pociągająca zwiększoną śmiertelność prosiąt).
W mleku lochy jest go niewiele. Dzienne zapotrzebowanie to 20 – 25 mg, natomiast z mleka
może pobrać 1 – 2 mg dziennie. Wraz ze wzrostem prosiąt wzrasta ich zapotrzebowanie na
ż

elazo. Jeśli prosięta w odpowiednim czasie nie otrzymają tego pierwiastka z zewnątrz, to

jego poziom obniży się niebezpiecznie i spowoduje wystąpienie ostrej anemii w wieku około
3 tygodni od urodzenia. Chore prosięta mają kredowobiałą skórę i śluzówki, nastroszoną
suchą i łamliwą szczecinę, szybko marzną, są mało żywotne. Prosiętom profilaktycznie trzeba
podać preparat żelazowy około 3 dnia po urodzeniu. Im większe i silniejsze prosię, tym
szybciej powinno żelazo otrzymać. Praktykuje się podawanie preparatów żelazowych po raz
kolejny w wieku około 2 tygodni lub przy odsadzeniu. Nie należy podawać żelaza w czasie
biegunek, gdyż zaostrza się wtedy ich przebieg i zwiększa śmiertelność prosiąt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroba hemolityczna źrebiąt (Niedokrwistość hemolityczna) jest to anemia spotykana
u źrebiąt, którą można porównać do konfliktu serologicznego u ludzi. Jej przyczyną jest
konflikt między przeciwciałami w siarze klaczy a czerwonymi krwinkami źrebaka. Choroba
powstaje dopiero po spożyciu siary matki, prowadzi ona do zniszczenia czerwonych krwinek
ź

rebaka i jeśli nie uda się jej zahamować źrebak umiera.

Objawy, po 12 – 36 godzinach od pierwszego ssania źrebak robi się osowiały, słaby, nie

chce jeść, ma przyspieszony oddech i najchętniej leży. Początkowo dziąsła i spojówki są
bladoróżowe, ale po upływie 24 godzin od wystąpienia objawów, jeżeli choroba postępuje
ż

ółcieją. W zaawansowanym stadium źrebak traci przytomność lub zapada w śpiączkę. Klacz

należy zdajać, a mleka pozbywać się, zaś źrebakowi można podać mleko od innej klaczy. Po
upływie 48 godzin od urodzenia źrebak zazwyczaj znów może pić mleko matki.

Leczenie przy wcześnie wykrytej anemii kończy się podaniem antybiotyków, ale

w ciężkich przypadkach konieczna bywa transfuzja krwi. Aby zapobiec tej chorobie należy
zrobić badanie krwi klaczy przed wyźrebieniem. Jeżeli wynik badania jest pozytywny źrebak
nie powinien pić mleka matki przez pierwsze 48 godzin.
Kulawka koni jest groźną chorobą i jest wynikiem braku odporności przekazywanej przez
siarę. Wczesna kulawka objawia się klika dni po porodzie. Druga jest to tzw. kulawka późna,
pojawiająca się najczęściej około 10 – 14 dnia po urodzeniu. Jeśli jest wykryta we wczesnej
fazie choroby( objawy – opuchlizna jednego stawu), szanse wyleczenia są duże przy leczeniu
antybiotykami minimum 10 – 14 dni.

Choroby drobiu
Biała biegunka piskląt (puloroza, pullorosis) występuje u kur, perlic i bażantów. Przyczyną
choroby jest bakteria rodzaju Salmonella. Do zakażeń ptaków dochodzi różnymi drogami,
w różnym wieku, ale najpoważniejszym jest zakażenie zarodków zarazkami znajdującymi się
w jajach i następnie zdrowych ptaków przez wylęgłe pisklęta.

Objawami u kurcząt jest szukanie ciepłych miejsc, obwisłe skrzydła i główka,

przymknięte powieki, biegunka. Kał, początkowo żółto – zielonkawy, szarawy i następnie
białawy oblepia otwór kloaki, doprowadzając często do jej zatkania, Mogą wystąpić objawy
ze strony układu oddechowego. Śledziona i wątroba jest powiększona. W wątrobie,
ś

ledzionie, płucach, trzustce, a niekiedy i w innych narządach mogą wystąpić ogniska

martwicze wielkości łebka szpilki lub większe. W mięśniu sercowym, żołądku mięśniowym,
a czasem w wątrobie i śledzionie występują białawe ogniska martwicze, wystające nad
powierzchnię – „sękate serce". U ptaków dorosłych obserwuje się wycieńczenie, biegunki,
niedokrwistość, zmniejszoną nieśność, jaja są poplamione krwią, lanie jaj. Często zdarza się
wodobrzusze, co z kolei prowadzi do powiększenia brzucha, a następnie „postawy pingwina"
Nasilenie występowania zmian ma miejsce zwykle w początkowym okresie nieśności.
Przebieg najczęściej jest chroniczny, ale zdarzają się też nagłe padnięcia. Rozpoznanie
z powodu różnorodności objawów i zmian należy oprzeć na badaniach serologicznych
i bakteryjnych.

Rys. 10. Powiększenie jamy brzusznej wskutek

wysiękowego zapalenia otrzewnej w pulorozie

[16, s. 270]

Rys. 11. Postawa pingwina [16, s. 271]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do chorób wywoływanych przez wirusy należą m.in.: białaczka, choroba Mareka, pomór

rzekomy, ospa, zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza, zakaźne zapalenie oskrzeli.
Choroba Mareka wywoływana jest przez wirus z rodzaju Herpesvirus. Występuje u kur
najczęściej w wieku 1 – 9 miesięcy. Drogą wniknięcia zarazka do organizmu jest układ
oddechowy bądź przewód pokarmowy. Do zakażenia najczęściej dochodzi bezpośrednio po
wylęgu. U niektórych ptaków stwierdza się zmiany w oku, najczęściej jednostronne pod
postacią zmiany kształtu źrenicy i jej barwy. Zmiany skórne mają charakter rozrostu
i zgrubień zwłaszcza w okolicy brodawek piór. Szczepienie jednodniowych piskląt jest
najlepszą metodą zapobiegania chorobie.
Rzekomy pomór drobiu wywoływany jest przez paramyksowirusy i jest choroba zaraźliwą
Zakażenie następuje poprzez kontakt z chorymi ptakami, za pośrednictwem wydzieliny
zapalnej z układu oddechowego. Rzekomy pomór drobiu może przebiegać z bardzo dużą
ś

miertelnością, silną depresją i upadkami w przeciągu 3 – 4 dni od wystąpienia objawów

klinicznych. Chore ptaki nie zawsze jednak muszą wykazywać objawy ze strony układu
oddechowego lub nerwowego.

Typowe objawy kliniczne rzekomego pomoru drobiu to: utrudnione oddychanie, rzężenia

i charczenia, którym towarzyszą objawy nerwowe, takie jak porażenia, czy skręty szyi.
Produkcja nieśna spada od 30 do 50% lub więcej i powraca do norm po około 2 tygodniach.
Jaja mogą mieć cienką skorupę, typowe jest również składanie jaj bez skorup (tzw. "lanie jaj"
- jaj w błonach). Typowymi zmianami anatomopatologicznymi jest zapalenie błony śluzowej
tchawicy, zapalenie płuc, niekiedy naloty na workach powietrznych.

Najczęstsze choroby pszczół

Choroby pszczół biorąc pod uwagę czynnik, który ją wywołuje dzielimy na choroby

bakteryjne, grzybicze, wirusowe i pasożytnicze.
Zgnileс złośliwy (amerykański) jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez laseczkę czerwia.
Powoduje ona zamieranie czerwia po jego zasklepieniu, a zamarły czerw zmienia się
w kleistą masę o charakterystycznym zapachu i dużej ciągliwości. W martwym czerwiu
znajdują się ogromne ilości długowiecznych przetrwalników, którymi zakażają się kolejne
pokolenia larw.

W zwalczaniu zgnilca złośliwego ogromne znaczenie ma szybkość rozpoznania choroby.

Dlatego też należy zwracać pilną uwagę na wszelkie nieprawidłowości w rozwoju
i wygryzaniu się czerwia oraz pobranie z takich rodzin prób do badań laboratoryjnych
w przypadku zauważenia niepokojących objawów. Wczesne rozpoznanie pozwala na
uratowanie chorej rodziny, a przede wszystkim uchronienie pozostałych rodzin przed
chorobą. Podstawą zwalczania zgnilca jest wykonanie zabiegu podwójnego przesiedlenia
i podania leków. W naszych warunkach klimatycznych zabieg ten można przeprowadzać do
końca czerwca, gdyż w miesiącach późniejszych przesiedlona rodzina ma małe szanse na
przezimowanie. o wiele korzystniejsze, zwłaszcza w dużych pasiekach, jest z punktu
widzenia epizootycznego i ekonomicznego zlikwidowanie chorej rodziny, wykonanie
dezynfekcji i stworzenie w miejscu zlikwidowanej rodziny odkładu z innej.

Najważniejsze choroby ryb
Posocznica to bardzo ciężka choroba ryb karpiowatych. Składają się na nią dwie jednostki
chorobowe: wirus powodujący wiremię wiosenną i bakterie z rodzaju Aeromonas. Do
zakażeń dochodzi wiosną przez przewód pokarmowy i uszkodzenia powłok zewnętrznych
ryby. Najbardziej na infekcje narażone są ryby z obniżoną odpornością, szczególnie po
odłowie i transporcie. Infekcje u ryb objawiają się najczęściej w postaci wybroczyn
i przekrwień na powłokach zewnętrznych i płetwach. Infekcje bakterią objawiają się również
ostrym zapaleniem płetw, które przechodzi w ich martwicę. W miejscu wystąpienia w skórze
wybroczyn mogą się tworzyć owrzodzenia. W niektórych przypadkach środek owrzodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ma kolor czerwony i otoczony jest białawą obwódką. Na zewnątrz wrzodu występuje
jasnoczerwony lub ciemny pas.

Choroba jest nieuleczalna. W przypadku stwierdzenia objawów należy pozbyć się

chorych ryb, bo jest ona zaraźliwa a ryby, które przebywały z osobnikami chorymi, powinny
przejść okres kwarantanny.
Wiosenna wiremia karpi występuje zarówno w wodach otwartych (jeziorach), jak
i w obiektach stawowych. Jest ona wywoływana przez wirus SVC, a rozwija się głównie
wczesną wiosną i stąd jej nazwa. Jednak do zakażenia ryb dochodzi w okresie jesiennym.
W obiektach hodowlanych na tę chorobę zapada głównie narybek i kroczki karpia, czyli ryby,
które nie przekroczyły drugiego roku życia. W wyniku infekcji dochodzi często do
wodobrzusza, czyli tak zwanej puchliny, łuski przestają przylegać do ciała (są nastroszone)
i następuje wytrzeszcz gałek ocznych. Podobnie jak inne choroby wirusowe, wiosenna
wiremia jest bardzo trudna do wyleczenia. Ryby o widocznych objawach chorobowych
powinno się przenieść do osobnego zbiornika i podnieść w nim temperaturę wody do ponad
20

Zoonozy

W Polsce obowiązuje rozporządzenie w sprawie zoonoz oraz czynników zoonotycznych

podlegających obowiązkowi rejestracji. O wystąpieniu zoonozy lub wykryciu czynnika
zoonotycznego powiatowy lekarz weterynarii powiadamia państwowego powiatowego
inspektora sanitarnego. Informacje o stwierdzonych zoonozach i wykrytych czynnikach
zoonotycznych, podlegających obowiązkowi rejestracji, powiatowy lekarz weterynarii
wpisuje do ksiąg chorób zakaźnych zwierząt. Choroby, na które chorują zwierzęta i zarazić
się nimi od zwierząt może człowiek nazywamy zoonozami. Największa ilość zachorowań
wywołana jest bakteriami Salmonella, grzybicami skórnymi, tasiemczycami, toksoplazmozą,
boreliozą i kleszczowym zapaleniem mózgu.
Wścieklizna – do zakażenia najczęściej dochodzi przez pokąsanie przez chore zwierzę, ale
także niezauważalne zranienia skóry (opuszki palców) oraz uszkodzona śluzówka nosa. Okres
inkubacji u ludzi jest długi i wynosi od 6 tygodni do kilku miesięcy, a nawet roku.
Początkowe objawy to: przyspieszenie oddechu, tętna, wymioty, temperatura ciała
podwyższona Charakterystycznym objawem są bolesne skurcze gardła zwłaszcza przy piciu
wody tzw. wodowstręt. Występuje podniecenie doprowadzające do szału, omamy wzrokowe
i słuchowe.
Bruceloza – zaraźliwa choroba bakteryjna przeżuwaczy i trzody chlewnej, bardzo groźna dla
obsługi zwierząt i służby weterynaryjnej. Zakażenie następuje drogą pokarmową lub przez
uszkodzoną skórę. Wymogiem profilaktyki jest odpowiednia higiena pracy (rękawice
ochronne, zabezpieczenie zranień skóry, zakaz jedzenia i palenia papierosów przy obsłudze
zwierząt i usuwaniu obornika) oraz dokładne mycie rąk po pracy w oborze.
Gruźlica – wywołana przez prątki gruźlicy (typ bydlęcy, ptasi). Nosicielami zarazka są
zwierzęta (bydło, drób, świnie). Źródłem zakażenia są produkty zwierzęce (mleko, mięso).
Gruźlica może mieć formę płucną, skórną lub narządów wewnętrznych jamy brzusznej
i węzłów chłonnych. Podstawą zwalczania są szczepienia uodporniające dzieci, badania
kontrolne ludzi (prześwietlenie).
Salmoneloza (paratyfus) – to pojedyncze lub grupowe zatrucia pokarmowe, wywołane
zakażeniami bakterii z grupy Salmonella. Obecność pałeczki Salmonella w otoczeniu
zwierząt jest powszechna i stała w okresie całego roku. Bakterie występują w przewodzie
pokarmowym wszystkich zwierząt i ludzi (chorych lub będących nosicielami salmonelli).
Salmonella i inne bakterie wnikają do organizmu człowieka wraz z zakażoną żywnością
(brudna, zanieczyszczona, przeterminowana). Źródłem infekcji są często potrawy zrobione
z zakażonych surowców (jaja, lody, kremy, majonezy, mleko, tatar) lub brudne ręce
i naczynia kuchenne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Borelioza przenoszona jest przez kleszcze. W pierwszej fazie (1 –2 miesiące) rozwoju
choroby pojawia się rumień wędrujący na skórze rąk lub nóg. W drugiej fazie uszkodzeniu
ulegają narządy wewnętrzne (nerwy, serce, oko, stawy), a w trzecim okresie (nawet po kilku
latach przy braku leczenia) dochodzi do trwałego zesztywnienia stawów.
Grzybice dotyczą najczęściej skóry, włosów i paznokci i atakują zarówno zwierzęta jak
i ludzi mających bezpośredni kontakt z chorymi osobnikami. Zwierzęta są bardziej odporne
i chorują łagodniej. Dość częste są również infekcje grzybicy skóry od bydła (zimne, wilgotne
obory i brak mikroelementów) oraz od dzikich gryzoni. Skuteczność zapobiegania
i zwalczania zależy od obserwacji zwierząt i wczesnego wykrycia pierwszych ognisk choroby
u zwierząt lub u ludzi, izolacji chorych sztuk oraz podjęcie leczenia.
Toksoplazmoza wywołana jest przez pierwotniaka, który wnika do organizmu człowieka
najczęściej z surowym lub niedopieczonym mięsem wołowym albo wieprzowym,
pochodzącym od zwierząt zjadających paszę zanieczyszczoną odchodami kotów. Choroba
przebiega łagodnie (jak lekka grypa, bóle mięśni), u ludzi mniej odpornych uszkadza narządy
wewnętrzne (wątroba, śledziona, nerwy, oko). Groźna jest dla kobiet w ciąży. Noworodki
z wrodzoną toksoplazmozą mogą mieć poważne wady rozwojowe (wodogłowie, zwapnienia
ś

ródczaszkowe, nerwice, upośledzenie słuchu). Zapobieganie ogranicza się do zasad higieny

ywienia zwierząt i ludzi, zwalczania gryzoni, ograniczenia kontaktów kobiet w ciąży ze

zwierzętami, a szczególnie z kotami podwórzowymi.
Włośnica występuje poprzez zarażenie włośniem krętym przez zjedzenie niedogotowanego
mięsa świń lub dziczyzny od zwierząt chorych na włośnicę lub od gryzoni (nutrie) i psów.
Rozwój pasożyta ma kilka faz i trwa 5 – 8 dni do kilku tygodni. Objawy złego samopoczucia,
bólu głowy, gorączki, pojawiają się po tygodniu od zarażenia. Siedliskiem włośni są chore
ś

winie w gospodarstwach oraz psy, koty, szczury, a także zwierzęta mięsożerne lasów i pól.

Tasiemczyce – do zarażenia larwami tasiemca (wągra) nieuzbrojonego bydlęcego lub
uzbrojonego świńskiego dochodzi poprzez zjedzenie surowego mięsa (tatara).
Bąblowica – przyczyną choroby jest tasiemiec bąblowcowy, żyjący w przewodzie
pokarmowym psów i lisów, a źródłem zarażenia jest kał psów z jajami tasiemca (wnikają do
organizmu człowieka z zabrudzonym pokarmem lub poprzez brudne ręce).

4.3.2

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są zasady rozpoznawania chorób zakaźnych?

Jakie choroby zakaźne wywoływane są przez wirusy?

Jakie choroby zakaźne wywoływane są przez bakterie?

Jakie są zasady postępowania z psem u którego jest podejrzenie o wystąpienie
wścieklizny?

W jaki sposób rozpoznać pomór u świń ?

Jakie są przyczyny powstawania wzdęcia żwacza?

W jaki sposób możemy rozpoznać mastitis u krów?

Jakie choroby występują najczęściej u prosiąt?

Jakie są przyczyny występowania chorób u drobiu?

10.

Jakie objawy występują przy posocznicy u ryb?

11.

W jaki sposób możemy rozpoznać wiremię wiosenną karpi?

12.

Jakie są cechy nasienia określające jego przydatność do zapłodnienia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby zakaźne na podstawie opisu objawów chorobowych oraz ilustracji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczą chorób zakaźnych,

przeczytać opisy chorób zapisane na kartach i dopasować do nich nazwy chorób
określonych na kartkach,

rozpoznać na fotografiach i rysunkach, planszach objawy określonych chorób,

określić sposób ich zwalczania,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty z wywiadem weterynaryjnym,

−

karty z opisem objawów bez ich nazw,

−

kartki z nazwami chorób,

−

plansze, fotografie, rysunki przedstawiające objawy chorób,

−

długopis, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób zakaźnych,

−

przepisy prawne dotyczące zwalczania chorób zakaźnych (ustawy, rozporządzenia).

Ćwiczenie 2

Na podstawie opisu objawów klinicznych choroby oraz rysunku rozpoznaj jak to choroba

i określ sposób jej zwalczania.

Do charakterystycznych zmian spowodowanych tą chorobą zalicza się: skrzywienie

noska, wyraźne pierścienie wzrostowe opadające ku tyłowi, żółte lub czerwone przebarwienia
(wskutek płynu tkankowego lub krwi) w części rogowej podeszwy i białej linii, defekty
w białej linii.

Rysunek do ćwiczenia 2 [2, s. 68]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczą chorób kończyn,

określić jaka to choroba,

określić przyczyny choroby,

określić sposób zapobiegania,

określić sposób leczenia,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze przedstawiające choroby kończyn,

−

długopis , notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób kończyn.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź przykładową obserwację psa podejrzanego o wściekliznę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób zakaźnych,

określić daty obserwacji psa i uzasadnić dlaczego w tych terminach należy prowadzić
obserwację,

określić zachowanie psa w tych okresach,

postawić diagnozę na podstawie obserwacji,

sporządzić notatkę z obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pies,

−

długopis , notatnik

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób zakaźnych.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź badanie konia i klaczy u których wystąpiły zmiany w narządach płciowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób przenoszonych przez krycie,

określić stan narządów płciowych,

określić przyczynę powstawania choroby,

postawić diagnozę,

określić sposób zapobiegania,

sporządzić notatkę z badania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń, klacz,

−

długopis, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób krycia.

Ćwiczenie 5

Określ przydatność buhaja do krycia na podstawie wyników oceny nasienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą oceny nasienia zwierząt,

ocenić na podstawie wyników nasienia przydatność buhaja do rozrodu,

wpisać dane nasienia do orzeczenia lekarsko – weterynaryjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis wyników nasienia buhaja,

−

tabela z wzorcowymi cechami nasienia,

−

rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2003r. w sprawie
szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy prowadzeniu produkcji,
pozyskiwaniu, konserwacji, obróbce, przechowywaniu, wprowadzaniu do obrotu lub
wykorzystywaniu materiału biologicznego (Dz. U. z dnia 10 kwietnia 2003r.),

−

wzory orzeczeń lekarsko – weterynaryjnych potwierdzających zdrowie i przydatność
zwierząt do rozrodu,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca niepłodności.

Ćwiczenie 6

U źrebaka ok.10 – 14 dnia po urodzeniu pojawiła się opuchlizna jednego stawu oraz

gorączka 38,6

C. Określ jaka to choroba.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film dotyczący chorób koni,

przeczytać literaturę dotyczącą chorób koni,

określić jaka jest przyczyna jej wystąpienia,

określić przyczynę powstawania choroby,

określić sposób leczenia,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny dotyczący chorób koni,

−

długopis, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób koni.

Ćwiczenie 7

Oceń, czy liczba komórek somatycznych powyżej 250 tys. w 1 ml mleka krowy w 2

miesiącu laktacji jest prawidłowa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą schorzeń gruczołu mlekowego u krów,

porównać podany wynik z tabelą prawidłowej ilości komórek somatycznych
występujących w mleku,

określić przyczyny takiego wyniku,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela prawidłowych wartości składników mleka,

−

notatnik, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca schorzeń gruczołu mlekowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 8

Rozpoznaj chorobę na podstawie poniższego opisu. Określ przyczyny jej powstania oraz

sposoby zwalczania.

Opis objawów choroby.

Zakażone ptaki wykazują spadek masy ciała oraz objawy porażeń. U ptaków nie
szczepionych śmiertelność wynosi od 5 do 50%. W formie klasycznej (porażennej) typowym
objawem jest asymetryczne porażenie kończyn (pozycja szpagatu). W przypadku
zaatakowania nerwów żołądka mięśniowego dochodzi do jego atrofii, jak również atrofii jelit,
co prowadzi do szybkiego wyniszczenia. Upadki występują najczęściej między 10 a 20
tygodniem życia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób drobiu,

określić jak to choroba,

określić co jest przyczyną jej powstania,

określić sposoby jej zwalczania,

sporządzić notatkę z jej wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze ilustrujące objawy chorób u drobiu,

−

długopis, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób drobiu,

−

akty prawne dotyczące zwalczania chorób zakaźnych.

Ćwiczenie 9

Przeprowadź badanie czerwia trutowego pod kątem oceny intensywności inwazji

roztocza Varroa destruktor.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób pszczół,

odsklepić 100 komórek z czerwia trutowego,

policzyć osobniki V.destruktor wewnątrz komórek i na czerwiu, liczbę komórek
odsklepionych i liczbę komórek, w których znajdowały się roztocze,

obliczyć intensywność inwazji (Ii), oznaczającą liczbę roztoczy w 100 komórkach
czerwiu, bądź ekstensywność inwazji (Ei), czyli procent komórek zarażonych wg wzorów,

Ii (%) = (liczba V.d. / liczba komórek odsklepionych) x 100,

Ei (%) = (liczba komórek z V.d. / liczba wszystkich odsklepionych komórek) x 100,

zinterpretować uzyskane wyniki,

sporządzić notatkę z ćwiczenia,

przedstawić wyniki z ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odsklepiacz,

−

urządzenie do odymiania,

−

plansze ilustrujące roztocze oraz objawy choroby warrozy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób pszczół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 10

Przeprowadź rozpoznanie choroby u ryb na podstawie opisu objawów choroby oraz

obserwacji pod mikroskopem pasożyta który ja wywołuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób ryb,

przeczytać opis objawów choroby,

obejrzeć plansze ilustrujące z objawami choroby, bez nazwy choroby,

obejrzeć planszę z pasożytem, który ja wywołuje, bez nazwy,

obejrzeć pasożyta w preparacie mikroskopowym, bez nazwy.

określić nazwę pasożyta,

określić chorobę oraz sposoby jej zwalczania,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis objawów choroby,

−

plansze ilustrujące objawy choroby u ryb, bez nazwy

−

plansze ilustrujące pasożyta, który ja wywołuje, bez nazwy,

−

lupa, mikroskop, preparat mikroskopowy,

−

notatnik, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób ryb.

4.3.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić choroby zakaźne wywoływane przez wirusy i bakterie?



określić objawy pryszczycy?



scharakteryzować chorobę pomór świń?



określić w jakim celu używa się klucza białaczkowego?



wymienić najbardziej rozpowszechnione zoonozy?



określić przyczyny powstania kwasicy żwacza?



rozpoznać objawy wścieklizny u psa?



rozpoznać choroby krycia?



rozpoznać choroby kończyn?



10)

scharakteryzować przyczyny niepłodności u samców i samic?



11)

rozpoznać schorzenie gruczołu mlekowego?



12)

określić zasady profilaktyki schorzenia mastitis?



13)

scharakteryzować i rozpoznać choroby noworodków



14)

rozpoznać chorobę Mareka?



15)

scharakteryzować choroby pszczół i sposoby ich zwalczania?



16)

scharakteryzować przyczynę , objawy i sposób zwalczania
posocznicy u ryb ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Choroby pasożytnicze

4.4.1. Materiał nauczania

Parazytologia – nauka zajmująca się badaniem budowy, fizjologii cyklu rozwojowego

pasożytów oraz ich rozprzestrzenianiem geograficznym i pozycją w systemie zoologicznym.
ś

ywicielem ostatecznym nazywamy żywiciela w organizmie, którego pasożyt osiąga

dojrzałość płciową i w którym rozmnaża się drogą płciową. śywiciela, w którym pasożyt żyje
w stadium larwalnymi który jest niezbędny w cyklu rozwojowym pasożyta nazywamy
ż

ywicielem pośrednim. Występuje również żywiciel przejściowy, który pełni ważną rolę

w epizootiologii chorób inwazyjnych przedłużając przeżywalność i zdolności inwazyjne
pasożyta , gromadząc w swym organizmie inwazyjne postacie, ułatwia ich atak na żywiciela
ostatecznego. Zwalczanie pasożytów polega na działaniach zmierzających do likwidacji lub
ograniczenia występowania pasożytów, zarówno w żywicielu jak i w środowisku
zewnętrznym. Celem leczenia jest uwolnienie zarażonych zwierząt od pasożytów. zwłaszcza
dotkniętych inwazją wykazujących objawy kliniczne choroby lub nawet tylko spadek
wydajności. Zwalczanie chorób pasożytniczych obejmuje odrobaczanie zwierząt. Należy przy
tym uwzględnić warunki:

−

dokładne rozpoznanie robaczycy,

−

konieczność odrobaczenia,

−

okres odrobaczania,

−

wybór odpowiedniego leku,

−

przygotowanie zwierzęcia do odrobaczenia,

−

sposób zadania leku,

−

usunięcie z ustroju martwych lub porażonych pasożytów i resztek leku,

−

przestrzegania ogólnych zasad zapobiegania,

−

ocenę skuteczności odrobaczania.

Choroby występujące u bydła
Choroba motylicza czyli fascolioza spowodowana jest inwazją przywry motylicy
wątrobowej Fasciola hepatica. Zarażenia bydła, owiec i innych przeżuwaczy następuje przez
zjedzenia roślin na których znajdują się metacerkarie motylicy wątrobowej. Objawem przy
silnych inwazjach jest bolesność w okolicy wątroby, biegunka, niedokrwistość.
W przewlekłej postaci, wywołanej przez dojrzałe formy motylicy występuje wychudzenie,
zmniejszenie apetytu, biegunka, spadek mleczności, nastroszenie sierści, obrzęki na
przedpiersiu i szyi, przy bardzo silnych inwazjach niedokrwistość i żółtaczka, podwyższenie
liczby komórek somatycznych w mleku.

Zmiany anatomopatologiczne występują w postaci zapalenia otrzewnej, szczególnie

w okolicy wątroby, powiększenia wątroby, ognisk krwotocznych, przy dokładnym badaniu
przekrojów wątroby można zauważyć młodociane motylice. W postaci przewlekłej
powiększenie i zgrubienie, a następnie zwapnienie ścian przewodów żółciowych różnego
stopnia, w zależności od intensywności inwazji marskość wątroby. Rozpoznanie polega na
stwierdzeniu motylic w wątrobie podczas sekcji albo na wykryciu w kale jaj motylicy.
Wągrzyca bydła wywoływana jest przez wągier bydlęcy, formę larwalną tasiemca
pasożytującego u ludzi. Wągry umiejscawiają się w tkance łącznej mięśni poprzecznie
prążkowanych, najczęściej dobrze ukrwionych. Rezerwuarem wągrzycy bydła są ludzie.
Człowiek jest żywicielem ostatecznym. Choroba ta przebiega zwykle bezobjawowo, jedynie
w przypadku silnej inwazji u młodych cieląt może pojawić się podwyższenie temperatury,
przyspieszenie oddechów i tętna oraz biegunka. Rozpoznanie wągrzycy zwykle występuje
podczas poubojowego badania i polega na stwierdzeniu obecności wągrów w nacinanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

miejscach. Zapobieganie polega spożywaniu wołowiny tylko zbadanej, ugotowanej lub
pieczonej. Nie należy odprowadzać ścieków z gospodarstwa do zbiorników wodnych.
Hypodermatozę bydła (gzawica) wywołują dwa gatunki gza H. Bovis i H. Lineatum.
Objawami podczas składania jaj jest wyraźny niepokój, próby ucieczki. W miejscu
wniknięcia larw przez skórę tworzą się ogniska zapalne. Silna inwazja może spowodować
chudnięcie zwierząt. W okresie od wiosny do połowy lata występują guzy podskórne ze
znajdującymi się w nich, oddychającymi przez otwór w skórze larwami gza. Przy silnej
inwazji, w okresie wędrówek larw przez kanał kręgowy, może dochodzić do różnego stopnia
niedowładów. Niszczenie larw gza wędrujących w okresie późnojesiennym dokonuje się za
pomocą środków pasożytobójczych. Zapobieganie polega na unikaniu wypasaniu bydła
podczas upałów, kiedy spotyka się duże ilości gzów.

Rys. 12. Giez bydlęcy (Hipoderma bovis ) A – owad dojrzały, B – larwa, C – jaja Hipoderma lineatum

[12, s. 90]

Grzybica u bydła jest to przewlekłe schorzenie skóry spowodowane zakażeniem grzybami
Trichophyton.

Objawy – najczęściej na skórze głowy, szyi, łopatkach, w okolicy nasady ogona

występują początkowo ograniczone nacieki w skórze, nastroszenie włosa, następnie
wyłysienia i zestrupienia ognisk. Strupowatej postaci grzybicy towarzyszą często wykwity
skórne z pęcherzykami wypełnionymi surowiczym płynem w okolicy wymienia lub moszny.
U dorosłego, bardziej odpornego bydła, grzybica występuje w postaci strzygącej – ogniskowe
wypadnięcie włosa bez silniejszego odczynu skóry. W niekorzystnych warunkach środowiska
grzybica obejmuje duży procent stada i przy objęciu schorzeniem dużej części skóry
powoduje wyraźny spadek kondycji. W rozpoznaniu pomocne są badanie zeskrobin ze
zmienionych części skóry. Leczenie polega na pędzlowaniu, smarowaniu lekami
grzybobójczymi.

Zapobieganie i zwalczanie polega na zapewnieniu właściwych warunków utrzymania

i żywienia, ze szczególnym uwzględnieniem zawartości cynku i witaminy A. W stadach
o dużym nasileniu zachorowań należy stosować profilaktyczne szczepienia jak również
przeprowadzać dezynfekcję pomieszczeń preparatami grzybobójczymi.

Choroby koni
Glistnicę koni wywołuje nicień – glista końska, który usadawia się w jelicie cienkim.
Zarażenie następować może na pastwisku, w stajniach podczas karmienia sianem z podłogi.
Objawy zależą od liczby atakujących organizm pasożytów i wieku konia. Najbardziej
wrażliwe są źrebięta 5 – 7 miesięczne i u nich występuje zmienny apetyt, bladość błon
ś

luzowych, biegunki na przemian z zaparciem. Rozpoznawanie polega na stwierdzeniu w kale

wydalonych glist lub jaj pasożytów. Zapobieganie to przede wszystkim odrobaczanie
zwierząt 2 w roku oraz utrzymaniu w stajni należytych warunków higienicznych.
Świerzb koni wywołują trzy rodzaje świerzbowców należące do roztoczy. Każdy z nich
umiejscawia się gdzie indziej wywołując inną postać świerzbu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wierzbowiec drżący – umiejscawia się początkowo na skórze głowy, później

rozprzestrzenia się na szyję, kłąb a wkrótce na całe ciało. Świerzbowce pasożytują
w głębokich warstwach naskórka. Inwazja świerzbowców powoduje lokalny stan zapalny
i powstawanie małych guzków surowiczo – komórkowego nacieku a następnie pęcherzyków
wypełnionych płynem surowiczym. Drażniące działanie śliny świerzbowca powoduje
nadmierne rogowacenie i łuszczenie się naskórka. W przypadkach przewlekłych może
spowodować wyłysienie.

wierzbowiec naskórny usadawia się u koni w miejscach pokrytych długim włosem

a więc w okolicy grzywy, ogona i tam też zaczyna się proces chorobowy. W następstwie
ocierania się koni na skutek silne świądu dochodzi do wytarcia włosów, zdrapywania strupów
i wtórnych infekcji.

wierzbowiec pęcinowy spotykany jest rzadko, usadawia się głównie na tylnej

powierzchni dolnych części kończyn. Objawami są łuskowate naloty widoczne w okolicy
pęcin. Wyraźny świąd powoduje niepokój. Konie przestępują z nogi na nogę, ocierają
kończyny o siebie. Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie świerzbowców w zeskrobinach
z pogranicza miejsc zdrowych i chorych. Zwalczanie polega na miejscowym stosowaniu
związków pasożytobójczych.
Zaraza stadnicza koni występuje u ogierów i klaczy i wywołuje ją świdrowiec koński.
Zarażenie następuje w czasie krycia. Przebieg choroby jest zazwyczaj przewlekły
a w przypadkach typowych cechuje się trzema okresami. W pierwszym następują zmiany na
narządach płciowych U ogiera dotkniętego zarazą występują ograniczone obrzęki na worku
mosznowym i na brzuchu. Prącie obrzmiewa i zwisa, występują na nim czerwone plamy,
pęcherzyki i wrzody. U klaczy obrzmiewają wargi sromowe. Z pochwy wypływa wydzielina
ś

luzowa żółta, a na jej błonie śluzowej stwierdza się czerwone plamy, pęcherzyki i wrzody.

Okres drugi objawia się pokrzywkowymi zmianami na skórze –„obrzęki talarowate”
o średnicy 5 – 20 cm. Sierść traci połysk, konie słabną i chudną mimo dobrego karmienia.
W trzecim okresie występują zaburzenia układu nerwowego w postaci porażeń niektórych
nerwów ruchowych.

Rozpoznanie kliniczne oraz badania śluzu z narządów rozrodczych, wysięków

z obrzęków talarowatych pozwalają na wykrycie żywych, poruszających się świdrowców.
Najwłaściwszym sposobem rozpoznania choroby jest badanie krwi. Dla zabezpieczenia się
przed rozszerzeniem choroby obowiązują badania ogierów i klaczy przed ich stanowieniem.

Rys. 13. Świdrowiec koński A – pasożyt, a-jądro,
b-bleferoplast, c-wić, d-błona falująca [12, s. 21]

Rys. 14. Świdrowiec koński B – obraz krwi ze
ś

widrowcami [12. s. 21 ]

Choroby świń

W przewodzie pokarmowym świń występują takie pasożyty jak: glista świńska

(pasożytuje w jelicie cienkim), nicienie żołądkowo-jelitowe, węgorki świńskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Włośnica ( trichinellosis) jest ogólnoustrojową chorobą inwazyjną spowodowaną spożyciem
larw nicieni. Przebieg choroby jest zróżnicowany, od postaci bezobjawowych i poronnych do
przypadków ciężkich i śmiertelnych. Świnie zarażają się zjadając odpadki rzeźne z uboju
gospodarczego, także szczurów. Rozpoznanie przyżyciowe włośnicy u świń na podstawie
objawów klinicznych jest trudne. Przeprowadza się po uboju zwierząt. Zapobieganie polega
na kontroli i eliminowaniu mięsa zawierającego larwy włośnia oraz deratyzacji chlewni.

Rys. 15. Włosień (Trichinella spirali A– samica , B–otorbione larwy w mięśniach prążkowanych [12, s. 100]

Świerzb wywoływany jest przez pajęczaka świerzbowca drążącego pasożytującego w skórze
zwierząt. Objawia się świądem i stanem zapalnym skóry. Świnie pocierają się o ściany
i przegrody kojców. Ich skóra łuszczy się, fałduje pokrywa krostami i strupami. Świerzb
powoduje utratę apetytu i niepokój. Zarażenie następuje przez kontakt z chorymi zwierzętami
lub za pośrednictwem urządzeń chlewni, zakażonych narzędzi do pielęgnacji zwierząt.

Najczęstsze choroby drobiu, ryb i pszczół
Askarydioza występuje u kur, indyków perlic rzadko kacząt, bażantów a wywołuje ją
Ascaridia goili, pasożytujący w jelicie cienkim. Do zarażenia dochodzi jajami inwazyjnym,
wydalanymi przez ptaki znajdującymi się w ściółce, wilgotnej ziemi, wodzie, paszy. Dlatego
też glistnica występuje głównie w chowie wolno wybiegowym, wyjątkowo tylko w chowie
bateryjnym. Najłatwiej zarażają się kury ras lekkich (zielononóżki, leghorny), rasy cięższe są
bardziej odporne.
Dermanysozę wywołuje roztocz zwany ptaszyńcem który jest najbardziej szkodliwym i jest
najbardziej dokuczliwym pasożytem zewnętrznym drobiu. Poraża ptaki w każdym wieku
i hodowane różnymi technologiami. Ptaszyńce poprzez nakłuwanie skóry, wysysanie krwi
i wprowadzanie śliny wywołują niedokrwistość, świąd, niepokój i bezsenność ptaków.
Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu niedokrwistości u ptaków oraz ptaszyńców
w szparach kurnika. Pomieszczenia należy poddać czyszczeniu mechanicznemu oraz
zastosować środki chemiczne.
Kokcydioza wywoływana jest przez pierwotniaki z rodzaju Eimeria, a zachorowania mogą
stać się szczególnie niebezpieczne w intensywnym chowie drobiu. Choroba rozprzestrzenia
się wtedy, kiedy ptaki zjadają materiał zanieczyszczony odchodami chorych ptaków.
Zainfekowane ptaki wykazują osłabienie, są bardzo blade i tracą kondycję. Pióra stają się
nastroszone, skrzydła słabe, a odnóża suche i blade. Ptaki skupiają się wokół siebie, przestają
ż

erować. Pojawia się biegunka, a nawet krew w odchodach. Największa śmiertelność

obserwowana jest pomiędzy czwartym a szóstym dniem. Profilaktyka kokcydiozy wymaga
podawania preparatów o działaniu kokcydiostatycznym, należy również zapewnić
odpowiednie warunki zoohigieniczne.
Ospa rybia wywołana przez Kulorzęsek podnabłonkowy, który w sprzyjających warunkach
namnaża się masowo i wówczas może spowodować śnięcie ryb. Źródłem zakażenia są
dorosłe ryby będące nosicielami kilku pasożytów. Podatne na zakażenia są szczególnie ryby
młode. Ryby w zaawansowanym stadium choroby mają zwykle kilka lub kilkanaście białych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

plamek o średnicy 0,3 – 1 mm, dobrze odgraniczonych od barwnej skóry ryby lub dobrze
widocznych na tle czerwonych skrzeli. Niekiedy kulorzęsek występuje w rogówce oka. Skóra
i skrzela ryby wyglądają jak obsypane solą i jest to objaw intensywnej inwazji kulorzęska.
Choroba jest nieuleczalna. Zapobieganie polega na stosowaniu kwarantanny dla nowo
nabytych ryb.
Warroza jest chorobą wywoływaną przez inwazję roztocza Varroa destructor, odżywiającego
się hemolimfą czerwia i pszczół dorosłych. Pasożyt do swojego rozwoju wykorzystuje
zarówno czerw trutowy jak i pszczeli. Najgroźniejsze dla rodziny jest żerowanie samic Varroa
na czerwiu pszczelim, zwłaszcza na tej generacji larw, z której powstają robotnice wchodzące
w skład kłębu zimowego. Czas życia uszkodzonych przez roztocza pszczół znacznie się
skraca, czego efektem jest ich przedwczesne i nasilone osypywanie się w drugiej połowie
zimy, co prowadzi do znacznego osłabienia takich rodzin wiosną. W drastycznych
przypadkach całe rodziny giną już w pierwszej połowie zimowli.

Podstawą prawidłowego zwalczania warrozy jest właściwe stosowanie odpowiednich

preparatów. Bardzo polecana jest regularna kontrola stopnia inwazji pasożyta np. przez
odsklepianie czerwia trutowego i sprawdzaniu ewentualnej obecności samic roztocza.
Zauważenie pasożytów na dorosłych pszczołach w drugiej połowie lata świadczy o silnej
inwazji i małych szansach na przezimowanie takiej rodziny. Zwalczanie i zapobieganie
polega na stosowaniu:

−

zabiegów chemicznych – w kraju zarejestrowane i dopuszczone do obrotu są preparaty
lecznicze do zwalczania warrozy w rodzinach pszczelich: Apiwarol AS, Bayvarol,

−

zabiegów biotechnicznych: wycinanie plastrów trutowych, wyłapywanie roztoczy
w rojach, całkowita wymiana plastrów w połączeniu z wyłapywaniem roztoczy za
pomocą plastra trutowego.

Rys. 16. Varroa destruktor [21]

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakiego żywiciela nazywamy ostatecznym a jakiego pośrednim?

Jakie jest chorobotwórcze działanie pasożytów?

Jakie choroby wywołują przywry?

Jakie są objawy choroby motyliczej u bydła i owiec?

W jaki sposób możemy rozpoznać chorobę motyliczą ?

Jakie są cechy charakterystyczne budowy tasiemców?

Jaki pasożyt wywołuje wągrzycę bydła?

Jakie są objawy glistnicy w zwierząt?

W jaki sposób dochodzi do zarażenia włośnicą?

10.

Jakie są objawy ospy rybiej?

11.

Jak rozpoznać warrozę u pszczół?

12.

Jakie są sposoby oceny stopnia inwazji V. destructor w rodzinach pszczelich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 1

Na podstawie obserwacji makroskopowej i mikroskopowej tasiemca określ

przystosowania do pasożytniczego trybu życia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą pasożytów,

przygotować wraz z kolegami z zespołu miejsce do pracy,

wykonać schematyczny rysunek z makroskopu,

wykonać schematyczny rysunek spod mikroskopu,

oszacować w % jaką część wnętrza członu zajmuje macica wypełniona jajami – na
podstawie obserwacji mikroskopowej strobli,

napisać notatkę z ćwiczenia uwzględniając charakterystyczne cech budowy
przystosowane do pasożytniczego trybu życia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

preparat mokry-przedstawiciel gromady tasiemców,

−

preparaty mikroskopowe – główka i człon,

−

mikroskop,

−

klucz do oznaczania gatunków pasożytów,

−

notatnik, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób pasożytniczych.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj larwy włośnia krętego na podstawie mikroskopowej obserwacji pasożyta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania dotyczący pasożytów,

przygotować wraz z kolegami z zespołu miejsce do pracy,

wykonać schematyczny rysunek spod mikroskopu,

napisać notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

preparat mikroskopowy – larwa włośnia krętego,

−

mikroskop,

−

klucz do oznaczania gatunków pasożytów,

−

poradnik ucznia,

−

długopis, notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób pasożytniczych.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj chorobę na podstawie opisu objawów klinicznych u konia oraz rysunku

pasożyta wywołującego chorobę.

Opis objawów choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

U konia występują widoczne zmiany skórne: powstaje stan zapalny skóry, połączony

z łuszczeniem się naskórka występowaniem licznych guzków, pęcherzyków i krost.
W efekcie końcowym skóra traci elastyczność, łatwo pęka, powstają wyłysienia.
W zeskrobinach skóry miejsc chorych wykryto pasożyta, którego przedstawiono poniżej.

A – samiec

B – samica

Rysunek do ćwiczenia 3 [10, s. 123]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób pasożytniczych,

określić pasożyta, który go wywołuje,

określić chorobę,

określić jej zwalczanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze z pasożytami,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób pasożytniczych.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź rozpoznanie choroby u ryb na podstawie opisu objawów choroby oraz

obserwacji pod mikroskopem pasożyta który ją wywołuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób ryb,

przeczytać opis objawów choroby,

obejrzeć plansze ilustrujące z objawami choroby, bez nazwy choroby,

obejrzeć planszę z pasożytem, który ja wywołuje, bez nazwy,

obejrzeć pasożyta w preparacie mikroskopowym, bez nazwy.

określić nazwę pasożyta,

określić chorobę oraz sposoby jej zwalczania,

sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis objawów choroby,

−

plansze ilustrujące objawy choroby u ryb, bez nazwy

−

plansze ilustrujące pasożyta, który ja wywołuje, bez nazwy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

lupa, mikroskop, preparat mikroskopowy,

−

notatnik, długopis,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób ryb.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź badanie czerwia trutowego pod kątem oceny intensywności inwazji

roztocza Varroa destruktor.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać literaturę dotyczącą chorób pszczół,

odsklepić 100 komórek z czerwia trutowego,

policzyć osobniki V.destruktor wewnątrz komórek i na czerwiu, liczbę komórek
odsklepionych i liczbę komórek, w których znajdowały się roztocze,

obliczyć intensywność inwazji (Ii), oznaczającą liczbę roztoczy w 100 komórkach
czerwiu, bądź ekstensywność inwazji (Ei), czyli procent komórek zarażonych wg wzorów,

Ii (%) = (liczba V.d. / liczba komórek odsklepionych) x 100,

Ei (%) = (liczba komórek z V.d. / liczba wszystkich odsklepionych komórek)x100,

zinterpretować uzyskane wyniki,

sporządzić notatkę z ćwiczenia,

przedstawić wyniki z ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odsklepiacz,

−

urządzenie do odymiania,

−

plansze ilustrujące roztocze oraz objawy choroby warrozy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób pszczół,

−

ubranie pasieczne.

4.4.3.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować szkodliwy wpływ pasożyta na żywiciela?



określić objawy choroby motyliczej u bydła i owiec?



rozpoznać larwy pasożytów?



rozpoznać świerzb u konia?



wymienić cechy przystosowawcze do pasożytniczego trybu życia
u tasiemca?



określić choroby wywoływane przez nicienie?



określić w jaki sposób następuje zarażenie włośniami?



scharakteryzować chorobę wywołaną przez gza bydlęcego?



rozpoznać gza bydlęcego oraz jego postać larwalną i jaj?



10)

scharakteryzować sposoby zwalczania chorób inwazyjnych?



11)

rozpoznać warrozę u pszczół?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery warianty odpowiedzi,
tylko jedna jest prawidłowa.

Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak
x w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

Pracuj samodzielnie.

Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego jeszcze raz.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

10.

Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Choroby zakaźne zwierząt zwalczane są na podstawie ustawy
a)

ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt.

ustawy o ochronie roślin.

ustawy ożywieniu zwierząt.

ustawy o transporcie zwierząt.

Zwierze rażąco zaniedbywane lub okrutnie traktowane może być odebrane czasowo lub
na stałe właścicielowi zwierzęcia na podstawie decyzji
a)

Wójta, burmistrza oraz lekarza weterynarii.

Sanepidu.

Urzędu Wojewódzkiego.

Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Prawidłowa temperatura ciała u bydła wynosi
a)

37,5

C – 39,5

36,5

C – 37,5

C – 42

38,7

C - 40,7

Prawidłowa liczba tętna na minutę u koni wynosi
a)

50 – 80.

60 – 90.

40 – 50.

24 – 42.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawidłowa liczba oddechów na minutę u bydła wynosi
a)

14 – 30.

12 – 25.

50 – 60.

15 – 20.

Badanie tętna u koni przeprowadza się na tętnicy
a)

szczękowej.

udowej.

twarzowej.

usznej.

Prawidłowa liczba ruchów żwacza u krowy wynosi w ciągu 5 minut:
a)

2 – 4.

16 – 20.

7 – 14.

5 – 6.

Prawidłowa ilość dobowa oddawanego moczu w litrach u bydła wynosi
a)

2 – 14.

8 – 22.

0,5 – 2.

2 – 4.

Nakłucie żwacza (trokarowanie) wykonuje się przebijając powłoki brzuszne i ścianę
ż

wacza w

rodkowej części lewego dołu głodowego.

lewej części lewego dołu głodowego.

prawej części prawego dołu głodowego.

prawej części lewego dołu głodowego.

10.

Choroba zaczyna się gorączką, osowieniem, brakiem apetytu. Następnie pojawiają się
pęcherze różnej wielkości na błonie śluzowej jamy gębowej, na koronce racic i w szparze
międzyracicznej. Produkcja mleka gwałtownie spada. W obrębie jamy ustnej to jest na
błonie śluzowej języka, podniebienia, dziąseł, policzków stwierdza się pęcherze
wypełnione słomkowo-żółtym płynem. Pęcherze mogą być obecne również na błonie
ś

luzowej otworów nosowych i śluzawicy, na strzykach i niekiedy na skórze wymienia.

Wymienione objawy kliniczne występują przy
a)

pryszczycy.

wściekliźnie.

brucelozie.

mastitis.

11.

Choroba inwazyjna jest wywołana przez
a)

pasożyty.

wirusy.

bakterie.

grzyby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Toksoplazmoza wywołana jest przez
a)

pierwotniaka.

przywry.

nicienie.

owady.

13.

Przedstawiony na rysunku pasożyt to

motylica wątrobowa.

tasiemiec.

glista końska.

kleszcz pastwiskowy.

14.

Włośnicę u świń wywołuje
a)

tasiemiec.

włosień.

glista .

roztocze.

15.

Objawami choroby motyliczej są przede wszystkim zmiany w
a)

nerkach.

wątrobie i przewodach żółciowych.

układzie nerwowym.

układzie moczowym.

16.

Osiąga 4 m długości, ma główkę opatrzoną czterema przyssawkami i wieńcem haków.
Pasożytuje w jelitach człowieka. śywicielem pośrednim jest zwykle świnia. Wągry
z jedną główką, średnicy kilku milimetrów, rozwijają się w mięśniach. Znacznie
groźniejsze jest zarażenie jajami, gdyż wtedy człowiek jest żywicielem pośrednim.
Wędrująca larwa może osiedlić się np. w mózgu lub w oku, gdzie rozwój wągra
powoduje niebezpieczne uszkodzenia. Jest to
a)

tasiemiec uzbrojony.

glista.

widrowiec.

tasiemiec nieuzbrojony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Zoonozą jest
a)

cukrzyca.

bruceloza.

alergia.

nosówka.

18.

W przypadku pogryzienia człowieka przez psa należy zwierzę
a)

uwiązać.

zaszczepić przeciw wściekliźnie.

zabić.

poddać obserwacji w lecznicy weterynaryjnej.

19.

Przyczyną wystąpienia biegunki u prosiąt ssących jest pierwotniak Isospora suis
a zakażenie nim odbywa się poprzez
a)

połknięcie inwazyjnych oocyt.

siarę.

drogi oddechowe.

skórę.

20.

Podejrzenie mastitis występuje wtedy gdy liczba komórek somatycznych w 1 ml mleka
wynosi
a)

< 250 tys.

>250tys.

<360 tys.

100-200 tys.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:................................................................................................

Rozpoznawanie i zwalczanie chorób u zwierząt.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Borowski T.: Choroby przewodu pokarmowego przeżuwaczy. SGGW, Warszawa 1990

Czasopismo: Bydło nr 3/2007

Fitko R., Kądziołka A.: Patofizjologia zwierząt. PWRiL, Warszawa 1991

Furmaga S.: Choroby pasożytnicze zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1983

Gliński Z., Kostro K.: Choroby zakaźne zwierząt. PWRiL, Warszawa 2003

Gliński Z., Kostro K.: Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii weterynaryjnej
i zoonoz. PWRiL, Warszawa 2005

Gundłach J. L., Radzikowski A.B.: Parazytologia i parazytozy zwierząt. PWRiL,
Warszawa 2004

Hartwig A.: Choroby pszczół. SGGW, Warszawa 1990

McEwen J.: Choroby koni i ich leczenie. Muza, Warszawa 2006

10.

Nicpoń J, Kita J.: Wybrane choroby koni. Wydawnictwo SIMA, Warszawa 2004

11.

Nicpoń J. Badania kliniczne w diagnostyce chorób wewnętrznych zwierząt domowych.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu 1997

12.

Patyk S.: Choroby inwazyjne zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa 1983

13.

Prost M.: Choroby pasożytnicze ryb. AR Lublin 1991

14.

Ross P. Cowart.: Choroby świń w zarysie. Wydawnictwo SIMA, Warszawa 2002

15.

Sikora J. Wybrane choroby bydła .Wydawnictwo SIMA, Warszawa 2002

16.

Wachnik Z.: Choroby drobiu PWN, Warszawa 1982

17.

Wachnik Z.: Zarys chorób zakaźnych zwierząt. PWN, Warszawa 1983

18.

Winnicka A.: Diagnostyka laboratoryjna wybranych jednostek chorobowych u psów.
Wydawnictwo SIMA, Warszawa 2000

19.

http://minrol.gov.pl

20.

http://wetgiw.gov.pl

21.

http://pl.wikipedia.org/

22.

http://www.pasieka.pszczoły.pl

23.

http://www.apra.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rozpoznawanie i zwalczanie choroby guzowatej skory LSD
267 Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
OCHRONA ZDROWIA ZWIERZĄT I ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH
02 39 o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób
WYKAZ CHORÓB ZAKAŹNYCH ZWIERZĄT PODLEGAJĄCYCH OBOWIĄZKOWI ZWALCZANIA, WROCŁAW, IV ROK, Choroby zwier
3431 Choroby-zwalczane-i-wrazliwe-zwierzeta, WROCŁAW, IV ROK, Choroby zwierząt gospodarskich
rozpoznawanie rui u zwierzat, weterynaria, I semestr, Choroby zwierząt
Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, Epi, Wscieklizna
267 Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
ustawa o ochronie zdrowa zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych
Ustawa z dnia 11 03 2004 o ochornie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych
a 2004 r o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt załącznik 2 pptx
Profilaktyka zakaznych chorob zwierzat
poród, weterynaria, I semestr, Choroby zwierząt
zoonozy 4, WROCŁAW, IV ROK, Choroby zwierząt gospodarskich

więcej podobnych podstron