Andrzej Felchner, Tomasz Małolepszy

Bełchatów, jak wiele innych małych miasteczek w powojennej historii naszego kraju,

karierę swoją zawdzięcza szczęśliwemu trafowi. Miasto to – podobnie jak Zgorzelec, Konin i

Turek – zaczęło rozwijać się intensywnie dopiero dzięki odkryciu w jego sąsiedztwie złóż

węgla brunatnego. Znacznie łatwiej dostrzec wielkość tej szansy i rozległość perspektyw we

wszystkich niemal dziedzinach życia, prześledziwszy uprzednio pokrótce historię Bełchato-

wa.

Pierwsza i zarazem najstarsza wzmianka o Bełchatowie pochodzi z 1391 r. Właścicie-

lem i jego założycielem był Bełchat. Ród od 1405 r. używał nazwiska Bełchacki. Nazwa

miejscowości najprawdopodobniej wywodzi się od nazwiska pierwszych właścicieli.

Lokalizacja miasta nastąpiła stosunkowo późno, bo dopiero w pierwszej połowie

XVIII w. i była związana z powstaniem zaczątków przemysłu włókienniczego na tym terenie.

Jednak nawet po uzyskaniu praw miejskich Bełchatów rozwijał się bardzo powoli, czego

przyczyną było m.in. bezpośrednie sąsiedztwo drugiego konkurencyjnego ośrodka miejskiego

– Grocholic. Miejscowość ta, która powstała w pierwszej połowie XIV w. jako własność ry-

cerska, przeszła do rąk arcybiskupów gnieźnieńskich, dzięki którym w 1420 r. uzyskała status

miasta. Bełchatów, położony 4 km na północ od Grocholic, prawa takie otrzymał dopiero 317

lat później.

Historia rozwoju miasta wiązała się z jego właścicielami, miastem prywatnym prze-

stało być dopiero w roku 1866. W 1900 r. Bełchatów liczył 3.859 mieszkańców, a w 1921 r.

7.200. W 1925 r. odzyskał prawa miejskie, jednocześnie powiększał się jego obszar kosztem

przyległych terenów wiejskich. Z opisu miasta sporządzonego w 1936 r. przez burmistrza K.

Miętkiewicza wynika, że zajmowało ono 6,9 km

2

powierzchni, miało 997 budynków miesz-

kalnych, liczba ludności wynosiła 8.787. W tym czasie istniało w Bełchatowie 10 niewielkich

fabryk tkackich, cegielnia, młyn, tartak, 12 farbiarni i garbarnia, a liczbę zatrudnionych w

przemyśle szacowano na 1200 osób. Aż 60% ogółu pracujących stanowili robotnicy przemy-

słowi, podczas gdy zatrudnieni w rolnictwie obejmowali zaledwie 10%. W 20-leciu między-

wojennym miasto stanowiło, polsko–żydowsko-niemiecki konglomerat. Polacy stanowili

46,4%, Żydzi 44,5%, Niemcy 9,0%, a pozostałe narodowości 0,1 %.

Rozwój miasta przebiegał nadal powoli. W latach 1918–1936 wzniesiono tylko 2 bu-

dynki szkolne (drewniany i murowany), rzeźnię miejską, most betonowy, wreszcie wybruko-

wano 33,7 tys. m

2

placów i ulic. W okresie międzywojennym Bełchatów był więc miastem

małym. Znajdowało się tu kilkanaście drobnych fabryczek, zatrudniających ok. 1.000 pra-

cowników i ponad 2.000 chałupników, ale przed wybuchem II wojny światowej – podobnie

jak na początku XIX w. – Bełchatów spełniał jedynie funkcje ośrodka handlowo–usługowego

dla najbliższych okolic, z dominacją przemysłu tkackiego. W tym okresie miasto cechowało

znaczne rozwarstwienie społeczne. Obok właścicieli fabryk znajdowała się tu liczna grupa

drobnomieszczaństwa, reprezentowana przez kupców, bogatych rzemieślników i chłopów,

posiadających z reguły własne domy i działki rolne. Dość dobrze rozwijało się na przedmie-

ściach rolnictwo. Po II wojnie światowej trwał nadal bardzo powolny rozwój gospodarczy

miasta i okolicznych terenów. Znaczną poprawę było widać w rolnictwie i hodowli w okolicy

Bełchatowa. Ta ostatnia zajmowała w indywidualnej gospodarce rolnej ważne miejsce.

Wskazują na to informacje zawarte w tabeli nr 1. Wynika z nich, iż w najbliższej miastu gmi-

nie Bełchatówek szczególnie rozwinęła się hodowla bydła.

Tabela nr 1.

Gmina

Konie

Bydło rogate

Trzoda chlewna

Owce

Kozy

Bełchatów

527

1670

1213

769

31

W latach 1946–1956 proces rozbudowy miasta nadal nie nabrał tempa, jego charakter

nie uległ zmianie. Dominowały budynki o jednej lub dwóch kondygnacjach, w których bra-

kowało urządzeń sanitarnych. W Bełchatowie w owym czasie funkcjonowały tylko niektóre

tkalnie. Miasto, a właściwie miasteczko pozostawało w cieniu innych ośrodków, a zwłaszcza

Piotrkowa Trybunalskiego, który jako miasto średniej wielkości pełnił funkcję centrum re-

gionalnego i stolicy powiatu. Szczególnie bolesny ubytek mieszkańców, spowodowany woj-

ną, wyrównany był przez przyrost naturalny i napływ ludności z okolicznych miejscowości

wiejskich. W 1950 r. Bełchatów liczył zaledwie 5,6 tys. mieszkańców, a więc mniej niż w

1910 r., kiedy ośrodek ten nie miał jeszcze praw miejskich. Stan ludności z 1939 r. Bełchatów

osiągnął dopiero w 1975 r.

W historii powojennego Bełchatowa punktem zwrotnym było wydane jesienią 1955 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów. Na jego mocy od 1 stycznia 1956 r. miasto stało się siedzi-

bą władz nowo kreowanego powiatu bełchatowskiego. Dla dalszego rozwoju Bełchatowa

była to wyjątkowo korzystna szansa, która nie została zmarnowana. Uruchomione od roku

1956 środki na aktywizację gospodarczą miasta i nowego powiatu umożliwiły rozpoczęcie

wielu inwestycji niezbędnych dla funkcjonowania stolicy nowego powiatu. Spośród nich

wymienić należy przede wszystkim uruchomienie w 1956 r. w Bełchatowskich Zakładach

Przemysłu Bawełnianego (PZPB) nowej przędzalni odpadkowej na 6.400 wrzecion i nowo-

czesnej tkalni na 761 krosien. Oddanie do użytku tych dwu obiektów doprowadziło do wzro-

stu liczby nowych miejsc pracy. Powstały równocześnie inne drobne zakłady włókiennicze.

W Bełchatowie pojawiło się także nowe budownictwo mieszkaniowe, które – łącznie

z innymi elementami infrastruktury – poprawiło warunki bytowe mieszkańców. Między in-

nymi, ze środków Społecznego Funduszu Budowy Szkół i Internatów, wybudowano pawilon

„Domu Książki” (ul. T. Kościuszki), a także stadion sportowy. Oddano do użytku kąpielisko

w Domiechowicach, które, wraz z parkiem i odrestaurowanym później przez górników pała-

cem, pełni do dziś funkcję rekreacyjną dla ogółu społeczeństwa. Wybudowano również dwo-

rzec PKS i zajezdnię dla autobusów PKS (ul. H. Sienkiewicza), co odblokowało ruch w cen-

trum miasta (ul. G. Narutowicza). Potrzeby kulturalne zaspokajało kino „Pokój” oraz Dom

Kultury. Uruchomiono też Przychodnię Obwodową, Zakład Leczniczo–Zapobiegawczy dla

pracowników BZPB, Izbę Porodową, Stację Sanitarno–Epidemiologiczną oraz Pogotowie

Ratunkowe. Szczegóły dotyczące przemian w służbie zdrowia ukazano w tabeli nr 2. Przy

wzroście liczby mieszkańców, mimo rozbudowy i pojawienia się nowych placówek, braki w

wykwalifikowanej kadrze medycznej zwiększały się i mimo wzrostu w liczbach bezwzględ-

nych, procentowo widać pogorszenie stanu.

Swój powojenny rozwój miasto zawdzięczało w głównej mierze awansom administra-

cyjnym, a następnie kopalni i elektrowni.

Tabela nr 2.

Lata

Lekarze
medycyny

Lekarze
dentyści

Farmaceuci
dyplomowani

Felczerzy Pielęgniarki Położne

w liczbach bezwzględnych

1956
1960
1965
1968

6
8
17
19

2
6
10
12

1
2
7
6

4
9
7
8

12
18
32
35

6
11
12
13

na 10.000 mieszkańców

1956
1960
1965

1,4
1,6
3,3

0,5
1,3
2,0

0,2
0,4
1,4

0,9
2,0
1,4

2,7
3,9
6,3

1,4
2,4
2,3

1968

3,8

2,4

1,2

1,6

7,0

2,6

17 stycznia 1975 r. zostało utworzone Przedsiębiorstwo Państwowe Kopalnia Węgla

Brunatnego „Bełchatów”. Wydobycie pierwszych ton węgla brunatnego miało miejsce 19

listopada 1980 r. Natomiast 29 grudnia 1981 r. rozpoczęła pracę Elektrownia Bełchatów. Ca-

ły ten kompleks nazwano Zagłębiem Górniczo–Energetycznym (ZGE), który ściśle ze sobą

współpracował w procesie wydobycia węgla i produkcji energii elektrycznej.

W okresie podejmowania budowy Zagłębia Górniczo–Energetycznego (ZGE) okręg

bełchatowski – ze względu na niską liczbę ludności, wysoki stopień feminizacji (110 kobiet

na 100 mężczyzn w 1970 r.), znaczny odsetek ludności w wieku nieprodukcyjnym oraz brak

wykwalifikowanych kadr górniczych i budowlanych nie dawał pełnych możliwości budowy i

eksploatacji kopalni tylko w oparciu o dotychczasowe siły robocze. W związku z tym, sto-

sownie do ustaleń z początku lat siedemdziesiątych, rozwój rynku pracy do 1984 r. odbywał

się przede wszystkim w efekcie

- zatrudnienia okolicznych rolników, co skutkowało w rolnictwie obniżeniem stanu

liczbowego tej grupy zawodowej

- stałej imigracji ludności spoza strefy bezpośredniego oddziaływania ZGE, w tym

wykwalifikowanych kadr górników węgla brunatnego głównie z rejonu Turoszo-

wa i Konina

- zakazu werbunku pracowników obszaru BOP przez przedsiębiorstwa spoza okrę-

gu

- ułatwienia dojazdów do pracy w rejonie bełchatowskim przez rozwinięcie prze-

wozów PKS i transportu własnego kopalni

- koncentracji w Bełchatowie budownictwa mieszkalnego na potrzeby ZGE

- uwzględnienia w szkołach zawodowych kierunków kształcenia o profilu górni-

czo–energetycznym, jak również utworzenia takich szkół ponadpodstawowych

- utworzenia przedsiębiorstw wykonawstwa inwestycyjnego, w dużym stopniu

opartych na miejscowej sile roboczej, w tym przede wszystkim Zakładu Robót

Górniczych przy KWB

- stosowania uprzywilejowanej polityki płacowej dla zatrudnionych przy robotach

związanych z powstaniem i obsługą ZGE

Zgodnie z ówczesnym trybem postępowania jednym z głównych działań w tym zakre-

sie było inspirowanie przez Komitet Zakładowy PZPR administracji do budowy ośrodków

wypoczynkowych, ośrodków kolonialnych dla dzieci i młodzieży, ponadto kulturalnych i

sportowych dla potrzeb załóg pracujących w ZGE.

Realizacja budowy kopalni, w związku z uwarunkowaniami społecznymi, zmuszała

przedsiębiorstwo do przeznaczania znacznych środków finansowych na zaspokojenie potrzeb

bytowych załogi, przede wszystkim na budowę mieszkań. Ale nie tylko. Przedsiębiorstwo

miało wpływ na rozwój sfery kulturalnej, oświatowej i socjalnej. Młode społeczeństwo Beł-

chatowa, głównego ośrodka BOP, potrzebowało odpowiedniej sieci szkół, przedszkoli i pla-

cówek kulturalno–oświatowych oraz instytucji ochrony zdrowia. Możliwości miasta były w

tej mierze ograniczone. Ciężar zapewnienia odpowiednich warunków bytowania spoczywał

na przedsiębiorstwach Zagłębia Górniczo–Energetycznego, w tym przede wszystkim kopalni.

Było to zgodne z ówczesną polityką państwa – przedsiębiorstwa miały nie tylko zajmować

się produkcją, ale także wieloma innymi kwestiami. W ciągu pierwszych dziesięciu lat dzia-

łalności kopalni - od 1974 r. do 1984 r. - oddano do użytku 2.880 mieszkań o ogólnej po-

wierzchni 160.294 m

2

, co pozwoliło zabezpieczyć potrzeby mieszkaniowe 11.253 osobom. W

Bełchatowie wybudowano wówczas osiedla:

- oś. Wolność – 2 bloki – oddane w 1974 r.,

- oś. 1 Maja – 5 bloków – ostatni oddany 31. V. 1976 r.,

- oś. Świerczewskiego (Obecnie Żołnierzy POW) – 3 bloki – ostatni oddany w maju

1978 r.,

- oś. Dolnośląskie (I etap) – 29 bloków,

- oś. Wysoka – 5 bloków – ostatni blok oddany 31.I.1979 r.

Pierwsze budynki mieszkalne były wznoszone ze środków Skarbu Państwa: m.in. na

osiedlu Wolności, 1 Maja, oś. Żołnierzy POW. Następne bloki budowano już ze środków

własnych kopalni. Ponieważ kolejka oczekujących na mieszkania nadal była długa, przedsię-

biorstwo przeznaczyło na budownictwo mieszkaniowe olbrzymie środki finansowe. Jedno-

cześnie kopalnia przystąpiła do realizacji projektu nowego osiedla mieszkaniowego Binków.

Obszar przewidziany pod te inwestycje obejmował powierzchnię ponad 100 ha. Pierwszy

budynek mieszkalny został oddany już w 1987 r. Od 1984 r. do zakończenia realizacji bu-

downictwa mieszkaniowego w 1995 r. oddano 2.267 mieszkań. Na przestrzeni dwudziestu

jeden lat zbudowano 5.147 mieszkań o powierzchni 298.249 m

2

. Należy wspomnieć, że

oprócz budownictwa wielorodzinnego realizowane było budownictwo jednorodzinne. W la-

tach 1975 –1988 wzniesiono 169 domków na osiedlach Górnik i Czapliniecka w Bełchato-

wie. Posesje te zostały odsprzedane użytkownikom. Procentowy udział wybudowanych przez

kopalnie mieszkań w zasobach mieszkaniowych województwa piotrkowskiego wynosił w

1997 r.:

- w ilości mieszkań – 2,6%

- w powierzchni użytkowej 2,5%

w Bełchatowie:

- w ilości mieszkań – 26,7%

- w powierzchni użytkowej mieszkań – 26%

Strukturę mieszkań administrowanych przez Dział Gospodarki Mieszkaniowej z wy-

łączeniem lokali socjalnych przy ul. Czaplinieckiej 100 przedstawiono w tabeli nr 3.

Tabela nr 3.

Rodzaj mieszkań Liczba mieszkań

M-1

54

M-2

454

M-3

1197

M-4

1915

M-5

1008

M-6

251

Razem

4879

Jak wynika z tabeli dominowały lokale typu M-4. Średnia powierzchnia jednego wy-

nosiła 57,10 m

2

. Zbliżona ona była najbardziej do mieszkań M-4. Dział Gospodarki Mieszka-

niowej zarządzał również 70 lokalami użytkowymi o ogólnej powierzchni 5.619,13m

2

znaj-

dującymi się na parterze w blokach mieszkalnych na osiedlach Binków, Przytorze i Dolnoślą-

skim. Wynajmowanie lokali użytkowych pozwalało rekompensować wydatki związane z

administrowaniem lokalami mieszkaniowymi. Na duże koszty zarządzania zasobami miesz-

kaniowymi składało się wiele czynników: wysokie koszty robocizny, nie najlepszy stan tech-

niczny budynków, wynikający z użycia do ich budowy materiałów o niskiej jakości. Wysokie

koszty zarządzania oraz polityka mieszkaniowa i energetyczna państwa, jak również sytuacja

ekonomiczna KWB „Bełchatów”, to przesłanki do dyskusji, jaka rozgorzała w 1994 r. nad

przyszłością zasobów mieszkaniowych kopalni. Propozycji rozwiązania problemu było wiele.

Pierwszy projekt przewidywał sprzedaż mieszkań przez kopalnię na rzecz ich najemców.

Mimo opracowania przez zespół regulaminu sprzedaży mieszkań i wysokiego zaawansowa-

nia prac (wstępne wyceny mieszkań) projekt upadł. Strony negocjujące warunki sprzedaży

(przedstawiciele przedsiębiorstwa i związki zawodowe wraz z samorządem pracowniczym)

nie doszły do porozumienia odnośnie ceny. Następny projekt z jakim wystąpił zarząd suge-

rował utworzenie spółki prawa handlowego. Brak kampanii informacyjnej o istocie tego

przedsięwzięcia wpłynął na niezadowalający wynik przeprowadzonego w tej sprawie refe-

rendum, doprowadzając do zaniechania realizacji projektu. Z następną propozycją wystąpił

samorząd pracowniczy. Polegała ona na wariantowym rozważeniu utworzenia spółdzielni

mieszkaniowej bądź przystąpienia do istniejących już spółdzielni. Strajki w lutym 1997 r.

skierowały uwagę otoczenia na inne problemy, przez co propozycje te umarły śmiercią natu-

ralną.

Upływający czas i termin wyznaczony przez ustawę z 1994 r. o zasadach przekazy-

wania zasobów mieszkaniowych przez przedsiębiorstwa państwowe zmusiły dyrekcję i samo-

rząd pracowniczy do podjęcia decyzji. 1 stycznia 1998 r. KWB „Bełchatów” rozpoczęła

przekazywanie mieszkań na rzecz Gminy Miasta Bełchatów. W 1998 r. przekazano 51 blo-

ków mieszkalnych. 30 października 1999 r. oddano ostatni blok przy ul. Czaplinieckiej 100.

W ten sposób został zamknięty pewien etap związany z bezpośrednim zaspokajaniem przez

kopalnię potrzeb mieszkaniowych na rzecz jej pracowników oraz osób, od których wykupio-

no gospodarstwa rolne. W trakcie budowy kopalni i prowadzonej eksploatacji przestały bo-

wiem istnieć wsie: Folwark, Kuców, Krzaki, Piaski, Ruszczyn, Stawek, Wola Grzymalina i

inne. Osobom, od których wykupiono gospodarstwa, zapewniono lokatorskie prawo do lokalu

bądź sprzedano odrębną własność lokali.

Do 1998 r. zapewniono lokale mieszkalne dla 443 rodzin, w tym sprzedano 61 miesz-

kań. Szacuje się, że w związku z prowadzoną eksploatacją kopalnia będzie musiała zapewnić

około 140 mieszkań rodzinom, od których będą wykupywane gospodarstwa.

Od 1983 r. do 1990 r. kopalnia dysponowała 1500 miejscami w hotelach robotni-

czych. Wraz z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych zmniejszyło się zainteresowanie usłu-

gami świadczonymi przez hotele pracownicze. Od roku 1990, w którym to zlikwidowano

hotel nr 5 w blokach mieszkalnych na osiedlu Żołnierzy POW, kopalnia systematycznie

zmniejszała ilość miejsc w tych palcówkach. W 1993 r. zlikwidowano hotel nr 6 „Odra” i

rozwiązano umowę jego dzierżawy. W roku następnym zlikwidowano kolejny obiekt nr 4

„Zębiec” przekazując go Gminie Miasta Bełchatów. Obecnie mieści się w nim Miejski Ośro-

dek Pomocy Społecznej. W tym samym roku zlikwidowano hotel nr 3 przy ulicy Czapliniec-

kiej 100 – po pracach adaptacyjnych oddano tam w 1995 r. 99 lokali socjalnych. W 1995 r.

zmieniono funkcję hotelu nr 1 przy ul. Okrzei na biurowiec i w części na hotel komercyjny o

obniżonym standardzie. W 1998 r. Skarb Państwa przejął obiekt i przekazał go Sądowi Rejo-

nowemu. Kolejna reforma administracyjna w wyniku, której Polska została podzielona na 16

województw i 373 powiaty, spowodowała zmiany w regionie. Bełchatów, który wraz z

ościennymi gminami należał do końca 1998 r. do województwa piotrkowskiego, znalazł się w

województwie łódzkim, z którym od zawsze był związany gospodarczo i społecznie. Obecnie

powiat bełchatowski skupia w swoich granicach miasto Bełchatów, miasto i gminę Zelów,

gminy Bełchatów, Kleszczów, Rusie, Kluki, Szczerców i Drużbice.

KWB Bełchatów jest również właścicielem Hotelu „Sport”. Świadczy on usługi hote-

larsko–gastronomiczne. Organizowane tam są przede wszystkim imprezy komercyjno–

szkoleniowe, okolicznościowe z oprawą muzyczną i artystyczną.

Cały intensywny rozwój Bełchatowa na przestrzeni ostatnich 25 lat spowodowany był

ogromnym zainwestowaniem w przemysł wydobywczy węgla brunatnego i w przetwarzanie

go na energię elektryczną. Również kombinat Elektrownia „Bełchatów” prowadził podobną

jak kopalnia działalność. Począwszy od 1976 r. realizował on budowę hoteli pracowniczych,

głównie w Bełchatowie. Do roku 1982 wzniesiono 7 dużych obiektów i 3 osiedla domków

hotelowych, które dysponowały 3.143 miejscami, zbudowano również 2 stołówki, sklep spo-

żywczy o powierzchni 556 m

2

. Hotele wyposażono w bufety, kioski spożywcze i „Ruchu”.

Ponieważ rodziny pracownicze domagały się lepszych warunków, zrealizowano w latach

1977-1982 budowę 17 budynków mieszkalnych wielorodzinnych o 72 tys. m

2

powierzchni

użytkowej. Aż 1394 mieszkania przeznaczono na hotele rodzinne dla pracowników. Z bie-

giem czasu stopniowo przekwalifikowano mieszkania zakładowe lub spółdzielcze na mocy

odpowiednich umów.

Kombinat realizując potężne zaplecze produkcyjno–usługowe w ramach Generalnego

Wykonawstwa zrealizował roboty podstawowe na budowie elektrowni. Wielkość zatrudnie-

nia będąca jedynym z podstawowych czynników warunkujących terminowy i harmonijny

przebieg robót budowlano–montażowych wzrosła w produkcji podstawowej na budowie

Elektrowni od 150 osób w 1975 r. do 4.322 osób w kulminacyjnym momencie budowy czyli

w 1980 r. Obecnie utrzymuje się na poziomie 6000 ludzi zatrudnionych. Kombinat Elektrow-

ni „Bełchatów” współuczestniczył w budowie nowych osiedli mieszkaniowych takich jak:

Osiedle Budowlanych, K. Świerczewskiego, Dolnośląska, S. Okrzei oraz osiedle Przytorze.

Łącznie wybudował 1.608 mieszkań o 84,1 tys. m

2

powierzchni użytkowej. Był podstawo-

wym realizatorem obiektów w zakresie infrastruktury technicznej miasta, wzniósł m.in. cie-

płownię miejską oraz uczestniczył w jej późniejszej rozbudowie, oczyszczalnie ścieków, ma-

gistrale wodociągowe, kolektory deszczowe i sanitarne ulic Mielczarskiego, H. Sienkiewicza,

9-ego Maja. Wybudował Zespół Szkół Budowlanych z internatem i warsztatem, Szkołę Pod-

stawową w Oś. S. Okrzei i Przytorze oraz 3 przedszkola, Przychodnię Lekarską przy ul. Cza-

pliniecka i w osiedlu Dolnośląska, budynek telekomunikacyjny wraz z późniejszą jego roz-

budową, piekarnię, restaurację i stołówkę pracowniczą „Estakada”. Brał udział w budowie

szpitala i Hali Widowiskowo–Sportowej Bełchatowie. W ramach działalności socjalno byto-

wej kombinat dysponował 12 hotelami z 2845 miejscami. W Bełchatowie funkcjonowały

restauracja, przychodnia zdrowia, oraz 2 przedszkola.

Rekreacji pracowników służył ośrodek wypoczynkowy „Babie Lato” a zespół hotelo-

wy „Słok” docelowo został przekształcony na ośrodek wczasowo–kolonijny. Od 1976 r. dzia-

łał Jacht Klub Kombinatu, stwarzający nad Zalewem Sulejowskim warunki dobrego wypo-

czynku dla pracowników z zakładów ZGE i ich rodzin. Ponadto dysponuje on obecnie 40

miejscami w Ośrodku Wypoczynkowym w Jasowcu. Zorganizowano również Spółdzielnię

Mieszkaniową „Budowlani” dla pracowników kombinatu i pracowników przedsiębiorstw,

które realizowali budowę ZGE.

Do pracy w powstającej Elektrowni „Bełchatów” przybywali ludzie z różnych stron

Polski. Proces integracji tworzonej od podstaw załogi przyszłego eksportera energii elek-

trycznej był nie łatwym zadaniem. Zaistniała potrzeba zorganizowania różnego rodzaju kół i

kółek zakładowych. Dlatego w 1977 r. powołano Zakładowe Koło PTTK przy Elektrowni

Bełchatów w budowie.

Podobnie jak kopalnia, tak i Elektrownia „Bełchatów” podejmowała szereg działań

poza produkcyjnych. Rozumiejąc, iż rozwój przedsiębiorstwa nie może następować w ode-

rwaniu od potrzeb środowiska, w którym żyje i pracuje jego załoga, KWB „Bełchatów” od

początku prowadziła wielopłaszczyznowe działania zmierzające do stworzenia właściwych

warunków pracy i możliwości aktywnego wypoczynku. Nie zapomniano również o rodzinach

pracowników a szczególną troską otaczano dzieci. Z myślą o nich przedsiębiorstwo prowa-

dziło samodzielne placówki przedszkolne aż do czasu przejęcia ich przez samorząd teryto-

rialny. Ze środków własnych Kopalnia wybudowała Zespół Szkół Górniczo–Energetycznych

w Bełchatowie, szkoły podstawowe na oś. Dolnośląskim i na oś. Binków w Bełchatowie oraz

Zbiorczą Szkołę Gminą w Kamieńsku, a także 6 przedszkoli. W związku z ustabilizowaniem

się zatrudnienia i osiągnięciem jego optymalnego poziomu kopalnia wycofała się z bezpo-

średniego prowadzenia szkół zawodowych w Bełchatowie i w Kamieńsku. Nie znaczny to

wcale, że zrezygnowała ze wspierania tych placówek oświatowych: np. w części sfinansowa-

ła budowę Hali Sportowej dla Szkoły nr 10 w Bełchatowie w 1993 r. oraz nieodpłatnie prze-

kazała sprzęt komputerowy, drobne narzędzia i materiały budowlane.

W związku z prowadzoną na szeroką skalę działalnością kulturalno–oświatową w

klubie „Gwarek”, dokonano zmiany funkcji obiektu położonego na oś. Dolnośląskim - ze

żłobka na placówkę kulturalno-oświatową. W 1994 r. przeniesiono tam siedzibę klubu, dzięki

czemu powstały idealne warunki do prowadzenia działalności kulturalnej obejmującej dyscy-

pliny muzyczne, wokalne, plastyczne i taneczne. Urządzono również laboratorium nauki ję-

zyków obcych. W placówce tej znalazła siedzibę Zakładowa Orkiestra Górnicza. Pozostałymi

placówkami kultury prowadzonymi przez inne podmioty niż miasto są m.in. Klub Energetyk

(Elektrownia Bełchatów) i Hala Widowiskowo-Sportowa (KWB Bełchatów). Dla celów re-

kreacyjnych, uprawiania sportu i aktywnego wypoczynku stworzono bazę o wyjątkowych w

skali województwa piotrkowskiego możliwościach. Kompleks sportowo-rekreacyjny w Beł-

chatowie obecnie obejmuje takie obiekty jak: Hala Widowiskowo–Sportowa, dwa baseny

(kryty i otwarty) wraz z urządzeniami odnowy biologicznej. Hala umożliwia uprawianie ze-

społowych gier sportowych (piłka nożna, piłka siatkowa, piłka koszykowa) oraz innych zajęć

sportowo–rekreacyjnych. Od lat w obiektach tych zajęcia prowadzi sekcja kulturystki oraz

Górniczy Klub Sportowy „Bełchatów”.

Naturalną konsekwencją decyzji o budowie ZGE był fakt, że począwszy od utworze-

nia w Bełchatowie Delegatury Zjednoczenia Przemysłu Węgla Brunatnego do miasta zaczęli

z różnych rejonów Polski przyjeżdżać ludzie. Zatrudnienie w kopalni z każdym rokiem reali-

zacji inwestycji rosło, by w szczytowym 1987 r. osiągnąć poziom 12,5 tys. pracowników. Z

liczącego ok. 8 tysięcy mieszkańców miasteczka Bełchatów przeobraził się w blisko 70-

tysięczne miasto. W 1977 r. oddano do użytku linię kolejową Piotrków Trybunalski - Bełcha-

tów – Rogowiec – Biłgoraj. Według pierwotnych założeń linia ta miała być przedłużona do

Siomkowic i włączona do połączeń krajowych. Ze względu na wypieranie przewozów kole-

jowych przez transport samochodowy linia ta ma tylko lokalne znaczenie – służyła do prze-

wozu pracowników z Piotrkowa do kopalni i elektrowni. Obecnie linia kolejowa jest nie-

czynna.

Od początku budowy, równolegle do prac przygotowawczych i inżynierskich związa-

nych z realizacją tej ogromnej inwestycji, w kopalni podejmowane były działania o charakte-

rze socjalno-bytowym. Kopalnia zapewniała swoim pracownikom i ich rodzinom mieszkania

i hotele robotnicze, opiekę zdrowotną, opiekę przedszkolną, placówki sportowe, rekreacyjne i

kulturalne, dając poczucie bezpieczeństwa socjalnego tym, którzy podjęli decyzję o związa-

niu się z kopalnią, Bełchatowem i regionem. Miasto nie było bowiem przygotowane do peł-

nienia roli centrum zagłębia paliwowo–energetycznego. Przez cały okres istnienia kopalni z

różną intensywnością była realizowana polityka socjalna, skierowana na zapewnienie pra-

cownikom i ich rodzinom wypoczynku po pracy. Realizacja tych planów była możliwa dzięki

temu, że kopalnia miała własne ośrodki wypoczynkowe, dodatkowo w zależności od potrzeb

kupowała miejsca wczasowe także w innych ośrodkach.

Najwcześniej, bo już w lipcu 1974 r., rozpoczął działalność Ośrodek Sportu i Rekre-

acji „Wawrzkowizna”. Do dyspozycji gości oddano trzyhektarowy akwen wodny, plażę, pa-

wilon gastronomiczny, domki letniskowe. Z pobytu wczasowego w ośrodku korzystało śred-

nio około 600 osób rocznie. Do roku 1997, kiedy zaprzestano realizacji zorganizowanego

wypoczynku o charakterze wczasowym, z 14–dniowych wczasów w ośrodku skorzystało ok.

14.000 osób. Urządzone kąpielisko oraz 16-hektarowy zalew pozwalają na uprawianie spor-

tów wodnych. Znajdują się tu także boiska do tenisa ziemnego, siatkówki oraz piłki nożnej.

Ośrodek ten, odnowiony w latach dziewięćdziesiątych, stał się atrakcją zwłaszcza dla firm

organizujących szkolenia oraz imprezy okolicznościowe. Z myślą o zapewnieniu pracowni-

kom odpowiedniej bazy wczasowo–wypoczynkowej KWB „Bełchatów” już w latach sie-

demdziesiątych nabyła nieruchomości gruntowe w Niedzicy. W 1977 r. w Szklarskiej Porębie

oddano na potrzeby pracowników Dom Wypoczynkowy „Bełchatów” po odkupieniu nieru-

chomości od poprzedniego właściciela i przystosowaniu obiektu do funkcji domu wczasowe-

go.

W roku 1983 kopalnia kupiła kolejną nieruchomość, tym razem w Świnoujściu, adop-

tując ją na Dom Wczasowy „Górnik”. W 1992 r. uruchomiono ośrodek wczasowy w Niedzi-

cy w adoptowanej na bazę noclegową części socjalnej ośrodka. W 1993 r. oddano tam do

użytku kolejny budynek z dodatkowymi 11 miejscami noclegowymi i jadalnią. W nowych

warunkach ekonomicznych w latach 90 kopalnia stanęła przed dylematem, jak rozwiązać

problem nierentownych obiektów socjalnych. Czy pozbyć się uciążliwego balastu, czy też

zainwestować w ośrodki i wyjść z ofertą usług turystycznych na zewnątrz. Przyjęto drugie

rozwiązanie i w latach 1995-96 zmodernizowano gruntownie Dom Wypoczynkowy „Bełcha-

tów” w Szklarskiej Porębie. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniom zagranicznego ruchu

turystycznego, podniesiono standard obiektu. Samorząd pracowniczy miał wprawdzie za-

strzeżenia co do wysokości kosztów modernizacji, lecz czas pokazał, że była to trafna decy-

zja. Urynkowienie oferty, z jednoczesnym utworzeniem w 1999 r. na bazie Domu Wczaso-

wego „Bełchatów” spółki prawa handlowego, przyniosło wymierne korzyści ekonomiczne.

Niestety w stosunku do pozostałych obiektów socjalnych, z uwagi na kolejne wstrząsy spo-

łeczne w lutym 1997 w przedsiębiorstwie, program ich unowocześnienia został zatrzymany.

Dziś problem z pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych jest nadal aktualny.

Omawiając ważniejsze inwestycje zrealizowane w ramach budowy BOP nie można

pominąć oddania do użytku w 1986 r szpitala przy ulicy Czaplinieckiej. Obok wzniesiono

osiedle mieszkaniowe dla personelu medycznego, nowe przychodnie: zakładową dla pracow-

ników kopalni i elektrowni oraz ogólnie dostępną przy ulicy Edwardów i Czaplinieckiej.

Sytuacja w dziedzinie ochrony zdrowia kształtowała się początkowo bardzo nieko-

rzystnie. Rozwój służby zdrowia był konieczny i nieodzowny dla prawidłowego funkcjono-

wania ogółu mieszkańców Bełchatowa. Wzrost liczby pracowników ZGE wymusił na wła-

dzach wybudowanie szpitala. Inwestycja ta była niezbędna również ze względu na ciągły

wzrost liczby mieszkańców i unowocześnienie Bełchatowa jako miasta – sypialni dla powsta-

jącego, nowoczesnego przemysłu górniczo-energetycznego. Szpital Wojewódzki zaczęto

tworzyć od roku 1977 i budowa ciągnęła się bardzo długo. Początkowo miała być sfinalizo-

wana w końcu lat siedemdziesiątych. Całkowite ukończenie części budynku przeznaczonego

na poradnie nastąpiło dopiero w lipcu 1984 r. Pozwoliło to uruchomić Przychodnię Przyszpi-

talną z poradniami specjalistycznymi, które bardzo szybko rozpoczęły pracę. Uruchomiono

również całodobowe dyżury ambulatorium chirurgicznego. Rok 1985 i 1986 to czas inten-

sywnego kompletowania i wyposażenia szpitala w sprzęt. Dopiero 9 października 1986 r.

wraz z pierwszymi oddziałami rozpoczęły pracę niezbędne zakłady diagnostyki, izby przyjęć,

punkt krwiodawstwa i inne. W latach 1986-1989 uruchomiono kolejne kompleksy i oddziały.

Szpital dysponuje obecnie nowoczesnym i unikalnym zapleczem diagnostycznym, pozwala-

jącym na rozpoznawanie licznych zaburzeń w funkcjonowaniu różnych narządów. Tworzą go

m.in. rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, ultrasonografia i inne. Bogata dia-

gnostyka laboratoryjna pozwala na przeprowadzanie różnorodnych analiz.

Szpital Rejonowy im. Jana Pawła II w Bełchatowie był największym szpitalem w by-

łym województwie piotrkowskim. Należał do najlepiej wyposażonych w sprzęt medyczny,

dzięki między innymi ofiarnym sponsorom, jak KWB „Bełchatów” czy Elektrownia „Bełcha-

tów”.

Bełchatów jest ważnym ośrodkiem regionalnym. Wynika to z jego położenia w środ-

kowo–południowej części regionu, gdzie jest największym miastem i pełni administracyjne

funkcje powiatowe. Układ komunikacyjny stwarza dogodne warunki transportu w relacji Beł-

chatów ZGE - Piotrków Trybunalski. Bełchatów jest położony stosunkowo blisko Łodzi i

Warszawy – miast o dużym potencjale społeczno–gospodarczym. Bliskie położenie miasta w

stosunku do ciekawych i dobrze zorganizowanych miejsc rekreacji (Słok, Wawrzkowizna,

Babie Lato, Góra Kamieńsk, Zalew Sulejowski) stwarza mieszkańcom dobre warunki wypo-

czynku i aktywnej turystyki. Krajobraz naturalny miasta jest urozmaicony formami eolicz-

nymi (wydmami), doliną rzeki Rakówki i jej dopływami oraz niewielkimi kompleksami le-

śnymi. Z drugiej jednak strony rzeka przepływająca przez Bełchatów niesie wody pozakla-

sowe – zanieczyszczone bakteriologicznie związkami azotu, fosforu oraz substancjami orga-

nicznymi. Poziom zanieczyszczenia powietrza oraz zanieczyszczenia opadów atmosferycz-

nych (pył – zawieszony, CO

2,

ozon, zakwaszenie opadów) jest wyższy w porównaniu z inny-

mi miastami województwa Łódzkiego.

W zakresie promocji miasta ważną rolę spełniają: radio Bełchatów, miejscowa prasa:

„Bełchatowski Tydzień”, „Fakty” oraz „Gazeta Bełchatowska”.

Zaangażowanie się KWB „Bełchatów” i Kombinatu Energetycznego Elektrownia

„Bełchatów” w działalność kulturalno–wychowawczą sprawiło, iż coraz większą rolę w pro-

mocji miasta zaczął odgrywać sport. Bełchatowscy piłkarze z Górniczego Klubu Sportowego

„Bełchatów” byli w I lidze oraz awansowali do finału Pucharu Polski. Aktualnie GKS jest w

II lidze i ogrywa w niej wiodącą rolę. Wychowawczą, bardzo pozytywną rolę spełnia Górni-

czy Klub Karate oraz inne, jak klub siatkarzy Elektrowni „Bełchatów” – SKRA, którego za-

wodnicy odnoszą bardzo duże sukcesy w rozgrywkach na terenie naszego kraju, a także eu-

ropejskich. Obecnie działające poszczególne obiekty sportowe przedstawiono w tabeli nr 4.

Jak z niej wynika, najwięcej obiektów powstało dzięki kopalni. Niektóre z nich już się usa-

modzielniły, np. stadion i budynki GKS „Bełchatów”.

Tabela nr 4.

Lp.

Nazwa obiektu

Właściciel obiektu

1
2
3
4


5
6
7
8
9

Stadion Piłkarski (pełnowymiarowy – trybuny)
Boiska piłkarskie treningowe (3)
Hala widowiskowo–sportowa (4 714 m²)
Dwa korty tenisowe, boisko do piłki nożnej, dwa
boiska do koszykówki, kross do jazdy konnej –
OWW „Wawrzkowizna”
Basen kryty (Sport – Hotel – 32, 5 m

2

)

Basen otwarty (1.875 m

3

)

Basen Kryty (Hotel „Wodnik” – 25,5 x12,5 m)
Boisko piłkarskie (pełnowymiarowe), OSW Słok
Korty tenisowe – tartan (2), OSW Słok

Górniczy Klub Sportowy
Górniczy Klub Sportowy
KWB Bełchatów
KWB Bełchatów


KWB Bełchatów
KWB Bełchatów
Elektrownia Bełchatów
Elektrownia Bełchatów
Elektrownia Bełchatów

Uruchomienie Zgłębia Górniczo–Energetycznego miało znaczący wpływ na ożywie-

nie dziedzin gospodarki będących dotychczas w stagnacji. Rozwinął się rynek usług i handlu,

a także budownictwa. Swoboda gospodarcza wprowadzona z początkiem lat dziewięćdziesią-

tych przyczyniła się dodatkowo do rozwoju tych dziedzin w sektorze prywatnym. Znaczny

udział we wzroście prywatnej przedsiębiorczości mieli pracownicy kopalni. To oni tworzyli

w regionie zaplecze usługowe, handlowe i produkcyjne. Część z nich, odchodząc z firmy,

otwierała nowe podmioty gospodarcze przeistaczając się z pracobiorców. Inni próbowali z

powadzeniem godzić te dwie role. Bez wątpienia wszyscy przyczynili się do ukształtowania

nowego wizerunku regionu i jego rozwoju. Dodatkowym atutem Bełchatowskiego Okręgu

Przemysłowego okazało się zapewnienie pracownikom dwóch potentatów rynku pracy (elek-

trownia i kopalnia) wysokiego stopnia bezpieczeństwa pracy w czasach poważnych redukcji

zatrudnienia. Mimo dramatycznej sytuacji ekonomicznej kopalni na początku lat dziewięć-

dziesiątych, nie było zwolnień grupowych. Część pracowników wysłano na wcześniejsze

emerytury. Rozwiązanie to pozwoliło zatrzymać w przedsiębiorstwie ludzi w wieku produk-

cyjnym, co wpłynęło na zmniejszenie kosztów transformacji gospodarczej w okręgu. Utrzy-

mywany w kopalni wysoki poziom wynagrodzeń i zapewnione bezpieczeństwo zatrudnienia

przyczyniły się do rozwoju rynku usług bankowych. W rozwoju tych usług swój udział miała

kopalnia, która wspólnie z innymi podmiotami gospodarczymi utworzyła nowy bank „Petro-

bank” S.A. z siedzibą w Łodzi. Dzięki tym bodźcom nastąpił w okręgu rozwój rynku samo-

chodowego, co z kolei pociągnęło z kolei za sobą rozwój rynku paliwowego i usług serwiso-

wych pojazdów. Bełchatów jest teraz postrzegany jako atrakcyjny rynek zbytu usług i towa-

rów. Również rozwijająca się w Polsce sieć hiper- i supermarketów lokuje tutaj poważne

środki finansowe. Ożywiony tymi przedsięwzięciami rynek usług budowlanych już dziś

oczekuje dalszego rozwoju, m.in. poprzez uruchomienie odkrywki „Szczerców”.