T

ra dy cyj ne sys te my 5.1-ka na -

ło we, jak kol wiek w swej

ogól nej kon cep cji do sko nal -

sze od kon fi gu ra cji ste reo,

ma ją dość istot ne ogra ni -

cze nia, po mi ja jąc fakt kom pre sji

(na ogół strat nej). Są ni mi: zbyt ma ła

licz ba ka na łów, by w spo sób pre cy zyj -

ny, a za ra zem au ten tycz ny od wzo ro wać

do okól ną pa no ra mę dźwię ko wą, oraz

okre ślo ne w za le ce niach ITU re ko men -

do wa ne usta wie nie gło śni ków. Przy po -

mnij my: za kła da ono, że ko lum ny

przed nie są roz sta wio ne o ką ty ±30°

na le wo i pra wo od słu cha cza (two rzą

z nim trój kąt rów no bocz ny), zaś gło śni -

ki efek to we – pod ką ta mi ±110°. Usta -

wie nia te są tak na praw dę wy ni kiem

przy ję te go kom pro mi su po mię dzy po -

żą da ny m wra że niem oto cze nia dźwię -

kiem (cze mu sprzy ja ło by szer sze roz -

sta wie nie gło śni ków przed nich i tyl -

nych) oraz pre cy zją lo ka li za cji (któ rej to

sprzy ja ją usta wie nia „węż sze”). Pro -

blem zna my zresz tą z kla sycz nej ste -

reo fo nii: roz sta wia jąc gło śni ki zbyt da -

le ko od sie bie, po pra wia my wra że nie

prze strzen no ści, kosz tem pre cy zji ogni -

sko wa nia źró deł po zor nych po za wą -

skim ob sza rem cen tral nym sce ny.

Przód waż niej szy niż tył

Jak na iro nię, twór cy sys te mów 7.1

naj pierw w wer sji ma try co wej (ba zu ją -

cej na ścież kach 5.1 lub EX/ES 6.1)

– a póź niej tak że dys kret nej (Do lby

Di gi tal Plus, Do lby Tru eHD, DTS -HD) –

uzna li, że le piej zwięk szyć licz bę ka na -

łów za słu cha czem niż przed nim, co

stoi w oczy wi stej sprzecz no ści z wła ści -

wo ścia mi na sze go słu chu. Ba da nia

psy cho aku stycz ne wska zu ją, że je steś -

my zdol ni do bar dzo pre cy zyj nej lo ka li -

za cji źró deł dźwię ku, szcze gól nie gdy

znaj du ją się one przed słu cha czem

i mniej wię cej w je go płasz czyź nie

(na po dob nej wy so ko ści). Dźwię ki z ty -

łu są lo ka li zo wa ne przez ludzki słuch

w spo sób bar dziej roz my ty. Być mo że

uzna no, że sko ro tak jest, to gło śni ków

mu si być wię cej. Bar dziej praw do po -

dob ne jest jed nak, że cho dzi ło o to, by

w pro sty spo sób móc prze ska lo wać

sys te my 5.1 do wer sji 7.1, nie ruj nu jąc

przy tym wcze śniej za ło żo ne go ukła du

gło śni ków.

Wy pa da zgo dzić się z twór ca mi sys te -

mu Au dys sey DSX, że róż ni ca w re ali -

zmie dźwię ku 7.1 i 5.1 nie jest wiel ka.

Ow szem, zy sku je my na pre cy zji lo ka li -

za cji efek tów z ty łu i po bo kach, jed nak

nie mal za wsze bra ku je wy peł nie -

nia sce ny w ob sza rze na ze wnątrz

gło śni ków przed nich. Do ty czy to

szcze gól nie in sta la cji, w któ rych gło śni -

ki przed nie znaj du ją się bli sko ekra nu,

two rząc ze słu cha czem kąt znacz nie

mniej szy niż opty mal ne 60 stop ni.

Wów czas po mię dzy gło śni ka mi le wym

i le wym efek to wym two rzy się kąt rzę -

du 90° – zbyt du ży, by oba ka na ły two -

rzy ły con ti nu um sce ny dźwię ko wej. I tu

tkwi problem.

Do tych cza so we sys te my sur ro und

igno ro wa ły jesz cze je den fakt: wy so ko -

ści sce ny dźwię ko wej. Za le ca no wpraw -

dzie pod wyż szo ną lo ka li za cję gło śni -

ków efek to wych o kon struk cji di po lo -

wej, jed nak w kry tycz nej dla na sze go

słu chu przed niej pół ku li ob ra zu dźwię -

ko we go gło śni ki L, C i R za wsze pra co -

wa ły mniej wię cej w jed nej płasz czyź -

nie (cen tral ny po wi nien być na wy so ko -

ści ko lumn głów nych).

Au dys sey DSX

Ba da nia wy ko na ne przez in ży nie rów

z Au dys sey po ka za ły, że nie zmier nie

istot ne dla re ali zmu dźwię ku sur ro und

są wcze sne od bi cia od ścian bocz nych

dźwię ku pro mie nio wa ne go przez ka na -

ły L/R. Śred nio rzecz bio rąc, do cho dzą

one z ką tów ±60°. Od kry to, że do da nie

gło śni ków w tych wła śnie miej scach,

od twa rza ją cych od po wied nio prze -

two rzo ny sy gnał, da je znacz nie więk -

sze ko rzy ści niż do dat ko we ka na ły

efek to we tyl ne (sur ro und back). Ka na -

ły te, w sys te mie DSX, ozna cza się mia -

nem Wi de chan nels (LW/RW) – two rzą

44

AUDIO VIDEO

TECHNIKA

Do lby Pro Lo gic IIz i Au dys sey DSX – no we sys te my dźwię ku sur ro und

Wydawałoby się, że ewolucja dźwięku surround osiągnęła swój kres. Tymczasem dwa

laboratoria badawcze równocześnie wprowadzają małą rewolucję. Twierdzą,

że dotychczasowa koncepcja systemów 7.1 nie była optymalna…

Tekst: Filip Kulpa Ilu stra cje: Au dys sey, De non, Do lby Labs

7.1 NA NO WO

7.1 NA NO WO

Amplituner Onkyo TX-SR707, wyposażony w Audyssey DSX i Dolby ProLogic IIz

Denon AVR-4310

one ze słu cha czem kąt 120° (±60°).

To jed nak nie ko niec. DSX roz sze rza

do wol ny ist nie ją cy sys tem 5.1 lub 7.1

do kon fi gu ra cji 9.1. Dzie je się tak po -

przez do dat nie dwóch gło śni ków po wy -

żej słu cha cza (Ele va tion chan nels – LH

i RH) – pod ką ta mi 45 stop ni w sto sun -

ku do po zio mu. Ich za da nie po le ga

na roz cią gnię ciu sce ny dźwię ko wej

w trze ci wy miar – pio no wy.

Do lby Pro Lo gic IIz

Fir ma Do lby La bo ra to ries pro po nu je

po dob ne, ale bar dziej uni wer sal ne

i za ra zem mniej ra dy kal ne roz wią za nie.

Pro Lo gic IIz, jak sa ma na zwa wska zu je,

ba zu je na al go ryt mach ma try co wych

sys te mu Pro Lo gic IIx. Do da je jed nak

opcję ka na łów „wy so ko ścio wych”

(he ight chan nels), po dob nie jak DSX.

W od róż nie niu od nie go de dy ko wa ne

no wym ka na łom gło śni ki po win ny znaj -

do wać się bez po śred nio po nad ko lum -

na mi głów ny mi (L/R), za pew nia jąc do -

dat ko wy – trze ci wy miar sce ny.

Ana lo gicz nie jak DSX oraz wcze śniej sze

od mia ny Pro Lo gi c, no wa wer sja IIz jest

wy łącz nie sys te mem de ko du ją cym. Nie

wy ma ga żad nych spe cjal nych na grań.

Jest kom pa ty bil na ze ścież ka mi ste reo,

jak rów nież wie lo ka na ło wy mi 5.1, 6.1

i 7.1. Po ja wia ją się jed nak pew ne ogra -

ni cze nia. Ofi cjal ny ma te riał Do lby Labs

po da je wpraw dzie, że de ko do wa ne są

ścież ki au dio z płyt Blu -ray, nie uści śla

jed nak ja kie go ty pu. Oczy wi ste jest, że

ob słu gi wa ne bę dą ścież ki Do lby Di gi tal

Plus (któ re sto su je się bar dzo rzad ko)

oraz Tru eHD. A co z LPCM 5.1 i 7.1 oraz

DTS -HD? Te dru gie na tu ral nie nie zo sta -

ną wzbogacone, zaś te pierw sze? Nie

wiadomo.

Za miast dru gich ty łów

Rów nież Do lby Labs ofi cjal nie przy zna -

je, że przed nia część sce ny jest waż -

niej sza niż tyl na. Po co więc by ło pa ko -

wać do dat ko we gło śni ki z ty łu, sko ro

lep szy wy nik moż na uzy skać, umiesz -

cza jąc je od po wied nio z przo du? Py ta -

nie re to rycz ne, bio rąc pod uwa gę fakt,

że nie za no si się na to, by stu dia pro -

duk cyj ne na gle zmie ni ły me to dę za pi su

(mik so wa nia) ście żek sur ro und.

Co za tem ro bi Pro Lo gic IIz? Al go rytm

ana li zu je ma te riał pod ką tem sy gna łów

ni sko po zio mo wych nie sko re lo wa nych

prze strzen nie, np. od gło sów pa da ją ce -

go desz czu. Za kła da, że jest to in for ma -

cja od po wie dzial na za po czu cie efek tu

wy so ko ści sce ny. Sy gna ły te, od po -

wied nio ob ro bio ne, tra fia ją do ka na łów

ele wa cyj nych (he ight chan nels). Efekt

na tu ral nie bę dzie lep szy (bar dziej wia -

ry god ny) w wy pad ku od twa rza nia ście -

żek 5.1 niż ste reo fo nicz nych.

Co z tego wynika

Od se tek użyt kow ni ków ki na do mo we -

go w do tych czas obo wią zu ją cej wer -

sji 7.1 jest nie zmier nie ni ski, co w głów -

nej mie rze wy ni ka z trud no ści umiesz -

cze nia do dat ko wych gło śni ków efek to -

wych. Nic dziw ne go, że pro du cen ci

szu ka ją roz wią zań al ter na tyw nych. Czy

jed nak pró ba prze nie sie nia gło śni ków

z ty łu na przód, po nad ko lum ny przed -

nie lub – tym bar dziej – na ze wnętrz

ko lumn przed nich zy ska apro ba tę

użyt kow ni ków? Je śli uzy ski wa ne efek ty

prze strzen ne bę dą zna ko mi te, to za -

pew ne zde cy du je się na coś ta kie go

nie licz na gru pa fa nów ki na do mo we go

dys po nu ją cych de dy ko wa ny mi po -

miesz cze nia mi. Za tem tyl ko z ich punk-

tu wi dze nia ProLo gic IIz i Au dys sey DSX

mo gą coś „wnieść do spra wy”. Trud no

bo wiem wy obra zić so bie in sta la cję

sys te mu 7.1, a tym bar dziej 9.1,

w wer sjach pro po no wa nych przez

Au dys sey lub Do lby w nor mal nym sa -

lo nie dzien nym (wy obra ża cie so bie wi -

szą ce ko lum ny?). Jak na iro nię, Do lby

Pro Lo gic IIz tra fia już do nie dro gich

am pli tu ne rów A/V, a więc urzą dzeń

de dy ko wa nych tym, któ rzy bu dżet

i za pew ne rów nież wa run ki lo ka lo we

ma ją ogra ni czo ne.

Po zo sta je jesz cze kwe stia sa mych gło -

śni ków. Nic nie wia do mo na te mat te -

go, ja kiej ja ko ści po win ny one być. Czy

tak sa mo do bre jak przed nie, czy mo że

wy star czą gor sze? Wy da je się, że w wy -

pad ku ka na łów ele wa cyj nych wy star -

czą „pisz czał ki” bez ba su, sko ro in for -

ma cja przez nie od twa rza na ma być

sub tel na. Z ka na ła mi bocz ny mi LW i RW

w Au dys seyu spra wa nie jest już tak

oczy wi sta. Tu taj po trzeb ne bę dą raczej

nor mal ne ko lum ny – naj le piej iden -

tycz ne jak przed nie lub przy naj mniej

gło śni ki spój ne bar wo wo i fa zo wo (tro -

chę tań szy mo del z tej sa mej se rii te go

sa me go pro du cen ta). A to ozna cza

znacz ny koszt w sys te mach kla sy wyż -

szej i high -end.

RÓŻNE KONFIGURACJE USTAWIEŃ GŁOŚNIKÓW W SYSTEMIE

AUDYSSEY DSX. SYSTEM 5.1 POWINIEN MIEĆ DODANE GŁOŚNIKI LW I RW ROZSTAWIONE DWA

RAZY SZERZEJ NIŻ KOLUMNY FRONTOWE. Z OPCJI KANAŁÓW ELEWACYJNYCH LH I RH NALEŻY SKORZYSTAĆ W DRUGIEJ KOLEJNOŚCI, ROZBUDOWUJĄC W TEN

SPOSÓB SYSTEM 5.1 DO 9.1. A CO ZE ŚCIEŻKAMI 7.1? TU POSTĘPUJEMY IDENTYCZNIE JAK DLA 5.1, DODAJĄC GŁOŚNIKI LW I RW (SYSTEM 9.1)

AUDIO VIDEO

45

AUDIO VIDEO

45

LW

RW

R

C

L

LS

RS

30°

30°

60°

60°

110°

110°

LH

RH

R

C

L

LS

RS

45°

45°

30°

30°

110°

110°

ELEVATION 45°

ELEVATION 45°

LW

RW

R

C

L

LS

RS

45°

45°

30°

30°

110°

110°

ELEVATION 45°

ELEVATION 45°

LB

RB

LEGENDA:

5.1 Surround

Audyssey DSX

LW

RW

R

C

L

LS

RS

30°

30°

60°

60°

110°

110°

LB

RB

LW

RW

R

C

L

LS

RS

45°

45°

30°

30°

60°

60°

110°

110°

RH

ELEVATION 45°

LH

ELEVATION 45°

System 5.1 z dodanymi

kanałami LH/RH

System 5.1 z dodanymi

kanałami LW/RW

System 5.1 z dodanymi

kanałami LH/RH i LH/RH

System 7.1 z dodanymi

kanałami LH/RH

System 7.1 z dodanymi

kanałami LW/RW