matura geografia rozszerzona 2013

( matura_geografia_rozszerzona_2013.pdf )

http://www2.extrafiles.be/hfile/matura_geografia_rozszerzona_2013#

Podobne: matura geografia operon 2014, matura probna geografia rozszerzona 2013, matura biologia rozszerzona 2017,

matura probna geografia rozszerzona 2016, matura z chemii rozszerzona 2013, probna matura geografia rozszerzona 2012,

matura probna geografia rozszerzona 2015, matura probna geografia rozszerzona 2014, matura probna geografia rozszerzona 2011,

Fotosynteza jest anabolicznym procesem biologicznym polegajacym dzieki wychwytywaniu kwantow promieniowania swietlnego przez chlorofil i

przeksztalcaniu ich energii w sile chemiczna. Energia ta pozostanie zakumulowana pod postacia wiazan sztucznych powstajacych w nastepstwie

przyswajania CO2. Komorki sprawne do fotosyntezy redukuja fita do weglowodanow.

W przebiegu fotosyntezy odroznia sie dwie fazy: faze jasna (energia sloneczna pochlaniana jest poprzez chlorofil a mianowicie w wyniku fosforylacji

fotosyntetycznej powstaje ATP, natomiast u flory wyzszych w calej tej fazie nastepuje obnizka NADP+ a, takze rozpad h2o wydziela sie tlen, powstaje

zredukowany NADPH2. ) a, takze faze ciemna (wbudowanie CO2 do zwiazkow organicznych a, takze powstanie glukozy - przebieg ten zachodzi z

wykorzystaniem energii zgromadzonej w calej ATP). Etap ciemny zachodzi w stromie chloroplastu, zwany jest cyklem Calvina a, takze polega dzieki

asymilacji CO2 do zw. organicznego. W calej etapie asymilacji CO2 pobrany przez roze do fotosyntezy jest przylaczony do 5-weglowego cukru rybulozo

1, 5 bis fosforanu. W wyniku tegoz polaczenia, czyli karboksylacji powstaje trojweglowy zw - kwas trzyfosfoglicery nowy. Rozpoczyna sie nastepny ciag,

czyli obnizki. Przy uzyciu energii asymilacyjnej ATP i NADPH2 kwas pozostanie zredukowany sluzace do aldehydu trzyfosfoglicerynowego. Aldehyd

przesadza zw wyjsciowy do syntez cukrow i innych zw organicznych, Pochodzace z 6 wytworzonych w konkretnym cyklu czasteczek aldehydu, 1-a tylko

jest zuzywana sluzace do dalszych syntez, natomiast 5 pozostalych sluzace do 3 etapu cyklu Calvina, czyli regeneracji. Z tych propozycji odtworzony

pozostanie 1, 5 bis fosforan. Fotosynteza, przebieg syntezy prostych zwiazkow organicznych (weglowodanow) sposrod dwutlenku wegla i h2o

przebiegajacy za posrednictwem wykorzystaniu energii swietlnej pochlanianej przezbarwniki asymilacyjne. Fotosynteza zachodzi wedlug

wszechstronnego rownania: szesc CO2 plus 6H2O plus energia swietlna = C6H12O6 + 6O2. Najwazniejszym barwnikiem asymilacyjnym jest chlorofil

natomiast, pochlaniajacy calkiem jasno czerwone a, takze fioletowe. Organizmy zdolne sluzace do przeprowadzania fotosyntezy okreslane znajduja sie

jako fotoautotrofy Naleza sluzace do nich roslinki zielone mieszczace w swoich komorkach pigmenty asymilacyjne i niektore bakterie wyposazone w calej

tzw. bakteriochlorofil. Glownym stanowiskiem fotosyntezy obok roslin naczyniowych sa liscie lecz tez zielone lodygi inne zielone czesci roslinki.

Fotosynteza przesadza podstawe egzystencji na Ziemi zapewniajac tlenu a, takze ogromnych liczbie zwiazkow organicznych. Fotosynteza wykonywana

jest na ladach i w calej wodach, natomiast jej skala zalezy od momentu natezenia swiatla, tresci dwutlenku wegla i zaopatrzenia w wilgoc, a takze

amplitudy temperatury otoczenia.1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej

trzeba bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego pozostanie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa boskie i

wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy podobienstwo

pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego od nich.

Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie od chwili nich

wyzwolic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli

jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest az do nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Staje sie on

rownolegle ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra

i wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala

mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie partii: osobno zlozyl

mieso i owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie odgrywaja skladac bogom.

Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem

czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu -

postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka sile jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn tworzenie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu

sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona odrzucic zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az

nareszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc szeroki kamien w gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil wrocic

do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem mogl z

synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz

piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie

wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa Niemcow. Takze

jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata zachodniego).

Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob konkretne jak

rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w jakims wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w wyniku

wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi

sie do zyjacych. Dzieki taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem

ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic

zyje. Tegoz ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera

sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w momencie wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swojego ludu, badz dobro wlasnej rodziny.

Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory odrzucic obcuje

wraz ze sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie chodzi o bitwe na smierc i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a zmienia

sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy

nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, tak jak potrzeba,

odrzucic za duzo, ale i odrzucic za malo. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy

tez historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w robieniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zwiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Europy - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow

lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien.

Lecz i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc

macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to aczkolwiek, ze

mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one dla nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich ogromna role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie miec poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu jednostek opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni miec podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru,

bez wzgledu na to, ktore z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest

wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac go. Jednakze

aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje zycie i odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi

sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem wlasnym

i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i

przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Totez zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i nielitosciwy

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W toku

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a odrzucic

krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji w

calej panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od

chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci

okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Pani jednak

uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po

jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo uchronic Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca sie po

jednej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa rozumienie

przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest az do

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy

bohaterow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. W calej tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Rozum

zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu

stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie

sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a prywatnego syna - Hajmona

i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow

bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie

decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze

urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia codziennego,

inna zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze,

oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl w calej swiat. Majatek

roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony syn wrocil az do ojca tenze

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak na przyklad

umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania

swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce

padlo na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge i wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej tresc, ktory dotyczy

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz wczesniej i

odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje tak

bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to gatunki

ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

- Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka.

To takze wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

tytanizm, odwage i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W calej swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci

ktore nadawaly sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak

ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy modne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie w polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga

o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow i

pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu

wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Ozywia sie wsrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn az do Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w calej

XVI w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami

po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane i staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga az do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do ktorej niejednokrotnie nawiazywali ludzie

sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz miast

ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez

paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu z

konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w

nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, po przybicie az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, pragnie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Ale przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - albowiem jej

klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich podopieczni, ale takze z powodu

pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa koniecznosci niesienia

jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje w swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa. Natomiast

Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna smierc,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna oryginal nie zostanie musiala tak bardzo cierpiec jak na przyklad

ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z

minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek zostal

zmajstrowany na obraz i podobienstwo Boga i dzieki temu sprawny jest odnalezc w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze

wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania wiedzy, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Trzeba przystanac na chwile i

zastanowic sie o naszej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej aktualny w nowoczesnym swieci.

Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

zycie. Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza

firma mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym ktora wage dzierzy dla faceta honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow kultu religijnego,

opartych w legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy charakter dydaktyczny. Sporzadzanie

sie oryginalnych panstw i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej

kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w

planowo wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali Stworce

w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy i raczyl dac spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej

raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. W

calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" prezentuje

dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia i

bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci i piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala

okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania az do dzis

pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, zawiera blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna

frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw powstal

sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol szeroki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi

poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do

tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie w spotkanie wraz ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i trup, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej dostatku i rozkoszy,

rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze im czlowiek minie przez zycie skromniej, ow jego spotkanie ze Smiercia

bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w pani a prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko, potrzebuje z

zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

gdyz jest maz jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow po przybyciu az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla charakter glownie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piesn cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Rys piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

dekadzie nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci az do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze o ojczyzne

trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we wszystkich nastepnych epokach literackich i

jest powiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy

poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy.

Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i

uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego

naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci

takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza,

oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i robocie na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i sprzedawac

drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac katalogow

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - zmagac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola",

po klesce Polski z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu.

O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni podreperowac bledu.

Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja

z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to wielozadaniowym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien chociazby

z radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw dla urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy

byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie".

Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji czlowieka wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie

zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Mowi za

Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni

"O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na

lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot

zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz

zmienia je, spaja rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc urywki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci ktora

na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o

prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru

umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi

rycerska az do grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy balagan). Uwazaja

przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu roznych

rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament po klesce Polakow poniesionej w

toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i tamtego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym slyszymy, przeciez Horacy w

wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz wraz

ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Praca na roli choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek natomiast jest

powodem do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Czlek zyje w wsi w calej harmonii z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, A

takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych

cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za

kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia czlowieka na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci prosto z

serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich mitologizacji i jezyk mozemy podzielic w

dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem

oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek prezentuje

Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego

istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, lecz

prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej

obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie

tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zasobne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca

- Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, oraz chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie w lewicy, czyli czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, gada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami.

Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban,

ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie

nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad

na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt

sluchajac tamtego sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza".

Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke,

prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop

snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja niedostatek

rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozemy

sie przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic. Relacja

malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia

dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem mozemy z tych przygotowanych wiosna krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i pozytek.

Beda juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek,

jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i

ludzie zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy

kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z towarami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie

sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie

strony mialy wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden z utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Przekonuje

wszystkich az do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

podtrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza

badz pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na

tych zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w planecie, zastanawiaja nad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za ksiega stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje katalogow syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z sposobnosci do gry, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk

stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie

byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby

starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez az do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w nalezytym miejscu i czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

standard – rodzaj renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Dobry ozenek,

obowiazki gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego

ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na

weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza

korzyscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie,

ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Szczegolne

znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jakas z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej inne

dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i odrzucic szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych jednostek jest zroznicowane prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Sadze ze, tenze

problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom

co typowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich

stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola

nauki i wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z

fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale

mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza spacerowac do tych odleglych w duzej mierze

kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male zasoby finansowe na progres pracowni i zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet w

utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem i panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winny sie wiazac w jakas calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, krzepy, zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, odrzucic tworza

jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie

byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odparowac

panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola az do

obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne

przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i

w calej duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu i

nienaturalne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa

podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Podczas gdy mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie

byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina.

Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi wraz ze

strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, az do miejsc gdzie

przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje

sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen - we snie

ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka okazuje sie byc szczesliwa.

Postura ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, strachu.

W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela

policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po czlowieczemu co los

czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez smierc w stulecia dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem dla prezentowania zachowan i

postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi i jest dla nich powodem

do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec

nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach potocznych

i narzeka razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka

Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku:

pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony istnienia na

wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i alians z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

chwili Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest

samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien

rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od chwili

Boga, zawadza mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz

do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stulecia,

wowczas nadal silna i znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o takich

intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak

na przyklad maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego znoju, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli w przyszlosci rzadzic

panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go i

nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa w jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga boi sie, ze fakt tenze moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych

opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza duzo pozytku, a takze dajace

satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w przyjemnym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca gry, polowania, polow, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i zbywac drozej w calej innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow w Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn ta przekazuje

przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym

sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw w tworczosc

poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej wartosci Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane i podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz

nie da sie ukryc zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia na

tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana w calej sercu

czlowieka moze byc dla niego rownolegle "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej wlasne przemyslenia i sugestie, jak na przyklad w

przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Innym jeszcze utworem

ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote sa cenne, lecz

najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do nieba, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby

posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, i stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, gwarantuje czyste

sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z uciechy

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie z zabawy

– echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w calej Piesniach

II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tamtego swiata

odrzucic zapewniaja prawdziwego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm i przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

istnienia w zgodzie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

duzego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia jak rowniez

obawy poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika

ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, podarowac sile sakralna i porzadne szczescie jak rowniez czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej

zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o

swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor i lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co zostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku rodzinnego

(Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na pieczy

/ Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu

najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, a takze calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka jego utworow

dotyczy jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla jednostki,

lecz dla wszystkich, bowiem stosowac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i prowokuja

go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad z

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Natomiast

ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie az do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i poprzednio

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a

dokladnie – poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia polski narod

od chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

chwili poczatku egzystowania naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jakis element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – kraju – mozemy tu zawrzec do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z powodow upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne

losy spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze ow latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami

ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wioski

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim przynosi radosc i

rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz odrzucic

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata

i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, iz „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zycie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, jesli

zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela i do

wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na inne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto

zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc,

ani smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate,

odrzucic zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych dla polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O

szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego

przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze

O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony.

Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych,

bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu,

odrzucic unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu i

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal

kazdy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow,

lecz mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi

wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania az do

antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu

motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

przeszlo tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbyt wielka harmonie, znajduje

ogromne wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tamtego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla duzo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej

od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest maz rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: recesja papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw, na

przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe i religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodku badan i zainteresowan;

miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu osobowosci

uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W calej mysl humanizmu

czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie

jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze w

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj los zapisany

w calej gwiazdach. Oddane jest jemu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy

mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny,

milosci dla pani a samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

sa swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana okazuje sie

byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech glownych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy interesujace

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego systemu

alarmowego obronnego kraju. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow z prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, lecz

w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty i kontaktu z natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu zyjacych. Beda oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego

istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora po stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

okazuje sie byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl inny,

glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy

odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy

skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac

przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z

czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, skromniej przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal maz o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurtu i postac uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, lecz mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony i pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc

az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 partii dosc detalicznie opisujacych wczesniej obustronne przyrzadzania, a potem bardzo

starannie, dzien po dniu wypadki pamietnej batalii, az do poczatku ukladow i zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do

opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke

jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde

wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia

w nich zywy obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia dane o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od czasu

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj gry

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego i wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w calej

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie

byc porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jak piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, im skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala ogromna wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie takze sarmackim od chwili slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski i

zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult

zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska

przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki mieszcza okres sluzby wojskowej. Zostaly

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza

ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal

lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory postaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, oraz mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta w

calej wojsku wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa polskiego, ktore

chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy pilnuja o osobiste

dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje osobiscie dla

siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

proces bitwy i rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym podlozem poznania jednostek i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza mu pragnienie zdobycia lupow, a odrzucic

milosc az do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic

chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu.

Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci opisuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor

uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest

troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne

dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich wplywu na zycie polityczne w

calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem.

W celu walki z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz

rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

calej tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie,

zbytnio mlody wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja

sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze tym sposobem Krasicki ukazuje

zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej, oraz

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna

- wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwyczajne cechy Polakow,

ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i pogladow

spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana byla w

calej sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji widac najwyrazniej w calej satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i

obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mogl pomiescic i na

widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. W calej sposob zartobliwy autor wymienia rozne

ludzkie wady, zachowujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w

niewoli i odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem mlodego. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie az do niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie w fakt, ze powstala ona po pierwszym rozbiorze Naszego kraju,

moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, takimi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie dominuje

ustawa silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta,

ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i w calej lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w calej Boga i

smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze niejednokrotnie

teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem ziemia w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i zaprezentowane

konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski o kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna zdatnosc obywatela.

Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

ludzie.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter swietny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana okazuje sie byc

w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome publiczna

jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie konkretnych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady

jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego

zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Naszego kraju, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z

pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala

na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego niedostatek

zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory

roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie,

ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie

odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano az do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji i

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, pisza o klopotach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 rok zalozono

w Warszawie pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie

trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna aranzowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, ow zas

pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala

sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne sa dobre lektury dlatego w calej 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i

podnioslym pomyslem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed

chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od chwili wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca caly narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie

dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w imie szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl w calej

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac replika na watpliwosc dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady tych ludzi zostaly

jedna z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje liderow. Wynik glosowania,

ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem w calej

dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic go

( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne,

okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie katalogow smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza,

ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi az do grobu, w calej ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To

symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

maz do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie i budzic az do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie

przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona

za sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu tamtego nie mozna

uzyskac ale mozemy don starac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty idealne. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie az do hostii. W calej

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wielkich ludzi, odrzucic doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi pokryc koszta kazda

osobowosc za swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic caly narod, anizeli ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater o

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

zaznacza kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―..

W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz

poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi, by

zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie

od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko

podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera duzo aluzji i

mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie pod Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego brak. Poeta nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom

smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie

dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z polaczeniu naocznych

swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze

odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei,

ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic z nich i

samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

nowego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego,

bo taki fakt rowniez opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze arystokracja

jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie