jak dziala bateria podtynkowa

( jak_dziala_bateria_podtynkowa.pdf )

http://www.plikor.co.pl/plik/?d=jak_dziala_bateria_podtynkowa#

Podobne: jak dziala test narkotykowy, jak dzialaja testy narkotykowe, jak dziala naped cd rom,

jak dziala internet cdma, jak to dziala lista odcinkow, jak dziala granat blyskowy,

jak dziala test ciazowy, jak to dziala karta rowerowa, jak dziala 1 podatku,

praca w zalaczniku1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie a,

takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie musi spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali dywanom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie

maja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo

ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze ma taka sile jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog podarowal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do was cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki kamien na gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

wraz. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki sposob

mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i azeby nie schodzil zbyt

skromnie wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona przez

nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal

Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 4 miesiace w roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka otoczenia

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne oraz

kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

mysli w takim wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

mozna w pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem

najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka w celu nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek wychodza w

wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w sobie sa

niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wybrania. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona Kreona odbiera

sobie zywot. Kreon, nieustannie stawiany w momencie wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania na polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie rozchodzi o bitwe na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a przeksztalca

sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin

swojej pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy owe wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, trzech miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos cudownego, a ow kredyty

prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych

ludzi. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system ceny, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie

dwoje najmlodszych. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo

krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednak i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit nasz przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone,

na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 4 miesiace w roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie srodek

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny a, takze duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dawny one na rzecz nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

ceny przeciwstawnych ale jednakowo waznych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru, pomijajac fakt, ktore

z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za

strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata,

chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje zywot i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny.

W trakcie konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

aby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie

demokracji w panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy

od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z

postaci okazuje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb

Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak mniema, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu.

Ma w celu wyboru obie mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze

zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz

niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, iz racja okazuje sie byc po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc

pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie

fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma

pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie

jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po 1 ze

witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca

swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest w celu Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, zalety. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle wydarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz

eposu okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla

sie na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role

kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego

wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski chwatow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a osobistego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje

sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza)

jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a,

takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego koloryt

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, a gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy

skruszony synek wrocil w celu ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory to byl jak umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac innym

osobom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge a, takze wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami.

Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory

tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie

to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na dzis dzien

samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie je badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

faceta sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu.

Pelni na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce wybiera

wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

ktore nadawaly sens swoim zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i odnajdzie sie na biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby

tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

modne i uznawane w konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na polu a, takze niedlugo

bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jak powinien ochronic sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby

tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w kosciele

lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Budzi

sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej

wielokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym

dowodem na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, na przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Ale przede wszystkim podsluchujemy tu

placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada wlasny bol.

Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miescie,

postrzegana przez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - poniewaz jej wlosy sa

obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z

podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich najmlodszych, ale rowniez z powodu calego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz rowniez

przyjmuje na swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza

ja w celu szalenstwa. Z kolei Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja,

ze ow jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie pozostanie musiala faktycznie

cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie

byc refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa

za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony kontrast

z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlek

zostal stworzony na obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odszukac w sobie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy nasze

czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba przystanac na krotko i

rozwazyc o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej istniejacy w dzisiejszym swieci. Glownymi

zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze,

czyli nasze zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak

nasza firma mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage ma dla faceta honor, ktory

to we wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych na legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy

koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach badz w

specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

w Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly

to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej w celu glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl dac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej walki. Po utworze objawia sie

dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci

rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w stanie dac

czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas jej

powstania w celu dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Matki Boskiej z prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny

do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

narodzil sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony w utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

zasada, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i rozmysla poetow, znajduja

sie one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - raczej

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial ludzi do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala

w celu tzw. spraw ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie na spotkanie

wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych w

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze dywanom czlowiek minie przez zywot

skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby wszechstronne:

o wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony,

bicie go przez zydow na przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter glownie

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piesn cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

zasady budowy). Rys piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Narasta czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci w

celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie

mogily ) a, takze nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza

o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje

we wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze

dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac sie z przykrymi

na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet

ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, nawet

osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje sobie nim na

stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy

a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl wlasne

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

pozostalych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i zapewnia

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a, takze sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina

jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni zreperowac

bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed

rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia

w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac

na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i wladza panstwa pozostaje

w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlek powinien nawet z rozkosza

umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw na rzecz urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po

temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc duchowa

a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzyki, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki

wyrazanej przez Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten objawia sie w piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a,

takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych

propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad

rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc urywki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie

wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodz rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne szczegoly, ktore pomimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy wykonac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osoby ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli racja i z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo ma czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek zas jest

motywem do pychy. Po robocie mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje na wsi w harmonii z przyroda. Na

rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia

jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace z zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic na dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan

z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa odczucia,

szczescie a, takze nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje

zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem za sprawa tego postepowaniu

wszyscy wraz z ksiedzem nie znajda sie na lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje

wciaz ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi

na temat odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow,

jeden okazuje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia.

Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im

to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu

zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo a, takze Pan a,

takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop

okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa

zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Po mlodosci

wskazuje cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, a jezyka mozemy sie przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem

a, takze ozenic. Relacja malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas

roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem mozemy z tychze przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki.

Latem gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze

lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy

daja finalnie pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo podobnie u handlarza

sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej strefie drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

utwor oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi na temat tancu a,

takze radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic

sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji znajdujemy echa ideologii epoki.

Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka

psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze

bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne

humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie, zastanawiaja morzem

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski

przypomina dwie postury charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy

najwazniejsze okazuje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do rozrywki, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w

poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. Po „Piesni na temat

cnocie― poeta stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie

od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem,

aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada

piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem

roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego,

ktory to brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i

flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – rodzaj

renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje

tezyzna fizyczna za pewna z najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zywot w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych ceny w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia powinno sie zyc wedle natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest zroznicowane prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz

mieszczan. Rozmyslam ze, nasz problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze

bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu

sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone.

Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa

nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal z

dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci czesto musza

isc do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly maja zazwyczaj nazbyt male fundusze na postep pracowni a, takze zakup obslugi

naukowych, nieraz nawet na utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie

pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem a, takze panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

musi byc legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy przepis prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach, w

ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie opieki

nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo

kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje sie

byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie wiazac w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek, moce, zdrowie, fuks, a

nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy

dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego.

Heretycy nie potrafia nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do

wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na rzecz porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace

sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i w

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i

nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze

„koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace

w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad powszednich ludzi. Aczkolwiek mnich

tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt

swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo w odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

a, takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie, rownoczesnie chce

dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, w celu miejsc w ktorych

przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie

byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen - we

snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka okazuje sie byc szczesliwa.

Postawa ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie zywot Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

przez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela

policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po czlowieczemu

co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w stulecia dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czestokroc

tlem na rzecz prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi a, takze jest na rzecz

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie sprawa, ale srodek, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i narzeka razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w trzech sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka

od momentu Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan autora ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas wciaz silna

a, takze znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci zbyt

losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa a,

takze obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego wysilku, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem was, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaszokowac wroga, naruszyc

go a, takze nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka kara [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jak sa na jego czele powinni dawac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, iz fakt nasz moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zyciu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego, przynosza

mnostwo pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego przez caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow

a, takze warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i zbywac drozej w innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel owego

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej wlasne przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier. Piesn ow

przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym

sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Obszerny wplyw

na tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane a, takze podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek

nie da sie ukryc zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na nasz temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu jednostki moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc zwykle wsrod

owczesnej szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na temat spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej wlasne przemyslenia a, takze sugestie, jak w przyszlosci

wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic

wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym jeszcze utworem

ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne,

ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina.

Liryk opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie na

swiecie w poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy stale

znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i aby

posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby chwytac dzien,

a, takze stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― miala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z zasadami cnoty, zapewnia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest

wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim

nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w korzystaniu

z rozumu, ale i takze w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, ale tez wizja

czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, dawac sile sakralna i stale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie na tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy

tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta

na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor a, takze lasow,

stworzona w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i

rownolegle ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Aktualnie zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow a, takze zagadnien z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, a takze calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka na rzecz jednostki,

lecz dla wszystkich, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie 20 wersach w lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i naklaniaja go w celu

kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem drzemac

trzezwo, a wstane wciety. ― Fraszka ta ma na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie

zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne

zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem nasz, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac

na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

autentycznej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w

walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla spraw

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

iz i poprzednio szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie – wysilku

w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od momentu

poczatku istnienia naszego was, ale badz takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie jeden

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ciala – kraju – mozemy tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z mitologii

a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

ludzkie nie jest mnie obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan;

od momentu patriotow zaczynajac, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim

zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, sadza egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim

polu, robota nie jest wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza...

Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to

tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez

opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela a, takze do

powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo

prosto zapamietac, bowiem dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu

oraz starosc, oraz smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na rzecz

polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych a, takze nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja jak chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu

a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych.

Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug

regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka harmonie, znajduje

ogromne wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow panowania

Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie

poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila do

szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w glowny punkt badan a,

takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Po

mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

w Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj los zapisany w

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo badz pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie wydane

w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

zmniejszenie krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob oczywisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny,

milosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie

na sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni znajduja

sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy

interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedostatek stalego ukladu obronnego

kraju. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka

i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, ale

w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym krajobrazem

kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu na rzecz prostoty a, takze kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne ma ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest

ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, skromniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego koloryt skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego wzoru i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie ma.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, ale mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w bitwie pod spodem

Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych najpierw obustronne

przyrzadzania, a nastepnie bardzo starannie, dzien na dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania prac wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale

walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy

odwrocic na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

na rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z

wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z

sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w

uczuciach. Idea ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zamknac w wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na zywot umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie rowniez sarmackim od momentu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

uprzejmy i byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska

przesadza przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim.

Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno - religijnej

Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym

aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Tej pamietniki mieszcza okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696 "Moralia", w

1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy

dbaja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje czysta dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w

1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim

pomoc w zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac

sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w nich opinii, bolesnej zadumy

i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym

podlozem poznania ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach

wojennych. Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy

Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu

walki zapewnia mu szwung zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich,

ktore byly wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow

rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej

doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na

uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany.

W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza

czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan

rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne.

Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich wplywu na zywot polityczne

w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Az do walki z nimi uslugiwaly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja obraz zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki

tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem,

lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w

tytule, a przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, nazbyt mlody wiek,

zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie

okazuje sie byc atakiem na sarmacje, na jej usterki i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwyczajne cechy

Polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod spodem lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja

V. w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku

mogl pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem na jedna z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem przewazajacy, wazny wlasciwie dla kazdej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego.

Jednak stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie na fakt, iz powstala ona po pierwotnym

rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal ludzi naturalne,

owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja okazuje sie byc po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Gdy

pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w lesie", a nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem ziemia w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski na temat kraj, z leku poprzednio

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow

prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza w celu upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia silna i

wyzwolona z pod spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie,

iz Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

wydac corke przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc;

Krasinski prezentuje jego niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta;

podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna bez watpienia

niezle zyskac; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje

finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie

niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas

Stanislaw Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma

szla ku ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju.

Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na

fallusa Szkole Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala

gruntowna a, takze wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec terazniejsze i roznorodne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt,

felieton, dokument, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego

szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany przez 21 lat. Z

inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla

faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala

KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita

na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie (

Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu

nauki potrzebne znajduja sie dobre lektury dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie

opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich udzial

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od momentu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn

na czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

milosc, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony

na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci

jego katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza,

dokad uczestniczyl w wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki pragnal dac

odpowiedz na testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tychze ludzi byly jedna z

przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje przywodcow.

Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Wolno zatem w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz

uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub

stanowiska pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po

smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada organizmu

bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna bedzie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona przez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu

owego nie mozna dostac ale mozemy don dazyc. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc porownanie w celu hostii.

Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w tamtym miejscu

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej

tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu ogromnych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna odmiennosc,

oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np.

elem. liryczne: ogromne monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w

charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a

wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym

najezdzca przez kompletny narod naszego kraju oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze

Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne moce i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez

owijania w bawelne do powstania, zawiera mnostwo aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod spodem Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom

smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w powstaniu, a wiec identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie ma

prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku

do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac

wiadomosc z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie

zaakceptowac kpic z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za egzystencji zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie