T

EMATY DO OPRACOWANIA PRZED EGZAMINEM

–

J

ANINA

M

ACIEJCZAK

(2005/2006)

1. Dlaczego psychologia jest nauką?
Ponieważ psychologia posiada:
a)

obiekt badawczy (człowiek),

b)

własny język

c)

metody badań

2. Funkcje i warunki uprawiania nauk szczegółowych
Psychologia naukowa spełnia trzy funkcje:

a)

deskrypcyjną (opis zjawisk i faktów)

b)

eksplanacyjną (wyjaśnia zjawiska i fakty w kategoriach teorii psychologicznych)

c)

prognostyczną (przewidywanie rozwoju danego zjawiska)

Warunki aby psychologia była nauką:

a)

musi mieć swój przedmiot (natura ludzka, osobowość, zachowanie)

b)

musi mieć specyficzne metody badań

c)

musi mieć własny język

3. Co różni psychologię naukową od innych psychologii
Psychologia naukowa musi spełniać trzy kryteria (J. Strelau, K. Ajdukiewicz):
a)

intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego – musi być zrozumiały dla każdego

b)

intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego – każdy musi móc go
powtórzyć

c)

racjonalne uznanie przekonań – każdy badacz powinien z dużą ostrożnością wypowiadać się na
temat rzeczywistości na podstawie badań

4. Na czym polega istotność w psychologii?
Poziom istotności dotyczy ryzyka popełnienia błędu, jakie jesteśmy skłonni ponieść, wyciągając
wnioski z naszych danych. Jeśli o wyniku mówi się, że jest istotny na poziomie 0,05, oznacza to, że
prawdopodobieństwo błędu wynosi 5 na 100. W większości badań psychologicznych stosuje się
poziom 0,01 lub 0,05, chociaż w szczególnych wypadkach mogą by ć wykorzystane inne poziomy
istotności.

5. Co to jest test psychologiczny?
Jest to specyficzna procedura diagnostyczna. Jest zbiorem różnych zadań, pytań, rysunków, słów,
symboli, które stanowią próbę umożliwiającą, na podstawie ich wykonania, wnioskowanie o
zachowaniach osoby badanej w sytuacjach pozatestowych. Procedura stosowania testu jest
wystandaryzowana i zobiektywizowana. Posiada wysoką rzetelność, wysoką trafność, normy i jest
przeprowadzana w standardowych warunkach.

6. Co to jest kwestionariusz (zalety i wady)?
Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości, wykorzystującą samoopis
w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub
jednowyrazowych określeń. W oparciu o zobiektywizowane oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza
wyników ilościowych, posiadających pożądane własności psychometryczne, to jest rzetelnych i
trafnych oraz podlegających normalizacji.
Zalety kwestionariuszy:

a)

możliwość ilościowego pomiaru różnych funkcji psychicznych ( pamięci, uwagi,
sprawności myślenia, zdolności, inteligencji, cech osobowości itp.);

b)

uzyskany materiał umożliwia dokonywanie jakościowej analizy różnych funkcji
psychicznych;

c)

wynik testu jest obiektywny, nie zależy od oceniającego i jego osobistego stosunku do
osoby badanej;

d)

umożliwiają szybkie przeprowadzenie badań i obliczenie wyników;

e)

są metodą praktyczną, ekonomiczną i wygodną w stosowaniu

f)

jest metodą nieinwazyjną – jedynie jego niewłaściwa interpretacja wyników może być
potencjalną szkodą dla osoby badanej, a nie sama procedura badania czy zbierania danych

Wady kwestionariuszy:

a)

ujmują osobowość jako zbiór niezależnych od siebie składników, podczas gdy są one
powiązane

b)

nie wyjaśniają genezy ludzkiego zachowania i ograniczają się do opisu pewnego stanu
rzeczy

c)

wynik badania testowego świadczy jedynie o aktualnym poziomie rozwoju danej
dyspozycji, zaś przewidywania odnośnie przyszłości mogą być zawodne

d)

badając tym samym testem kilkakrotnie tę samą osobę, uzyskuje się różne wyniki (szereg
czynników wpływa na nie modyfikująco)

e)

wyniki, szczególnie testów zdolności, mogą być modyfikowane kulturowo i etnicznie

f)

krytykowane jest przecenianie roli testów i uznawanie ich za podstawową metodę
diagnostyczną.

7. Różnice między ankietą a kwestionariuszem

Ankieta

Kwestionariusz

Zbiór specjalnie dobranych pytań, na które badany udziela odpowiedzi. Na podstawie analizy
ilościowej i jakościowej odpowiedzi możemy wnioskować o pewnych właściwościach
psychicznych osób badanych. Oba te narzędzia posiadają:
1.

instrukcję, w której określa się cel badań

2.

wstępne pytania informacyjne (dane personalne)

3.

pytania właściwe

służy do badań masowych o charakterze
ilościowym

służy do badań indywidualnych i grupowych

może dotyczyć wielu problemów
jednocześnie

bada jeden aspekt, np. osobowość,
inteligencję

odpowiedzi najczęściej mają charakter
otwarty (badany odpowiada swobodnie)

odpowiedzi najczęściej mają charakter
zamknięty (badany ma określić występowanie
lub nasilenie zjawisk/zachowania)

8. Na czym polega metoda introspekcji?
Badanie poprzez wgląd w siebie, np. zapiski stanów emocjonalnych w jakich się człowiek znajduje
prowadzone przez niego samego, autoanaliza, metoda propagowana przez Freuda. Pozwala na
bezpośrednie poznanie i opisywanie własnych świadomych przeżyć lub doznań psychicznych.

9. Co to są zmienne: zależne, niezależne, pośredniczące?
a)

zmienna zależna – zmienna, którą badacz chce wyjaśnić.

b)

zmienna niezależna – zmienna wyjaśniająca, tj. zakładana hipotetycznie przyczyna zmian
wartości zmiennej zależnej.

c)

zmienna pośrednicząca – zmienna pośrednicząca pomiędzy zmienną niezależną a zmienną
zależną. Zmienną niezależna wpływa na zmienną zależną poprzez zmienną pośredniczącą.

d)

zmienna warunkowa – warunek konieczny istnienia związku pomiędzy zmienną niezależną i
zmienną zależną.

10. Na czym polega trafność wewnętrzna i zewnętrzna testu/kwestionariusza?
Trafność (zgodność) wewnętrzna inaczej treściowa lub logiczna testu charakteryzuje się tym, że nie
ma innego kryterium poza wynikiem ogólnym samego testu. Może polegać na porównaniu
odpowiedzi w każdym pytaniu osób z najwyższymi i najniższymi wynikami lub poprzez korelację
wyników w podtestach z wynikiem ogólnym. Jest miarą jednorodności testu.
Trafność zewnętrzna to np. trafność kryterialna (diagnostyczna i prognostyczna) oraz teoretyczna.
Opiera się ona na porównaniach do kryterium lub ustalenia zgodności z reprezentowaną teorią.

11. Jakie cechy odróżniają test psychologiczny od innych metod stosowanych w psychologii?
Test/kwestionariusz psychologiczny posiada:
a)

autora (także autora adaptacji)

b)

podręcznik testowy

c)

pomoce testowe (arkusze pytań i odpowiedzi)

d)

podlega ochronie prawej (prawa autorskie)

Inne metody nie posiadają tego co wymienione powyżej.

12. Jakie są metody oceny rzetelności testu psychologicznego?
Istnieje 6 empirycznych metod ustalania (szacowania) rzetelności testu.
a)

Metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem (test –retest reliability)
– ocenia się wartość współczynnika korelacji. Istotny w tym przypadku jest upływ czasu
między jednym a drugim badaniem.

b)

Metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) – parallel –tests method. W
tym celu należy sporządzić dwie najbardziej zbliżone (równoległe) wersje testu – stad nazwa
metody. Musi być podobieństwo pod względem treści pozycji, jak i charakterystyk
psychometrycznych (trudność, wariancja). Współczynnik korelacji wyników obu testów
„równoległych” jest traktowany jako współczynnik rzetelności.

c)

Metody oparte na porównaniu części (połówek) tego samego testu (split-half reliability), np.
połówki obejmujące pozycje parzyste i połówki obejmujące pozycje nieparzyste. Jedna z
popularnych technik obliczania współczynnika rzetelności tą metodą jest metoda Spearmana i
Browna. Ale tą metody nie można stosować (obliczać współczynnika rzetelności) przy testach
szybkości tzn. gdy w teście stosuje się limit czasu, ponieważ wtedy nie wszystkie osoby
udzielają odpowiedzi na wszystkie pozycje testu.

d)

Metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testu (internal reliability) -
korelacja każdej pozycji testu z ogólnym wynikiem testu ( lub korelacja skal testu z ogólnym
wynikiem testu). Metody szacowania (obliczania współczynnika korelacji ) to alfa Cronbacha ;
lub Kudera – Richardsona.

e)

Metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu. W tej grupie
poleca się metodę Spearmana – Browna, opartą na średnie korelacji pozycji testu z jego
wynikiem ogólnym.

f)

Grupa metod opartych na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych, którzy oceniają
przydatność poszczególnych pozycji do pomiaru danej zmiennej. Warunkiem włączenia danej
pozycji do testu jest uzyskanie wysokiej zgodności między sędziami. Mierzy się ją za pomocą
współczynnika zgodności sędziów kompetentnych W- Kendalla.

13. Przedmiot obserwacji
Obserwacja to zamierzone spostrzeganie i rejestracja zachowań aby odkryć i zdiagnozować jakieś
zachowanie, zjawisko. Musi być zamierzona i musi dążyć do maksymalnej obiektywności.
Przedmiotem obserwacji jest człowiek lub zwierzę. Najczęściej obserwuje się dzieci w ich
ś

rodowisku naturalnym. Przykładem obserwacji u dorosłych jest analiza stanowiska pracy.

14. Zalety metody obserwacji
a)

jest podstawowym a często jedynym sposobem poznania ludzi, z którymi trudno jest nawiązać
kontakt

b)

bez niej nie można przeprowadzić eksperymentu

c)

jest cennym źródłem dodatkowych informacji uzyskanych w trakcie przeprowadzenia rozmowy
psychologicznej

15. Analiza wytworów działania.
Jest to metoda polegająca na badaniu np. stanu psychicznego pacjenta poprzez jego rysunki –
rzutowanie myśli i przeżyć. Przyczyniła się do opracowania projekcyjnych testów.
Są cztery dobre testy:
a)

dla dzieci (głównie):

−

test rysowania ludzkiej postaci

−

test domu

b)

dla dorosłych (głównie):

−

test drzewa

−

test rysunkowy Wartegga

16. Co to są badania eksploracyjne?
Są to badania mające na celu poznawanie nowych płaszczyzn badawczych?

17. Co to są badania korelacyjne?
Użyteczność testu lub skali określa się liczbą empirycznie potwierdzonych relacji między wynikami
a zachowaniami pozatestowymi. Wyniki jednej skali czy też baterii takich skal „wyjaśnia się” przez
wskazanie współwystępującego z nim zbioru behawioralnych korelatów.

18. Cele badań diagnostycznych.
Cele mogą być: zewnętrzne (ze skierowania) i wewnętrzne (z potrzeby) oraz selekcyjne
(zakwalifikowanie zjawiska np. czy człowiek nadaje się do danego zawodu) i interwencyjne (w
psychoterapii, dla pomocy prawnej).

19. Etapy procesu diagnozowania
Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obejmuje kilka etapów:
a)

opis stanu rzeczy (polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku
do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich)

b)

ocena stanu rzeczy (zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w
związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których
określamy stan za prawidłowy lub nie.)

c)

konkluzja oceniająca – dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do
opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lub brak potrzeby podjęcia dalszego
postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.

d)

wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy – szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy.

e)

postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym – etap ten polega na wysunięciu projektu
zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.

f)

stawianie hipotez.

20. Jakie metody zalicza się do swobodnych technik diagnostycznych?
a)

obserwacja psychologiczna

b)

wywiad psychologiczny

21. Jakie metody należą do standardowych technik diagnostycznych?
a)

obserwacja psychologiczna

b)

wywiad psychologiczny

c)

analiza wytworów działania

d)

eksperyment psychologiczny

e)

testy

f)

kwestionariusze

g)

techniki projekcyjne

22. Modele diagnozowania
a)

diagnoza kategorialna (przyporządkowująca, typologiczna) – polega ona na przyporządkowaniu
danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku. Jest to wstępny etap o
zadanie każdej diagnozy.

b)

diagnoza genetyczna – polega na ustaleniu źródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego
przyczyn pierwotnych i wtórnych.

c)

diagnoza funkcjonalna – polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu
z różnymi sterami aktywności xW i grupami społecznymi.

d)

diagnoza fazowa – polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości, uchwyceniu
dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy.

e)

diagnoza prognostyczna – polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej
rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków, które
mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu.

diagnoza pełna – obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy
diagnoza cząstkowa – obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).

23. Czym różni się wywiad psychologiczny od rozmowy?
Wywiad to często rozmowa mające na celu zdobywania informacji o danym człowieku. Jest
nazywana rozmową psychologiczną. Jednakże wywiad to niesymetryczny układ między osobą
diagnozowaną a diagnostą. Więcej powinien mówić diagnozowany. Diagnosta powinien słuchać a
diagnozowany mówić.

24. Rodzaje wywiadów psychologicznych
a)

ustne (swobodny wywiad) i pisemne (ankieta, kwestionariusz);

b)

skategoryzowane (czyli tzw. kwestionariuszowy, gdy respondent odpowiada na pytania
zadawane przez badacza, badany nie może zmienić słów użytych w określonych pytaniach) i
nieskategoryzowane (jest to wywiad prowadzony w sposób swobodny, wywiad ten nie pozwala
na uzyskanie danych porównywalnych czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwia
zebranie tych danych, które ukazują okoliczności i uwarunkowania kształtowania się
określonych opinii i postaw poszczególnych respondentów);

c)

jawne i ukryte;

d)

indywidualne (prowadzone z jedną osobą) i zbiorowe (prowadzone z większą ilością
respondentów przy ich jednoczesnym uczestnictwie);

e)

panelowe

f)

o danej osobie i z daną osobą

g)

w warunkach sztucznych (gabinet, szpital) i naturalnych (szkoła, wywiad środowiskowy)

h)

diagnostyczny i terapeutyczny (inaczej korekcyjny)

25. Techniki prowadzenia wywiadu
a)

Przygotować zakres treściowy wywiadu.

b)

Ułożyć plan wywiadu oraz listę pytań.

c)

Stworzyć właściwe warunki zewnętrzne - nastrój do swobodnej rozmowy.

d)

Nawiązać kontakt psychiczny z badanym - okazując gotowość do słuchania.

e)

Umieć wsłuchiwać się w problemy badanego.

f)

Objaśnić cel rozmowy.

g)

Formę pytań i sposób wysławiania się dostosować do poziomu badanego.

h)

Mówić jasno i prosto, zrozumiale.

i)

Wykazywać cierpliwość i takt.

j)

Nie zawstydzać badanego,nie ironizować, nie moralizować.Nie upokarzać. Nie wzbudzać obaw
i niepokoju.

k)

Zachęcać do szczerych i bogatych wypowiedzi.

l)

Utwierdzać badanego, że ma się zrozumienie dla jego problemów.

26. Elementy opinii/orzeczenia psychologicznego
a)

dane wstępne o kliencie

b)

dane o jego problemie

c)

dane biograficzne

d)

opis zachowania i sytuacji

e)

dane o środowisku życia i działania

f)

dane z badań testowych i wnioski

g)

opis zaburzeń, hipotetyczne wyjaśnienie mechanizmów i etiologii oraz patogenezy,
charakterystyki podmiotowych i środowiskowych zasobów

h)

wnioski ogólne i wskazania do interwencji selekcyjnej lub pomocnej

27. Podział metod psychologicznych i kryteria podziału
a)

metody jakościowe:

−

dialog hermeneutyczny (odkrywanie przez rozmowę, co jest dla badanego ważne)

−

metoda autobiografii (przegląd życia dokonywany przez badanego)

−

portret psychologiczny (sam badany nakreśla jaki jest)

−

metoda psychobiograficzna (rejestr zdarzeń przez psychologa i ich interpretacja zgodnie z
teoriami psychologicznymi)

−

studium przypadku (analiza indywidualna, ma kliniczny charakter)

b)

metody ilościowe (np. testy inteligencji – nie wymagają interpretacji), ich wyniki są podawane
na czterech skalach

28. Na czym polega eksperyment laboratoryjny?
Eksperyment laboratoryjny i aparatowy prowadzony jest w warunkach laboratoryjnych i/lub z
użyciem specjalistycznego sprzętu. Nalezą do nich min.:
a)

Eksperyment psychofizyczny (bada proste procesy np. wrażenia);

b)

Eksperyment psychofizjologiczny ( bada zmiany fizjologiczne występujące podczas procesów
psychicznych tzw. koszty psychofizjologiczne);

c)

Eksperyment introspekcyjny(warunki eksperymentu powodują wystąpienie określonych
przeżyć, co pozwala na dokonanie ich analizy introspekcyjnej);

d)

Eksperyment behawiorystyczny (przedmiotem badania są obiektywne fakty w zachowaniu).

29. Co to jest eksperyment naturalny?
Jest to eksperyment polegający na tworzeniu naturalnych sytuacji, wywołujących wystąpienie
badanych czynności, co pozwala na prowadzenie obserwacji i umożliwia dokonywanie pomiarów
zachowania się, np. dziecko w rodzinie. Bada np.: warunki zawodowe, warunki naukowe lub inne
warunki. Prekursorem eksperymentu naturalnego był A. Łazurski

Istnieje również eksperyment polowy – jest to eksperyment naturalny, ale uwzględniający szeroki
kontekst obszaru społecznego.

30. Zalety eksperymentu
a)

można wywoływać zamierzone zachowania

b)

daje możliwość bardzo precyzyjnego pomiaru (ilościowego)

c)

daje szansę wielokrotnego powtarzania

d)

można modyfikować warunki

e)

dobra kontrola bardzo wielu zmiennych

31. Różnice między metodą testu a eksperymentu
Eksperyment laboratoryjny wykorzystywany jest głównie dla celów naukowych, natomiast badanie
testowe znajduje praktyczne zastosowanie. Zadaniem badań eksperymentalnych jest naukowe
poznanie prawidłowości kierujących ludzkimi działaniami, natomiast badań testowych –
dokonywanie pomiarów indywidualnych różnic między ludźmi, celem ich praktycznego
wykorzystania w różnych dziedzinach działalności życiowej.

32. Właściwości skal pomiarowych.
a)

nominalna – jakościowa; określa daną cechę, nie można dokonywać na niej matematycznych
działań, np. kolor oczu

b)

porządkowa – określa nasilenie danej cechy, (jest mi często smutno, jest mi czasami smutno),
odległość pomiędzy cechami następującymi po sobie jest niesprecyzowana, nie można
dokonywać na niej matematycznych działań, np. kwestionariusz Becka (kwestionariusz stopnia
depresji)

c)

przedziałowa (interwałowa) – należy na wstępie udowodnić, że pomiędzy poszczególnymi
cechami występuje dokładnie taka sama odległość (różnica), np. 0, 1, 2 ... miedzy 0 a 1
odległość jest dokładnie taka sama jak między 1 a 2 czy 6 a 7

d)

ciągła (ilorazowa) –można dokonywać na niej matematycznych działań,, np. skala wzrostu. Nie
wszystkie skale ciągłe są ilorazowe, np. Skala Celsjusz. Skale ilorazowe to takie, które maja
absolutne zero.

33. Na czym polega metoda sędziów kompetentnych?
Metoda sędziów kompetentnych zwana również metodą Thurstone’a polega na tym, że pewną
liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś dziedzinie np. w sprawach
Kościoła. Np. stwierdzenie takie może brzmieć: Do Kościoła chodzą przeważnie ludzie starzy.
Zadaniem sędziów jest ocenienia stwierdzenia i określenie w jakiem stopniu wyraża ono pozytywną
lub negatywną postawę względem przedmiotu (Kościoła). Wyrazem tej oceny jest umieszczenie
każdego ze stwierdzeń na skali 11-stopniowej (od postawy negatywnej przez neutralną do
pozytywnej). Oceny różnych sędziów będą przy tym różne. Następnie dla każdego stwierdzenia
oblicza się wartość średnią, która określa jego miejsce na skali oraz odchylenie standardowe, które
traktuje się jako indeks jednoznaczności tych stwierdzeń. Spośród stwierdzeń znajdujących się
obok siebie wybiera się, które mają najmniejsze rozproszenie (z reguły około 20.). Stwierdzenia te
stanowią narzędzie pomiaru, którym można posłużyć się w kwestionariuszu, zwykle jednak bierze
się pod uwagę tylko te, z którymi respondent się zgadza. Respondent proszony jest o wyrażenie
opinii – czy zgadza się z określonym stwierdzeniem czy też nie. Z wartości liczbowych uzyskanych
przez te stwierdzenia poprzednio oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem postawy
respondenta względem przedmiot (Kościoła).

34. Z jakich statystyk korzysta się przy ocenie sędziów kompetentnych?
Miarą rzetelności obserwatorów (sędziów kompetentnych) jest stopień zgodności między nimi.
Określa się go wyliczając jego procent lub korelację w zależności os sposobu pomiaru i zapisu
zachowania. Stosuje się r Pearsona oraz W- Kendalla

35. Na czym polega kulturowa adaptacja testów/kwestionariuszy?
Współcześnie zwraca się uwagę, że test psychologiczny nie może być interpretowany poza
kontekstem kulturowym, w którym został skonstruowany. Są pytania, skale wartości, testy
uzdolnień mocno obciążone czynnikiem kulturowym. Poza tym testy uzdolnień, zainteresowań,
wiadomości szkolnych zawsze są trafne tylko do określonego przedziału czasu. Pozycje testowe
starzeją się. Np. Skala Inteligencji dla Dorosłych Wechslera powstała w 1939 roku i była
dwukrotnie modyfikowana (1955 i 1981). Kultura tak samo podlega zmianom jak człowiek. Dobry
test musi być modyfikowany.

36. Zmienna aprobaty społecznej – kontrolować czy wykorzystywać?
Inwentarze samoopisowe są szczególnie narażone na świadome fałszowanie faktów. Osoby badane
rozpoznają niektóre z pozycji testowych jako bardziej pożądane lub akceptowane społecznie i mogą
chcieć albo „dobrze wypaść” albo „źle wypaść” w zależności od sytuacji. Im bardziej
kwestionariusz jest trafny fasadowo, tym bardziej może badany symulować. Istnieją dwa motywy
oszukiwania przez badanego: manipulowanie wywołane wrażeniem (świadoma dyssymulacja
mająca na celu stworzenie specyficznego efektu) oraz samooszukiwanie (polega na przedstawieniu
siebie w zniekształcony pozytywnie sposób wierząc, że jest to obraz prawdziwy).Ocenę wpływu
zmiennej aprobaty społecznej można opierać na pomiarze za pomocą specjalnych skal, czy to
wbudowanych w kwestionariusz (np. MMPI, EPQ-R) czy też za pomocą celowo utworzonych
kwestionariuszy (Kwestionariusz Aprobaty Społecznej KAS J.T. Wilczyńska, R. Ł. Drwal).
Zmienną aprobaty społecznej można potraktować dwojako. Można próbować ją kontrolować,
poprzez ustalanie jaki ma wpływ na odpowiedzi badanego i ograniczanie jej wpływu na nie. Można
też traktować ją jako ważne źródło informacji odzwierciedlającej style i cechy oobowości.

37. Co jest przedmiotem badań testowych?
Przedmiotem badań testowych są próbki określonych zjawisk. Jeżeli te próbki są reprezentatywne,
wtedy można formułować wnioski dotyczące całokształtu zjawisk należących do danej klasy.

38. Zalety i wady testów
Zalety testów:

a)

możliwość ilościowego pomiaru różnych funkcji psychicznych ( pamięci, uwagi,
sprawności myślenia, zdolności, inteligencji, cech osobowości itp.);

b)

uzyskany materiał umożliwia dokonywanie jakościowej analizy różnych funkcji
psychicznych;

c)

wynik testu jest obiektywny, nie zależy od oceniającego i jego osobistego stosunku do
osoby badanej;

d)

umożliwiają szybkie przeprowadzenie badań i obliczenie wyników;

e)

są metodą praktyczną i wygodną w stosowaniu.

Wady testów:

a)

ujmują osobowość jako zbiór niezależnych od siebie składników, podczas gdy są one
powiązane

b)

nie wyjaśniają genezy ludzkiego zachowania i ograniczają się do opisu pewnego stanu
rzeczy

c)

wynik badania testowego świadczy jedynie o aktualnym poziomie rozwoju danej
dyspozycji, zaś przewidywania odnośnie przyszłości mogą być zawodne

d)

badając tym samym testem kilkakrotnie tę samą osobę, uzyskuje się różne wyniki (szereg
czynników wpływa na nie modyfikująco)

e)

wyniki, szczególnie testów zdolności, mogą być modyfikowane kulturowo i etnicznie

f)

krytykowane jest przecenianie roli testów i uznawanie ich za podstawową metodę
diagnostyczną.

39. Na czym polega stronniczość testów?
Stronniczość to pojęcie związane z szeroko rozumianą przynależnością grupową – rasową, klasową,
narodowościową, religijną, czy na przykład ze względu na wiek. Stronniczość wpływa na wyniki
testów w stały sposób. Przyczyną może być stosowanie pojęć specyficznych, właściwych dla wąsko
pojętej podkultury, bardzo rzadko używanych w populacji, włączanie do testu pojęć nieznanych w
danej kulturze, źle przetłumaczonych z innego języka. Wielu autorów definiuje stronniczość jako
wskaźnik braku trafności testu. Test jest stronniczy wtedy, gdy przewidywanie zachowań osób
badanych należących do różnych grup ( ze względu na wiek, płeć, rasę) z tej samej populacji
ogólnej jest obarczone stałym błędem tzn. otrzymują zbyt wysokie lub zbyt niskie wyniki.

40. Kryteria równoważności testów
a)

równoważność fasadowa - po której dany test rozpoznaje się, czyli wygląd przypominający
oryginał;

b)

równoważność psychometryczna – przystawalność obu wersji testu pod względem trafności,
rzetelności, macierzy interkorelacji pozycji, średnich i wariancji, struktur czynnikowych itp.;

c)

równoważność funkcjonalna – dotyczy zgodności celów (diagnoza różnicowa, selekcja,
prognoza), do których realizacji został skonstruowany test oryginalny;

d)

równoważność (wierność) tłumaczenia z uwzględnieniem stopnia nasycenia poszczególnych
pozycji testu czynnikiem kulturowym;

e)

równoważność (wierność) rekonstrukcji związana jest z podobieństwem scenariuszy
konstrukcji testu oryginalnego i jego adaptacji.

41. Rodzaje testów. Klasyfikacja testów/
I

P

ODZIAŁ

a)

papierowe

b)

przestrzenne

c)

organiczne

d)

wiadomości i znajomości słów.

II

P

ODZIAŁ

a)

kwestionariuszowe

b)

projekcyjne

c)

porządkujące

d)

asocjacyjne

e)

wartościujące

III

P

ODZIAŁ

a)

standaryzowane

b)

niestandaryzowane

IV

P

ODZIAŁ

a)

indywidualne

b)

grupowe

V

P

ODZIAŁ

a)

szybkości

b)

mocy

VI

P

ODZIAŁ

a)

obiektywne

b)

nieobiektywne

VII

P

ODZIAŁ

a)

zamknięte

b)

otwarte

VIII

P

ODZIAŁ

a)

papierowe

b)

aparaturowe

c)

werbalne

d)

wykonaniowe

42. Diagnoza intelektu
Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych
relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami
poznawczymi. Dzieli się na skrystalizowaną (dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w
danym kontekście kulturowym) oraz płynną (zdolność dostrzegania złożonych relacji i
rozwiązywania problemów).
Inteligencję skrystalizowaną badamy testami słownikowymi, arytmetycznymi i wiadomości
ogólnych. Inteligencję płynną badamy testami obejmującymi schematy blokowe i wizualizację
przestrzenną. Testy inteligencji to wystandaryzowane i znormalizowane narzędzia mierzące
sprawność intelektualną na podstawie efektywności wykonywania zadań umysłowych.
Testy do badania inteligencji:
test Wechsler’a. w dwóch odmianach: WISC – R (dla dzieci) oraz WAIS (dla dorosłych)

test APIS-Z
test matryc Ravena
test DMI-2 (dla dzieci)
test Terman-Merill’a

43. Rodzaje testów wiadomości i zdolności
Testy wiadomości i zdolności dzieli się ze względu na:
a)

materiał (liczbowy, geometryczny, symboliczny, figuralny, werbalny etc.)

b)

badane właściwości (rozumowanie indukcyjne, rotacja przestrzenna etc.)

c)

sposób interpretacji (inteligencja płynna, pamięć bezpośrednia, zdolności rozumowania,
liczbowe)

44. Klasyfikacja inwentarzy osobowości.

Kryterium

Rodzaje inwentarzy

badane treści

psychologiczne

badanie wybranych aspektów
osobowości (zainteresowań, wartości),
np.:
-

Inwentarz Zainteresowań Kudera

-

Skala Wartości Rokeacha

badanie całej osobowości: jj
podstawowych wymiarów (w tym
biologicznie zdeterminowanych)
temperamentu, np.:
-

EPQ-R Eyenck, Eysenck i Barrett

-

FCZ-KT Zawadzki i Strelau

populacja

odniesienia

badanie normalnej osobowości, np.:
-

PTS Strelau, Angleitner, Zawadzki

-

KKE Brzezińskiego

różnicowanie osobowości patologicznej
od normalnej (oraz różnicowanie grup
klinicznych), np.:
-

MMPI Hathaway, McKinley

-

Lista Objawowa S II
Aleksandrowicza

liczba

mierzonych

cech

jednowymiarowe (zawierające jedną
skalę), np.:
-

KAS Drwala i Wilczyńskiej

-

MAS Taylor

wielowymiarowe (zawierające szereg
skal i dostarczające informacji w
postaci profilu osobowości), np.:
-

16PF Cattella

-

NEO-FFI Costy i McCrae’a

45. Różnice między diagnozą: różnicową, klasyfikacyjną i przyczynową.
Diagnoza różnicowa ma na celu poznanie rodzaju objawów psychicznych występujących u
chorego. Posiada dwa etapy: zbieranie informacji i ich klasyfikacja. Narzędziami służącymi do tej
diagnozy są: wywiad, obserwacja.
Diagnoza klasyfikacyjna jest drugim etapem diagnozy różnicowej i polega ona na klasyfikacji
objawów psychicznych w postaci określonego zespołu objawów
Diagnoza przyczynowa służy odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn zaburzeń psychicznych i
na temat psychologicznych konsekwencji tych zaburzeń. Podstawowymi narzędziami
diagnostycznymi są: wywiad kliniczny, obserwacja, metody badania inteligencji i metody badania
osobowości.

46. Co mierzy skala MMPI (WISKAD)?
Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości MMPI (Wieloobjawowa Skala
Diagnostyczna WISKAD) służy do dwojakiego celu: diagnozy objawów psychopatologicznych
oraz do badania osobowości. Treść testu dotyczy takich obszarów jak ogólny stan zdrowia,
symptomy afektywne, neurologiczne i motoryczne, postawy seksualne, polityczne i społeczne,
problemy szkolne rodzinne i małżeńskie oraz zachowania o charakterze neurotycznym i
psychotycznym.

47. Co to jest wskaźnik Gougha?
Jest to wskaźnik symulacji – dysymulacji. Jest wyliczany na wyniku surowym (MMPI). Od skali F
odejmujemy K. Jeżeli wynik jest zbyt wysoki to ograniczamy się do interpretacji skal kontrolnych a
nie klinicznych.

48. Nazwy skal kontrolnych i klinicznych (wraz z kodami) w skali WISKAD.
skale kontrolne = skale kłamstwa:

? – wskaźnik „nie potrafię odpowidzieć” (ma istotne znaczenie gdy liczba ominiętych pytań
lub odpowiedzi „nie wiem” jest większa niż 30)
L – wskaźnik kłamstwa (ustalanie szczerości badanego)
F – wskaźnik niskiej częstości (odkrywa nietypowe lub dewiacyjne odpowiedzi w teście)
K – wskaźnik korekcyjny (ustalenie czy badany chce „dobrze wypaść”)

skale kliniczne:

Hp

Hipochondria (Hypochondrasis) = Hd = Hs

D

Depresja (depression)

Hy

Histeria (Hysteria)

Pd

Psychopatia (Psychopatic deviate)

Mf

Męskość-Kobiecość (Masculinity-femininity)

Pa

Paranoja (Paranoia)

Pt

Psychastenia (Psychasthenia)

Sc

Schizofrenia (Schizophrenia)

Ma

Mania (Mania)

Si

Społeczna introwersja (Social introvesion)

49. Zasady interpretacji skali MMPI (WISKAD)
Zanim rozpoczniemy interpretację wyników testu należy policzyć wskaźnik Gougha oraz wskaźnik
K – oba na wynikach surowych. Następnie przeliczamy wyniki zgodnie z tabelami podanymi w
podręczniku do wyników w skali tenowej. Następnie kodujemy profil osoby badanej. Możemy to
robić na dwa sposoby: systemem cyfrowym R. Hathawaya lub systemem symboli Welsha.
Analiza wyników MMPI powinna prowadzić do odpowiedzi na następujące pytania:
a)

Jaka była postawa badanego wobec badania i w jaki sposób, przy interpretacji profilu, należy
uwzględnić jej wpływ na wyniki testu?

b)

Jaki jest ogólny poziom przystosowania jednostki wypełniającej test?

•

jakiego typu zachowaniach (symptomach, postawach, mechanizmach obronnych
etc.)możemy wnioskować na podstawie testu?

c)

Jaka jest etiologia występujących zaburzeń lub też jakiego rodzaju dynamizmy leżą u ich
podstaw?

d)

Jaki jest najbardziej prawdopodobny rodzaj rozpoznania u osoby z takim profilem?

e)

Jakie można sformułować zalecenia odnośnie dalszego postępowania wobec tej osoby?

50. Zalety skali MMPI (WISKAD)
Można nią badać zarówno osoby zdrowe jak i ze zdiagnozowanymi zaburzeniami (nawet z ostrymi
psychozami i schizofrenią). MMPI obejmuje swoim zasięgiem szereg obszarów dotyczących
zdrowia, osobowości, postaw i zachowań. Wynikiem MMPI jest wykres (profil) osoby badanej
opierający się na korelacjach między poszczególnymi skalami. MMPI jest więc jednym z
najbardziej rozbudowanych i wszechstronnych kwestionariuszy do badania osobowości i zaburzeń.

51. Założenia przyjmowane w technikach projekcyjnych
Zakłada się, że projekcja jest w 50% uświadomiona i w 50% nieuświadomiona. Mechanizmy
obronne, emocje i przeżycia są ujawniane przez badanego w postaci projekcji.

52. Wymień kilka testów projekcyjnych
a)

CAT

b)

TAT

c)

test Rorschach'a (plam atramentowych)

d)

test Holtzmana (plam atramentowych)

e)

test chmur

f)

Rysowanie drzewa

g)

Rysowanie postaci ludzkiej

h)

test frustracji Rosenzweiga (test balonowy)

i)

test piramid Heiss’a

j)

test Lüscher’a

k)

test Schondi’ego

l)

DAP (rysowanie postaci ludzkich)

m)

TSS (Test Skojarzeń Słownych)

n)

TZN (Test Zdań Niedokończonych)

53. Co mierzy test Zdań Niedokończonych?
Test dotyczy kilkunastu obszarów – kategorii konfliktów (stosunek do matki, ojca, do rodziny, do
mężczyzny/kobiety, życia płciowego, przyjaciół, przełożonych/podwładnych, stosunek do
przeszłości/przyszłości, cele, obawy i lęki). Uwzględniając treść kończonych zdań badający
formułuje hipotezy dotyczące stanów emocjonalnych, konfliktów, postaw występujących u
badanego.

54. Jakie są rodzaje testów projekcyjnych?
I

P

ODZIAŁ

a)

skojarzeniowe ( test Rorschach'a, test chmur)

b)

konstrukcyjne CAT, TAT, test Rorschach'a

c)

uzupełniania test frustracji Rosenzweiga (zwany inaczej testem balonowym)

d)

porządkujące czyli wyboru (test piramid Heiss’a, test Lüscher’a, test Schondi’ego)

e)

techniki ekspresyjne (rysowanie postaci ludzkich)

II

P

ODZIAŁ

a)

techniki skojarzeń słownych i ich pochodne (metoda wolnych skojarzeń, metoda
uzupełnianie zdań, metoda uzupełniania odpowiedzi)

b)

techniki posługujące się bodźcami wzrokowymi (test Rorschacha, test Murray’a, test
Rozenzweiga, test Szondiego)

c)

Techniki ruchów ekspresyjnych (interpretacja pisma, testy wzrokowo – motoryczne,
rysowanie, malowanie, lepienie z gliny)

d)

Gry i zabawy (zabawa lalkami, test świata, psychodrama)

55. Kategorie analizy wyników w teście TAT
Podobnie jak w większości testów apercepcyjnych podstawą interpretacji w TAT jest analiza
sześciu podstawowych aspektów opowiadań:
a)

tematu opowiadania – głównego wątku organizującego tok zdarzeń, ich logikę, zachowania
bohaterów;

b)

głównego bohatera – centralnej postaci opowiadania, która może być postacią „identyfikacyjną”
dla osoby badanej;

c)

charakterystyki postaci, zdarzeń, obiektów – jako elementów rzeczywistości przedstawionej w
opowiadaniu;

d)

relacji – związków między postaciami, psychologicznej logiki zdarzeń i działań;

e)

struktury opowiadań – stylu i języka narracji, stopnia uporządkowania, symboliki;

f)

adekwatności poznawczej – adekwatności opowiadań wobec tego, co przedstawiają tablice (
przykładem jest wprowadzenie lub pomijanie postaci).

Interpretacja TAT (podobnie jak CAT – Bellaka 1954 wersja dla dzieci) obejmuje trzy aspekty
osobowości:
a)

Stopień integracji osobowości, plastyczność mechanizmów obronnych, mechanizmów radzenia
sobie.

b)

Obraz świata i siebie.

c)

Struktura jawnych i ukrytych potrzeb oraz dążeń, a także wzorów emocjonalnego reagowania –
typów wrażliwości i kontroli emocjonalnej.

56. Kategorie analizy ilościowej wyników w teście Rorschacha
Wg interpretacji Exnera są to:
a)

Lokalizacja – odnosi się do części plamy, z którą badany łączy swoją wypowiedź

b)

Determinanty – obejmują kształt, barwę, światłocienie i „ruch”

c)

Jakość formy (poziom formy) – odnosi się do oryginalności i/lub precyzji wypowiedzi osoby
badanej

d)

Treść – czego dotyczyła sama wypowiedź, np. ogień, postać ludzka, zwierzę

e)

Aktywność organizacyjna – złożoność wypowiedzi, poziom jej adekwatności i adaptacyjności

f)

Popularność wypowiedzi – jak wielu badanych udzielało takiej odpowiedzi

57. Mechanizmy obronne osobowości i sposoby ich pomiaru
Mechanizmy obronne są to taktyki radzenia sobie z napięciami bez znoszenia przyczyn napięć.
Mierzy się je za pomocą testów projekcyjnych. Do podstawowych mechanizmów należą:
1)

polegające na tłumieniu (występują w sytuacji pojawienia się lęku)
a)

wypieranie( polega na tym, że człowiek chce zapomnieć o czymś nieprzyjemnym, jest to
spychanie tej rzeczy z pola świadomości)

b)

represja (człowiek nie chce dopuścić do świadomości tego, co uczynił ponieważ
uświadomienie sobie tego może spowodować stan napięcia)

2)

polegające na przemieszczaniu pewnych zachowań
a)

substytucyjne (zastępowanie czegoś czymś innym)

−

sublimacja (próba zastąpienia zachowania, które są nie aprobowane społecznie poprzez te
aprobowane, np. gra w piłkę w celu wyładowania energii zamiast poprzez gwałt)

−

kompensacja (powetowanie sobie strat w jednej dziedzinie poprzez wybicie się w innej, np.
osoby niepełnosprawne mogą być świetnymi naukowcami, jest to bardzo konstruktywny
mechanizm – rozwijający osobowość)

b)

reakcje upozorowane (przykrycie właściwych intencji, np. gdy kogoś się bardzo nie lubi to
staje się bardzo miły wobec tej osoby; u podłoża tego mechanizmu leży ingarcjacja czyli
wkradanie się w łaski drugiej osoby w celu załatwienia czegoś, np. przymilanie się do
dyrektora)

c)

intelektualizacja (oswajanie się z problematyką, która budzi lęk za pomocą myślenia, np.
oswajanie się ze śmiercią poprzez dyskusję na jej temat, polega na tym, że dużo się mówi;
innym przykładem może być „erotoman gawędziarz”)

d)

regresja (podejmowanie zachowań właściwych poprzednim fazom życia, np. jedzenie, sen,
agresja – jak u dzieci, nostalgia, odwoływanie się do przeszłości)

e)

twórczość (wychodzenie poza „tu i teraz” bo ono może być pełne lęku)

f)

konwersja = somatyzacja (zamiana trudności psychologicznych na somatyczne, np. bezwład
nóg, jest to mechanizm dosyć niejasny i najczęściej wynika ze wstydu przed chorobą
psychiczną – stąd przeniesienie na choroby fizyczne; jest charakterystyczny dla histeryków,
np. „globus”)

g)

hipochondryzacja (próba pokazania wagi własnego poczucia wartości poprzez koncentrację
uwagi otoczenia na sobie)

3)

polegające na zniekształcaniu pewnych zachowań
a)

racjonalizacja (próba wyjaśnienia własnego stanu poprzez logiczne argumenty i przesłanki,
np. gdy człowiek nie jest w stanie osiągnąć czegoś to wmawia sobie, że to jest niedobre -

tzw. „kwaśne winogrona” - a jeśli inni mają lepiej to wyjaśnia sobie, że nam tez nie jest tak
ź

le - tzw. „słodka cytryna”; jest to porównanie siebie z innymi w celu usprawiedliwienia się)

b)

projekcja = rzutowanie (przypisywanie pewnych cech i właściwości, które się nie akceptuje
u siebie, innym ludziom; wyolbrzymianie; przypisywanie intencji; ten mechanizm jest
bardzo złożony i posiada wiele wymiarów, np. jeśli człowiek czuje głód to uważa, że inni
pewnie też są głodni)

c)

selektywny brak uwagi (człowiek widzi rzeczywistość wybiórczo bo gdyby zobaczył całość
to wywołałoby to stan napięcia, np. nie widzi się, że ludzie są podli; dlatego również
człowiek nigdy nie będzie dobrym świadkiem)

4)

polegające na naśladowaniu i wbudowywaniu w siebie zachowań innych, znaczących osób
a)

identyfikacja (identyfikowanie się człowieka z wybranym przez niego lub społeczeństwo
autorytetem)

b)

introjekcja = uwewnętrznienie = internalizacja (wbudowywanie pewnych myśli osób
znanych, przyjmowanie cudzych wartości, bez tego mechanizmu nie istnieje wychowanie)

c)

konformizm (podporządkowywanie się zachowaniom akceptowalnym)

58. Diagnoza lęku
Do diagnozy lęku służą następujące kwestionariusze:
a)

Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI C. Spielberger

b)

Wieloskładnikowy Kwestionariusz Lęku WKL Schaling

c)

Skala Jawnego Niepokoju MAS J.Taylor

d)

Arkusz Samopoznania IAS R.B. Cattell

e)

Ja i moja szkoła E. Zwierzyńska, A. Matuszewski

59. Klasyfikacja zaburzeń zachowania i osobowości
Istnieją dwie, podstawowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych:
a)

ICD-10 czyli Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (International
Statistical Classification od Diseases and Health Related Problems)

b)

DSM-IV czyli Podręcznik Diagnostyczny i statystyczny Zaburzeń Psychicznych (Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders).

Klasyfikacja zaburzeń osobowości jest szczególnie rozszerzona w kategorii II (Axis II) DSM-IV.
W ICD-10 wprowadzone zostały trzy kategorie diagnostyczne, w których wyodrębnia się różne
zaburzenia osobowości:
a)

specyficzne zaburzenia osobowości

−

osobowość paranoiczna

−

osobowość schizoidalna

−

osobowość dyssocjalna (antyspołeczna)

−

osobowość chwiejna emocjonalnie

−

osobowość histrioniczna (histeryczna)

−

osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna)

−

osobowość lękliwa

−

osobowość zależna

b)

zaburzenia nawyków i popędów

−

patologiczny hazard

−

patologiczne podpalanie

−

patologiczne kradzieże

c)

zaburzenia identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych

−

transseksualizm

−

transwestytyzm

−

fetyszyzm

−

ekshibicjonizm

−

pedofilia

−

sadomasochizm

60. Diagnoza neuropsychologiczna (podstawowe metody)
a)

obserwacja

b)

samoopis

c)

testy indywidualne

−

Test Osiągnięć Szkolnych Kaufmanów

−

Bateria Psychoedukacyjna WJ-R Woodscok, Johnson

−

Stanfordzka Skala Bineta

−

K-ABC

−

WISC – R i WAIS

−

Indywidualny Test Osiągnięć Weschlera WIAT

−

Inwentarz Depresji Becka BDI

−

System Oceny Umiejętności Społecznych SSRS Gresham, Elliott