„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Hajnysz

Organizowanie stanowiska prac sztukatorskich

712[07].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

inż. Bogusława Zawalska

inż. Barbara Łysiuk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Anna Preis

Konsultacja:

dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[07].Z3.02
„Organizowanie stanowiska prac sztukatorskich” zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu renowator zabytków architektury.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Organizacja stanowisk sztukatorskich w pracowni

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

19

4.1.3. Ćwiczenia

19

4.1.4. Sprawdzian postępów

20

4.2. Organizacja stanowiska prac montażowych na budowie

21

4.2.1. Materiał nauczania

21

4.2.2. Pytania sprawdzające

28

4.2.3. Ćwiczenia

29

4.2.4. Sprawdzian postępów

30

5. Sprawdzian osiągnięć

31

6. Literatura

35

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i kształtowaniu umiejętności

w zakresie organizowania stanowisk do prac sztukatorskich.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,

−

cele kształcenia, które wskazują, jakie umiejętności będziesz kształtował w procesie nauczania-
uczenia się w tej jednostce modułowej,

−

materiał nauczania został podzielony na cztery tematy ściśle ze sobą powiązane i pozostające
względem siebie w logicznym układzie, w którym wyodrębnione zostały następujące elementy:

−

treści kształcenia, mające na celu poszerzenie Twoich wiadomości i stanowiące podstawę
do kształtowania określonych umiejętności, posłużą Ci one do samodzielnego
przygotowania stanowiska prac sztukatorskich zarówno na budowie, jak i w pracowni,

−

pytania sprawdzające, które pozwolą Ci na samoocenę w zakresie przygotowania do
wykonywania ćwiczeń,

−

wykaz ćwiczeń ułatwiających kształtowanie planowanych umiejętności,

−

sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających, dzięki którym będziesz
miał możliwość dokonania samooceny, czy wszystko dobrze zrozumiałeś i możesz
kontynuować proces nauczania – uczenia się.

−

sprawdzian osiągnięć, który pozwoli Ci ocenić poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności,

−

wykaz literatury, która ułatwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej oraz
doskonalenia umiejętności.

Przechodząc przez kolejne etapy uczenia się zwróć szczególną uwagę na:

−

projektowanie organizacji stanowiska prac sztukatorskich w warsztacie i na budowie,

−

projektowanie organizacji stanowiska pracy do montażu sztukaterii na miejscu wbudowania,

−

dobieranie odpowiednich materiałów i narzędzi.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i

higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

712[07].Z3

TECHNOLOGIA ROBÓT SZTUKATORSKICH

712[07].Z3.01

Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu robót sztukatorskich

712[07].Z3.02

Organizowanie stanowiska prac sztukatorskich

712[07].Z3.03

Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót sztukatorskich

712[07].Z3.04

Wykonywanie zapraw wypraw i betonów

712[07].Z3.05

Modelowanie, wykonywanie form i odlewów

712[07].Z3.06

Wykonywanie i montaż sztukaterii

712[07].Z3.07

Naprawianie i renowacja sztukaterii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać przepisy prawne związane z podejmowaniem prac sztukatorskich w budowlach
zabytkowych,

−

wykonywać sklepienie, nadproża i stropy murarskie,

−

wykonywać gzymsy i attyki,

−

czytać dokumentację techniczną,

−

rozróżniać różne style architektoniczne,

−

dobierać odzież ochronną do odpowiedniego stanowiska pracy,

−

przestrzegać ogólne zasady bhp i ppoż. oraz ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowiska prac modelarskich, formierskich
i sztukatorskich, zgodnie z zasadami organizacji pracy, wymaganiami technologicznymi,
przepisami bezpieczeństwa, higieny i prawa pracy, ochrony środowiska i ergonomii,

−

przygotować miejsca składowania materiałów na stanowisku pracy,

−

przygotować maszyny, urządzenia i sprzęt do prac modelarskich, formierskich i sztukatorskich,

−

obsłużyć urządzenia i sprzęt, posługiwać się narzędziami,

−

wykonać bieżącą konserwację narzędzi i sprzętu,

−

skompletować materiały do robót sztukatorskich,

−

dobrać odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej do wykonywania czynności zawodowych,

−

wykonać pomiary, posłużyć się sprzętem pomiarowym,

−

zachować przepisy bhp i ochrony ppoż.,

−

dokonać składowania odpadów technologicznych,

−

zmontować, użytkować i rozebrać pomosty do montażu elementów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowisk sztukatorskich w pracowni

4.1.1. Materiał nauczania

Modelowanie jest to umiejętność przygotowania z rysunku, rzadziej z natury, modelu

przedmiotu lub elementu architektonicznego o zadanym kształcie i fakturze powierzchni, w skali
naturalnej, przeznaczonego do powielania metodą odlewów gipsowych.

A. Podział modeli z uwagi na materiał, z którego będą wykonane:

−

gliniane,

−

z plasteliny,

−

gipsowe,

−

drewniane,

−

kamienne,

−

metalowe,

−

z tworzyw sztucznych,

−

betonowe.

B. Modele sztukatorskie wykonuje się następującymi technikami:

−

rzeźbiarską:

•

w gipsie,

•

w plastelinie,

•

w zaczynie gipsowym,

−

robót ciągnionych z zaczynu gipsowego formowanego za pomocą wzorników,

−

montażu modelu, z elementów gipsowych otrzymanych metodą ciągnienia,

−

kombinowaną:

•

proste elementy formujemy z gipsu,

•

fragmenty bardziej skomplikowane formujemy z gliny lub plasteliny.

C. Modele mogą być:

−

rzeźbione (glina, plastelina),

−

ciągnione (na stole sztukatorskim – gips),

−

kombinowane,

−

odlewane w gipsie za pomocą formy straconej (1 odlew),

−

formowane z narzutu, a następnie cyzelowane.

Forma jest negatywem modelu, dzięki której można uzyskać kopię modelu. Po wypełnieniu

formy odpowiednim materiałem, po związaniu otrzymamy odlew dokładnie odpowiadający
kształtowi i wyglądowi modelu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 1. Zamknięcie obu części płaszcza formy klejowej za pomocą: a), b) klamer stalowych, c) śruby [8]

Rys. 2. Sposób zamocowania wypukłych części formy klejowej przeciw opadaniu za pomocą przetyczki [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 3. Zdejmowanie formy klejowej z rozety na stropie: a) wykonanie płaszcza gipsowego, b) zanurzenie rozety

w kleju nalanym do płaszcza [8]

Rys. 4. Przykład formy klejowej zwierciadlanej wypełnionej zaczynem gipsowym [8]

A. Materiały stosowane do wykonania form:

−

kleje,

−

żelatyna techniczna,

−

gliceryna,

−

ałun potasowo-glinowy,

−

formalina,

−

kauczuk silikonowy.

B. Materiały na powłoki izolacyjne modeli i form:

−

lakier spirytusowy szelakowy,

−

smar stearynowo-naftowy,

−

roztwór mydlany,

−

smary, talki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

C. Rodzaje form:

−

klejowe – ich rodzaje:

•

lustrzane,

•

płaszczowe otwarte,

•

płaszczowe zamknięte,

•

dociskowe,

−

silikonowe – ich rodzaje:

•

lustrzane,

•

płaszczowe otwarte,

•

płaszczowe zamknięte,

−

klinowe (składają się z trzech

÷

kilkunastu kawałków):

•

zwykłe,

•

z płaszczem,

−

klinowo-klejowe,

−

stracone (formy dwuwarstwowe, w których jedna warstwa jest tzw. ostrzegawcza grubości
2

÷

3 m/m

kolorowego gipsu, druga warstwa, tzw. nośna – grubości 30

÷

50 m/m, czasami

bywa wzmocniona prętami).

Odlew jest to kopia modelu – zwana sztukaterią.

A. Odlewy sztukatorskie wykonuje się z:

−

zaczynu gipsowego,

−

zaprawy stiukowej,

−

zapraw używanych do tynków szlachetnych,

−

mieszanki kamienno-cementowej,

−

betonu,

−

kompozycji zawierających spoiwo organiczne chemoutwardzalne.

B. Obróbka powierzchni

−

retuszowanie,

−

utwardzanie powierzchni,

−

uodpornianie na działanie wody,

−

barwienie.

Rys. 5. Wykonywanie odlewów przeznaczonych do montażu na krzywej powierzchni sklepienia [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Narzędzia i sprzęt do wykonania i montażu sztukaterii

Rys. 6. Narzędzia do przenoszenia wymiarów: a) cyrkiel, b) macka do wymiarów zewnętrznych, c) macka do

wymiarów wewnętrznych [8]

Rys. 7. Narzędzia do sprawdzania kątów: a) kątownica metalowa, b) drewniana, c) nastawna [8]

Rys. 8. Narzędzia do wykończania elementów ciągnionych: ciągnionych) cyklina, b),c) liniały stalowe, d) kielnie do

gipsu, e) skrobaczka do sztablatur i stiuków [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Rys. 9. Narzędzia do modelowania: a), b), c) szpachelki, d), e) oczka, f) nóż, g) gładzik, h) skrobak, i) nóż sztukatorski,

j) haczyk, k) rylec [8]

Rys. 10. Narzędzia do retuszowania modeli i odlewów [8]

A. Stół sztukatorski to podstawowe stanowisko pracy modelarza:

−

wymiary najczęściej 250 x 110 cm,

−

grubość blatu ~ 40 m/m

z desek łączonych na pióro i wpust, gładko ostruganych,

−

płyta ułożona jest na kozłach,

−

wysokość stołu 90 cm,

−

blat może być pokryty blachą lub płytą winylową,

−

brzeg stołu może być jednocześnie prowadnicą do szablonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 11. Sprzęt do modelowania: a) podstawa z płytą obrotową, b) sztalugi do modelowania płaskorzeźb [8]

Do przygotowania form niezbędne są na stanowiskach pracy następujące narzędzia i sprzęt:

−

kociołek do łaźni wodnej (można go zastąpić dwoma garnkami),

−

narzędzia sztukatorskie (do urabiania i nakładania),

−

nożyce do cięcia, piła do metalu, ramię do gięcia prętów, obcęgi, przecinak (potrzebne do
zbrojenia elementów form),

−

narzędzia stolarskie do przygotowania form drewnianych,

−

rozpylacz wodny lub pulweryzator (nawilżanie elementów),

−

przecinaki, korba do wiercenia otworów w drewnie, pobijak drewniany,

−

narzędzia do retuszowania form.

Rys. 12. Strugi z ostrzami o różnym kształcie [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 13. Przecinanie profilu gipsowego piłą rozpłatnicą pod kątem 45

o

[8]

Rys. 14. Skrzynka do zapraw: a) z drewna, b) z drewna i blachy [8]

Przykłady montażu

Rys. 15. Sposób wzmacniania połączenia odlewu za pomocą przewiązki z drutu stalowego ocynkowanego [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 16. Przykład mocowania cięższych odlewów za pomocą wieszaka z drutu oraz przykład zamocowania odlewu

z pustką w środku [8]

Rys. 17. Przykład ażurowego sufitu kasetonowego zamocowanego na podwieszonej konstrukcji stalowej [8]

Rys. 18. Przykład zamocowania sztukaterii za

pomocą wspornika stalowego [8]

Rys. 19. Przykład zamocowania elementu

sztukaterii za pomocą czopów stalowych
[8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 20. Przykłady mocowania elementów sztukaterii za pomocą a) wkrętów, b) oplotu z drutu, c) wieszaków

osadzonych w podłożu [8]

Warunki obmiaru robót

1. Stiuki na ścianach prostych i krzywych, stropach płaskich i łukowych oraz biegach oblicza się

w m

2

z dokładnością do 0,01m

2

według wymiarów rzeczywistych. Powierzchnię istniejących

fragmentów stiuków zabytkowych (autentycznych) należy obliczać, jak powierzchnię
najmniejszych prostokątów opisanych na tych fragmentach.

2. Pasy stiukowe liczy się w metrach liniowych.
3. Gzymsy, fasety oblicza się w m

2

w rozwinięciu. Jako długość przyjmuje się największy

wymiar obłożonego stiukiem elementu, jako szerokość – sumę wyskoku i wysokości. Za
załamania zewnętrzne i wewnętrzne (gierunki) należy doliczać do długości 0,50m i na dobicia
(zakończenia) należy doliczyć 0,25 m.

4. Stiuki na słupach i pilastrach oblicza się w m

2

, mnożąc rozwinięcie szerokości przez wysokość.

Stiuki na kolumnach, wnękach i niszach oblicza się w m

2

mnożąc rozwinięcie przez długość.

Szerokością obliczeniową jest średnia rozwinięcia mierzona w końcu i pośrodku, podzielona
przez 3.

5. Głowice, tralki, rozety, zęby pojedyncze itp. oblicza się w sztukach.
6. Odlewy stiukowe o charakterze ciągłym jak sztabiki, listwy, łezki, ząbki, frezy należy liczyć

w metrach bieżących.

7. Archiwolty, imposty, simki, owale, piętki występujące indywidualnie należy liczyć w m

2

w rozwinięciu.

Bezpieczeństwo i higiena pracy
Szkolenie pracowników i osób młodocianych w zakresie bhp obejmuje:

−

przeszkolenie wstępne, przed podjęciem pracy,

−

przeszkolenie na określonym stanowisku pracy,

−

przeszkolenie przy każdorazowej zmianie stanowiska,

−

przeszkolenie przy wprowadzeniu nowych maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ochrona młodocianych pracowników
Zabrania się, między innymi:

−

dźwigania ciężarów:

•

dziewczęta 16

÷

18 lat do 10 kg,

•

chłopcy 16

÷

18 lat do 16 kg,

−

obsługi urządzeń o działaniu drgającym,

−

stawiania i rozbierania rusztowań,

−

pracy na rusztowaniach wiszących i przesuwnych.

Ochrona przeciwpożarowa obejmuje:

−

przeszkolenie wszystkich pracowników,

−

przestrzeganie przepisów ppoż.,

−

zaopatrzenie budowy w sprzęt gaśniczy,

−

zorganizowanie dróg ewakuacji,

−

zorganizowanie punktu udzielania pierwszej pomocy,

−

zapewnienie możliwości zaalarmowania Straży Pożarnej.

Do najważniejszych zagrożeń pożarem należy stosowanie:
–

maszyn i urządzeń wymagających doprowadzenia prądu:

•

przewodami stałymi,

•

przewodami ruchomymi,

–

materiałów palnych,

–

technologii wymagających bardzo wysokiej temperatury (cięcie elementów
konstrukcyjnych).

Ochrona osobista robotnika, to między innymi:

−

odpowiednia odzież ochronna,

−

kask (na budowie),

−

rękawice,

−

okulary,

−

maska ochronna (w razie potrzeby).

W pracowniach sztukatorskich musi znajdować się:

−

odpowiednia temperatura,

−

wentylacja naturalna lub mechaniczna,

−

odpowiednia powierzchnia do pracy,

−

odpowiednie miejsce składowania oraz zabezpieczenia materiałów chemicznych.

Przed przystąpieniem do wykonywania robót sztukatorskich w pracowni należy:

−

przygotować stanowisko pracy według parametrów potrzebnych do:

•

wykonania pracy,

•

składowania materiałów,

•

zgromadzenia narzędzi sprzętu,

•

swobodnego poruszania się robotnika lub robotników (ergonomia),

−

zaplanować rozmieszczenie w pracowni:

•

materiałów do wykonania pracy,

•

niezbędnych narzędzi, sprzętu, maszyn i urządzeń do wykonania prac sztukatorskich,

•

składowania wykonanych prac sztukatorskich,

•

zgromadzenia odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Przykład organizacji stanowiska prac sztukatorskich w pracowni do ćwiczenia: „Wykonaj

formę klejową gipsową”.

Aby praca była efektywna należy przygotować:

−

materiały podstawowe:

•

gips,

•

woda,

•

klej,

•

gliceryna,

•

ałun potasowo-glinowy,

•

formalina,

•

lakier spirytusowo-szelakowy,

•

formal,

−

materiały pomocnicze:

•

pręty stalowe,

•

drut stalowy,

•

listewki z drewna,

•

deski,

−

narzędzia i sprzęt:

•

pojemnik do przygotowania gipsu (np. wiadro),

•

kociołek do przygotowania kleju,

•

narzędzia do nakładania gipsu,

•

narzędzia do przycinania prętów metalowych (np. piłki),

•

narzędzia do drewna (np. piła, hebel),

•

pędzle lub rozpylacz do nawilżania modeli,

•

pędzle do powłok izolacyjnych,

•

przecinaki, pobijaki drewniane do obróbki stwardniałego gipsu,

•

narzędzia do retuszowania form (rys. 6),

•

stół lub płyta robocza.

Po zgromadzeniu materiałów i sprzętu należy zorganizować stanowisko pracy zgodnie z:

−

przepisami bhp,

−

przepisami ppoż.,

−

zasadami ergonomii.
Dopuszczając robotnika do prac należy wyposażyć go w sprzęt ochrony osobistej:

−

ubranie,

−

rękawice,

−

okulary,

−

maskę (w razie potrzeby).
Przy wykonywaniu pracy pomieszczenie musi spełniać następujące wymogi:

−

posiadać odpowiednią temperaturę,

−

mieć wentylację naturalną lub mechaniczną,

−

posiadać odpowiednie oświetlenie.
Należy pamiętać również o konieczności przeznaczenia miejsca na składowanie wykonanych

form.

Po zakończeniu prac stanowisko należy uporządkować. Narzędzia i sprzęt należy oczyścić
i poukładać. Odpady powstałe przy pracy należy:

−

odzyskane zagospodarować,

−

stracone – uprzątnąć, względnie utylizować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie materiały stosujemy do robót modelarskich?
2. Wymień narzędzia potrzebne do wykonania modeli?
3. Opisz stół sztukatorski?
4. Z jakich materiałów wykonuje się odlewy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj stanowisko pracy do wykonania rozety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

1) zapoznać się z formą rozety,
2) wyliczyć ilość potrzebnych materiałów i zgromadzić je,
3) zorganizować stanowisko pracy z zachowaniem:

– miejsca na materiały,
– odpowiedniej powierzchni do pracy,
– przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) odpowiednio zabezpieczyć środki chemiczne,
5) zaprojektować miejsce na składowanie rozety,
6) oczyścić narzędzia i sprzęt używany przy pracy,
7) zastosować odzież ochronną zgodnie z przepisami,
8) zaplanować miejsce składowania odpadów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– forma rozety,
– narzędzia sztukatorskie,
– zestaw materiałów,
– przepisy bhp i ppoż.


Ćwiczenie 2

Przygotuj stanowisko pracy do wykonania formy klejowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wymienić warunki bhp, jakie musi spełnić stanowisko formierskie,
2) dobrać narzędzia i sprzęt , które muszą znajdować się na stanowisku pracy,
3) znać zasady przechowywania materiałów chemicznych,
4) przestrzegać przepisy bhp i ppoż. na stanowisku pracy,
5) przestrzegać zasad ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model,

−

narzędzia sztukatorskie.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) wybrać materiał na wykonanie rozety?

¨

¨

2) dobrać narzędzia do wykonania rozety?

¨

¨

3) dobrać sprzęt do wykonania rozety?

¨

¨

4) przygotować stanowisko do prac formierskich?

¨

¨

5) wymienić warunki bhp w pracowni formierskiej?

¨

¨

6) przestrzegać zasady ergonomii przy organizacji pracy?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.2. Organizacja stanowiska pracy robót sztukatorskich na budowie

4.2.1. Materiał nauczania

Zasady organizacji pracy:

−

ustalenie kolejności pracy,

−

dobór odpowiednich robotników,

−

właściwe przetransportowanie materiałów, składowanie ich w kolejności potrzeb oraz
zabezpieczenie przed uszkodzeniem.

Stanowisko robocze to odpowiednio wydzielona przestrzeń, wyposażona w sprzęt, materiały
i narzędzia, w obrębie której pracować będzie robotnik lub zespół robotników.

Ze względu na specyfikę robót sztukatorskich stanowisko robocze na budowie może być:

−

w pomieszczeniu niskim (w budynku),

−

w pomieszczeniu wysokim (w budynku),

−

na zewnątrz budynku.

Stanowisko pracy powinno być:

−

bezpieczne,

−

stabilne,

−

pozwalające na wykonywanie pracy przez robotnika,

−

mieszczące niezbędne materiały, narzędzia i sprzęt,

−

nie zagrażające innym robotnikom,

−

odgrodzone np. taśmą i oznakowane tablicami ostrzegawczymi.

Stanowiska pracy przy robotach sztukatorskich na budowie są bardzo zbliżone do stanowisk

murarskich, tynkarskich i malarskich. Przed przystąpieniem do rozdziału „Organizacja stanowiska
pracy przy robotach sztukatorskich na budowie” należy przypomnieć sobie wiadomości zdobyte
w module „Organizacja stanowiska prac murarskich”.

Stanowisko pracy powinno wynikać z zasad ergonomii i ekonomiki ruchów pracownika i tak:

−

kolejność ruchów powinna odbywać się bez zastanowień tak, by nie hamowała działania i nie
potęgowała zmęczenia,

−

ruchy robocze powinny być określone i najkrótsze,

−

ruchy powinny być dostosowane do rytmu pracy organizmu robotnika,

−

pracę rąk należy uzupełnić pracą nóg tak, by ręce i tułów nie były zbyt absorbowane.

Rusztowania i pomosty robocze

Do robót sztukatorskich stosuje się rusztowania i podesty robocze, które powinny być

wykonane zgodnie z instrukcją:

−

rusztowania systemowe montuje się zgodnie z dokumentację projektową,

−

rusztowania inne niż systemowe montuje się zgodnie z projektem indywidualnym,

−

osoby montujące i demontujące rusztowania oraz monterzy ruchomych podestów roboczych
powinni posiadać wymagane uprawnienia.
Rusztowania dzielimy na:

−

stojakowe,

−

wspornikowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

−

wiszące,

−

nożycowe,

−

kozłowe,

−

ramowe,

−

stolikowe,

−

na stojakach teleskopowych.

Rys. 21. Rusztowania stojakowe teleskopowe: a) typu RS-1, b) RS-2 [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 24. Rusztowanie na kozłach: a) kozły, b) rusztowanie dwupoziomowe [8]

Rys. 22. Rusztowanie przesuwne

nożycowe RP-451 ZREMB [8]

Rys. 23 Mechaniczny pomost roboczy

typu MPR-400/35 ZREMB [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rys. 27. Przykład konstrukcji rusztowania na wysuwnicach: a) przekrój pionowy, b) widok od strony pomieszczenia [8]

Rys. 25. Rusztowanie ramowe typu RR-

I/30 ZREMB [8]

Rys. 26 Rusztowanie typu Warszawa [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Użytkowanie rusztowania jest dopuszczalne po odbiorze przez uprawnioną osobę i dokonania

wpisu do dziennika budowy. Na każdym rusztowaniu lub ruchomym podeście należy umieścić
tablicę określającą:

−

wykonawcę montażu,

−

dopuszczalne obciążenie (eksploatacyjne):

•

obciążenia materiałami. Materiały potrzebne do wykonania robót nie mogą być
gromadzone na pomoście roboczym w ilości przekraczającej dopuszczalne obciążenie
użytkowe pomostu. Materiały powinny być rozłożone równomiernie na całej
powierzchni.

•

obciążenie ludźmi. Pomosty robocze rusztowań nie powinny być obciążone ludźmi
powyżej dopuszczalnego limitu przewidzianego dla konkretnego rusztowania. Za masę
jednego pracownika zatrudnionego na rusztowaniu przyjmuje się 80 kg.

•

obciążenie maszynami. Pomosty robocze nie mogą być obciążane maszynami lub
urządzeniami, które w czasie pracy wywołują drgania, jeżeli nie przewidziano
amortyzatorów stłumiających je. Węże do tłoczenia zaprawy należy podwieszać do
elementów konstrukcji rusztowań w sposób przegubowy.

•

praca na dwóch różnych poziomach w jednej linii pionowej jest dopuszczalna – jeśli na
to zezwala projekt, pod warunkiem szczelnego daszka ochronnego oddzielającego
obydwa stanowiska.

Dobór rusztowania zależy od rodzaju robót i na jakiej wysokości są wykonywane. Wszystkie

rusztowania należy ustawiać na podłożu stabilnym i wyprofilowanym ze spadkiem umożliwiającym
odpływ wód opadowych.

Rusztowania i podesty ruchome powinny posiadać:

−

stabilną konstrukcję,

−

pomost roboczy o powierzchni wystarczającej dla osób tam pracujących oraz do składowania
narzędzi i potrzebnej ilości materiałów,

−

bezpieczną komunikację oraz swobodny dostęp do stanowiska pracy,

−

piony komunikacyjne,

−

poręcz ochronną.
Rusztowania stojakowe powinny mieć piony komunikacyjne w odległości nie większej niż

20 m od stanowiska pracy.

Rusztowania z elementów metalowych muszą być uziemione i posiadać instalację

piorunochronną.

Rusztowanie powinno posiadać zabezpieczenie:

−

przed spadaniem przedmiotów z pomostu roboczego,

−

przed uszkodzeniem odzieży przez elementy konstrukcji,

−

przechodniów przed możliwością powstania urazów.
Rusztowania, które będą usytuowane bezpośrednio przy ulicach, drogach oraz w miejscach

przejazdów i przejść dla pieszych powinny posiadać daszki ochronne i osłonę z siatek.

Uwagi ogólne

Każdy pracownik, który ma być dopuszczony do prac sztukatorskich musi przedstawić

zaświadczenie o ukończeniu szkolenia BHP oraz zaświadczenie lekarskie pozwalające podjąć pracę
na wysokości.

Przy pracach na wysokości należy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

– wyposażyć pracownika w linki bezpieczeństwa o długości maksymalnej 0,5 m łączące szelki

bezpieczeństwa z aparatem hamującym,

– osoby pracujące na wysokości co najmniej 1 m nad powierzchnią poziomu zabezpiecza się

przed upadkiem barierkami (umieszczonymi na wysokości 1,10 m),

– pracownicy korzystający z drabin linowych, ruchomych podestów i urządzeń krzesełkowych

należy zabezpieczyć przy pomocy prowadnic pionowych.

Teren budowy (wykonania demontażu lub montażu elementów sztukatorskich) przed rozpoczęciem
prac powinien być:
– zabezpieczony przed wstępem osób trzecich (ogrodzenie, taśmy),
– wyposażony w tablice ostrzegawcze,
– wyposażony w drogi komunikacyjne przeznaczone do transportu przywożącego materiały

i detale sztukatorskie,

– wyposażony w pomieszczenia administracyjne, socjalne i higieniczno-sanitarne,
– wyposażony w wodę i elektryczność.

Przykłady magazynowania materiałów do robót sztukatorskich:

– cement przechowuje się w workach do 10 warstw ułożonych na podłodze w magazynie

zamkniętym lub w silosach,

– wapno hydratyzowane składowane jest podobnie jak cement,
– gips przechowuje się w workach do 10 warstw w pomieszczeniach suchych, odsunięty od ścian

na odległość 50 cm,

– cegły ustawia się w tzw. „kozły” na stanowiskach otwartych,
– drobnica ( wkręty, pręty) przechowuje się w magazynach zamkniętych,
– sprzęt i maszyny przechowuje się w magazynach zamkniętych,
– materiały chemiczne przechowuje się w oryginalnych opakowaniach producenta w magazynach

zamkniętych.

Transport i składowanie elementów sztukatorskich

Transport to nieodłączna część procesu budowlanego.

Przy pracach sztukatorskich istnieje również transport na placu budowy. Dzielimy go na:
– ręczny,
– mechaniczny.
Ogólnie transport składa się z następujących czynności:
– przesuwanie,
– ładowanie,
– rozładowywanie,
– przenoszenie,
– przeładowywanie,
– przewożenie.
Organizując prace związane z robotami sztukatorskimi należy jak najwięcej prac transportowych
ręcznych zastąpić pracą urządzeń mechanicznych, przy czym należy zadbać o właściwą
nawierzchnię dróg oraz jej szerokość.

Transport ręczny może być:

– indywidualny,
– zespołowy.
Przy organizacji robót montażowych i przenoszeniu materiałów należy przestrzegać
dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów.
Transport indywidualny ręczny:
– dorosły mężczyzna może przenosić ciężar do 50 kg na odległość do 25 m lub na wysokości do

4 m,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

– dorosła kobieta może przenosić ciężar do 15 kg przy pracy o charakterze stałym i do 25 kg przy

pracy dorywczej.

Dopuszczalne normy dźwigania dla młodocianych pracowników:
– dziewczęta 16

÷

18 lat do 10 kg,

– chłopcy 16

÷

18 lat do 16 kg.

Materiały z odzysku przy pracach sztukatorskich o wadze powyżej 50 kg powinny być przenoszone
zespołowo.
Transport ręczny zespołowy:
– o masie ponad 300 kg wymaga specjalnego sprzętu,
– o masie od 500

÷

750 kg może odbywać się pod nadzorem i kierownictwem

wykwalifikowanego pracownika.

Transport ręczny jest szczególnie uciążliwy przy robotach sztukatorskich i wówczas stosuje się
transport mechaniczny. Urządzenia do mechanizacji transportu dzieli się na:
– przenoszące we wszystkich kierunkach,
– przenoszące pionowo lub pod niewielkim nachyleniem,
– przenoszące poziomo lub pod niewielkim nachyleniem.

Przy robotach budowlanych najczęściej stosowane są:
– wyciągi budowlane towarowo-osobowe,
– przenośniki:

•

proste,

•

ślizgowe spiralne,

– żurawie.

Należy pamiętać, że najwięcej wypadków na budowach jest przy robotach transportowych,

więc należy bezwzględnie przestrzegać przepisy bhp. Zarówno żurawie, jak i wyciągi budowlane
podlegają dozorowi technicznemu sprawowanemu przez rzeczoznawców rejonowych urzędów
dozoru technicznego (UDT). Należy pamiętać, że żaden wyciąg ani żuraw nie może być
dopuszczony do pracy bez zezwolenia wpisanego do książki rewizyjnej urządzenia. Wpis ten
dokonuje rzeczoznawca dozoru technicznego.

Do transportu niewielkich ilości materiałów stosuje się taczki, ramki do przewożenia cegły

oraz pojemniki ramkowe.

Przykład organizacji stanowiska roboczego przy ręcznym formowaniu sztukaterii. Sztukaterie

ręcznie formowane wykonuje się na tynkach ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz tynkach
sufitów. Wykonuje się je z takiej samej zaprawy jak tynk.

Przed przystąpieniem do prac należy:

1) zapoznać się z projektem
2) zgromadzić materiały,
3) zgromadzić narzędzia, sprzęt i maszyny,
4) przygotować stanowisko pracy.

Jeśli wykonujemy prace na suficie należy przygotować rusztowanie, które dobieramy

w zależności od wysokości, pamiętając o jego stabilności. Na rusztowaniu należy przygotować
pomost roboczy:
– z desek grubości co najmniej 38 m/m,
– barierki ochronne,
– powierzchnię zapewniającą zgromadzenie i właściwe ustawienie:

•

materiału,

•

narzędzi,

•

sprzętu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

•

swobodne poruszanie się robotnika,

– wysokość umożliwiającą ergonomiczną pracę.

Stanowisko pracy musi mieć:

– właściwe oświetlenie,
– dobrą wentylację,
– odpowiednią temperaturę.

Przykładowe materiały:

– zaprawa, woda,
– gwoździe, kotwy itp.

Przykładowe narzędzia i sprzęt:

– kielnia,
– narzędzia do modelowania,
– wiertarka,
– skrzynia do zapraw.

Przykładowe wyposażenie robotnika:

– ubranie ochronne,
– rękawice,
– okulary,
– kask.

Pamiętać należy o bezpiecznym podłączeniu sprzętu elektrycznego (właściwym zaizolowaniu

i ułożeniu kabla tak, aby nie stwarzał niebezpieczeństwa przy poruszaniu się robotnika). Należy
również przewidzieć drogi bezpiecznego transportu materiału (np. zaprawy). Obszar wokół
rusztowania należy odgrodzić taśmami i rozwiesić tablice ostrzegawcze.

Po zakończonych pracach sztukatorskich należy:

– oczyścić narzędzia i sprzęt,
– oczyścić pomost,
– zdemontować pomost,
– zdemontować rusztowanie,
– zagospodarować odpady.
Uwaga: do prac na wysokości dopuszcza się robotnika przeszkolonego i posiadającego
zaświadczenie lekarskie o możliwości pracy na wysokości.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób przetransportujesz detale sztukatorskie na budowę?
2. Jakie są rodzaje rusztowań?
3. Jakie znasz narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu sztukaterii?
4. Czy znasz przepisy bhp i ppoż. obowiązujące na różnych stanowiskach roboczych robót

sztukatorskich?

5. Co zrobisz z odpadami materiału, jakie powstaną w czasie pracy montażu sztukaterii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do montażu sufitu zdobionego sztukateriami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać transport do przewiezienia elementów zdobniczych,
2) dobrać odpowiedni rodzaj rusztowania,
3) zaprojektować stanowisko pracy przewidując:

a) powierzchnię dla pracy robotnika,
b) powierzchnię na składowanie elementów zdobniczych, materiałów, narzędzi i sprzętu,

4) zorganizować stanowisko pracy z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy dla

robotników oraz zasad ergonomii,

5) dobrać odzież i sprzęt ochronny przewidziany przepisami do wykonywanej pracy,
6) zaplanować zabezpieczenie terenu wokół miejsca pracy,
7) omówić przepisy ochrony środowiska,
8) uporządkować miejsce montażu po zakończeniu prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– projekt montażu,
– elementy sztukatorskie.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj transport elementów sztukatorskich z miejsca ich wykonania do miejsca ich

wbudowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować zabezpieczenie wykonanych elementów przed zniszczeniem w czasie transportu,
2) dobrać właściwy rodzaj środków transportowych w zależności od parametrów modeli,
3) poznaczyć i właściwie składować skompletowane części modeli na placu budowy,
4) zaplanować transport tzw. wewnętrzny z miejsca składowania na stanowisko montażowe,
5) określić przepisy bhp dotyczące transportu,
6) dobrać odzież roboczą i sprzęt ochrony osobistej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

projekty modeli,

−

katalog parametrów środków transportu,

−

przepisy bhp dotyczące transportu ręcznego

Ćwiczenie 3

Opracuj organizację stanowiska pracy do montażu sufitu kasetonowego

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować projekt sufitu,
2) ustalić długość montowanych elementów,
3) opracować sposób cięcia elementów,
4) dobrać materiały do montażu,
5) dobrać sprzęt do montażu,
6) dobrać rusztowanie do montażu,
7) zaplanować sposób transportu na stanowisko montażowe,
8) opracować sposób przygotowania sufitu i powierzchni stykowych elementów,
9) opracować sposób mocowania elementów kasetonu,
10) opracować sposób wykończenia sufitu,
11) dobrać odzież i sprzęt ochrony osobistej,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogramy stropu kasetonowego,

–

katalog rusztowań,

–

rysunki profili ciągnionych,

–

przepisy bhp związane z pracą na wysokości,

–

materiał rozdziału 4.2.1.

–

zeszyt ćwiczeń,

–

ołówek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) przygotować stanowisko do prac montażu sztukaterii?

¨

¨

2) dobrać narzędzia i sprzęt do odpowiedniego montażu?

¨

¨

3) rozróżniać odpowiednie materiały potrzebne do montażu?

¨

¨

4) przestrzegać przepisy bhp i ppoż. przy robotach montażu sztukaterii?

¨

¨

5) przygotować odlew do transportu?

¨

¨

6) dobrać bezpieczny dla modelu transport na miejsce wbudowania?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru, tylko

jedna odpowiedz jest prawidłowa

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Punktacja:

a) odpowiedź prawidłowa – 1 punkt,
b) brak odpowiedzi lub odpowiedź błędna – 0 punktów.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

Test składa się z 20 pytań wielokrotnego wyboru, z których:

–

zadania: 1,5,6,8,9,10,11,12,16,17,19,20 – poziom podstawowy,

–

zadania: 2,3,4,7,13,14,15,18 – poziom ponadpodstawowy.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Które z narzędzi stosuje się do przenoszenia wymiarów:

a) szpachelkę,
b) cyrkiel,
c) nóż sztukatorski,
d) oczka.

2. Jakie narzędzie, które stosuje się do wykończenia elementów ciągnionych:

a) kielnia,
b) strug,
c) macka,
d) kątownik.

3. Do uzupełnienia pojedynczego gzymsu na wysokości > 15 m. stosuje się rusztowanie:

a) stojakowe,
b) ramowe,
c) na kozłach,
d) na wysuwnicach.

4. W jaki sprzęt, wyposażysz stanowisko do wykonania modeli obrotowych:

a) podstawa z płytą obrotową,
b) stalugi,
c) kątowniki,
d) stół sztukatorski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

5. Jaką wysokość powinien mieć stół sztukatorski:

a) 60 cm,
b) 80 cm,
c) 90 cm,
d) 100 cm.

6. W co wyposażysz stanowisko do wykonywania modeli:

a) narzędzia do retuszowania,
b) pion,
c) węgielnicę,
d) wężownicę wodną.

7. Do czego służy prowadnica przy stole sztukatorskim:

a) przesuwania wzornika,
b) mocowania formy,
c) mocowania odlewu,
d) zabezpieczenia przed spadaniem narzędzi.

8. Rusztowanie, które musi posiadać uziom to:

a) na kozłach,
b) na wysuwnicach,
c) rurowe,
d) stojakowe drewniane.

9. Kto na budowie powinien „odebrać” rusztowanie po zmontowaniu:

a) inspektor nadzoru,
b) mistrz budowy,
c) robotnik,
d) kierownik budowy.

10. Które z rusztowań wymaga codziennej kontroli przez kierownika budowy:

a) na wysuwnicach,
b) rurowe,
c) stojakowe,
d) na kozłach.

11. Które ze sprzętów są niezbędne do wykonania modeli ciągnionych:

a) kątowniki,
b) stół sztukatorski,
c) kociołek do łaźni wodnej,
d) rozpylacz wodny.

12. Jaka jest minimalnąa grubość desek do przygotowania stanowiska roboczego na rusztowaniu:

a) 12 m/m,
b) 25 m/m,
c) 32 m/m,
d) 40m/m.

13. Sprzęt potrzebny na stanowisku pracy do zmontowania odlewu sztukaterii nadokiennej to:

a) wiertarka,
b) punktak,
c) pobijak,
d) trzpienie.

14. Które z narzędzi potrzebne będą przy wykonywaniu modelu tzw. „z narzutu”:

a) wiertarka,
b) lejek,
c) do cyzelowania,
d) kociołek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

15. Przy pomocy jakiego sprzętu można przecinać profile ciągnione:

a) skrzynki uciosowej,
b) prowadnicy,
c) deski ustawionej pod kątem,
d) imadła.

16. Czego nie wolno ustawiać na stanowisku montażu:

a) skrzyń z zaprawą,
b) maszyn powodujących drgania pomostu roboczego,
c) wiadra z wodą,
d) skrzyni narzędziowej.

17. Od czego zależy organizacja stanowiska pracy:

a) rodzaju robót,
b) rodzaju zastosowanych materiałów,
c) wysokości,
d) rodzaju stosowanych narzędzi.

18. Co powinien „posiadać” robotnik na każdym stanowisku pracy:

a) przeszkolenie bhp i ppoż.,
b) rękawice robocze,
c) maskę ochronną,
d) obuwie ochronne.

19. Jakie ciężary może przenosić robotnik młodociany (16

÷

18):

a) do 10 kg,
b) do 16 kg,
c) do 18 kg,
d) do 20 kg.

20. Ile lat musi mieć robotnik, aby mógł wykonać montaż i demontaż rusztowań wysokich:

a) 16,
b) 17,
c) 18,
d) 21.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Organizowanie stanowiska prac sztukatorskich

Zakreśl poprawną odpowiedź poprzez postawienie znaku X przy prawidłowej odpowiedzi.
Jeżeli pomylisz się – błędną odpowiedź zakreśl kółkiem.

Punktacja

Numer

pytania

Odpowiedź

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

6. LITERATURA

1. Arends R.: Uczymy się nauczać. WSiP, Warszawa 1995
2. Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa. WSiP, Warszawa1997
3. Mirski J.: Organizacja budowy. WSiP, Warszawa 1999
4. Poradnik kierownika budowy
5. Przepisy bhp i ppoż. – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r.
6. Urban L.: Technologia – murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa 1995
7. Warunki techniczne odbioru robót
8. Wolski Z.: Technologia sztukatorstwo. WSiP, Warszawa 1992