Wykład 1. 22.02.2011
Rekultywacja  podstawowe pojęcia i zadania: cel i zadania rekultywacji terenów zdegradowanych, powierzchni
ziemi, potrzeby rekultywacji w skali kraju.
Procesy glebotwórcze (GLEBA)
�!
Degradacja powierzchni ziemi
�!
Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów
1. Wprowadzenie do problematyki rekultywacji i zagospodarowania gruntów
 Naturalna degradacja gleb i gruntów następuje w wyniku:
�� Erozji wodnej i wietrznej  nie jest w krótkim czasie, długi proces
�� Powodzi  ostatnia powódz
w Australii
�� Masowych ruchów ziemi
�� Pożarów
�� I innych zjawisk
Zjawiska niekorzystne dla przyrody, a zarazem naturalne. Procesy przebiegają w sposób całkowicie niezależny od
człowieka.
Np. Osuwisko ziemi w Kłodnem (2010)
Erozja  szybkość tworzenia się gleb ~7mm/100lat; szybkość erozji jest do 2 rzędów wielkości wyższa niż szybkość
tworzenia się gleb (700mm/100lat).
Geozagrożenia  osuwiska (ruch masowy) w Polsce ponad 30tys., w 2010r ponad 1300. Stare osuwiska są
niedostrzegalne, traktowane jako uskoki. Duży problem na południu Polski  Beskidy, Podkarpacie.
 Antropogeniczna degradacja i dewastacja gleb oraz gruntów jest powodowana głównie przez:
�� Górnictwo (przemysł wydobywczy)
�� Energetykę
�� Hutnictwo
�� Przemysł chemiczny i inne sektory przemysłu
�� Transport
�� Chemizację i intensyfikację rolnictwa (degradacja siedliska rolniczego)
�� Gospodarkę komunalną i odpady stałe
�� Liczne przypadki wycieków produktów ropopochodnych podczas ich produkcji, transportu lub magazynowania.
Działania na rzecz ochrony środowiska, podejmowane w Polsce intensywnie od początku lat  90 XX wieku,
spowodowały głównie poprawę stany czystości powietrza i wód.
Poprawa w zakresie ukształtowania, stanu czystości oraz zagospodarowania prac rekultywacyjnych, w tym
makroniwelacji i oczyszczania gruntów.
Rekultywacji wymagają wszystkie grunty, które częściowo lub całkowicie utraciły wartości
użytkowe, dlatego rekultywacja stanowi jeden z priorytetowych celów polityki ekologicznej państwa.
�� Ochrona powierzchni ziemi polega głownie na:
o Ilościowej i jakościowej ochronie rolniczej przestrzeni produkcyjnej
o Ochronie jakości (czystości) gleb i gruntów.
�� Do zabiegów powodujących wzrost areału gruntów rolnych i leśnych należy:
�� Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków antropogenicznych, tj. nieużytków powstałych
w wyniku działalności człowieka,
�� Zagospodarowanie odłogów, - bagna są nieużytkami, lecz zostawiamy je ze względu na walory
przyrodnicze
�� Zagospodarowanie różnego rodzaju nieużytków naturalnych, np. terenów zabagnionych i
zawodnionych,
�� Zagospodarowanie wąwozów erozyjnych,
�� Scalanie i wymiana gruntów,
�� Odkwaszanie i odkamienianie gleb.
- 1 -
Podstawowe definicje:
Rekultywacja terenów zdegradowanych (rtz)  jest to przywracanie przekształconym niekorzystnie, czyli
zdegradowanym (częściowe) lub zdewastowanym w wyniku gospodarczej i bytowej działalności człowieka terenom,
głównie glebom, ich funkcji biologicznych oraz cech użytkowych
Rekultywacja gruntów  polega na nadaniu lub przywróceniu gruntom zdegradowanym lub zdewastowanym
wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzez
by terenu, uregulowanie stosunków
wodnych, odtworzenie gleb, odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg, umocnienie skarp oraz poprawienie
właściwości fizycznych i chemicznych.
Pozbawienie jakiejś cechy gleby lub gruntu, spowoduje, że staje się ona nieprzydatna na jakikolwiek sposób.
Funkcja użytkowa gleby maleje lub znika całkowicie. W zależności od wady terenu, staramy się przywrócić glebie
właściwe funkcje glebie.
Potrzeby w zakresie rekultywacji gruntów w Polsce:
�� Rekultywacja gruntu ma na celu dostosowanie rzez
by terenu oraz właściwości (jakości) w tym warunków
wodnych, tlenowych (powietrznych) i chemicznych (np. odczynu) podłoża, do pełnienia określonych funkcji
ekologicznych i gospodarczych (reguluje to ustawa z 03.02.1995 o ochronie gruntów rolnych i leśnych; Dz.
U. nr 16, poz. 78 z póz
niejszymi zmianami; tekst jednolity: Dz. U. 2004 Nr 121 poz. 1266).
�� Rekultywacji wymagają m.in. gleby zanieczyszczone składnikami ropopochodnymi w stopniu
ograniczającym wegetację roślin lub pogarszającymi odżywczą i technologiczną ich jakość, a także grunty
stwarzające zagrożenie zanieczyszczenia zasobów wód podziemnych.
�� Szeroko pojmowana rekultywacja obejmuje również ochronę środowiska i zasobów naturalnych na
terenach przyległych do terenów zdegradowanych.
�� Proces rekultywacji rzadko przywraca wyjściowy stan środowiska i sposób ego użytkowania. Najczęściej
określa się nowe funkcje terenu i dostosowuje do nich właściwości rekultywowanego gruntu. Szczególnie
ma to miejsce w rekultywacji gruntów w górnictwie odkrywkowym oraz terenów przemysłowych i
pobudowlanych, a także wykorzystywanych wcześniej pod obiekty gospodarki odpadami (głównie
składowiska)
�� W 2008 powierzchnia wyłączona z produkcji rolniczej i przeznaczona na cele nierolnicze wyniosła ~5,4tys.
ha. ~64tys. ha gruntów zdewastowanych i zdegradowanych (w sposób naturalny i antropogeniczny -
sztuczny) wymaga rekultywacji i zagospodarowania
�� W 2008 ogółem zrekultywowano ~1,3tys ha i zagospodarowano ~0,5tys ha gruntów zdegradowanych, w
~75% na cele rolnicze i leśne.
�� Zagrożenie potencjalne gleb użytkowanych rolniczo erozją wietrzną dotyczy ~46% użytków rolnych (pow.
~8,6mnl ha), a zagrożenie gruntów rolnych i leśnych erozją wodną powierzchniową ~31% użytków rolnych
i lasów (pow. ~8,9mln ha).
�� Ponad 60% gleb uprawnych, m.in. z powodu zanieczyszczenia powietrza wymaga systematycznego
wapniowania, tj. nawożenia zasadowymi związkami wapnia.
Wykład 2 01.03.2011
Podstawy prawne dotyczące rekultywacji gruntów oraz zagospodarowania po-rekultywacyjnego:
(ustawy i rozporządzenia)
Przepisy prawne (1):
- Ustawa z dnia 03.02 95 o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78, z póz
n. zm.
Tekst jednolity Dz. U. z 2004 Nr 121, poz. 1266)
- Ustawa z dnia 27 .04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr62, poz. 627) z póz
niejszymi zm.
Tekst jednolity (Dz. U. z 2008 Nr 25 poz. 150)
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002 w sprawie standardów jakości gleb oraz
standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359)
- Ustawy z dnia 04.02 94 Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr27, POZ. 96 z póz
n. zm.)
- Ustawa z dnia 27.03.2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr80, poz. 717)
Wybrane przepisy prawne dotyczące ochrony powierzchni ziemi:
- Ustawa z dnia 28.09. 91  o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444, z póz
n. zm.)
- 2 -
- Ustawa z dnia 07.07. 94  Prawo budowlane (obwieszczenie Ministerstwa w sprawie ogłoszenia jednolitego
tekstu ustawy  Prawo Budowlane (Dz. U. Nr106, poz.1126)
- Ustawa z dnia 27.04.2001 o odpadach (Dz. U. Nr62, poz. 628 z póz
n. zm.)
- Ustawa z dnia 16.04.2004 o ochroni przyrody (Dz. U. Nr92, poz. 880, z póz
n. Zm.)
- Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 23.01. 87 w sprawie szczegółowych zasad ochrony powierzchni ziemi
(Dz. U. Nr4, poz23)
Ochrona gruntów rolnych i leśnych:
Do gruntów rolnych podlegają ochronie zalicza się:
- Użytki rolne wykazane w ewidencji gruntów
- Stawy rybne oraz inne zbiorniki wodne, służące wyłącznie potrzebom rybołówstwa śródlądowego
- Grunty pod budynkami i urządzeniami gospodarstw rolnych
- Zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne
- Ogrody botaniczne i działkowe
- Grunty pod urządzeniami melioracji wodnych, ujęciami i zbiornikami wodnymi wykorzystywanymi dla potrzeb
rolnictwa
- Grunty zrekultywowane na cele rolne oraz torfowiska stanowiące nieużytki.
Chronionymi gruntami leśnymi są grunty:
- Określane w ewidencji gruntów jako lasy
- Znajdujące się pod uprawą leśną
- Pod budynkami i urządzeniami wykorzystywanymi dla potrzeb gospodarki leśnej
- Parków dendrologicznych i leśnych
- Zrekultywowane na cele leśne
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na:
- Racjonalnym ich wykorzystaniu, zgodnie z przyjętym kierunkiem produkcji
- Zapobieganiu obniżenia produkcyjności tych gruntów oraz poprawianiu ich wartości produkcyjnej i użytkowej
- Ograniczaniu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne
- Zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji oraz szkodom powstającym w wyniku działalności nierolniczej
i nieleśnej
- Przywracaniu i poprawianiu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów
rolnych czy leśnych na skutek innej działalności niż wynikało z ich pierwotnego przeznaczenia,
czyli rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze lub leśne.
Ustawa z dnia 27.042001r. prawo ochrony środowiska, (Dz. U. Nr 62, poz. 627)
Tytuł I, Dział II Definicje i zasady ogólne
Art. 3
pkt.8)
Kompensacja przyrodnicza  rozumie się to zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane,
roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesienie, zadrzewienie lub tworzenie skupień roślinności prowadzących do
przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie , wyrównywania szkód dokonanych w środowisku przez
realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych.
Pkt.25)
Powierzchnia ziemi  rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią
ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym, że pojęcie  gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z
części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i
podglebie.
Prawo ochrony środowiska (POŚ)
Tytuł II  Ochrona zasobów środowiska
Ochrona powierzchni ziemi:
Art. 101-111
POŚ Art. 101. Ochrona powierzchni ziemi polega na:
1. Zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności przez:
a. Racjonalne gospodarowanie
b. Zachowanie wartości przyrodniczych
- 3 -
c. Zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania
d. Ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania
e. Utrzymanie jakości gleb i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych
standardów
f. Doprowadzenie jakości gleb i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, jeżeli nie
są one dotrzymane
g. Zachowanie wartości kulturowych z uwzględnienie zabytków archeologicznych
2. Zapobieganiu ruchom masowym ziemi i ich skutkom
POŚ Art. 102
1. władający powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, jest obowiązany, z zastrzeżeniem ust. 2-5 do
przeprowadzenie ich rekultywacji
2. jeśli władający powierzchnią ziemi wykaże, iż zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne
przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, dokonane po dniu objęcia przez niego władania,
spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek rekultywacji spoczywa na tym podmiocie.
3. Jeżeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenia terenu odbyło się za zgodą lub
wiedzą władającego powierzchnią ziemi jest on obowiązany do ich rekultywacji solidarnie ze
sprawcą.
4. STAROSTA DOKONUJE REKULTYWACJI JEŻELI:
1) Podmiot który spowodował zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie
naturalnego ukształtowania terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni ziemi, pozwalającymi na
jej przeprowadzenie lub
2) Nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku rekultywacji albo egzekucja
okazała się bezskuteczna lub
3) Zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu
nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej
5. Starosta dokonuje rekultywacji także wówczas, gdy z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub
możliwości zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe jej dokonanie.
6. W przypadku o którym mowa w ustawie 4 pkt. 1, koszty rekultywacji ponosi podmiot, który spowodował
zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu
7. W przypadku, o którym mowa w ust. 5, koszty rekultywacji ponosi władający powierzchnią ziemi; przepisy
ust. 2i 3 stosuje się odpowiednio.
8. Obowiązek ponoszenia kosztów rekultywacji, ich wysokości oraz sposób uiszczenia określa, w drodze decyzji,
starosta.
9. Do należności z tytułu obowiązku uiszczenia kosztów, o których moa [& ]
POŚ ART. 103
1. Rekultywacja w związku z niekorzystnym przekształceniem naturalnego ukształtowania terenu polega na
jego przywróceniu do stanu poprzedniego.
2. Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi polega na ich przywróceniu do stanu
wymaganego standardowi jakości.
3. Standard jakości określa zawartość niektórych substancji w glebie albo ziemi, poniżej których żadna z
funkcji pełnionych przez powierzchnię ziemi nie jest naruszona
4. Funkcję pełnioną prze powierzchnię ziemi ocenia się na podstawie jej faktycznego zagospodarowania i
wykorzystania gruntów, chyba że ich funkcja wynika z planu zagospodarowania przestrzennego.
POŚ Art. 104
Gleba i ziemia używane do prac ziemnych, w ty używanie do tego celu osady pochodzące z dna zbiorników
powierzchniowych wód stojących lub wód płynących, nie mogą przekształcać standardów jakości, określonych w
przepisach wydanych na podstawie art. 105.
POŚ Art. 105
1. Minister właściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa, w
drodze rozporządzenia, określi standardy jakości gleby i ziemi uwzględniając naturalne stężenia substancji
w środowisku.
2. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 1, zostaną uwzględnione:
- 4 -
1) Grupy rodzajów gruntów  według kryterium ich funkcji aktualnej lub planowej
2) Standardy jakości gleb lub ziemi jako zawartości niektórych substancji w glebie albo ziemi,
zróżnicowane dla poszczególnych grup rodzajów gruntów oraz z uwagi na wodoprzepuszczalność i
głębokość.
3. Minister właściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z minister właściwym do spraw rolnictwa,
uwzględniając naturalne stężenia substancji w środowisku może określić w drodze rozporządzenia
1) Standardy jakości gleb lub ziemi używanych do określonych prac ziemnych w tym używanych do
tego celu osadów lub wód płynących
2) Referencyjne metodyki[& ]
Art. 106
1) Obowiązany do rekultywacji powinien, z zastrzeżeniem art. 108, uzgodnić je warunki z organem
ochrony środowiska
2) Uzgodnienie następuje w drodze decyzji określającej zakres, sposób i termin zakończenia
rekultywacji
3) We wniosku o uzgodnienie należy wskazać:
a. Obszar wymagający rekultywacji
b. Funcie pełnione przez wymagającą rekultywacji powierzchnię ziemi
c. Planowany zakres i sposób rekultywacji oraz termin jej zakończenia
POŚ Art. 107
1) Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, starosta może, w drodze
decyzji, nałożyć na władający powierzchną ziemi podmiot korzystający ze środowiska, obowiązany do
rekultywacji, obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi. Podmiot
obowiązany jest w tym przypadku przechowywać wyniki pomiarów przez 5lat od zakończenia roku
kalendarzowego, którego dotyczą.
2) Postępowanie w przedmiocie wydania decyzji, o której mowa w ust.1 1 [& ]
POŚ Art. 108
1) W przypadku, o których mowa w Art. 102, ust. 4 i 5 starosta określa w drodze decyzji zakres, sposób oraz
termin rozpoczęcia i zakończenia rekultywacji
2) Władający powierzchnią ziemi obowiązany jest umożliwić prowadzenie rekultywacji z zachowaniem
warunków określonych w decyzji o której mowa w ust.1
3) Postępowanie w przedmiocie wydania decyzji o której mowa w ust. 1, wszczyna się z urzędu.
Art. 109
1) Oceny jakości gleb i ziemi oraz obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu
środowiska
2) Starosta prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi
3) Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, zakres i sposób
prowadzenia badań których mowa w ust. 2
4) W rozporządzeniu o którym mowa w ust3 zostaje ustalone:
a. Sposób wyboru punktów poboru próbek
b. Wymagana częstotliwość pobierania próbek
5) W rozporządzeniu o którym mowa w ust3 mogą zostać ustalone sposoby prezentacji wyników badań
6) W przypadku stwierdzenia naruszenia standardów jakości gleby lub ziemi wojewódzki inspektor ochrony
środowiska przekazuje staroście wyniki pomiarów.
POŚ Art. 110
Starosta prowadzi, aktualizowany corocznie rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono
przekształcenie standardów jakości gleb lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji
obciąża starostę.
POŚ Art. 110a
1) Starosta prowadzi obserwację terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których
występują ruchy, a także rejestr zawierający informacje o tych terenach
2) minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa oraz
ministrem do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, w drodze rozporządzenia:
- 5 -
a. metody, zakres i częstotliwość prowadzenia obserwacji terenów, o których mowa w ust. 1, oraz
sposób ustalania tych terenów, kierując się potrzebą ograniczenia występowania szkód
powodowanych rzez ruchy masowe ziemi
b. informacje jakie powinien zawierać rejestr, o którym mowa w ust. 1, a także sposób prowadzenia
oraz formę i układ tego rejestru, kierując się potrzebą dostarczenia [& ]
Art. 111
Kolejność realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi określają powiatowe
programy ochrony środowiska
Starosta może przeprowadzić rekultywację powierzchni ziemi pomimo nieujęcia zadania w programie o którym mowa
w ust 1 jeżeli zatwierdzi iż nie przeprowadzenie rekultywacji [..]
zgodnie z art. 27 ust 3 z dnia 27. Kwietnia prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr62, poz. 627, póz
n. zm.) w studium
uwarunkować i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego podkreśla m.in. sposób zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku
działalności człowieka oraz klęsk żywiołowych
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz. U.
Nr 155, poz. 1298) Opracowania ekofizjograficzne sporządza się biorąc pod uwagę m.in. ustalenie kierunków
rekultywacji obszarów zdegradowanych.
Wykład 3 29.03.2011r.
Przegląd przyczyn i form degradacji środowiska gruntowego dla potrzeb jego rekultywacji i ochrony.
Degradacja gleb i gruntów:
Degradacja gleb  względnie trwałe pomniejszenie jej aktywności biologicznej, pogorszenie wskaz
ników
jakościowych oraz obniżenie walorów sanitarnych. Degradacja gleb wiąże się z terenami przemysłowymi,
zurbanizowanymi i typowo rolniczymi.
Degradacja gleby następuje m.in., przez erozję wodną i wietrzną, obniżenie poziomu wód gruntowych,
wyczerpywanie naturalnych zasobów składników pokarmowych (wyjaławianie gleby), naruszenie równowagi jonowej
w środowisku glebowym pod wpływem jednostronnego nawożenia mineralnego, zanieczyszczenie gleb w wyniku
stosowania chemicznych środków ochrony roślin oraz znacznej depozycji zanieczyszczeń z atmosfery itp.
Degradacja gleby  proces prowadzący do spadku żyzności gleby wskutek zniszczenia wierzchniej warstwy
próchnicznej, tj. próchnicy glebowej (np. w skutek erozji gleby, niewłaściwej uprawy, pożarów, zbytniego
odwodnienia), zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi (np. metalami ciężkimi lub substancjami ropopochodnymi),
a także np. zamiany drzewostanów liściastych na iglaste, które powodują jej zakwaszanie.
Najbardziej narażone na degradację są gleby piaszczyste.
Przez degradację gleb należy rozumieć zniekształcenie jednej lub wielu jej właściwości, w tym również
zanieczyszczenie, pogarszające warunki życia i plonowania roślin uprawnych, skład gatunków roślinności trwałej,
wartość użytkową (odżywczą technologiczną, sanitarną) płodów rolnych i leśnych, ekologiczne funkcjonowanie
pokrywy glebowo  roślinnej w krajobrazie. Całkowitą utratę wartości użytkowych gleb określa się mianem
dewastacji.
Grunty zdegradowane  grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała w szczególności w wyniku
pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także
wadliwej działalności rolniczej.
Grunty zdewastowane  grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku w/w przyczyn.
Przez pojęcie degradacji gleb rozumie się modyfikację jej fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości,
pogarszającą biologiczną aktywność środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem roślin (produkcji środków
żywności), warunków ekologiczno  sanitarnych dla ludzi i estetycznych walorów krajobrazu.
NIEUŻYTEK  obszar zdegradowany określany bywa również jako zdewastowany, bezglebowy lub nieużytek
poprzemysłowy, pogórniczy, rolniczy itp. Często nazwa taka, pochodząca od gałęzi gospodarki powodującej
degradację, nadawana jest wszelkim nieużytkom.
- 6 -
Ogólnie biorąc za nieużytek tego typu uważany jest obszar gruntu, który na skutek działalności
górniczej, przemysłowej, rolniczej lub innej przyczyny utracił swoją całkowitą lub częściową pierwotną
wartość produkcyjną.
Renaturyzacja (regeneracja)  zabiegi polegające na odtworzeniu ekosystemów zniszczonych w wyniku
działalności człowieka.
Degradacja gleby ma wiele form i różnorodną genezę.
Każdy czynnik zmniejszający produktywność gleby, aż do całkowitej eliminacji upraw roślinnych, działa degradująco.
Do podstawowych (głównych) form degradacji gleby zalicza się:
�� wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej (naruszenie proporcji)
�� zakwaszenie i alkalizację środowiska
�� zanieczyszczenie składnikami o charakterze toksycznym, zasolenie nadmierny ubytek próchnicy (zmiana
chemizmu gleb, zmiany w zakresie zawartości próchnicy)
�� zniekształcanie rzez
by terenu
�� mechaniczne zniszczenie lub uszkodzenie poziomu próchniczego, zanieczyszczenie mechaniczne
(wprowadzanie różnego rodzaju odpadów, zmiany struktury następują na skutek dostania się do gleb np.
odpadów pobudowanych na tereny rolnicze)
�� techniczno  przestrzenne rozdrobnienie powierzchni biologicznie czynnej (budowy, tworzenie ścieżek, asfalt,
beton)
�� zanieczyszczenie (skażenie) biologiczne (wprowadzanie do gleby nadmiernej ilości np. gnojowicy, czy
nawadnianie gleb ściekami)
Degradacja gleb powodowana jest głównie przez:
�� oddziaływanie obszarowe gazów i pyłów emitowanych ze z
ródeł przemysłowych i motoryzacyjnych
�� działalność górniczą
�� składowanie odpadów
�� niewłaściwe rolnicze użytkowanie gruntów podatnych na erozję
�� stosowanie nieodpowiednich chemicznych środków produkcji roślinnej
Przyczyny niszczenia i degradacji gleb:
Najbardziej rozpowszechnione niszczenie gleb jest spowodowane erozją.
Erozja polega na mechanicznym niszczeniu powierzchni Ziemi przez różne czynniki zewnętrzne, połączonym z
przenoszeniem produktów niszczenia. Rozróżnia się erozję wodną i wietrzną. Jednym z przykładów erozji wodnej jest
spłukiwanie cząstek gleby przez wody deszczowe. Zjawisko to zachodzi podczas każdego deszczu, a jego nasilenie
zależy od stopnia porycia ziemi roślinnością. Najlepszą osłoną gleb w przypadku erozji są lasy i zbiorowiska trawiaste.
Wycinanie lasów, niszczenie naturalnych zespołów roślinnych, powoduje odsłanianie gleby i przyczynia się znacznie
do przyspieszenia erozji. Zjawisko to osiąga szczególne nasilenie w terenach górzystych, gdzie nachylenie zboczy
sprzyja spłukiwaniu i przemieszczaniu się elementów gleb.
Proces erozji jest jednym z najważniejszych czynników degradacji gleby. Uformowanie się 2,5cm warstwy
próchnicznej wymaga średnio 500lat. Rocznie w skali całego globu erozji ulega 0,7%gleb wykorzystywanych rolniczo.
Utrzymanie się tego tempa grozi utratą ponad 30% gleb użytkowych rolniczo do 2050 r.
Celem zapobiegania degradacji gleby stosuje się rekultywację poprzez zabiegi: rolnicze (np. odpowiednie płodozmiany
przeciwerozyjne, uprawa mechaniczna w poprzek stoków), leśne (np. zalesianie i zadrzewianie zboczy) oraz
inżynieryjne (np. budowa progów).
Erozja: procesy geologiczne, które obok wietrzenia i ruchów masowych niszczą i wyrównują powierzchnię Ziemi.
Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, żłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy gleby, wywoływany siłą
wiatru lub/i płynącej wody. Głównymi czynnikami wywołującymi erozję gleb są woda, ruchy powietrza oraz lodowce.
Erozja gleby  proces rozdrabniania i przemieszczania (zdzierania) wierzchniej warstwy gleby wskutek
oddziaływania wiatru (wywiewanie gleby, deflacja) i wody (zmywanie gleby, erozja wgłębna).
Erozja gleb jest procesem naturalnym. Intensyfikuje (przyspieszają) ją jednak działalność człowieka, polegająca na
nadmiernym wyrębie lasów, niszczeniu szaty roślinnej, nieprawidłowej uprawie gruntów i doborze roślin uprawnych,
odwadnianiu bagien itp.
Występuje zwłaszcza w terenach górskich i pagórkowatych, pozbawionych lasu i na glebach ciężkich, tzn. z
przewagą drobnych frakcji.
W zależności od bezpośredniego czynnika sprawczego wyróżnia się erozję: wietrzną (eoliczną), wodną, wodno
 grawitacyjną (ruchy masowe) oraz uprawową.
- 7 -
Wyróżniamy erozję wodną, powierzchniową, rozmywową oraz odmianę łagodną tej ostatniej  erozję
żłobinową i jej formę ciężką  erozję wąwozową.
W warunkach klimatycznych Polski zasadniczą rolę w procesach erozyjnych gleb odgrywa erozja wodna
(powierzchniowa i wąwozowa) oraz erozja wietrzna.
Erozja wietrzna (eoliczna) polega na wywiewaniu odspojonych cząstek gruntu, a następnie ich przenoszeniu
(przemieszczaniu), sortowaniu i osadzaniu. Procesy erozji wietrznej (eolicznej) występują w dużym nasileniu na
obszarach naturalnych pozbawionych szaty roślinnej (np. wydmach) lub antropogenicznych (np. zwałowiskach).
Zagrożenie gleb erozją wietrzną  ocenia się przy pomocy 3  stopniowej sali, uwzględniając rzez
bę terenu,
pokrycie powierzchni roślinnością (lesistość) oraz rodzaj gleby. Najbardziej narażone na erozję wietrzną są piaski
luz
ne drobnoziarniste i utwory murszowe, na których silne zagrożenie występuje już nawet w terenie płaskim o
lesistości 25%.
Zagrożenie potencjalne gleb użytkowych rolniczo erozją wietrzną dotyczy powierzchni ok.8,8mln ha (47% użytków
rolnych, co w % powierzchni ogólnej kraju jest następujące, słabe 17,3%, średnie 9,3% i silne 1,0%)
Erozja wodna polega na zmywaniu i wymywaniu cząstek gleby. W przypadku gdy niewielki spływ wody po zboczu
powoduje jedynie rozbryzgi i spłukiwanie odspojonych frakcji gleby, ma miejsce erozja wodna powierzchniowa,
natomiast gdy przy silnych spływie wody powstają rozmywy o głębokości ponad 2m, występuje erozja wąwozowa.
Erozji wodnej w pierwszej kolejności ulegają lessy utwory lessowe oraz gleby pyłowe i piaski luz
ne erozja wodna
przyspieszana przez abrazję (proces ścierania podłoża skałowego), dziel się na rzeczną (denną, boczną, wsteczną),
morską i z
ródłową oraz pluwialną (deszczową).
Erozja pluwialna dzieli się na:
�� powierzchniową
�� liniową, a w niej żłobinową
�� wąwozową
�� podziemną (wgłębną, sufozję  wymywanie niektórych składników skały, przez przepływającą wodę)
Wykład 4 05.04.2011r.
Innym rodzajem erozji wodnej jest erozja rzeczna. Płynące rzeki przenoszą stale duże ilości rozdrobnionego podłoża
oraz części spłukanych gleb do rzek przez wody opadowe.
Występujące w ostatnich latach powodzie stały się przyczyną zniszczenia na ogromnych powierzchniach warstwy
próchniczej. W wielu przypadkach niezbędne będzie zastosowanie intensywnych metod jej odtwarzania.
Brzegi mórz są niszczone falowaniem wody morskiej.
Erozja wietrzna polega na przenoszeniu ziaren piasku i próchnicy gleb przez wiatr. Przy dużym nasileniu erozji
wietrznej można zaobserwować burze piaskowe. Obecnie w Polsce zauważa się coraz częstsze takie zjawiska,
zwłaszcza na wylesionych obszarach odznaczających się deficytem wody.
Zagrożenie gleb erozją wodną powierzchniową ocenia się przy pomocy 3  stopniowej skali, uwzględniając rodzaj
gleb oraz ekspozycję (nachylenie) terenu. Przy erozji wąwozowej kryterium wyróżniania poszczególnych stopni
zagrożenia (w skali 5-cio stopniowej) stanowi gęstość sieci wąwozów, wyrażana w km na km / km2.
Stopień zagrożenia gęstość wąwozów erozyjnych
1  erozja słaba 0,01 � 0,1 km / km2
2  erozja umiarkowana 0,1 � 0,5 km / km2
3  erozja średnia 0,5 � 1,0 km / km2
4  erozja silna 1,0 � 2,0 km / km2
5  erozja bardzo silna powyżej 2,0 km / km2
Zagrożenie gruntów rolnych i leśnych, erozją wodną powierzchniową dotyczy powierzchni ~8,7mln ha (~32%
użytków rolnych i lasów, co w % powierzchni ogólnej kraju jest następujące: słabe  13,8% ; średnie 11,0% ; silne 
3,7%).
Dodatkowo zagrożenie erozją wodną wąwozową obejmuje 17,5% powierzchni kraju.
Do zabiegów przeciwerozyjnych należy m.in..:
- 8 -
�� zalesianie wzgórz piaszczystych, zadrzewianie i zakrzewianie śródpolne, tworzenie pasów wiatrochronnych
(przeciwwietrznych) oraz niwelacyjnych progów stokowych (urządzenia przeciwerozyjny).
�� Właściwa agrotechnika
�� Kształtowanie optymalnych stosunków wodnych
�� Rekultywacja gruntów zniszczonych
�� Stosowanie stabilizatorów glebowych, tj. chemicznych środków przeciwerozyjnych, które zlepiają cząsteczki
piasku lub lessu w większe i bardziej stabilne aglomeraty.
Drugą, po erozji, przyczyną niszczenia gleb są zmiany stosunków wodnych na danym terenie. Zmiany te są w
większości spowodowane gospodarką człowieka i mogą polegać zarówno na nadmiernym osuszeniu gleb, jak na
nadmiernym ich nawadnianiu. Przyczyną osuszania gleb są kopalnie głębinowe i odkrywkowe.
Przykładowo, rozpoczęcie wydobywania węgla brunatnego na południe od Poznania, gdzie węgiel stwierdzono w
złożu o długości ~60km i szerokości od 3 do 5 km, zakłócenia w obiegu wody obejmują obszar o powierzchni 16 500
km2, a na obszarze 3 200 km2 nastąpi zupełny zanik wód powierzchniowych.
Obniżenie poziomu wód gruntowych, a tym samym znaczne kłopoty z pozyskaniem wody, powoduje regulacja rzek i
wycinanie lasów, a także  i to w dużym stopniu  pobieranie wody dla celów komunalnych większych miast.
W strefach intensywnego oddziaływania przemysłu przetwórczo  wydobywczego degradacja może się objawiać
najczęściej w 4 formach:
1) Geotechniczna degradacja gleb powodująca zewnętrzne zmiany na powierzchni, czyli zniekształcenia
rzez
by terenu. Występuje ona na terenie całego kraju, ale w największej koncentracji na terenach górniczych,
budowlanych i na terenach miejskich. Zmiany te mogą dotyczyć zniekształceń w rzez
bie terenu w wyniku
działalności górnictwa odkrywkowego i podziemnego, budownictwa wodnego, drogowego, kolejnictwa, mogą
być spowodowane zakładaniem instalacji odziemnych. Formy degradacji geotechnicznej stanowią w sumie
znaczny odsetek ogólnego areału gruntów w kraju. Powierzchniowe zmiany geotechniczne przyjmują często
formy fizycznej degradacji gleb.
2) Fizyczna degradacja gleb polegająca na: zagęszczaniu masy glebowej, pogarszaniu się struktury gleb,
nadmiernych odwodnieniu gruntów wywołanym lejem depresyjnym, wadliwej melioracji, zawodnieniu (na
skutek osiadania gruntów na terenach górniczych), ciśnieniu zwałowisk nadpoziomowych, osuwisk,
oddziaływaniu zbiorników wodnych, a przede wszystkim działaniu erozyjnym wodnym i wietrznym.
3) Biologiczna degradacja gleb, mająca na ogół charakter pośredni, wywołuje szkody poprzez szatę roślinną.
Niszczeniem bowiem w jakikolwiek sposób szaty roślinnej przyczynia się zarazem do pogorszenia warunków
glebowych, szczególnie jeśli gleby te charakteryzują się dużą podatnością na degradację. Formą biologicznej
degradacji jest również tzw. zmęczenie gleb, w wyniku czego następuje zatrzymanie procesów glebowych:
amonifikacji, nitryfikacji, rozkładu substancji organicznej, czasem koncentracja toksycznych związków
wytworzonych przez gleby i bakterie.
4) Chemiczna degradacja gleb przejawia się zakwaszaniem lub nadmierną alkalizacją, naruszeniem
równowagi jonowej (składników pokarmowych roślin), wysoką koncentracją soli w roztworach glebowych
(zasolenie), toksyczną koncentracją metali ciężkich, a także siarki i fluoru oraz ich związków.
Rodzaje nieużytków:
Nieużytki mogą być trwałe, gdy przywrócenie im zdolności produkcyjnej jest niemożliwe, oraz przejściowe, jeśli
istnieje możliwość przywrócenia im zdolności produkcyjnych przez zastosowanie odpowiednich zabiegów
rekultywacyjnych.
Do nieużytków zalicza się m.in.: bagna, piaski ruchome, zwały utworów skalnych, składowiska różnych odpadów,
tereny o wybitnie niekorzystnym ukształtowaniu powierzchni oraz grunty zdewastowane przez przemysł i kopalnictwo
surowców mineralnych. Ostatnie z wymienionych rodzajów nieużytków, ze względu na ich gwałtowny przyrost, w
okresie ostatnich lat i z powodu bezpośredniego zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, stanowią aktualnie bardzo
ważny, problem gospodarczy.
W Polsce największy areał gruntów wymagający rekultywacji powstał w sektorze górnictwa i kopalnictwa surowców
energetycznych  14 715 ha oraz surowców innych niż energetyczne  29 098 ha. Zaopatrzenie w energię, gaz i
- 9 -
wodę jest przyczyną degradacji lub dewastacji gruntów o łącznej powierzchni 1 208 ha. Powierzchnia gruntów
zdegradowanych i zdewastowanych w wyniku produkcji metali wynosi ~910 ha.
Najczęściej zewnętrznym przejawem degradacji gleb jest zmniejszenie lub całkowity brak produkcji biomasy na
zdegradowanych obszarach. Należy przy tym podkreślić, że gleba, dzięki swoim właściwościom fizycznym,
chemicznym i biochemicznym, ma ogromne zdolności regeneracyjne i może opierać się długo czynnikom
degradującym. Najmniej odporne na czynniki degradujące są gleby piaskowe oraz wszelkie gleby słabo próchniczne.
Odporność gleb na degradację wzrasta wraz ze wzrostem w zawartości w nich części koloidalnych i organicznych.
Stopnie degradacji gleb uwzględniające zawartość próchnicy właściwej (wg Siuty, 1983)
Stopień degradacji Zawartość próchnicy t/ha
słabo zdegradowane 40  50
średnio zdegradowane 30  40
zdegradowane 20  30
silnie zdegradowane 10  20
grunty bezglebowe do 10
Tereny wymagające wytworzenia warstwy próchnicznej:
Wśród terenów wymagających rekultywacji można wyróżnić m.in. tereny, na których niezbędne jest lub będzie w
ramach rekultywacji wytworzenie metodami technicznymi warstwy próchnicznej. Do nich można zaliczyć:
�� Tereny składowania odpadów innych niż komunalne  o łącznej powierzchni ~10 970 ha
�� Czynne składowiska odpadów komunalnych  o łącznej powierzchni ~3 130 ha
�� Zamknięte składowiska odpadów komunalnych  o łącznej powierzchni ~240 ha
�� Tereny kopalnictwa kruszyw budowlanych  o łącznej powierzchni ~14 860 ha
�� Nie ujęte w statystyce tereny pobudowane i nieużytki poprodukcyjne
Stan degradacji środowiska w Polsce jest zróżnicowany. Wyróżnia się w nim dwa zasadnicze stopnie
degradacji: bardzo duży i duży oraz średni i mały stopień.
�� Tereny zdegradowane w stopniu bardzo dużym zajmują tylko ~0,5% powierzchni, natomiast obszary
zdegradowane w stopniu średnim i małym zajmują już ~2,2% powierzchni całego kraju.
�� W pobliżu stref zdegradowanych wydzielono tereny zagrożone degradacją, których łączny obszar zajmuje
ponad 12% ogólnej powierzchni kraju. Po uwzględnieniu także małych terenów zagrożonych degradacją
szacuje się, że łączna ich powierzchnia wynosi 17  20% całego kraju.
�� Największe skupiska terenów zdegradowanych i zagrożonych degradacją znajdują się w części południowej i
południowo  zachodniej Polski. Są to obszary zagłębi przemysłowych i aglomeracji miejsko  przemysłowych
(górnośląski, rybnicki, Legnico  głogowski).
�� Mniejsze powierzchnie obszarów zdegradowanych występują w środkowej i północnej części kraju, są to m.in.
obszary: tarnobrzeski, tarnowski, łódzki, tomaszowski, bydgosko  toruński i włocławski, a w północnej części
obszar gdański i szczeciński.
�� Małe i pojedyncze skupiska terenów zdegradowanych występują w środkowo  wschodniej części Polski.
Rekultywacja  polega na przywróceniu gruntom wartości użytkowej przez wykonanie właściwych zabiegów
technicznych, agrotechnicznych i biologicznych.
Zagospodarowanie - zrekultywowanych gruntów polega na wykonaniu odpowiednich zabiegów umożliwiających
wykorzystanie tych gruntów dla celów gospodarki rolnej, leśnej, komunalnej itp.
- 10 -
Wykład 5
19.04.2011 Postulaty rekultywacyjne, kierunki rekultywacji zagospodarowania gruntów.
Zasady ustalania kierunków rekultywacji i zagospodarowania po-rekultywacyjnego gruntów.
Zasady ustalania kierunków rekultywacji:
Podstawą opracowania projektu technicznego jest ustalenie kierunku rekultywacji. Kierunek ten może wynikać
zarówno z planów zagospodarowania przestrzennego, funkcji obszarów otaczających oraz możliwości techniczno 
ekonomicznych.
Każdy obszar zdewastowany stanowi niepowtarzalną jednostkę o specyficznych właściwościach. Przed podjęciem
ostatecznej decyzji o kierunku rekultywacji zawsze należy dokonać gruntowej analizy takiego obszaru. W
konsekwencji uzyskanie ternu po rekultywacji może różnić się znacznie od użytkowania przed dewastacją, a czasem
może być nawet zupełnie odmienne.
Określenie kierunku rekultywacji i funkcji jaką ma spełniać zrekultywowany teren stanowi pkt wyjścia
do ustalenia sposobu i technicznych metod rekultywacji.
Oznacza to konieczność twórczego podejścia do problemu rekultywacji gruntów. Uwzględnia potrzebę odbudowy
zdegradowanych czynników siedliskowych. Należy także ukształtować czynniki przyrodnicze, odpowiednie do
prognozowanych kierunków rozwoju określonego terenu. Przy wyborze kierunku rekultywacji należy więc
przeprowadzić kompleksową analizę całego zespołu czynników przyrodniczo  gospodarczych i społeczno 
ekonomicznych.
Sposób przeprowadzenia takiej analizy zakłada 3 etapy:
�� Określenie dotychczasowych funkcji, jakie pełni obszar przed dewastacją
�� Rozpoznanie charakteru, skali i dalszych konsekwencji degradacji gruntów w wyniku działalności
gospodarczej na tle przyrodniczych i gospodarczych warunków obszarów przyległych
�� Określenie właściwych funkcji terenu przeznaczonego do rekultywacji na podstawie zgromadzonego materiału
i przy równoczesnym uwzględnieniu czynników społeczno  gospodarczych oraz techniczno  ekonomicznych.
Funkcje jakie będzie spełniał obszar po rekultywacji, można podzielić na 4 podstawowe grupy:
�� Gospodarczo  produkcyjne: w ramach których obszar będzie stanowił podstawowy warsztat wytwarzania
produktów użytkowych przez człowieka, a więc produktów rolnych i ogrodniczych, surowca drzewnego i runa
leśnego, ryb, itp.
�� Biologiczno  ochronne: w ramach których obszar powinien pozytywnie oddziaływać na zadania
higieniczno  sanitarne (w konkretnych warunkach pełnione przez użytki rolne, leśne czy wodne działające
jako filtr ochronny przed nadmierną koncentracją zanieczyszczeń gazowych i chroniący przed hałasem itp.
Zagrożeniami); powinien też pozytywnie oddziaływać na kształtowanie się mikroklimatu i utrzymywanie
odpowiedniej równowagi biologicznej w przyrodzie.
�� Społeczne: w ramach których obszar będzie spełniał zadania:
o Rekreacyjne (ośrodki wypoczynkowe)
o Wypoczynkowo  produkcyjne (ogródki działkowe)
o Dydaktyczno  wychowawcze (parki, ogrody, rezerwaty)
�� Krajobrazowo  estetyczne a więc elementy widokowe i estetyczne terenu, decydujące o zewnętrznym
wyglądzie wybranego fragmentu środowiska.
Podane 4 grupy funkcji nie wyczerpują w praktyce wszystkich możliwości, przede wszystkim nie
obrazują różnorodności form mieszanych. Funkcja, jaką ma pełnić obszar po rekultywacji jest punktem wyjścia
do wyboru kierunku rekultywacji i dlatego przy jej określaniu należy uwzględnić całość procesów zachodzących
zarówno na obszarze zdewastowanym jak i otaczającym.
Podstawowe kierunki zagospodarowania terenów zrekultywowanych.
Grunty zrekultywowane podlegają zagospodarowaniu, czyli rolniczemu, leśnemu lub innemu rodzajowi użytkowania.
�� Kierunek zagospodarowania nieużytków oraz terenów zrekultywowanych może być:
o Rolniczy/rolny (grunty orne, użytki zielone, sady, ogrody)
o Leśny (zalesienia i zadrzewienia ochronne oraz produkcyjne)
o Wodny/rybacki (stawy i zbiorniki)
o Infrastrukturowy/budowlany (zakłady przemysłowe, komunikacja, gospodarka komunalna)
o Rekreacyjny (tereny wypoczynkowe i turystyczne)
o Melioracyjny/przyrodniczy (estetyczno  ochronny)
- 11 -
Kierunek rekultywacji oznacza przyszły sposób wykorzystania obszaru
zdegradowanego/zdewastowanego lub funkcję, jaką ma spełniać. Wyróżnia się 6 głównych kierunków
rekultywacji.
1. Kierunek rolniczy
Jest jednym z najczęściej projektowanych kierunków rekultywacji. Jego celem jest przygotowanie obszaru
zdewastowanego do użytkowania rolniczego, a więc jako grunty orne, pastwiska lub inne uprawy. Wymagania jakie
stawia się terenom przeznaczonym do zagospodarowania rolniczego, to przede wszystkim stosunkowo dobra gleba,
prawidłowe stosunki wodne i właściwe ukształtowanie pionowe. Prace rekultywacyjne polegają głównie na właściwym
i kształtowaniu terenu, uregulowaniu stosunków wodnych i wytworzeniu różnymi sposobami warstwy gleby (czynnej
biologicznie).
2. Kierunek leśny
Leśny kierunek rekultywacji obszarów zdewastowanych jest od dawna, obok rolniczego, kierunkiem często
wybieranym. W ramach tego kierunku teren może być przygotowany pod uprawę drzew iglastych lub liściastych, bądz

jednych i drugich. Wymagania co do obszaru, na którym ma być wykonane zalesienie, są stosunkowo małe. Teren
może charakteryzować się dużymi dewastacjami. W zakres prac rekultywacyjne wchodzi ukształtowanie ternu,
uregulowanie stosunków wodnych oraz wytworzenie warstwy gleby biologicznie czynnej. Wszystkie te prace są z
reguły przeprowadzane w znacznie mniejszym zakresie niż przy kierunku rolniczym
3. Kierunek rybacki
W ramach tego kierunku teren rekultywowany może być wykorzystywany pod stawy rybne. Jest on rzadziej
stosowany niż kierunki rolniczy czy leśny. O jego wyborze w dużym stopniu decydują następujące wymagania:
ukształtowanie powierzchni terenu, niska przepuszczalność dna (zapewnienie właściwych spadków, wykonanie rowów
osuszających i nawadniających), uformowanie brzegów, zapewnienie niezbędnego poziomu wody (zabezpieczenie
z
ródeł wody, ich wydajności oraz przepływu).
4. Kierunek infrastrukturowy
Rekultywacja w tym kierunku obszaru zdewastowanego ma na celu przygotowanie go pod budownictwo
mieszkaniowe, przemysłowe/gospodarcze lub inne, przez utworzenie infrastruktury technicznej jak drogi, uzbrojenie
podziemne (wodociągi, kanalizacja). Wymagania stawiane przez ten kierunek zagospodarowania to: dostateczna
wytrzymałość gruntu, właściwe warunki wodne, odpowiednia rzez
ba terenu. Prace rekultywacyjne polegają tu na
odpowiednim ukształtowaniu rzez
by terenu zgodnie z wymaganiami, ewentualnym odwodnieniu terenu oraz
przygotowaniu dróg dojazdowych.
5. Kierunek rekreacyjny
W ramach tego kierunku na zdewastowanym trenie tworzy się np. zbiorniki wodne, które mogą służyć do uprawiania
sportów wodnych. W takim przypadku prace rekultywacyjne mają na celu uformowanie dna zbiornika, ukształtowanie
brzegów, zapewnienie odpowiedniego przepływu i poziomu wody, a także przygotowanie terenów spacerowych, czyli
założenie parków, budowa deptaków itp. Wymaga to ukształtowania rzez
by Tereniu i wytworzenia warstwy gleby
warunkującej właściwy rozwój roślinności drzewiastej i krzewiastej. W ramach tego kierunku teren może być
przygotowany także jako miejsce odpoczynku użytkowników dróg (parking, zakłady naprawcze itp.)
6. Kierunek melioracyjny
W ramach tego kierunku rekultywacji przewiduje się zapewnienie odpowiednich warunków wilgotnościowych w
otaczającym gruncie. W związku z tym taki teren może być przeznaczony pod zbiornik małej retencji  kierunek
hydro-melioracyjny. W tym kierunku tereny zdewastowane są przeważnie rekultywowane przez zalanie wodą, a prace
rekultywacyjne sprowadzają się do odpowiedniego uformowania i zabezpieczenia brzegów. Teren może być również
rekultywowany jako zadrzewienia śródpolne. Będzie to wówczas kierunek fitomelioracyjny. Przy tym sposobie
zagospodarowania należy wykorzystać także istniejące warunki[& ]
Wybór kierunku rekultywacji gruntu zależy od:
�� Celu nieużytku (rzez
by terenu
�� Składu mechanicznego gruntu
�� Warunków wodnych
�� Potencjalnej produkcyjności
�� Toksyczności gruntu
O wyborze kierunku rekultywacji decydują więc następujące czynniki:
1. Charakteryzuje dotychczasowy sposób wykorzystania terenu i funkcję jaką on spełniał
2. Przyrodnicze obszaru zdewastowanego oraz terenów przyległych, a głównie:
- 12 -
a. Położenie geograficzne i fizjografia
b. Warunki klimatyczne, a w zasadzie mikroklimatyczne (temperatury ekstremalne, silne wiatry)
c. Charakter jakości użytków występujących w otoczeniu
d. Warunki hydrologiczne
e. Warunki glebowe
3. Społeczno - gospodarcze, które najczęściej są określone w planach zagospodarowania przestrzennego i
odnoszą się do:
a. Przyszłego sposobu wykorzystania terenu
b. Struktury agrarnej
c. Stopnia uzbrojenia terenu
d. Ludności i zatrudnienia
4. Techniczno  ekonomiczne określające ewentualne koszty i korzyści oraz techniczne możliwości realizacji
wybranego kierunku.
Uwaga:
Znaczenie przedstawionych czynników jest zmienne i zależy od warunków konkretnego przypadku, co należy
uwzględnić przy wyborze kierunku rekultywacji. Najczęściej ustalenie kierunku rekultywacji i sposobu
zagospodarowania (wykorzystania) podyktowane jest technicznymi i ekonomicznymi możliwościami przeprowadzenia
procesu, a te z kolei zależą od cech obszaru zdewastowanego, czyli od parametrów charakteryzujących taki obszar.
Niekiedy ustalenia zawarte w planach zagospodarowania przestrzennego mogą z góry przesądzać o losie danego
terenu bez względu a warunki techniczno  ekonomiczne.
(zostało 6 slajdów)  przesłane na mailu
Klasyfikacja gruntów ze względu na możliwość ich rekultywacji
Wykład 6
10.05.2011 Rekultywacja gruntów jako proces  fazy rekultywacji i ich elementy
Można stwierdzić, że bez względu na kierunek rekultywacji podstawowym jej zadanie jest odtworzenie gleby, która
umożliwi rozwój edafonu, tj. mikroorganizmów (bakterii grzybów) a następnie porostów, traw, krzewów i drzew oraz
zwierząt (pierścienice, nicienie, larwy owadów).
Intensywność procesów glebotwórczych zależy od właściwości fizycznych (w tym wodnych) i chemicznych gruntu
poddanego rekultywacji, który ponadto musi być właściwie ukształtowany w sensie topograficznym.
Wyróżniamy w zasadzie dwa etapy rekultywacji:
I etap  rekultywacja podstawowa (techniczna)
II etap  rekultywacja szczegółowa (biologiczna)
Podstawowe fazy rekultywacji gruntów:
�� Rekultywacja gruntów zdegradowanych albo zdewastowanych przez przemysł jest to działanie mające na
celu nadanie im lub przywrócenie wartości użytkowych lub przyrodniczych
�� Realizuje się ją wieloetapowo poprzez:
o Właściwe ukształtowanie rzez
by terenu
o Uregulowanie stosunków wodnych
o Odtworzenie gleb metodami technicznymi (pokrycie terenu warstwą ziemi próchniczej lub użyz
nienie
materiałami odpadowymi)
o Odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg dojazdowych
Dalsze etapy rekultywacji obejmują poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych:
�� Neutralizacja utworów toksycznych
�� Użyz
nienie utworów jałowych
�� Wprowadzenie roślinności odtwarzającej warunki biologiczne w glebie i hamujące erozję
�� Odbudowę biologiczną lub biologiczno  techniczną (umocnienie) skarp oraz pasów terenów u ich podnóży i
na koronie
Podstawowe zadania rekultywacji technicznej to:
�� Uporządkowanie terenów rekultywacyjnych (w tym np. przyległych do składowiska odpadów)
- 13 -
�� Ukształtowanie skarp i nasypów (w tym np. wierzchowiny hałdy lub składowiska)
�� Techniczna regulacja stosunków wodnych (w tym np. techniczne zabezpieczenie wód podziemnych i
powierzchniowych przed przenikaniem do nich odcieków z rekultywowanego składowiska)
�� Wykonanie rekultywacyjnej warstwy glebotwórczej
�� Końcowe uporządkowanie terenu
Prawidłowe ukształtowanie skarp jest bardzo ważnym zadaniem rekultywacji technicznej:
Jeżeli wzdłuż dowolnej powierzchni (w zboczu) przekroczona zostanie równowaga pomiędzy naprężeniami
ścinającymi i oporem gruntu, przeciwnym ścinaniu, tworzą się osuwiska, zsuwy lub spływy skarp.
�� Osuwiskiem nazywa się odkształcenie zbocza, na którym widać wyraz
nie obsunięcie się skarpy w dół.
Powierzchnia poślizgu jest krzywoliniowa
�� Zsuwem nazywa się przesunięcie górnej warstwy gruntu równolegle do powierzchni terenu w dół.
Powierzchnia poślizgu jest zbliżona kształtem do płaszczyzny
�� Spływem określa się spłynięcie masy gruntowej w dół zbocza bez wytworzenia się wyraz
nej powierzchni
poślizgu (np. spływ zboczy na wiosnę)
Maszyny do prac ziemnych:
Zestaw maszyn do wykonania projektowanych robót ziemnych sporządza się na podstawie danych z projektu
technicznego rekultywacji.
Do wykonania prac ziemnych przy rekultywacji stosuje się następujące maszyny i sprzęt
zmechanizowany.
�� Koparki jednoczynnościowe  do kształtowania skarp, nanoszenia gruntu na warstwy rekultywacyjne, do
odspajania gruntu i załadunku na podstawione środki transportu lub na odkład
�� Spycharki i równiarki  do kształtowania skarp i wierzchowiny nasypów, odspajania gruntu i przemieszczania
urobku po powierzchni terenu, układania warstw rekultywacyjnych
�� Zgarniarki i ładowarki  do odspajania gruntu i transportu mas ziemnych na warstwy rekultywacyjne
�� Walce, kompaktory  do zagęszczania mas gruntu (w tym odpadów)
�� Zrywarki, wycinacze krzewów itp.  do robót przygotowawczych i wykończeniowych
�� Maszyny do kopania rowów i układania drenów  do robót drenarskich
�� Pługi, brony, glebogryzarki, siewniki nasion i nawozów rozrzutniki obornika, kosiarki, zestawy do nawodnień
itp.  do robót agrotechnicznych
�� Rekultywacja terenów przekształconych czerpie z dorobku nauk o glebach.
�� Bonitacja gleb (gruntów)  algorytm transformujący zbiór obserwowalnych, jakościowych i ilościowych cech
na skalę mającą m.in. znaczenie użytkowe (np. uprawowe w rolnictwie) i ekonomiczne.
�� W poszczególnych krajach stworzone zostały różne systemy klasyfikacji i bonitacji gleb
�� Klasyfikacja bonitacyjna gleb naturalnych (ustabilizowanych) obowiązująca w Polsce od 1956r, szereguje
gleby na podstawie cech mineralnych (np. miąższość poziomu próchnicznego, skład ziarnowy, odczyn,
zasadowość, skład azotu), jak i cech opisowych (np. typologia, stosunki wody, uciążliwość uprawy)
�� Ocena terenów zdegradowanych bonitacja gruntów rekultywacyjnych
�� Ocena terenów bezglebowych lub inicjalnych gleb industrioziemnych
�� W klasach gleb nieużytki lub użytki najniższej klasy bonitacyjnej
�� Gleby industrioziemne są efektem różnych rodzajów działalności gospodarczej i reprezentują bardzo
zróżnicowane właściwości litologiczne i użytkowe
�� Formowanie się gleb (procesy glebotwórcze) w wyniku antropogenicznego oddziaływania poprzez
odpowiednie nawożenie, uprawę, akumulację substancji organicznej, stworzenie warunków do rozwoju
mikroflory i mikrofauny glebowej. Jest to proces długotrwały.
Wybrane klasyfikacje terenów glebotwórczych:
�� Podział terenów bezglebowych
�� Klasyfikacja Tadeusza Skawiny
�� K Czesława Żuławskiego
�� K Wojciecha Krzaklewskiego
�� K Jana Siuty
�� K Stanisława Gruczyńskiego
Monitoring efektów rekultywacji
- 14 -
Możliwość zastosowania oceny efektów rekultywacji
Procedurę odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (typu komunalnego) można stosować:
�� W celu oceny efektów rekultywacji, jako  podstawowe zastosowanie
�� Jako narzędzie do wnioskowania o działania, które należy podjąć by poprawić stan środowiska
�� W celu kontroli skuteczności środków podjętych dla zmniejszenia niebezpiecznych oddziaływań terenu/obiektu
np. składowiska
�� W celu oceny efektywności poniesionych na rekultywację kosztów
Różnorodność sytuacji wymaga indywidualnych rozwiązań. W pewnym zakresie istnieje możliwość jednolitego
postępowania.
Proponowana procedura uwzględnia możliwość przeprowadzenia oceny efektów rekultywacji na dwóch
etapach:
�� Ocena efektów sukcesywnej rekultywacji wstępnej przeprowadzonej podczas eksploatacji składowiska
(schemat 1)
�� Ocena efektów rekultywacji właściwej wykonywanej po zakończeniu składowania odpadów (schemat 2)
Moment w którym ocena powinna być przeprowadzona po raz pierwszy wyznaczony jest przez czas określany
zazwyczaj w projekcie rekultywacji po którym przewidywane jest osiągnięcie trwałego efektu poprawy stanu
środowiska. W przypadku gdy momentu tego nie określono, ocena powinna zostać przeprowadzona po okresie 2-3 lat
od rozpoczęcia praz rekultywacyjnych zarówno w fazie eksploatacji jak i po zakończeniu pracy obiektu
Etapy przeprowadzenia oceny:
Ocenę efektów rekultywacji składowisk odpadów innych ni z niebezpieczne i obojętne dokonuje się w kilku etapach.
Prawidłowo przeprowadzona ocena składać się powinna z:
�� Zebranie wszystkich dostępnych informacji na temat obiektu
�� Przeor wadzenia wizji lokalnej z jednoczesną weryfikacją zebranych danych
�� Przeprowadzenie niezbędnych badań, które w pewnych przypadkach mogą być zrealizowane podczas wizji
lokalnej
�� Analiza tendencji zjawisk i procesów zachodzących na składowisku lub przez niego wywołanych
�� Znalezienie przyczyn ewentualnych nieprawidłowości i niepowodzeń procesu rekultywacji
�� Uwagi, wnioski i zalecenia końcowe
Etapy przeprowadzania oceny:
�� Dwa pierwsze etapy postępowania są jednakowe zarówno przy ocenie efektów rekultywacji składowiska
eksploatowanego (sukcesywnie rekultywowanego) jak i dla oceny składowiska na etapie poeksploatacyjnym
po zakończeniu działalności
�� Badania i obserwacje zalecane w ramach oceny różnią się nieco w zakresie dla obu etapów wykonywania
prac rekultywacyjnych i ich oceny
�� Analiza zjawisk i procesów zachodzących na terenie rekultywowanego obiektu i w jego otoczeniu oraz
kierunku ich zmian jest kluczowym elementem oceny. W jej wyniku bowiem formułowane są uwagi, wnioski i
zalecenia końcowe dotyczące rezultatu przeprowadzonych praz rekultywacyjnych
�� Informacje, wyniki obserwacji i przeprowadzonych badań oraz wnioski muszą być zebrane w formie pisemnej.
Ocena efektów rekultywacji jako dokument
Dokument zawierający ocenę efektów rekultywacji składowisk odpadów innych niż niebezpieczne I obojętne (typu
komunalnego) powinien mieć formę zwięzłego raportu w którym należy umieścić następujące elementy.
�� Wstęp określający podstawę wykonania opracowania np. zlecenie przeprowadzenia ocen
�� y
ródła danych i informacji na temat składowiska i jego otoczenia  element ten jest bardzo istotny zwłaszcza
w odniesieniu do zgromadzonych opracowań projektowych gdyż w raporcie z oceny umieszcza się wnioski i
uwagi dotyczące ich weryfikacji ale nie umieszcza się treści samych projektów
�� Krótką charakterystykę (opis) obiektu np. składowiska (lokalizacja opis samego obiektu oraz terenów
przyległych) i jego działalność
�� Uwagi oraz wnioski dotyczące poszczególnych elementów oceny; skład tej części raportu zależy od procedury
oceny przewidzianej dla opiniowanego obiektu i powinny się tu znalez
ć:
o Weryfikacja opracowań obiektowych
o Ocena bezpieczeństwa geotechnicznego np. nasypu złoża odpadów
o Ocena wyglądu estetycznego obiektu (składowiska)
- 15 -
o ocena Stanu zabudowy biologicznej
o ocena Zanieczyszczenia wód gruntowych
o Ewentualne inne oceny np.
ż� Ocena intensywności przemian biochemicznych w złożu odpadów
ż� Uciążliwości zapachowej
ż� W przypadku oceny efektów rekultywacji składowisk eksploatowanych należy również
zamieścić uwagi dotyczące oceny prawidłowości eksploatacji obiektu w skład której może
wchodzić oprócz weryfikacji projektu eksploatacji, ocena zanieczyszczenia mikrobiologicznego
powietrza
�� Wnioski dotyczące ustalenia przyczyn nieprawidłowości łącznie z wynikami badań właściwości fizyko 
chemicznych warstwy glebotwórczej, o ile konieczne okazało się ich przeprowadzenie.
�� Zalecane działania naprawcze w przypadku negatywnej oceny któregokolwiek z elementów
�� Jak najszersza dokumentacja fotograficzna przedstawiająca w miarę możliwości stan przed, w trakcie oraz po
przeprowadzenia prac rekultywacyjnych
Ponadto w raporcie można zamieścić uwagi i wnioski dotyczące czasu, w którym należy przeprowadzić kolejną ocenę i
jej zakres w przypadku gdy został on ograniczony, itp.
Wykład 7
17.05.2011 Metody rekultywacji gruntów zanieczyszczonych produktami ropopochodnymi,
metalami ciężkimi i innymi substancjami chemicznymi
1. Rozpoznanie terenów zdegradowanych&
- W tym terenów zanieczyszczonych  należą do nich także tzw. zanieczyszczenia  zastarzałe
( zestarzałe )
- Wylewisko odpadów z odwiertów wydobywczych ropy naftowej w Lipnikach
- Dół urobkowy w Grabownicy
�� Wykorzystanie materiałów archiwalnych
�� Interpretacja map i zdjęć lotniczych
�� Rozpoznanie za pomocą bioindykatorów rekultywacja
�� Geofizyczne metody rozpoznania:
o Pomiary magnetyczne (natężenie pola magnetycznego)
o Pomiary elektromagnetyczne: indukcyjne (zastosowanie indukcji elektromagnetycznej) i refleksyjne
(metoda georadaru)
o Profilowanie przewodności elektrycznej właściwej
o Metody rzadziej stosowane (bardzo kosztowne)
�� Pomiary sejsmiczne (refrakcji sejsmicznej za pomocą geofonów)
�� Szczegółowe profilowanie elektrooporowe
�� Pomiary refleksyjności elektromagnetycznej (techniki radarowe, reflektometry i konduktometry)
�� Badania wód podziemnych
Ogólna klasyfikacja skład podłoża obejmująca:
ż� Przepuszczalne skały luz
ne (piaski i żwiry)
ż� Spękane skały twarde (np. skały magmowe, wapienne, piaskowce)
ż� Skały nieprzepuszczalne (np. łupki, iły, gliny polodowcowe)
Z punktu widzenia organizacji punktów pomiarowych do badania wód podziemnych (w pierwszej fazie badań) zaleca
się zainstalowanie co najmniej 3 stanowisk: jedno stanowisko pomiarowe powinno znajdować się w strefie napływu,
dwa powinny być położone w strefie odpływu.
�� Badania powietrza w gruncie:
Badania atmogeochemiczne powietrza zawartego w gruncie obejmują oznaczenia:
ż� Di tlenek węgla
ż� Węglowodory chlorowane (tri chloroetan, tri chloroetylen, tetra chloroetan, tetra chlorek
węgla)
ż� Węglowodory aromatyczne (np. benzen, toluen, ksylen i etylobenzen)
ż� Węglowodory alifatyczne (np. metan, heksan, oktan itp.)
- 16 -
2. Oszacowanie i ocena potencjału zagrożenia:
- Problem wartości dopuszczalnych
�� tzw. Lista Holenderska (opublikowana po raz pierwszy w 1983 roku) na podstawie
holenderskiej ustawy przejściowej o sanitacji gruntów
�� Trudność ustalenia specyficznych stężeń granicznych i dopuszczalnych dla każdej ze
szkodliwych substancji:
�� Wartości progowe
�� Stężenia, powyżej których konieczne są działania zapobiegawcze
�� Wartości graniczne, najwyższe dopuszczalne (przez prawo) wartości obciążenia
środowiska
�� Wartości zalecane
- Kryteria podejmowania decyzji
�� Przed rozpoczęciem rekultywacji należy dokładnie rozpoznać i udokumentować stopień
degradacji gruntu oraz opracować i uzgodnić z właściwym urzędem projekt rekultywacji
�� Ustawa z dnia 3 lutego 1995 o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z
póz
n. zm., tekst jednolity:
�� Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627
�� Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 w sprawie standardów jakości
3. Etapy badania zanieczyszczonych gleb i gruntów
- Kolejność działań podejmowanych w procedurach oszacowania i oceny zagrożenia (model niemiecki);
�� Ocena wstępna na podstawie dostępnych informacji, łącznie z wizją lokalną
�� Ocena powtórna na podstawie badań orientacyjnych
�� Ocena końcowa na podstawie badań szczegółowych
�� Decyzje o sposobie i zakresie działań zabezpieczających rekultywacyjnych i ochrony przed
skutkami zanieczyszczenia
- Inwentaryzacja danych  opis stanu:
o Badania historyczne
o Skargi mieszkańców
o Sposób użytkowania gruntu
o Wykorzystanie substancji chemicznych
o Klęski, katastrofy
o Charakterystyka gleby
o Przepływ wód gruntowych
- Badania wstępne:
o Ogólne rozpoznanie rodzaju, rozmieszczenia i stężenia zanieczyszczeń
- Badania szczegółowe:
o Pełna wiedza o jakości, rozległości, stężeniach i ich rozkładzie oraz migracji zanieczyszczeń
- Badanie działań naprawczych  alternatywy
o Oczyszczanie + wielofunkcyjna ocena zagrożenia
o Izolacja
o Opcja zerowa (nie podejmowanie działania)
- Działania naprawcze:
o Opis szczegółowy procedury
o Raport końcowy
4. Metody oczyszczania (remediacji) gruntów zanieczyszczonych
Cel: Usunięcie lub unieszkodliwienie zanieczyszczeń z gleby, by uniknąć dalszych niebezpiecznych konsekwencji.
gdzie? usunięcie unieszkodliwienie
w miejscu skażenia odzyskanie gleby dla wielu izolacja, oczyszczanie,
(in situ) funkcji zarządzeni, kontrola
- 17 -
w innym miejscu pożyteczne wykorzystanie izolacja, oczyszczanie,
(ex situ: on site, off site) oczyszczonej gleby zarządzanie, kontrola
- Przy wyborze optymalnej techniki remediacji (lub kombinacji optymalnych technik) dla danego
przypadku/miejsca zanieczyszczenia wymagane jest dysponowanie wynikami starannych bada geologicznych,
hydrogeologicznych, gleboznawczych i chemicznych
5. Metody rekultywacji biologicznej
- Większość zanieczyszczeń organicznych podlega rozkładowi biologicznemu w warunkach tlenowych
- Węglowodory w procesie rozkładu biologicznego są zasadniczo zamieniane na CO2 i wodę
Podatność zanieczyszczeń na rozkład biologiczny:
zanieczyszczeni łatwo rozkładalne biologicznie węglowodory aromatyczne: benzen, toluen,
fenol, krezol, ksylen, naftol
zanieczyszczeni trudno rozkładalne biologiczne inne chlorowcowane węglowodory arom:
nitrofenole
zanieczyszczenia nierozkładalne biologicznie metale ciężkie
- Ważne parametry wpływające na aktywność i wzrost mikroorganizmów w glebie:
ż� Zawartość tlenu (wymiana powietrza w gruncie)
ż� Temperatura
ż� Odczyn (pH)
ż� Ilość substancji pokarmowych
ż� Zawartość mikroelementów
ż� Obecność lub występowanie (brak) substancji toksycznych
ż� a także:
�� Skład granulometryczny gruntu
�� Homogeniczność (jednorodność) gruntu
�� Objętość porów (porowatość)
�� Zawartość wody (wilgotność)
�� Przepuszczalność wody
- tody In  situ (w miejscu występowania zanieczyszczenia)
o Przed przystąpienie do właściwej remediacji niezbędne jest przeprowadzenie dokładnych badań
geologicznych i gleboznawczych
o Natlenianie przez spulchnianie gruntu lub wprowadzanie utleniacza w postaci wody utlenionej albo
ozonu
o Bioremediacja wspomagana hydraulicznymi sposobami usuwania zanieczyszczeń
Metody ex - situ (poza bezpośrednim miejscem wstępowania zanieczyszczenia)
- Metody on site (na miejscu)  zanieczyszczony grunt jest wybierany i po przeprowadzeniu procesy
oczyszczania na działce - umieszczany ponownie w danym miejscu występowania zanieczyszczeń.
- Naturalny proces rozkładu biologicznego może być wspomagany i przyspieszany przez dodawanie do procesu
mikroorganizmów i substancji pokarmowych.
Wykład 8 24.05.2011r
Fizykochemiczne metody rekultywacji  remediacji gruntów
1. Przemywanie zanieczyszczonego gruntu
- Ekstrakcja (roztworem wodnym lub nierozpuszczalnymi w wodzie rozpuszczalnikami) albo płukanie
(natrysk wodą pod wysokim ciśnieniem).
- Większość metod eliminacji substancji organicznych sprowadza się do użycia wody z dodatkiem
surfaktantów (substancji powierzchniowo czynnych : syntetycznych lub pochodzenia naturalnego 
biosurfaktantów).
Schemat blokowy instalacji do termicznej rekultywacji gruntu
- 18 -
2. Metody hydrogeologiczne:
- Tworzenie jednego lub kilku depresyjnych w wodach podziemnych za pomoca studni czerpanych
- Warunki:
�� Wystarczająca porowatość i przepuszczalność podłoża
�� Szczegółowe rozpoznanie hydrogeologiczne (współczynnik przepuszczalności, kierunek i
szybkość przepływu wód podziemnych).
- Podział metod:
�� Aktywne (odpompowanie zanieczyszczonych wód podziemnych i ich oczyszczanie)
�� Pasywne (zmiana stosunków hydromechanicznych)
- Wentylacja gruntu (odsysanie powietrza)
�� Remediacja gleb zanieczyszczonych substancjami łatwo lotnymi  oczyszczanie nienasyconej i
nasyconej warstwy gleby z węglowodorów alifatycznych i chlorowanych
- Systemy pasywne (in situ)
�� Przepuszczalne ścianki reakcyjne
�� System funnel  and  gate (Kanada 1991r.)
Ścieki szczelne lub szczelinowe + reaktory sorpcyjne lub szybkie reaktory katalityczne.
- Ekranowanie
�� W metodzie izolowania terenu zanieczyszczonego nie chodzi o re mediację dosłownym
rozumieniu, tylko o przedsięwzięcia zabezpieczające, gdyż z
ródło zanieczyszczenia nie zostaje
ani usunięte, ani unieszkodliwione
�� Metoda ma na celu przerwanie drogi rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, natomiast nie
zmienia fizycznych i chemicznych właściwości zanieczyszczonego terenu:
�� System przykrywania (uszczelnianie powierzchniowe)
�� System uszczelnień pionowych (ścianki szczelne)
�� System uszczelnienia od dołu (szczelna stopa)
- 19 -