ARCHITEKTURA WCZESNOCHRZEŚCIJAC
SKA
ARCHITEKTURA WCZESNOCHRZEŚCIJAC
SKA
FUNDACJE KONSTANTYNA
FUNDACJE KONSTANTYNA
PIERWSZA BAZYLIKA ŚW. PIOTRA NA WATYKANIE W RZYMIE (333-366)
Pierwszy kościół św. Piotra w Rzymie, ufundowany przez
cesarza Konstantyna Wielkiego w 324 r. nad domniemanym
grobem św. Piotra, był przykładem pięcionawowej bazyliki, z
transeptem o wystającym na zewnątrz bryły ramionach,
poprzedzonej atrium. Nawa główna wyróżniała się kolumnami
dz
wigającymi na wzór antyczny architraw, podczas gdy nawy
boczne oddzielone były kolumnowymi arkadami, stosowanymi
póz
niej stale w sztuce bizantyjskiej. We wszystkich ścianach
naw, absydy, ścianie frontowej i ścianie transeptu były okna,
przez które światło zalewało wnętrze.
Świątynia miała 122 m długości i 64 m szerokości.
W XVI w. ta stara bazylika Piotrowa uległa rozbiórce, by
zrobić miejsce nowej świątyni.
BZYLIKA ŚW. PAWA
A ZA MURAMI W RZYMIE (IV w.)
Bazylika św. Pawła za Murami w Rzymie była pięcionawowa, z arkadami międzynawowymi. Budowa została
rozpoczęta za cesarza Konstantyna, a ukończona ok. 386r. Po pożarze w 1823 r. Odbudowano ją ze znacznymi
zmianami, m.in. kolumny zostały wymienione na granitowe i został założony strop kasetonowy.
KOŚCIÓA
NARODZENIA PAC
SKIEGO W BETLEJEM (IVw.)
Kościół Narodzenia Chrystusa w Betlejem został ufundowany przez św. Helenę, matkę Konstantyna
Wielkiego, w 326 r. (ukończony w 333 r.). Pięcionanową kolumnową bazylikę, o niemal kwadratowym
kształcie, poprzedza niewielkie atrium. Na miejscu absydy umieszczono obszerny ośmiobok. Na jego środku
wznosiła się kaplica nad właściwą Grotą Narodzenia, znajdującą się poniżej. W VI w., za czasów Justyniana I,
ośmiobok zastąpiono trójkonchowym prezbiterium połączonym
bezpośrednio z nawami. Rzut poziomy tej części budowli
przypomina duży stylizowany liść koniczyny.
Kościół ten reprezentuje typ kościołów stanowiących połączenie
typu bazylikowego z centralnym.
KOŚCIÓA
ŚW. GROBU W JEROZOLIMIE (IV w.)
Cały kompleks świątyni Grobu Chrystusa w Jerozolimie (326 - 336), założonej przez Konstantyna, zalicza się
raczej do typu trzeciego, podobnie jak kościół Narodzenia w Betlejem. Przez długą kolumnową ulicę
dochodziło się do schodów prowadzących do atrium. Pięcionawowa bazylika nie posiadała transeptu, lecz
zakończona była absydą o 12kolumnach. Empory, czyli otwarte galerie, biegły na piętrze ponad bocznymi
nawami. Drugie, wewnętrzne atrium łączyło bazylikę z budowlą okrągłą - rotundą - wznoszącą się nad Grobem
Chrystusa.
ę! Od lewej: rotunda Grobu Świętego z
dwukondygnacyjnym obejściem i trzykondygnacyjną, nakrytą kopułą częścią częścią środkową, dziedziniec z
kolumnowymi krużgankami, pięcionawowa bazylika, atrium.
KOŚCIÓA
ŚW. JANA NA LATERANIE W RZYMIE (S. Giovanni in Laterano; 313-319)
Ufundowany przez Konstantyna zespół składał się z trzech
budowli: bazyliki, baptysterium i episkupium  domu
biskupa. Espiscopium lokalizuje się w budowli określanej
jako dom o planie trapezoidalnym, leżącej za absydą
bazyliki.
Bazylika była wzniesiona między rokiem 313-319.
Bazylika stoi na koszarach seweriańskich, które stanowią
dla niej rodzaj fundamentu. Konstantyńska bazylika
Zbawiciela była budowlą pięcionawową i zajmowała
przestrzeń około 3 500 m2. Nawa główna o długości 98,50
m zakończona była płytką absydą. Fundamenty
ograniczających ją kolumnad ciągnęły się aż do absydy, co
przesądza kwestię ewentualnego transeptu, dla którego nie
było miejsca. Bazylika miała ciekawy i nigdzie potem nie
powtórzony układ naw bocznych, który zniszczyła
przebudowa z X wieku instalująca transept. Kolumny naw
środkowych dochodziły do muru zamykającego absydę, natomiast nawy zewnętrzne były krótsze o 15m od
środkowych. Były one zamknięte małymi, niemal kwadratowymi pomieszczeniami, które wykraczają około 4m
poza zewnętrzne mury bazyliki, dając w ten sposób budowli lekko zaznaczoną formę krzyża. Nawy boczne
różniły się od siebie nie tylko długością, ale także wysokością i oświetleniem. Nawy bezpośrednio flankujące
nawę główną oddzielone były od niej 30 kolumnami. Nawy skrajne oddzielone były od środkowych 42
kolumnami niższymi i gęściej ustawionymi. Inne też było oświetlenie. Nawa główna, najwyższa, miała ponad
kolumnami zwieńczonymi architrawami, pas gładkiej ściany, a wyżej  ponad pulpitowymi dachami naw
bocznych  wysokie łukowato zakończone okna. Kolumny zaś boczne, spięte archiwoltami, miały nad pasem
gładkiej ściany jedynie małe półkoliste okienka. Fasadę kościoła mógł stanowić mur starych koszar, w którym
przeprowadzano wejścia arkadowe. Kościół nie posiadał w IV w. Poprzedzającego atrium.
Kościół stanowi przykład rozwiniętego kompleksu biskupiego łączącego w jednym zespole pomieszczenia o
różnym liturgicznym przeznaczeniu.
BAPTYSTERIUM SAN GIOVANNI IN FONTE NA LATERANIE (IV w.)
Baptysterium San Giovanni in Fonte na Lateranie miało kształt rotundy, a
nad zagłębionym w posadzce basenem chrzcielnym znajdował się
baldachim. Swój obecny układ
zawdzięcza gruntownej
przebudowie z drugiej ćwierci V
wieku, kiedy otrzymało formę
ośmioboczną i zostało
zwieńczone kopułą. Dopiero
wówczas wprowadzono obejście
otaczające środkową część z
basenem.
SANTA COSTANZA; MAUZOLEUM KONSTANCJI W RZYMIE (337-351; IV w.)
Mauzoleum (Santa Costanza) zostało wybudowane dla córki cesarza, Konstancji, zmarłej w 354r., i być może
przewidziane uprzednio na baptysterium, lecz używane jako kościół. Santa Costanza dobrze oddaje charakter
kościołów centralnych. Dwanaście podwójnych kolumn, ustawionych
promieniście, podtrzymuje kolistą podstawę kopuły (zwaną bębnem lub
tamburem),która - nakryta dachem namiotowym - rozpina się nad okrągłą
salą centralną. Dookoła biegnie niższe obejście z wieloma niszami w murze
(tradycje antyku), z których cztery, sprowadzone do kształtu absydy,
zaznaczają lekko plan krzyża. Dzięki obecności niższego obejścia - jakby
drugiej nawy i absyd, ten centralny kościół można by nazwać bazyliką
okrągłą. Dwanaście wielkich okien umieszczonych w tamburze rzuca na
nawę środkową mocne światło, uwydatnione jeszcze dodatkowo przez
kontrast z zaciemnionym obejściem. Niegdyś kościołek Santa Costanza miał
jeszcze zewnętrzne, niższe kolumnowe obejście, a przed wejściem sklepioną
galerię i owalny przedsionek. Całość tworzyła harmonijną, koncentrycznie
spiętrzoną budowlę.
KOŚCIÓA
S. LOREZNO MAGGIORE W MEDIOLANIE (355-372)
Budowa kościoła S. Lorenzo Maggiore w Mediolanie miała miejsce w latach
355-372. Budowla ta została wzniesiona na planie kwadratu z czterema
narożnymi wieżami, pomiędzy którymi znajdowały się dwukondygnacyjne
eksedry, obejście i empory. Od zachodu znajdowało się atrium. Kaplice
pochodzą z IV-V wieku. Budowla ta silnie oddziałała na projekty świątyń
centralnych w okresie renesansu.