ÂÅ»ycie umysÂÅ‚owe i kulturalne w Polsce epoki oÅ“wiecenia -

szkolnictwo, teatr, mecenat króla, czasopiœmiennictwo





MECENAT - StanisÂÅ‚aw August jako polityk nie odniósÂÅ‚ wiêkszych sukcesów, ale

jako mecenas kultury przyczyniÂÅ‚ siê do jej znakomitego rozwoju. SkupiÂÅ‚ wokóÂÅ‚

siebie grono ludzi wyksztaÂÅ‚conych, literatów, malarzy, których wspomagaÂÅ‚

materialnie, zapraszaÂÅ‚ na sÂÅ‚ynne obiady czwartkowe, liczÂÄ…c na ich wkÂÅ‚ad w

tworzenie Å“wiatÂÅ‚ej i nowoczesnej Polski. Dziêki niemu rozwijaÂÅ‚o siê malarstwo,

m.in. Belotto Canaletto (obrazy osiemnastowiecznej Warszawy), Marcello

Baciarelli (portrety). ZasÂÅ‚ugÂÄ… króla byÂÅ‚o równieÂż zaÂÅ‚oÂżenie w roku 1766 SzkoÂÅ‚y

Rycerskiej, zwanej Korpusem Kadetów, komendantem której byÂÅ‚ Adam Kazimierz

Czartoryski. ByÂÅ‚a to szkoÂÅ‚a Å“rednia, przeznaczona dla mÂÅ‚odzieÂży szlacheckiej,

przygotowujÂÄ…ca do sÂÅ‚uÂżby wojskowej, której gÂłównym zadaniem byÂÅ‚o wychowanie

mÂÅ‚odzieÂży w duchu kultury oÅ“wieceniowej i wpojenie obowiÂÄ…zku sÂÅ‚uÂżby ojczyŸnie.

CZASOPISMIENNICTWO - "Monitor" wydawany i redagowany przez Franciszka

Bohomolca. Pismo wzorowane na angielskim "Spectator", ukazywaÂÅ‚o siê dwa razy w

tygodniu i rozwijaÂÅ‚o dziaÂÅ‚alnoÅ“ÃÅš spoÂÅ‚ecznÂÄ…, politycznÂÄ… i oÅ“wiatowÂÄ…. Do

wspóÂÅ‚pracowników "Monitora" naleÂżeli wybitni pisarze, jak Ignacy Krasicki czy

Adam Naruszewicz. Na ÂÅ‚amach czasopisma propagowano idee oÅ“wiecenia, walczono z

ciemnotÂÄ… i zacofaniem, oÅ“mieszano sarmatyzm szlachecki. GÂłównym przedmiotem

krytyki staÂÅ‚a siê obyczajowoÅ“ÃÅš szlachecka, a przede wszystkim pijaÃÄ…stwo,

marnotrawstwo, Âżycie nad stan, okrucieÃÄ…stwo wobec poddanych, pogoÃÄ… za

cudzoziemszczyznÂÄ…. Innym czasopismem, o charakterze typowo literackim byÂÅ‚y

"Zabawy Przyjemne i PoÂżyteczne". PrzyczyniÂÅ‚o siê ono do ksztaÂÅ‚towania smaku

literackiego, rozwijaÂÅ‚o zamiÂÅ‚owanie do ksiÂÄ…Âżki i szerzyÂÅ‚o znajomoÅ“ÃÅš twórczoÅ“ci

najwybitniejszych pisarzy. W "Zabawach..." drukowali swoje utwory tacy poeci,

jak: Krasicki, Naruszewicz, KniaŸnin, ZabÂÅ‚ocki. Codzienne najpopularniejsze to:

"Gazeta Warszawska", a w okresie obrad Sejmu Czteroletniego "Gazeta Narodowa i

Obca", poÅ“wiêcona zagadnieniom politycznym - byÂÅ‚a organem stronnictwa

patriotycznego.

SZKOLNICTWO - obowiÂÄ…zek szerzenia oÅ“wiaty, ksztaÂÅ‚cenia umysÂłów i charakterów

spadÂÅ‚ przede wszystkim na szkolnictwo, którego rozwój w duchu nowoczesnoÅ“ci

i postêpu zapoczÂÄ…tkowaÂÅ‚ StanisÂÅ‚aw Konarski i zaÂÅ‚oÂżona przez króla SzkoÂÅ‚a

Rycerska. Kontynuacjê ich zamierzeÃÄ… podjêÂÅ‚a powoÂÅ‚ana w 1773 roku Komisja

Edukacji Narodowej (KEN), pierwsza w Europie wÂÅ‚adza oÅ“wiatowa o charakterze

odrêbnego ministerstwa. Szkolnictwo odebrano KoÅ“cioÂÅ‚owi, a kasacja zakonu

jezuitów umoÂżliwiÂÅ‚a przekazanie jego majÂÄ…tku na cele oÅ“wiaty.

W szkoÂÅ‚ach zniesiono ÂÅ‚acinê jako jêzyk wykÂÅ‚adowy i zastÂÄ…piono jÂÄ… jêzykiem

polskim. Wprowadzono poglÂÄ…dowÂÄ… metodê nauczania zamiast pamiêciowej, wÅ“ród

przedmiotów nauczania znalazÂÅ‚y siê: rolnictwo, ogrodnictwo, które ÂÅ‚ÂÄ…czono z

praktycznym doÅ“wiadczeniem, oraz znajomoÅ“ciÂÄ… fizyki i chemii. Zadbano o

kondycjê fizycznÂÄ… uczniów, wprowadzajÂÄ…c tzw. ÃÅšwiczenia cielesne.

W 1775 roku zaÂÅ‚oÂżono Towarzystwo do KsiÂÄ…g Elementarnych, zajmujÂÄ…ce siê

opracowywaniem podrêczników szkolnych. Napisano wówczas pierwszy polski

podrêcznik gramatyki - "Gramatykê jêzyka polskiego" (Onufry KopczyÃÄ…ski).

Toczono walkê z francuszczyznÂÄ… i zepsutÂÄ… ÂÅ‚acinÂÄ… polszczyznÂÄ…, ukÂÅ‚adano

podrêczniki wymowy i stylu oraz wydawano dzieÂÅ‚a pisarzy odrodzenia, przede

wszystkim Jana Kochanowskiego, aby od nich uczyÃÅš siê piêknej polszczyzny.

TEATR - w 1765 roku powstaÂÅ‚ w Warszawie pierwszy teatr publiczny, stajÂÄ…c siê od

razu narzêdziem wychowania szerokich rzesz widzów teatralnych, przede wszystkim

szlachty i mieszczan. Teatr przestaÂÅ‚ byÃÅš instytucjÂÄ… zamkniêtÂÄ…, dostêpnÂÄ… jedynie

dla wybraÃÄ…ców, dla których dawaÂÅ‚ przedstawienia teatr krakowski (lub teatry

magnackie). SÂÅ‚uÂżÂÄ…c oÅ“wieceniowej zasadzie, by "uczyÃÅš bawiÂÄ…c", wykorzystuje siê

na scenie gÂłównie komedie, które poprzez Âżart i humor oÅ“mieszaÂÅ‚y groŸne dla

ogóÂÅ‚u wady szlacheckie i uczyÂÅ‚y zarazem krytycznie myÅ“leÃÅš oraz nakazywaÂÅ‚y

widzieÃÅš wady ustroju.

KOLEKCJONERSTWO - StanisÂÅ‚aw August kolekcjonowaÂÅ‚ rzeŸby, obrazy, wykupujÂÄ…c je

od artystów, dajÂÄ…c tym samym przykÂÅ‚ad bogatym magnatom. Pomoc artystom,

kolekcjonerstwo, zmiana obyczajowoœci z barokowej - sarmackiej, na

oÅ“wieceniowÂÄ…, rozwiniêcie i zreformowanie oÅ“wiaty daÂÅ‚o szansê istnienia

polskoœci przez ponad 150 lat panowania zaborów.