KARPIŃSKIMAREK

Najstarszyzawodswiata

MAREKKARPIŃSKI

NAJSTARSZYZAWÓDŚWIATA

HISTORIAPROSTYTUCJI

MarekKarpiński

Alirightsreserved.Nopartofthispublicationmaybereproducedortransmittedinanyformorbyany

means,includingphotocopyingandrecording,orbyanyinformationstorageorretrievalsystem,without
permissioninwritingfromthepublisherandcopyrightholders.

LemurisnaimprintofPulsPublicationsLtd(London)ISBN1859170641

PrintedandboundinGreatBritainbyCoxandWyman,Reading,Berkshire

„IwanieNikofajewiczu,czywiecie,kiedyunasdobrzebędzie?"Akiedy?–janato.„Kiedykurwyz

zagranicydonaszacznąprzyjeżdżać.Towekonomiiznaknieomylny.NieżadnetamMarksyani
Friedmany,towszystkoplewy.AlekiedykurwyzagranicznedoRosjizacznąsięzlatywać,tobędzie
znaczyło,żeekonomiananogistanęła.Onewiedząnajlepiej…"

(SławomirMrozekMiłośćnaKrymie)

WSTĘPCZYLIOPARZEMĘSKICH

TRZEWIKÓW

Kiedyśbyłemprzewodnikiempewnegojapońskiegoprofesora.Tenżółtoskórydżentelmenzwyjątkową

pilnościąbadałwitrynysklepówzbutami.Wowychsiedemdziesiątychlatachniebyliśmyażtaką
obuwnicząpotęgą,abyzaimponowaćNipponowi.Zapytałemwięc,ciekawy,coteżjestnaowych
wystawachażtakinteresującego.Ceny–odpowiedział.Wyjaśnił,żewykryłpewnąprawidłowośći
weryfikujejąwewszystkichodwiedzanychprzezsiebiemiejscachnakuliziemskiej.Prawidłowośćta
głosi,żeniezależnieodrynkucenaparymęskichtrzewikówrównasięcenieusługierotycznej
świadczonejprzezzawodowąpracownicę.Niewiem,czywPolsce,pouwolnieniucen,tętezęmożnaby
jeszczeutrzymać.Wiemnatomiast,żeproblemświadczeniausługseksualnychjestproblememze
wszechmiarciekawym.

Potrzebyseksualneczłowiekanależąbowiemdonajbardziejpodstawowych,takichjakzaspokajanie

głodu,pragnieniaipoczuciebezpieczeństwaczypotrzebaciepła.Musząbyćzaspokajaneprzez
wszystkichizawsze.Jestjednakpewnacecha,którawyróżniatenblokpotrzebodwszystkichinnych.
Mieszkaćigrzaćsię,zbierać,polowaćczynawetuprawiaćrolęmożna,odbiedy,samotnie.Dorealizacji
potrzebseksualnych(jeżelipominąćnieszczęsnychnaśladowcówbiblijnegoOnana)koniecznajestdruga
osoba.Rolnikmożeobywaćsięziemią,wodąisłońcem.Będziemuwzrastaćiplonowaćzboże–usługi
erotycznezaśzawszenamktośświadczy.Niejesttostosunekczłowiekaznaturą.Tosąstosunkimię-

dzyludzkiewnajbardziejpodstawowymznaczeniutegosłowa.Zczasemowoświadczenieprzybrało

rutynoweformy,sprofesjona-lizowałosię.Itakpowstałnajstarszyzawódświata:prostytucja.

Stosunkierotycznemiałymiejsceniemalodzaraniaświata.Itoświatawdarwinowskimrozumieniu

początku.Słabszymzbiologiiprzypominam,żenawetpierwotniakipotrafiąrozmnażaćsięinaczejniż
przezpodział.Azatemniepłciowanaturajestwyznacznikiemtejwiekowejprofesji(choćniktnieneguje
znaczeniaseksu).Wydajesię,żeznamiennesątudwiecechy.Popierwsze,stosunekerotycznynastępuje
bezwyboru,zkażdym.Podrugiezaś,następujeonwzamianzaświadczenia,jesthonorowany.
Świadczeniatakiemogąbyćwypłacanetakwpieniądzu,jakiwinnychdobrach.Fakt,żepannamłoda
wychodzizamążzabylekogo(iświadczymałżeńskiepowinności)wzamianzaapanaże–jesttematem
dlamoralistów.Nieczynitojednakprofesji–einmalistkeinmal-^akpowiadająTeutoni.Koniecznajest
powtarzalność.Itojesttrzeciaznamiennacecha.

Jeżeliistniejenajstarszyzawódświata–akuratwkwestiijegoistnienianiedowiarkówbrakuje–tojego

historiabędzierównieżhistoriąludzkości.Prawda,żejednostronną;prawda,żeniewyczerpującą.Ale
ciekawą.

ROZDZIAŁPIERWSZY

JUŻSTAROŻYTNI.

Niewiadomo,skądsięwzięłatanieznośnamaniera,abywykładzaczynaćsłowami:„Jużstarożytni

Rzymianie",czyteż:„JużstarożytniGrecy".Widoczniechcemywtedyskulićsięiprzytulićdokolebki
naszejkultury.Idźmyzatemimytądrogą,którądreptałojużwieluprzednami.

Starożytniurządziliswójświatzmnóstwembogówibogińorazzpoważnymstopniemingerencji

mieszkańcówOlimpuwżycieśmiertelników.Interesującymnaszawodemopiekowałasięoczywiście
Afrodyta,boginimiłości–nicto,żepłatnej.Początkowomieliśmydoczynieniazprostytucjąświątynną,
sakralną.Kapłankiwzamianzadatkidlaboginiobdarzałydarczyńcówswymiwzględami.WBabilonie
próczspecjalnejkastykapłanek–prostytuteksakralnych–istniałajednorazowaprostytucjasakralna
obejmującaogółkobiet.TakświadczyotymHerodot:

KażdaniewiastamusiwtymkrajurazwżyciuusiąśćwświątyniMylittyioddaćsięjakiemuś

cudzoziemcowi.[…]Jeżeliniewiastaraztamusiądzie,niemożewrócićdodomu,ażjakiścudzoziemiec
rzucijejnałonosrebrnąmonetęipozaświątyniącieleśniesięzniąpołączy.[…]Pooddaniusięi
spełnieniuświętegoobowiązkuwobecboginiwracadodomu,iodtejchwili,choćbyśjejniewiemile
dawał,nieposiądzieszJej.

WGrecjijednak,zbiegiempostępucywilizacji,świadczeniemtegotypuusługzajęłysięinstytucje

świeckie.WAtenachzakładytegotypuwprowadziłSolonw594rokup.n.e.Pensjona-riuszkilupanarów
rekrutowałysięzniewolnic,kupowanychiutrzymywanychzapieniądzerządowe.Obowiązkiemtak
skoszarowanej

niewolnicybyłoobdarzanierozkosząkażdego,ktoposiadałzdolnośćpłatnicząjednegoobola.Nie

zorientowanymwówczesnychkursachwalutprzypominamy,żetylebrałniejakiCharonzaprzewiezienie
przezrzekęStyks(zniżekitańszychbiletówalleretretournieprzewidywano).Naczeletakiejinstytucji
usługowejstałagospodyni,któraotrzymywałaodwładzmunicypalnychkoncesję.Dotyczyłaona
warunkówzezwolenia,aprzedewszystkim,podatków.Itudochodzimydokwestiipieniędzy.Niewtym
znaczeniu,żeudzielająceświadczeńamorycznepanienkipobierałyzatoopłatę,ależesame(lub
instytucje,którejezrzeszały)byłycenionymipłatnikami.Wkładichwogólnysystemekonomicznymusiał
byćznaczny.Gdybystarożytniposługiwalisięjęzykiemangielskim,tozamiast:pecunianonolet,mówiliby
zapewne:thereisnobussineslikeasexbussines.

Mieszkankitychzakładówusługowychbyłynaogółizolowaneodresztyspołeczeństwaizabranianoim

opuszczaniamiejscapracy.Wwyjątkowychwypadkachwolnoimbyłowyjśćnaulicę,leczwówczas
musiałynosićodpowiednikostiumodróżniającysięodzwykłychubrań.Ubiórmiałbowiemwtedy
charakterznaczącyiinformowałopozycjinosicielki:inaczejubierałasięmężatka,inaczejpanna,jeszcze
inaczejpanienka,odktórej–uiściwszyzapłatę-możnasiębyłospodziewaćświadczeńerotycznych.
Pozwalałotounikaćnieprzyjemnychpomyłekiszkodliwychniespodzianek.Tozjednejstrony.Zdrugiej
zaś,wmocypozostajeprawda,żetowarujakośniezareklamowanegosprzedaćniesposób.Wsprawie
tejnależyprzywołaćjeszczejedentrik,doktóregouciekałysięprofesjonalistki.Otóżnapodeszwach
swychsandałówtechytrepanienkiryłynegatywnapisu:„Pójdźzamną".Wpylegreckichdróg

pozostawałwięcodciśniętytenzachęcającynapis.ŁączyływięcprzemyślneGreczynkispacerdlazdrowia
zeswoistąakcjąpromocyjną.

WGrecjizarysowałsięteżdylemat,zktórymzmierzyćsiębędziemusiałtennajstarszyfachjeszczepo

wielokroćiktórydotejporyniezostałrozwiązany.Czyusługiseksualneświadczyćindywidualnie,na
ulicy?Czyteżwwyspecjalizowanychispecjalniedotegoceluprzeznaczonychmiejscach?Oba
rozwiązaniamająswojedobrestrony,obuniebrakujeteżciemnych(przyjdzienamjeszczenierazzdawać
ztegosprawę).Grekomnieudałosięutrzymaćprzemysłuerotycznegotylkowdomach,tymbardziejże
usługimiłosneświadczyłyteżflecistkiiśpiewaczki.Miastależącena

przecięciuszlakówkomunikacyjnychznanebyłyzwysokiegopoziomuiróżnorodnościpodażysłużek

Afrodyty.PrzykłademKo-rynt,któregomieszkankistałysięsynonimemprostytutki.Ofertausługowatego
polismusiałabyćniesłychaniezróżnicowana:znalazłosiętambowiemicośdlaubogiegoacz
spragnionegożeglarza,icośdlaprawdziwegoiprawdziwiebogategokonesera.Demoste-nesutrzymuje,
żecenaspędzonejzLais(młodszą–bobyłydwiesławnekorynckiepracownicemiłościotymimieniu)
nocywynosiła10tysięcydrachmattyckich.Demosteneszapewneprzesadził,gdyżodjejstarszej
imienniczkipobierałświadczeniadarmo(wramachspecjalnegorodzajumecenatuartystycznego).
Zainteresowanybyłzatemwwindowaniuwgóręcennika–nicgotoniekosztowało,apodnosiłojego
wartość.Jemuteżprzypisywanejestzdanie:

Mamyutrzymankidlarozkoszy,nałożnicejakostałenaszeotoczenie,ażony,byrodziłynamprawne

dzieciibyłynamwiernymigospodyniami.

Doskonałośćwzawodzieniezawszepopłaca.LaismłodszapowyjeździedoTesaliizostałazakłuta

szpilkamidowłosów.Itogdzie!WświątyniAfrodyty.Zdolnychniszczą,zawszeiwszędzie,ajejśmierć
nosiwszelkiecechyoddaniażycianaołtarzuzawodu.

DoobupańLaisnależydołączyćichrywalkęFryne.Dziwnetozresztąimiędlakobietyuważanejza

najpiękniejszą:fryneznaczytyleco„żaba".

TaprzyjaźniłasięzrzeźbiarzemPraksytelesem.Jednakże

zawszenajbardziejzawistnebywajążony.Onemusiałysięzajmowaćdomowymogniskiem.Nienależy
zapominać,żesłowa:„domoweognisko"dalekiebyłyodmetafory,bliższezaśkopcącemuiokopconemu
miejscumiędzykamieniami.Nielubiłyone,oweczarneodsadzyżony,gdyktoumytyprzechadzałsiępo
agorze,spotykałzciekawymiludźmi,byładorowanyprzezwspaniałychmężczyzn.OskarżyływięcFryneo
obrazęboską.Niebyłotolekkieoskarżenie.Dziękitakiemuwłaśniezarzutowi–przypomnijmy–
Sokretesbyłzmuszonywypićcykutę.Sprawa–jaktoprzedtrybunałem–toczyłasięzezmiennym
szczęściem.Obrońca-mecenasHyperejdes,czującżepozycjaFrynesłabnie,wziąłsięnasposób.Potargał
naniejszatyidemonstrującnagośćzawołał:„Czytakiepięknomogłoobrazićwczymśbogów!"Skład
sędziowski-awówczasorzekalitylkomężczyźni–długokontemplowałwdziękiFryne.Pownikliwym
rozważeniuokazanegomateriałudowodowegooskarżeniezostałooddalone.

Fryneuchodziłaza

najpięk-

niejsząkobietęswoichczasów.Służyłateżswemuprzyjacielowijakomodelka,arzeźbyPraksytelesa

uchodziłyzawzór,zaideałgreckiejurodykobiecej.Wszystkojednak,nimstaniesięideałem,bywa
oryginałem.PrzykłademFryne.

Ituspotykamysięzezjawiskiem,któremunaimię:hetera.Wpolszczyźnietosłowooznaczaszczególnie

brzydkie,złośliweinieznośnebabsko.Wświecieantycznymmiałozupełnieinneznaczenie.Musiałabyć
pięknaisprawnanietylkoponiżejpasa,aleipowyżejszyi.Niechodzituousta,leczozwojemózgowe.
Takiepołączenietalentówintelektualnychiuzdolnieńłóżkowychbywaniezmiernierzadkie.Nic
dziwnego,żebyłowartemajątek.Inicteżdziwnego,żetylkowielcymoglisobienaniepozwolić.Tais
byłatowarzyszkąiprzyjaciółkąAleksandraWielkiego,apojegośmierciPtolomeuszaISotera.
WspominamytuTaisateńską,aniejejaleksandryjskąimienniczkęikoleżankę.Tęostatniąmiałnawrócić
pustelnikPafnucy.Nawróciłwpodwójnymznaczeniutegosłowa.Popierwsze,zmieniłareligię.Podrugie
zaś,zmieniłazawód,zniszczyłaklejnotyizamknęłasięwklasztorze.Zmianazawoduzbytpóźnaizbyt
radykalnaniejestzdrowa.Taisumierapotrzechlatach.Pewniepoto,abypopiętnastustuleciachAnatol
Francezarobił,pisząconiejksiążkę,aJulesMassenetoperę.

AspazjanatomiastbyłaprzyjaciółkąPeryklesa.Gdytenumarł,wygłosiłatakznakomitąmowę

pogrzebową,żestałasiędziękitemusławna.Sokratesczęstoprzyprowadzałuczniów,abyposłuchali
Aspazji–takceniłjejintelekt.Epokaperyklejskatonajświetniej-szyokreshistoriiGrecji.JeżeliPerykles
byłgłowąAten,toAspazjabyłaszyją,któratągłowąkręciła.

KręciłazresztąnietylkogłowąAten.KręciłateżzałożonymprzezsiebieGynaceum–dziś

powiedzielibyśmy:zasadnicząszkołązawodowądlaheter.Nieprzechowałysięprogramynauczaniainie
jesteśmywstanieodpowiedziećna(interesująceskąinąd)pytania:ileczasupoświęcanonanaukę
materiałoznawstwaiprzedmiotówtechnicznych,ilezaśnaprzedmiotyogólnokształcące.Stulecie
wcześniejpodobnąinstytucjęedukacyjnąprowadziłanawyspieLesbosniejakaSafona.JaktwierdziPauł
Friedrich,wykładanotamnastępująceprzedmioty:różnorodnepozycjeizachowaniamiłosne,style
śpiewuitańca,wiedzęnatematafrodyzjaków(taknapojów,jakipotraw),sztukirecytowaniaiukładania
poezji(zwłaszczagatunkówbiesiadnych).

Dodoskonałościzawodowejprowadzązawszedwiedrogi:po

pierwsze,talent,apodrugie,

solidnewykształcenie.Gynaceadawałytodrugie,nieeliminującpierwszego.

Panieterozumiałydoskonale,żewdrodzedozawodowejdoskonałościważnajestkonkurencja.

Urządzałysobiezawodybędąceodpowiednikamidzisiejszychkonkursówpiękności.Zjednegoztakich
turniejów,nanajpiękniejszepośladki,zdajesprawęAlkifronwListachheter:

IpierwszaMyrrinarozwiązawszypasek–bieliznęmiałajedwabną–zakołysałaprzeświecającymiprzez

niąbiodrami,któredrżałyjakzsiadłemleko,apatrzyłaprzytymwtyłnaruchyswejpupki.Lekkojakw
grzemiłosnejwestchnęła,także,naAfrodytę,zmieszałamsię.Tryallisteżniezawiodła,pobiłająw
bezwstydzie:„Niepodejmęwspółzawodnictwawszatkachnawettakprzezroczystych,bezmizdrzenia
się,niechbędzietakjaknazawodach.Zapasynielubiąosłonek".Zrzuciłachitonikiprzegiąwszysięnieco
wbiodrachpowiada:„Patrz,obejrzyjsobietębarwę,Myrrino,jaknieskazitelna,jakbezplamki,patrzna
róźowościbiodertutaj,naprzejściekuudom,anizatłuste,anizachude,nadołeczkinawzgórkach.Na
Zeusa,nietrzęsąsięjakuMyrriny"-uśmiechnęłasięfiglarnieizakręciłapupkątak,żeruchdrganiami
przebiegłpowyżejbioder…

Wydajesię,żewGrecjinastąpiładesakralizacjazawodu.Nastąpiłateżspecjalizacja.Zarysowałysię

takżeproblemy,któreodcisnąsiępiętnemnacałymtymokresie,którydzielioweczasyod
współczesności.

ROZDZIAŁDRUGI

KONDUITAABURBECONDITA

StarożytnyRzymprzejąłgreckiewzoryzachowań,bogówiichobyczaje.Bogowiebylitaksamokłótliwii

chutliwi,jakludzie.CozaświństwawyrabiałDzeus(połacinie:Jupiter)zDanae,Ledąiwielomainnymi
boginiamiiśmiertelnymi,wstydnawetwspominać.Roma–wielka,dwuipółmilionowametropolia–
musiaławyjśćzpodażąikreowaćpopytnausługimiłosnejnatury.Popytzpodażą(takuczynas
ekonomia)spotykająsięnarynku.WtymwypadkubyłotoForumRomanum.

Rzymianiezasłynęliwświeciezwielupowodów.Zrzymskichcyfrisiłylegionów.Zeznakomitego

systemudrógirówniedobregoakweduktów.Zzamiłowaniadorozrywekcyrkowychikaryukrzyżowania
(która,chcącniechcąc,stałasięsymbolemmękiiodkupienia).Nadewszystkozasłynęlizestanowieniai
stosowaniaprawa.Zmorąstudentów,młodychadeptówTemidy,jest–idługojeszczepozostanie–
praworzymskie.Tojedenzfilarównaszejcywilizacji.Dałoonopodwalinypodnowoczesnesystemy
prawne.Prawojestwtedyużyteczne,gdyregulujewszystkiestosunkimiędzyludzkie.Wtymiseksualne.
Rzymianinowiobcebyłopojęcieduszy.Dlaniegoludziebylitylkopodmiotamiiprzedmiotamistosunków
prawnych.Zobaczmyzatem,jakzprawnegopunktuwidzeniawyglądatainteresującaprofesja.

PoczątkowopotomkowieRomulusaiRemusazachowywalisuroweobyczaje.PrzejęlipoEtruskach

pojęciemonogamicznejrodzinyicześćdlakobiety.Występkiprzeciwtejczcikaranoniejednokrotnie
śmiercią.Kultboginiczystości(iopiekunkidomowegoogniska)Westybyłwyrazemzasad
wczesnorzymskich.

NumaPompiliuszpragnął,abywszystkieRzymianki,nimwejdąwzwiązekmałżeński,byłyjej

kapłankami.

Rozwójcywilizacji,otwarciesięnaświatłagodzinawetsuroweobyczaje.Wielkaaglomeracjamaswoje

prawa.Tymprawemzajęlisięspecjaliści.PojęcieprostytucjiokreśladopierolexJuliazapanowania
cesarzaAugusta.Jużpóźniejszajurysprudencjarzymskazajmujesiętymproblememrównoprawniez
innymizagadnieniamipaństwowymiispołecznymi.Godzisięwtymmiejscuwspomnieć,żesłowo
prostytucjajestwłaśniełacińskiegopochodzenia.Pochodziodczasownika:prostituo,–erę,coznaczy
mniejwięcejtyleco„wystawiaćsięnasprzedaż".ZawdzięczamyprawnikomzLatiumnietylkodefinicję,
aleinazwętego,codefiniowane.ItakwDigestachczytamy:

Palamautem,sicaccipinis,passim,hocestsinedelectu,nonsiquaadulterisvelstupratoribusse

committit,sedquaevicemprostitutaesustinet.

ZdaniemjednegozeznakomitszychprawnikówIIwiekup.n.e.,Ulpiana,„nierządnicąjestnietylkota

kobieta,którauprawiaswójzawódwlupanarze,leczita,którawkramiehandlowymlubgdziekolwiek
godnościswejbynieszanowała".Uczonytenprawnikporuszyłkwestięoddawaniasiępierwszemu
lepszemumężczyźnie,itozazapłatą(sinedelectu,pecuniaaccepta).Inneszkołyprawniczerozciągałyto
pojęcienabezinteresownie,choćrozrzutniedarzącewzględami.Przypominasięstaraanegdotka,że
różnicamiędzykurwąidziwkąjesttaka,że:kurwatozawód,dziwkatocharakter.Zaroztrzygnięciemna
korzyśćszkołyUlpianaprzemawiałynietylkowzględymoralne.Przemówił–adopraktycznychRzymian

mówiłmocnymgłosem–wzglądfinansowy.Odprostytutekściąganobezpośrednipodatekosobisto-
dochodowy.Sprawybezinteresownejszczodrościwsprawachseksuniemiałyżadnegofiskalnego
znaczenia.

Prostytutkibyłynietylewyjętespodprawa,ilepoddanespecjalnymprawom.Oddanezostałybowiem

podpieczęedyli.Ciustanowieniwroku260p.n.e.urzędnicymunicypialnimielizazadaniewyznaczać
miejscadlaprocederu,czuwaćnadspokojemwlupanarach.Edyldbałoto,bykażdapracownicasektora
usługseksualnychpłaciłastosownepodatki.Takiurządskarbowysłużyłteżcelomewidencjiludności.
Paniepracującewamorycznychusługachposługiwałysięwżyciucodziennympseudonimami,praw-

dziwezaśimięirodowódznałtylkoedyl.Byłtopierwowzór,odwamileniapóźniejszych,„czarnych

książeczek".Prostytucjatajnapodlegałasurowymkarombądźwypędzaniupozamiasto.Nieuważano
tegozawykroczenieprzeciwmoralnymkodeksom,leczzanaruszenieustawyskarbowej.Licencjonowana
natomiastkwitławnajlepsze.

ZaczasówRepublikiwpisaniedorejestruuważanozahańbiące.Prostytucjazresztąniebyłauważanaza

wstydliwą,ot,pracadladziewczyny,jakkażdainna.Później,zaCesarstwa,olicentiasturpiubiegałysię
obywatelkiRzymu.Wieleniekultywującychnadmierniecnotywiernościmężatekzaciągałosię„na
ochotnika"dorejestru,copozwalałouniknąćkarzawiarołomstwobezrezygnowaniazwesołegostylu
życia.Podniosłotozdecydowanieprestiżzawodu.Przedtemprzepisyedylskienakazywałynosićspecjalny
rzucającysięwoczyubiór:czerwonebuciki,blondperukaorazczepek.Terazjużmożnasiębyłopokazać
wnajpiękniejszymstrojuinajlepszymtowarzystwie.

Najlepszeznaczyłotylecocesarskie.Nietylkochodzioto,żecesarzeotaczalisięelementem

fachowym.KaligulaczyTyberiusz,DomicjanczyNeron,czychoćbyHeliogabalotaczalisięcałymi
wieńcamiwykwalifikowanychekspertek.TakiKommodustrzymałstadkotrzystupanienek(niebyłto
bynajmniejmęskiszowinista,bochłopcówtrzymałtylesamo).

Chodziłobardziejocesarzowe.Waleria

Messalina,trzeciażonaKlaudiusza,byłarozrzutna,jeślichodziowdzięki,nadworze,aleniegardziłateż
zarobkiemwlupanarachSubury.Odjejimieniapochodzisynonimrozpustyiwyuzdania.Oddajmygłosw
tejsprawieDecimusowiJunisowiJuvenalisowi:

Gdywyczułażona,żebeztroskiMążusnął,opuszczałałożewPalatynie,Szłapodstrzechę,łebkryjąc

chusteczkąjedynie.Zacnametresa,przyniejzaśjednasłużąca.Leczczarnywłosperukakryłarudziejąca,
Weszładolupanaru,wkieckęprzyodziana,Dopustejswejkabiny:stałarozebrana,Pierśwzłocie,ipod
nazwąLikirkizmyślonąObnażałaswe,zacnyBrytaniku,łono.Przyjęłatych,coweszli,iwzięłazapłatę.
Kiedyrajfurrozpuszczałdziewki,swąkomnatę

Opuszcza,smutna;kluczchoćostatniaobróci,Jeszczepłonącpragnieniemnierozgrzanejchuci.I

odchodzibezsilna,lecznienasycona,Zeszpetnymlicem,dymemlampyokopcona,Przenosząclupanaru
smródwdomowełoże.

Julia,córkacesarzaAugusta,miałazwyczajwychodzićnaulice,bytampolowaćnakochanków.Teodora,

żonaJustynianaIWielkiego,miałaponozwyczajzabawianiasięwciągujednejnocy(jakświadczy
ProkopiuszzCezarei–mocnojejniechętny–wswejHistoriisekretnej")ztrzydziestomamłodzieńcami.
Takajużprawidłowość,żeznaczeniezawodurośnie,gdygrzejesięonwblaskuwładzy.

Aleniepiszemytuhistoriipolitycznej.PiszemyhistorięadeptekWenery,któratowłaśnieobejmowała

opiekąinteresującynaszawód.JaktwierdziBarbaraWalker,świątynieWenusbyły:

[…]szkołaminauczającymitechnikseksualnychpodkierunkiemyenerii-nierządnic-kapłanek,które

wykładałyerotyczno-duchowąmetodęzbliżonądohinduskiegotantryzmu.Ichoćtakieautorytetyjak
Henriquestwierdzą,iżniebyłorozwojuformprostytucjireligijnej,istniejądowody,żeprostytutki
odgrywałyznacznąrolęwróżnychobrzędachreligijnych.VenusVolgivava(WenusUlicznica)byłojednym
zimionnadanychboginiwaspekcieseksualno-zawodowym;prostytutkipłciobojgaobchodziłycorocznie
jejświęto23kwietnia.BoginiznanajakoFortunaVirilisczczonabyłaprzezrzymskieplebejuszki,ajej
adoracjamiałamiejscewmęskichłaźniach,znanychjakomiejscarozpusty.28kwietniarozpoczynałosię
teżinneświętoprostytutek,przyżywiołowymwspółudzialepubliczności,naktóreskładałsięciągzabaw.
UrządzanojewhołdziedlaboginiFlory,legendarnejnierządnicy,któraprofityzeswegoprocederu
przekazałaukochanemuRzymowi.Zwieńczenieceremoniinastępowało3majawCyrku,gdzielicznie
zebraneprostytutkirozbierałysięitańczyły,doprowadzającdoekstazymłodychmężczyzn,którzy
gremialniewpadalinaarenęitamwspólnieoddawalisięuciechom,gorącooklaskiwaniprzez
zgromadzonytłum.

Takiebyłyzabawy,świętawonelata.ItakieteżpoczątkiUveshow.

Przyjrzyjmysię,jakzbudowaneijakzróżnicowanebyłośrodowiskowyrobnicamorycznych.

Podstawowypodziałtotennaobjęterejestracjąedyla–metrices,ite,którerejestracjiumknęły-
postibulae.Podziałnienakładającysięnaspołecznehierarchie.Niektóresiłyzawodowezklaswyższych
byływyższeinadwymógrejestracji.Wrejestryniebyłyujęterównieżartystki–adeptkiMelpomeny,
PolihymniiczyTerpsychory,któreokazywałysięteżsłużkamiWenus–dorabiałysobiebowiem„na
boku".Niepierwszyto(inieostatni)związekświątyńsztukizeświątyniamimiłości.Ztakimizjawiskami
spotykaliśmysięjużwGrecji,aiwprzyszłościnierazprzyjdzienamsięznimispotykać.Tezklas
najniższych(uliczniceikobietyzzakładów)natomiasttakżeniezawracałysobiegłowyrejestracją.Rzym
byłdużymmiastem,asystempolicyjnysłabyimałoefektywny.Byłtakże(corównieżnierazwprzyszłości
odnotujemy)przekupny.Pieniądze,zamiastwpływaćdokasmunicypalnych,tonęływsakwachsług
miejskich.

TakwięcpoulicachWiecznegoMiastaprzechadzałysię-mrowiły-fomices(mróweczki).Angielskie

słówkofomicationmatutajponoćswójźródłosłów.Jedneznichkryłyudzielanieświadczeńwcieniu
ogrodów,innymwystarczałycienieposągówiświątyń,jeszczeinnymbylezałomekmuru.Byłyteżtakie,
któreprowadziłydziałalnośćusługowąwbudynkachzwanychstabulae,byłtorodzajhalnie
podzielonychnamniejszepomieszczenia.Takwięczaspokajaniepotrzebklientówodbywałosię„na
widoku".Jeszczeinnewykorzystywałynadwieszonenadulicamibalkony-pergulae.Byłotodość
niebezpieczne,gdyżbalkonyowelubiłysięurywać.(Rzymsłynąłzbudowli,któreprzetrwałytysiąclecia.
Słynąłteżiztakich,któreniemogłyprzetrwaćmiesięcy).Najbardziejprzedsiębiorczeczarterowały
rzemieślniczewarsztatypracy:piekarzy,rzeź-nikówlubcyrulików,bypowykonaniupracyprzez
właścicielaprowadzićtamswójwłasnyprocederiinteres.Takastarożytnawersjaakcji:witajdruga
zmiano.

Pracanaulicybyła,mimoteniedogodności,bardziejopłacalnaniżpraktykowaniewzarejestrowanym

domupublicznym,lupana-rze.Istniałydwarodzajetakichprzybytków.Wpierwszychwłaścicielleno(lena
-jeżelitobyłakobieta)posiadałstadkoniewolniclubwynajętychwolnychkobiet,którepracowałyna

niego.Drugityp,rzadszy,zasadzałsięnatym,żelenobyłwłaścicielemtylkobudynku,pomieszczeniazaś
wynajmowałindywidualnymwyrobnicom.Wtakimdomupracowałoczywiściekasjer,vUlucus,który

dbałoto,żebyklientnieposzedłdopanienkinieuiściwszywprzódynależności.Bylitamteżaquari,

młodzichłopcy,którychzadaniepolegałonadostarczaniuwinainapojów,atakżewodydomycia(odniej
teżwzięliswojąnazwę).Byłyteżiancillaeoma-trices-specjalnesłużki,któremiałydoprowadzaćdo
porządkudziewczynywprzerwachmiędzyklientami.

Tychzaśwabiłzewnętrznywystrójprzybytku.Erotycznerzeźby,mozaikiimalowidławskazywały

wyraźnienacharakterusługi.Wnocywszystkotobyłorzęsiścieoświetlone.Reklamajużwtedystanowiła
dźwignięhandlu,nawetkiedykupczonociałem.Małozresztąpozostawionowyobraźniklientów.Można
toobejrzećnapompejańskichfreskach.Nawetoświetlającelampymiałykształtyfalliczneiwaginalne.
Wnętrzeprezentowałosięzazwyczajmniejatrakcyjne.Mrocznykorytarzprowadziłdocelmiłosnych.
Właśniecel,gdyżbyłytomałe,źlewentylowaneimamieoświetlonekomó-reczki.Zacałeumeblowanie
miałylampęiposłanienapodłodze.Nadrzwiachwisiałatabliczka,naktórejzjednejstronyumieszczono
cenę,zdrugiejzaśnapis:occupata.Takjaktobywadziśwpublicznychtoaletach.

Apozamuramitychwesołych,ajakżesmutnychdomków,wymieńmykilkawyspecjalizowanychgrupz

niższychrejonówspołecznych,którezapewniałypodażerotycznąWiecznegoMiasta.Byłytodorides,
oferująceswojewdziękistojącnagowotwartychdrzwiach.Byłylupae(wilczyce),wabiąceklientelę
wilczymwyciemzciemności(niezapominajmy,żebliźniaków-założycieliMiastawykarmiławłaśnie
wilczyca).Byłyteżaelicariae-ciastkareczki,łączącezaspokajaniepotrzeberotycznychzesprzedażą
ciasteczekwkształcienarządówżeńskich–nachwałęWenusimęskich–kuczcibożkaPriapa.Jednąz
dziwniejszychkategoriibyłyuariae,mieszkającenacmentarzachiłącząceswójzawódzfachem
pogrzebowejpłaczki.PoulicachRomyprzechadzaysięscortaerraticae,gotowewyjśćnaprzeciw
potrzebomprzechodniów.Natomiastwtawemachmożnabyłospotkaćbilitidae,którenazwęswoją
wzięłyodtaniegowinabilitumipozwalałyłączyćgrzechpijaństwazgrzechemnieczystości.Słowem
copaenazywanopoprostudorabiającesobiekelnerki.Gallinae(kury)natomiasttotakie,którełączyły
swojąprofesjęzrabunkiem.Nieostatnitozresztąprzypadekkoegzystencjiprostytucjiiprzestępstwa.
Forariaetowieśniaczki,którewychodziłyzofertąnapodmiejskiedroginaobrzeżachRzymu.Nasamym
doletejzawodowejhierarchiiznajdowałysię

diabolares,którebrałytylkodwaobole,ajeszczeniżejquadran-tariae-tojużzupełnedno–których

usługibyłytaktanie,żewogóleniewymiernewwalucie.

Jeżelitakrozbudowana,złożonai

zróżnicowanajestofertadolnejczęścitejgrupyzawodowej,tojakżeskomplikowanamusiałabyćjej
częśćgórna.Rzymianieznanibyliwszakzwyrafinowania.

Wspomnijmytutylkoołaźniachiteatrach.Łaźnierzymskiebyłyośrodkamiżyciatowarzyskiego,więci

uczuciowego.Oferowanotamwielesposobówrelaksu.Specjalnekabinybudowanodlatych,którzy
pragnęlibyćwymasowani,namaszczaniwonnymiolejkamiorazdostąpićusługspecjalnych.Szczególnie
wyrafinowanefellatricesorazmłodzichłopcy,wyszkoleniwustnejstymulacjiizaspokajaniu,cieszylisię
szczególnymwzięciem.Salonymasażudzisiejszejdobymajądługątradycję.Dołaźniprzybywałyteżmat-
ronyrzymskie,dbanotamwięciozapewnienieusługdladamskiejklienteli.

Teatrinteresujenasnietylkodlatego,żewcieniujegoarkadkwitłnierząd.Wyżejpróbowaliśmy

pokazać,żeniebyłotakiegocienia,wktórymbyniekwitł.Nieinteresujenastakżezewzględunaswój

bachiczny,dionizyjski,pełenseksualnościiorgiastycznychzachowańrodowód.Nieinteresujenas
równieżfakt(choćmożepowinien),żeladacznicenależądoulubionychpostaciwrzymskichkomediach
PlautaczyJuwenala.Interesujenasdlatego,żeprostytutkibyłyzawodowymiaktorkamiiviceversa.
Aktorów(płcimęskiej)zaczasówrzymskichotoczanotakimsamymuwielbieniem,jakdziśgwiazdy
filmowe.Uwielbienietoprzybierałonierzadkobardziejfizyczneformy–obiektymarzeńerotycznych
możnabyłobowiemkupić.Ikupowanoje.KaligulamiałprzygodyzaktoremMnesterem,Neronz
Parisem.Stosunkówhomoseksualnychnieuważanowowymczasiezanicszczególnego,nietraktowano
ichanijakdewiację,anijakapodyktyczneopowiedzeniesiępojakiejśstronieerotyczności.Byłyjeszcze
jednymsposobemrealizacjicielesnychpotrzeb.Askoroistniałypotrzeby,torynekmusiałwyjść
naprzeciwichzaspokajaniu.

SłudzyMelpomenykierowaliswojąofertęnietylkodopanów.Panieteżmogłyznaleźćcośdlasiebie.I

taknaprzykład,cesarzDomicjanmusiałsięrozwieśćzżonąniedlatego,żemiałasponsorowanyromans
zaktorem,leczdlategożerealizowałagozbytpublicznie.Cóż,blasksławy–czyzwiązanejzwładzą,czy
zesztuką–nieznosicienia.Wszyscycisprzedajniaktorzyzaczynali

naulicy,alenaniejniepozostali.Drogaprzezscenęiprzezłóżkostanowiładlanichpożądanądrogę

kariery.

Podobnągrupęsprzedajnychartystówstanowiłytancerki.Kształconojenamiejscualboteż

importowanozSyriilubHiszpanii(zwłaszczazaśzGades–dzisiejszyKadyks).Rzymianiewysokosobie
cenilitaniec,pasjonowałysięnimsenatorskierody,pasjonowaliniewolnicy.Niejednokrotnieposyłano
dziecizklaswyższychdoszkółtańca.Zazwyczajtancerki(telepszeizdolniejsze)byłydobrzeopłacanei
niemusiałysobiedorabiać„naboku".GdyjednakdecydowałysiępołączyćsłużbęTerpsychorzezesłużbą
Wenerze,windowałysięnasamszczytzawodowejamorycznejhierarchii.Zdarzałosię,żepochodziłyz
szanowanych,dobrychrodzin,miałygruntownewykształcenie,tylkokilku,alezatostaranniewybranych
sponsorów.Odgrywały,jakichgreckiesios-trzycewzawodzie,hetery,znaczącąrolęwżyciuumysłowymi
politycznymRzymu.Zwanojedelicataelubformosae,któretosłowasąsynonimami.Jednąztych
czułychidelikatnychpanienekbyłaCytera–eks-aktorka,któraprzyjaźniłasięzBrutusem,Markiem
AntoniuszemipoetąGallusem.Poecimieliszczególnepre-dylekcjedoszukanianatchnienia(bądź
wypoczynkupoprocesietwórczym)wramionachformosae}

TyczytoOwidiuszaiHoracego,Katullusai

TybullusaczyPropercjusza.Potrafilisięimwywdzięczyćnietylkomaterialnie.HoracywzniósłLeukonoe
posągtrwalszyodspiżu.PodobnywzniósłPropercjuszdlaCyntii.TakpisałKatullus:

OCeliu!Lesbia,Lesbiamojamiła,TaLesbia,któraKatullowibyłaNajdroższązludzi,cenniejszanad

życie-Narogachulic,pozaułkachterazWnukówwielkiegoRemusaobdziera!'

OwidiuszwArsamandipotraktowałjezbiorowo.Owedającenatchnienieirelaks,czułeidelikatne,

panieniecieszyłysięzbytczułymiizbytdelikatnymiuczuciamiużontych,którzyznajdowaliwłóżkach
delicataeinspiracjęiodpoczynek.Podobnieatakowanebyłyichgreckiekoleżanki.Dobrzetowpływało
nawewnętrznąsolidarnośćtejgrupy.Atakzzewnątrz(wspomnijmylosLais,byprzekonaćsię,że
zagrożeniebyłośmiertelnierealne)zawszebywacementującyiniweluje,naturalnąprzecież,
konkurencję.„Szacowne"rzymskiematronyodwoływałysiędotradycyjnychwartoś-

ci.Czułepanienki–dowykształcenia,dowcipu,urodyczyteżdopojęciawolności.Antagonizmmiędzy

tymidwiemagrupami-międzystrażniczkamidomowegoogniskaikobietamiwyzwolonymi–będziesię

ciągnąćprzezcałąhistorię.Dodziśniezostałrozstrzygnięty.

TakbyłowRzymie.Takbyłoteżnaprowincji.MiastaimperiumbyłyprzecieżRzymamiwminiaturze.

Różniłysiętylkoskalą.Wtejsamejskaliulegałypomniejszeniuproblemy,októrychwyżej.Obraz
sprzedajnejmiłościwimperiumbyłbyjednakniepełnybezuwzględnieniamarkietanek.OdBrytaniipo
Syrię,odPontupoGalię,odEgiptupoWindobonę(Wiedeń)wybijałyrówny,żołnierskirytmtwarde
podeszwysandałówlegionistów.LegionytobyładumaCesarstwaimocnyfundamentjegowładania.
Byłytotakżetysiącemężczyznwsilewieku,którzyprzezdziesiątkilatżylizdalaoddomu(jeżeliżołnierz
wogóle,pozaswojąkohortączycenturią,miałjakiśdom).Próczsprzętuiżywności,logistykidowodzenia
iciągłychćwiczeńpotrzebowalikobiet.Beznichniewytrwalibynawysuniętychstrażicachimperiumczy
teżpodczastrwającychwielelatkampanii.Rekrutowałysięonenajczęściejspośródwojennychbranek.
Możnabyłozdobyteniewolniceodsprzedać(imiećzyskwpieniądzu)lubzostawićnawłasnepotrzeby(i
zyskaćzaspokojeniepotrzebniematerialnych,choćnie–duchowych).Obokgarnizonówbudowanowięc
domkiprzypominającenajtańszeinajbiedniejszeprzybytkirzymskie.Zamieszkującejebiedactwa
musiałydzieńinocstaraćsięoerotycznedopełnienie„odpoczynkuwojowników".(Rzymianieuważali,
żetonieabsencjaseksualnazwiększaagresję,leczprzeciwnie.Regularne,aczniezbytczęste,życie
płciowezapewniawłaściwystopieńagresji–atowwojskurzeczniezbędna.Podobnieracjonalnymi
względamikierowanosięwprzypadkugladiatorów.Ciekawe,conatentematmówiwspółczesna
medycynaiczyniewiążetegozpoziomemtestosteronuwekrwi).Musiałyjednakpełnićteżinne,nie
znaneichcywilnymsiostrzycom,funkcje.Byłytakżesanitariuszkami,kucharkami,sprzątaczkamii
wykonywałyinnepracedomowe.Jedynąnadziejąwyrwaniasięztegokręguponiżenia,chorób,
wyczerpaniatudzieżprawdziwiewojskowegookrucieństwaibezwzględnościbyłokupienietakiej
zmilitaryzowanejpracownicyseksunawłasnośćprzezjakiegośwzbogaconegocenturiona,którybyłaż
takkapryśny,żechciałmiećkobietętylkodlasiebie.MarsmiałzWenus-jakświadczymitologia–
romansik.

Romansburdeluikoszartrwadotejpory.Takjakdotejporytrwająproblemy,którewzięłyswój

początekwRzymie.Przysłowiemówi,żewszystkiedrogiprowadządoRzymu.Sąjednaktakie,któresię
tamwłaśniezaczynają.

ROZDZIAŁTRZECI

ODADAMAIEWY

Tokolejnanieznoźnamanierarozpoczynaniawywodu.Alenicdziwnego.KsięgiStaregoTestamentusą

świętedlaizraelitów,chrześcijan,katolików,koptów,prawosławnych,protestantówi,Bógjedenwie–
jestprzecieżwszechwiedzący–dlailujeszczedrobniejszychwyznań,sektiodszczepień.Zkarttychsetki
milionówczerpały,czerpiąibędączerpaćwiedzę,cojestgodneiwłaściwe,acotrzebapotępić.Taksięga
dajeodpowiedźnapytanie,jakżyćiczymsiewżyciukierować.Jesttofundamentnaszejcywilizacji,
naszegokręgukulturowego,którytofundamentwspierałjąiokreślałprzezdługietysiąclecia.Należy
więczaczynaćodAdamaiEwy.

Tymbardziejże–wedletejkosmogonii–topierwsiludzie,którzyodbylizesobąstosunekpłciowy.Nim

jakieśdobrostaniesiętowaremnarynku,musizostaćwymyślone,wynalezione.Musizostać
skonstruowanyprototyp,próbka,egzemplarzsygnalny.Prawaautorskiewdziedzinieseksualnościnależą
sięnaszymprarodzicom.Gdybyskorzystalizochronydóbrintelektualnych,towDolinieJozafata(gdzie
wedlePismanastąpinajwiększezgromadzenieludzkości)czekałbynanichniezgorszykapitalik.Niestety,
oilemiwiadomo,nieopatentowalitegowynalazku,którymógłbyzyskaćmianonajtrwalszegowynalazku
człowieka.Najtrwalszegowpodwójnymznaczeniutegosłowa,boraz:trwa,apowtóre:zapewnia
trwałość.

Zdolnyidobrzeopłaconyadwokatoddaliłbyjednaktakieroszczenia.Pierwsząbowiemkobietą(wedle

różnychzapisków)miałabyćLilit.Oddajmygłoswielkiemuznawcyprzedmiotu,RobertowiGravesowi:

BógnakazałwtedyAdamowinazwaćwszystkiezwierzęta,ptakiiinnestworzenia.Kiedyprzechodziły

przednimparami,samieczsamicą,Adam–będącwówczasniemaldwudziestoletnimmężczyzną–
poczułzazdrośćnawidokichmiłościichoćpróbowałspółkowaćpokoleizkażdąsamicą,nieznalazłw
tymakciezadowolenia.Dlategozawołał:„Każdestworzeniepróczmniemawłasnątowarzyszkę!"–i
błagał,byBógwynagrodziłmutękrzywdę.

WtenczasBógstworzyłLilit,pierwsząkobietę,dokładnietaksamojakstworzyłAdama,tyleżeużył

bruduibłotazamiastczystegopyłu.ZezwiązkuAdamaztymdemonemiinnym,zwanymNaamą,
powstałAsmodeuszorazniezliczonedemony,którenadaldręcząludzkość.WielepokoleńpóźniejLiliti
NaamaprzybyłynasądSalomonaprzebranezanierządnicezJerozolimy.

AdamiLilitnigdynieżyliwzgodzie.Kiedyonsięchciałzniąkochać,onaobrażałasię,żewymagaod

niejleżenianaplecach.„Dlaczegojamuszęleżećpodtobą?–pytała.–Jatakżejestemstworzonazpyłui
jestemcirówna".KiedyAdampróbowałprzemocąskłonićjądoposłuszeństwa,rozwścieczonaLilit
wymówiłamagiczneImięBoga,wzniosłasięwpowietrzeiopuściłago.

Zauważmy,ilewtejhistoriirzeczy,którezdarzyłysięporazpierwszy.Pierwszemiędzyludzkiestosunki

płciowe,pierwszamałżeńskakłótniaipierwszedramatycznerozstanie.Pierwszazdrada-bowiemLilit,
opuściwszyAdama,prowadziłaburzliweżycieerotycznezlubieżnymidemonaminadMorzemCzarnym.
Nawetpierwszejaskółkiruchuwyzwoleniakobiet,aprzynajmniejichwalkiorówneprawa.Ciekawe,że
(jakświadczyMalinowskiwżyciuseksualnymdzikich)tapozycjaseksualna-jakozmuszającakobietędo

bierności–jestwyśmiewanateżprzezmieszkankiMelanezji,amieszkankiTriobriandówzwąją„pozycją
misjonarza".

Biblia,którąpodajenamdowierzeniaKościół,jesttekstemJednorodnym.Pochodzibądźzłacińskiego

tłumaczenia,czyliWul-gaty,bądźzwcześniejszychtekstówgreckich.Sąjednakjeszczewcześniejsze
tekstyhebrajskie,ażdonajwcześniejszychzapiskówsektyeseńczyków.JednewątkiwStarym
Testamenciezanikały,innesiępojawiały,jeszczeinneulegałymodyfikacjompodwpły-

wemwierzeńludówsąsiednich.Traktujemywięcówtekstniejakteologowie–widzącwnimkanon

wiary–leczjaketnografowie.Cizaśtraktujątekstyjakomity,czylitakieopowieści,któresłużą
wyjaśnianiuzwyczajów,wierzeńiinstytucji.

Wróćmywięcdoobyczajuiinstytucji,któranasinteresuje.Pierwszazinteresującychnashistoriitolosy

JudyiTamar.TaostatniazwiodłaJudę,zerwawszyzsiebiewdowieszaty,iokrywszysiębarwnymi
zasłonami,udawałaprostytutkęsakralną.Groziłaimobojgukarazacudzołóstwo.Karanobowiem
wspólniecudzołożników,taksamojaksodomitę(wznaczeniuzoofilii)karanowrazzezwierzątkiem
będącymprzedmiotemjegoamorów.Judauszedłtymrazemkary,jakożejegoprzewinabyła
nieświadoma.StarożytniJudejczycyniepotępialikontaktówmężczyznzprostytutkami,podtymjednak
warunkiem,żeniebyłyonewłasnościąojca.Rozróżnianomiędzyprostytutkązwyczajną(żona)a
prostytutkąsakralną(gedesza),leczniebyłotorozróżnienieostre.

Innahistoria,przezktórąpouczanasStaryTestament,tolosMoabitkiRuth.Zanamowąswejświekry

NoemioddałasięonaniejakiemuBoozowiwzamianzajęczmień,zktórego,wczasgłodu,mogłasobie
napięćpodpłomyków.SensmoralnytegoprzypadkutakkomentujeLeszekKołakowski:

Whistoriitejniemaniczego,cobyzasługiwałonaśmiechluboburzenie,lubpogardę.Przeciwnie,jest

onadowodemtego,żeśmiechnaszbywaczęstobezmyślny,oburzenie–fałszywe,apogardaobłudnai
głupia,jeśliścigamyniąkogośtylkodlatego,żejestgotówokazaćkomuinnemuwdzięcznośćzachleb,
którymnasyciłgłód,awdzięcznośćokazujemiłością.Chwalmyraczejszczodrośćtej,któraoddajeswoją
najlepszącząstkęzakawałekchleba–albowiem,jaksłuszniezauważyłaNoemi,nawetwdoliniegłodu–
amożezwłaszczawdoliniegłodu–łatwiejochlebniżowdzięcznośćzachleb.

Przywołaliśmytutekstfilozofa,bowiemsprawyłóżkoweporazpierwszyzaczynająsięocieraćosprawy

moralne.Choćniezbytmocno.Spośróddziesięciorgaprzykazań,któreludIzraelazapośrednictwem
MojżeszaotrzymałnagórzeSynaj,anijednoniepotępiaseksualności.Przykazanie:„Niecudzołóż"
(szóstewtradycjirzymskokatolickiej,siódmezaśwtradycjiprotestanckiejiKościołówwschodnich)
odnosisiędoposzanowaniawłasnościprywatnej.Społecznościpatrylineame,tojesttakie,któredziedzi

cząpoojcu,musządbać,abytaliniazostałazachowana.Materestsempercerta-matkajestzawsze

pewna,powiadaliRzymianie.Natomiastcodoojcatakiejoczywistejpewnościniema.Trzebawięc
obłożyćzwiązekmałżeńskipewnyminieprzekraczalnymiprawami,ażdogroźbyukamienowania.Tak
powiadaotymSalomon-sędziaprzecieżsprawiedliwyipodobającysięPanu:

Wargicudzejżonyociekająmiodemigładszeniżoliwajestjejpodniebienie,leczwkońcujestgorzkajak

piołuniostrajakmieczobosieczny[…]Niepożądajwswymsercujejpięknościiniechcięniezłapie
mruganiemswychpowiek[…]Czymożektozagarnąćogieńdoswojegozanadrza,ajegoodzieniesięnie

spali?Czymożektochodzićporozżarzonychwęglach,ajegostopysięniepoparzą?Takjestztym,kto
chodzidożonyswojegobliźniego:nieujdziebezkarnieten,ktosięjejdotyka.

Natomiastsamaseksualnośćniebyłareglamentowana–wręczprzeciwnie.DlaprawowiernegoŻyda

stosunkiseksualne(specjalniewszabas)sąszczególniepożądane.ChwalionbowiemStwórcęwdziełach
jego.

Grzechnieczystościnatomiast(jedenzsiedmiugłównych)odnosiłsiędonieczystościrytualnej.Kobietę

miesiączkującąuznawanozaistotęnieczystąiwszelkiecielesnekontaktyzniąbyłyzabronione.
MenstruacjęuważanobowiemzawynikukąszeniaEwyprzezWęża.Tenkusicielbyłodpowiedzialnyza
wszystkienieszczęścialudzkości,Talmudzaśuznajebóletowarzyszącemenstruacjizajednoz
przekleństw,jakieBógrzuciłnaEwę.Dotejpory,wedlewyznawcówmozaizmu,przywytwarzaniu
produktówkoszernychniemożebyćobecnakobietamiesiączkująca.PowiadaPismo:

Miesiączkującaniewiastabędzieprzezsiedemdninieczysta,ikażdy,ktosięjejdotknie,będzienieczysty

ażdowieczora.Ito,naczymbyspałaalbosiedziała,będzienieczyste[…]Ajeślimężczyznajednakznią
obcuje,tobędzienieczystyprzezsiedemdniikażdełoże,naktórymlegnie,będzienieczyste.(Lev.l5,19-
24)

Jeżelikontaktz„nieczystąkobietą"nastąpił,totrzebabyłopoddaćsięskomplikowanejprocedurze

oczyszczenia.Przekonanie

onieczystościkrwimenstruacyjnejdzieliliGalilejczycyzGrekami.OtocowHistoriinaturalnejpisze

PliniuszStarszy;

Krewmiesięcznajestgroźnątrucizną,ppzbawianasionapłodności,niszczykwiatyitrawy,powoduje

spadanieowocówzdrzew,stępiabrzytwy,zabijapszczoły,zamieniawinowocet,warzymleko.Jeżeli
menstruacjaprzypadawmomenciezaćmieniaSłońcalubKsiężyca,zło,jakiesprowadza,jestniedo
naprawienia.Współżyciepłciowezkobietąwtymokresiejestszkodliwe,zwłaszczadlamężczyzny.

PlemionastarożytnejPalestynyniezwalczałyseksualności.Niezwalczałyteżprostytucji.Nieoznaczato

jednaktolerancjidlawszystkichrodzajówaktywnościerotycznej.Stosunekdorodzajówpłciowościbył,
jaksięwydaje,funkcjązachodzącychzmianspołecznych.Przejścieodkoczowniczegodoosiadłegotrybu
życia(zaprzyzwoleniemiznakazuBoga,któremubardziejpodobałasięofiararolnika,Abla,niż
koczownika,Kaina)wyrugowałopowszechnewśródobyczajówludówwędrownychipasterskichpraktyki
stosunkówzezwierzętamiihomoseksualnych.

WtymkontekścienależyrozumiećhistorięLotaisodomitów.KsięgaPowtórzonegoPrawapouczanas,

żewświątynijerozolimskiejistnielipoprzebieraniwkobieceszatykapłani-psy,którzytrudnilisię
homoseksualnąprostytucjąsakralną.Wyrugowałyich(takjakniezamężnedziewczętatrudniącesię
nierządemświątynnym)reformykrólaJozajasza.LiczneplemionadzisiejszegoBliskiegoWschodu
nieustanniewalczyłyosupremacjęzsąsiadamiiprzeciwnim.Politykaprokreacyjnabyławięcpolityką
obronną.Praktykisodomskieniesłużąbowiempolitycepopulacyjnej.Aodliczebnościplemieniazależała
jegopozycjawobecsąsiadów.Wedletradycjistaroźydowskiejpannamłodamusipociągnąćoblubieńaw
nocpoślubnąkolejno:zadużypalecprawejnogi,prawykciukipraweucho.Tenzabiegwzbudzaw
mężczyźniepragnienieuczciwejprokreacji,ajednocześnieprzepędzaprzebywającetamtrzydemony,

którewzbudzającielesnepożądanie.Nastawienieplemionjudzkichnapanowanie,azarazemprokreację,
normowałoobyczajeseksualne.

Innymważkimczynnikiemmającymwpływnaobyczajowośćpłciową,byłoprzejściezmatrylokalnego

napatrylokalnyobyczajzawieraniamałżeństw.Matrylokalnytoznaczywmiejscuzamieszkania
oblubienicy,patrylokalny–wmiejscu,gdziemieszkapan

młody.Pannamłodamusiaławięcodbyćpodróżdoosadyteściówimusiała(abybyłapewność,że

potomekjest„krewzkrwiikośćzkości"ojca)dotrzećtamnietknięta.Obowiązekdochowania
dziewictwadozamęściauniemożliwiałprowadzenieprzedmałżeńskiegożyciapłciowegoprzezmłode
kobiety(jaktobywałowczasachmatrylokalnegozamęścia).Wbrewpozoromsprzyjałotoprostytucji.
Ktośmusiałbowiemzapewnićujściedlaenergiinagromadzonejwmłodych,jeszczeniepożenionych
ludzi.

Takimimłodymiludźmibylidwajzwiadowcy(możesłowo„szpieg"byłobywłaściwsze)Jozuego,którzy

dokonywalidlaswegowodzarozpoznaniawmieścieJerycho.Zyskalionischronienieuladacznicy
imieniemRachab,któraukryłaich,niepomnanasuroweustawyczasuwojny.Kiedymurymiastarunęły
oddźwiękutrąb,wojacyJozuegodokonalirzezi„mężczyzn,kobiet,dzieciistarców,wołów,owieci
osłów".Rachabzostałaocalonawuznaniuzasługicieszyłasięwonczas(aihistorycznie)dużąestymą.
Możnająuznaćzaswoistą„patronkę"swegozawodu.Byłateżpierwowzoremobecnegowliteraturze
typupatriotycznienastawionychpracownicamorycznych(takichchociażbyjakBaryłeczkaGuydeMau-
passanta).Stanowiteżarchetyp„dobrejdziwki",postaci,którawystępowała–jakżeczęsto–w
westernach,zaludniającnasząmasowąwyobraźnię.Jesttakżepierwszymprzykłademwspółpracy
wywiaduisprzedajnejmiłości,współpracy,którabędziesięwspanialerozwijać.

Osiadłytrybżycia,patrylinearnytrybdziedziczenia,patrylokalnysposóbzawieraniamałżeństworaz

ekspansjonistycznapolitykanaroduwybranegospowodowały,żewjudejskiejobyczajowościprokreacja
stałasięgłównymcelemerotyzmu.Najbardziejpożądanąinstytucjądozaspokajaniapotrzeb
erotycznychstałasięrodzina.NajwłaściwszązaśformąichrealizacjipozarodzinąbyłauJudejczyków
prostytucja.Ktośmusiałbowiemzadbaćotych,cojeszczenieżonacilubjużwdowcy.Ktośmusiał
dopomóctym,cowpodróży.Ktośmusiałwyciągnąćpomocnądłoń(inietylko)dotych,którzy
zobligowanizostalipojąćbrzydkiemałżonkilubdotych,którymdawniejurodziwejużzbrzydły.Pewne
jestteż,iżtenkrągcywilizacyjnycharakteryzowałsiędominacjąseksualnąmężczyzniwpłynąłnakobiecy
charakternajstarszegozawoduświata.

ROZDZIAŁCZWARTY

WOBJĘCIACHRAMIONKRZYŻA

Wczesnechrześcijaństwobyłożydowskąsektązbuntowanąprzeciwmozaistycznejortodoksji.W

naturalnysposóbdziedziczyłowartościiprzekonania,októrychwspominaliśmywyżej.JednakJezusi
jegouczniowietonietowarzystwoznajwyższychsferGalilei.Toraczej–jakpowiedzielibyśmydzisiaj–
marginesspołeczny.Byłtamcelnik,zawódwowymczasienietylekojarzącysięzprawem,ilez
rozbojem.TrafiłatamteżiMariazMagdali(MariaMagdalena)–dawnaprostytutka.Przypadłojej
odegraćznaczącąrolęwdramaciepasyjnym.UmyłaPańskienoginaostatniązdróg,osuszyłaje
własnymiwłosami.Onapierwszaodkryła,żegróbChrystusowyjestpusty,onarównieżbyłaświadkiem
zmartwychwstania.Najejtocześćzakładydla„dziewczątupadłych"służąceichreedukacjizwano
magdalenkami.Stanowiłaonatakżeprototypnawróconejgrzesznicy,którytowątekjestniesłychanie
popularnywkulturzeiliteraturzeZachodupodzieńdzisiejszy.

PodobnierzeczsięmiałazeświętąMariąEgipcjanką.Tarozpoczęłapracęwaleksandryjskimburdeluw

wiekulatdwunastu.Pracowałatamprzezdługichsiedemnaścielat,dopókijedenzklientównieprzyniósł
jejdobrejnowiny.Spiritusflatubivult.Palecbożymożenasdotknąćwróżnych,najdziwniejszychnawet
miejscach.WyruszyławięcwpielgrzymkędoJerozolimy,opłacającpodróżświadczeniemwiadomych
usługmarynarzom.Poodwiedzeniumiejscświętychwybrałażycieeremitkinapustyni.Świętośći
żarliwośćpozwoliłyjejprzeżyćczterdzieścisiedemlat,azajedynypokarmmiałatylkotrzykromkichleba.
Tosięnazywa:dietacud.ŚwiętaPelagia,byłaaktorkaikurtyzanazAntiochii,zostałanawró

conaprzezbiskupaNonnusa,odbyłateżpielgrzymkędoJerozolimyidożyłaswoichdniwklasztorze

jakoświątobliwy„mnich-eunuch"Pelagiusz.ŚwiętaAfranatomiastswojądrogęodnierząduzakończyła
męczeńskąśmierciąwczasieprześladowańchrześcijanzaczasówcesarzaDioklecjana.

ZczasemgronozwolennikówJezusazNazaretustraciłocharaktersektyżydowskiejipoczęłonabierać

bardziejuniwersalnegocharakteru.Tenrodzajreligijnościjąłsięszerzyćwimperium.Wczasach
„katakumbowegochrześcijaństwa"gronowyznawcówmusiałoliczyćteżwcalepokaźnąliczbępracownic
seksu.PrzeciwstawienierozwiązłościpogańskichRzymianicnotyorazpowściągliwościpierwszych
chrześcijanmapóźniejszyrodowódidydaktycznycharakter(taki,jakiznamyzQuovadis).Ponieważ
wyznanietoszerzyłosięzwłaszczapośródnajuboższychwarstwludności,toodsetekprofesjonalistek
erotycznychmusiałbyćconajmniejtakliczny,jakichudziałwcałościpopulacji.Awięcznaczący.

Obyczajeludzkieniezmieniająsięnagle.Uznaniechrześcijaństwazaoficjalnąreligięniemogło,w

sposóbniejakoautomatyczny,odmienićobliczamiasta.PoRzymie,jakzaNeronaczyKlaudiusza,mrowiły
sięformicae.CzęśćludnościoddawałacześćBoguchrześcijan,częśćtradycyjnymbogomrzymskim,
jeszczeinnaimportowanymbóstwomAzji,EgiptuczyGalii.Zrozpustykorzystaliwszyscy.

Nicwięcdziwnego,żewmyślipatrystycznej,wpismachOjcówKościoła,prostytucjapoczątkowo

traktowanajestpobłażliwie.ŚwiętyAugustynpisał:

Usuńprostytucjęzespołeczeństwa,arozpustarozszalejesięwśródkobietuczciwych.Prostytucjaw

mieściejestjakściekwpałacu.Zlikwidujeszściek,tocałypałaczacznieśmierdzieć.

KanalizacyjneporównaniedobrzeoddajestosunekOjcaKościoładozagadnienia.Prostytucjama

kanalizowaćerotycznąaktywnośćistanowićwentylbezpieczeństwa.Paradoksalnietapogardzana
zdawałobysięprofesjastajesięfilaremigwarantkącnoty.

ŚwiętyAugustynjednak,nimprzeżyłkonwersję,byłpodwpływemnaukprorokaManniego.

Manichejczycyzaśmielipredylek-cjędodzieleniaświata.Todychotomicznespojrzeniezaowocowało
faktem,żesprawypłciznalazłysiępostroniezła.Więcej,postroniezłaigrzechuznalazłysięwogóle
kobiety.„Każdakobietapowinna

byćprzepełnionawstydemnasamąmyśl,żejestkobietą"–pisałKlemenszAleksandrii.Wtórowałmu

świętyJanChryzostom:

„Pośróddzikichbestiinieznajdziesiężadnatakszkodliwa,jakkobieta".Trudnojestszanowaćzawód,

jeżelijegoprzedstawicielkisą„naczyniamipełnymigrzechu",grzechu,któregociemnazasłona
przesłaniaćzaczęłacałąsferęseksualną.Grzechjestprzewiną-domagasięwięckary:

Kodekskanonicznykarałwykroczeniaseksualnezcałąsurowościąprawa.Wszetecznictwomiędzy

osobamistanuwolnegokaranebyłowedługdekretuświętegoGrzegorzadziewięcioletniąpokutą,a
przeztrzyostatnielatapokutyleżeniemkrzyżempodczasMszy.ZaczasówświętegoBazylego
przestępstwaprzeciwkonaturzekaranopiętnastoletniąpokutą,wtymczterylatależeniakrzyżem.
Mężczyzna,dopuszczającysięcudzołóstwalubbigamii,byłkaranyczteroletniąpokutą.Nierządnicę
karanotrzyletniąpokutą.Naprzestępnychdiakonównakładanokarędegradacjizurzędui
kilkunastoletniegoumartwianiaciała.

Wydajesię,żesurowośćkarpozostajewstosunkuwprostproporcjonalnymdoczęstotliwości

penalizowanychwykroczeń.Woczachmizoginicznych,pełnychbojaźnibożejmężczyznprostytutkabyła
istotągrzeszną.Nieznaczytowcale,żeniekorzystanozjejusług.

Jednojestpewne–procederowiświadczeniausługmiłosnychwypowiedzianowojnę.Abyją

zilustrować,zacytujmyedyktcesarzaTeodozjusza:

Dawneustawyobrzucałypogardąstaniimiękupczącychciałemkobietulicznych,awieleustaw

nakazujesurowepostępowanieznimi;mysamioddawnaobostrzyliśmykary,uzupełniliśmynowymi
przepisamito,comogłoujśćuwaginaszychpoprzednikówiwostatnimczasie,gdydoniesiononamo
nieporządkach,wywołanychhaniebnymprocederem,odbywającymsięwnaszejstolicy,postanowiliśmy
położyćkreszłemu.Wiemy,iżwieluprzekraczaprawa,używagwałtuipodstępudlawzbogaceniasię
bezecnymzyskiem,przejeżdżaprowincjeikrajeodległe,abyuwodzićnieszczęśliwedziewczęta,
obiecującimobuwieisuknie,azwabiwszyjeponętą,uprowadzajeiumieszczawswychdomach,licho
żywiilicho

odziewa,wydajepotemnarozpustępublicznąizyskiztegonędznegowystępkuściągadlasiebie.

Wiadomonamnadto,iżzmuszająowebiedneofiarydopewnychzobowiązań,mocąktórychte
nieszczęśliwemająpełnićpraktykibezbożneiwystępne;sątacywśródnich,iżwymagająrękojmiod
swychofiar.Zbrodnietegorodzajutaksięrozpowszechniły,iżznajdujemyjewszędzie,takwtymgrodzie
cesarzów,jakoipozaBosforem,acogorsza,żetakiejaskinierozpustystojąotworemobokkościołówi
mieszkańnajuczciwszychobywateli.Sąnawettacyzbrodniarze,którzywciągajądorozpusty

dziesięcioletniedziewczęta,używająmnóstwapodstępów,azłozadomowiłosiędotegostopnia,że
ukrywającesięongiśwnajodleglejszychzakątkachKonstantynopoladomyrozpustyrojąsięobecniewe
wszystkichdzielnicachinaperyferiachmiasta.

Ztegopowoduzalecamynaszymwiernymżyćwczystości,gdyżczystośćwpołączeniuzwiarąwBoga

możeuszlachetnićduszęludzką.Ażewielujestsłabejwoliimożeulecpokusieprzezpodejście,
uwiedzenielubznędzy,przetozabraniamyprocederuhandlużywymtowaremorazutrzymywaniakobiet
usiebieiwydawaniaichpublicznienarozpustę.Zakazanesąumowycodoprowadzenianierządu,
wymaganiarękojmilubczynieniaczegokolwiektakiego,cowciągatenieszczęsnedziewczętanadrogę
występku.Zabraniasięrównieżnęceniakobietubiorem,strojamilubteżutrzymaniem,celem
sprowadzeniaichdonierządu.Niepozwolimynicpodobnegonaprzyszłośćipodkreślamyze
szczególnymnaciskiem,żewszelkaumowa,przeciwnatymprzepisom,mabyćuważanazanieważnąinie
istniejącą.Niepozwolimy,ażebybezecnistręczycieleograbialidziewczętazewszystkiego,irozkazujemy,
abyichsamychwypędzonozbłogosławionegogrodunaszego,jakozapowietrzającychgo,jako
podkopującychdobreobyczajenarodu,jakogorszycieliniewolniciniewiastwolnych,jako
doprowadzającychjedokoniecznościsprzedawaniasięorazjakofaktorówikrzewicielirozpusty
publicznej.Postanawiamyzatem,żejeżeliktośpoważysięwziąćdosiebiekobietę,utrzymywaćjąu
siebiepodpozoremstołowaniaiprzywłaszczaćsobiezyskizjejrozpusty,mabyćujętyzrozkazu
dostojnychpretorówluduiskazanynanajsroż-

szekary.Bojeżelizaleciliśmypretoromkaraćzbrodnieikradzieżepieniężne,tymbardziejmieliśmy

powódnakazaćimdochodzeniezabójstwaikradzieżyniewinnościniewieściej.Gdybyktośwynajął
mieszkaniewswymdomustręczycielowiipozwoliłmuprowadzićtamhaniebneprzedsiębiorstwoinie
wypędziłgo,skorosięotymdowie,mabyćskazanynagrzywnę100funtówwzłocieikonfiskatędomu
jego.Wraziegdybyjakigorszycielprzyjąłdziewczynędosiebie,zawarłzniąumowępisemnąina
pewnośćdotrzymaniatakowejowadziewczynadałamuporęczyciela,niechwienikczemnik,żenie
osiągniezyskówanizgłównegozobowiązaniadziewczyny,anizrękojmiporęczyciela,któryulegnienadto
karzecielesnejizostaniewypędzonyzestolicy.Takwięcwymagamy,abykobietyżyływpowściągliwości,
nieulegałypokusierozpustnegożywotaaniniedawałysiędotegozniewolić,gdyżzakazujemyikarać
będziemylenociniumnietylkowtymmieście,alerównieżnaprowincjach,któreBógprzyłączyłdo
naszegocesarstwa,tymbardziejiżchcemyustrzecodzgorszeniaizniewagitych,którychnamoddałw
opiekę.

Surowośćzakazówwskazujenam,jakrozpowszechnionebyłotozjawisko.Niekarzesiętaksurowo

tego,cowystępujerzadko.Surowakaraniezawsze(lubnawetzawszenie)jestkarąskuteczną.Władcyi
władzebędąwstosunkudoprostytucjimiotaćsię–od.przymykaniaokaażdosrogiejpenalizacji.
Prostytucjabędzieprzezdługielatazawodembądźnagranicyprawa,bądźprzezprawościganym.

Będziemyzajmowaćsięjeszczestronąprawnąikarnątejprofesji.Terazinteresujenasinnyproblem.

Lata,któreupłynęłyoduznaniachrześcijaństwazareligiępaństwowąCesarstwaażdojegoupadku,
zmieniłycałkowicieobraz,znaczenieipozycjęnajstarszegozawoduświataijegoadeptek.Jednocześnie
określiłygonadalszedługiestulecia.Przeszedłonbowiemtrzybardzocharakterystycznedrogi.

Drogapierwsza:

Odświętościdogrzechu.Zawód,któryzaczętouprawiaćjakosłużbębożą,stałsięprofesją,

wykraczającąprzeciwboskimprawom.Prostytucjasakralnabyłazajęciemwzniosłymiodstatusu

moralnieobojętnejprofesjipanienGrecjiiRzymuprzesuwasięwkierunkumoralnegoupadku.

Drogadruga:

Odgloriidohańby.Byłyczasy,żeadeptkiAfrodytyznajdowałysięuszczytudrabinyspołecznej,

przyszedłczas,gdyznalazłysięnasamymdole.Kiedyścesarzowepukałydodrzwilupanarów,terazprzed
nierządnicamiwszystkiedrzwi„porządnychdomów"pozostajązamknięte.Skończyłsięczasgrzejących
sięwblaskuwładzyheteriformicae.Nadszedłczasbiednych,kryjącychsięwcieniuprzedmiejskim
pachołkiemladacznic.

Drogatrzecia:

Odstatusucenionychpłatnikówpodatkówdościganychiobłożonychkarami.Wkładpracownicsfery

erotycznejwgospodarkęmiastmusiałbyćznaczny.Tolerancjadlawypłacalnegopodatnikabyła–jak
światświatem,afiskusfiskusem–zawszeduża.Cieszyłsięonprzywilejamiiprestiżem.Tolerancjędla
ściganegoprawemmarginesuokazujątylkojednostki.Oprestiżuiprzywilejachniemacomarzyć.

Tetrzydrogi,krzyżującsięiprzeplatając,określiłyobrazinteresującejnasprofesji.Bywaitak,że

przebytadrogapozostawianietylkokurznanogach,aleibruzdynatwarzy.

ROZDZIAŁPIĄTY

WIEKICIEMNE,WIEKIŚREDNIE

Społeczeństwośredniowiecznebyłozbudowanenakształtdrabiny.Każdyszczebelmiałjakiśpodsobąi

jakiśnadsobą.Możewłaściwiejbyłobystwierdzić,żenakształtdwudrabin-świeckiejiduchownej.Na
czelepierwszejstałcesarz,naczeledrugiejzaś–papież.Obajuznawaliwładzęboską,aleswojej
supremacjiniebyliwstaniewzajemnieuznać.Charakterystycznadlaśredniowieczabyławięchierarchia.
Wasalmojegowasalabyłmoimwasalem.Suwerenowinależałysięodpoddanegoświadczenia.Ponieważ
poddanynależałdozwierzchnościdusząiciałem,tonierzadkiebyłokorzystanieprzezsuwerenówztego
drugiego.Wspomnijmytuchoćbyoiusprimaenoctis.Niebyłytodobreczasydlakupczeniawdziękami.
Pocowydawaćpieniądze,gdymożnaskorzystaćzbezgotówkowychprzywilejówwładzy,feudalnejrenty
erotycznej.Niesprzyjałyzatemczasyinteresującemunaszawodowi.Niesprzyjały,boraz–nieprzychylna
mubyłaoficjalnaideologia(mówiliśmyotymwyżej),adwa–zabójczabyładlaniegonadmiernai
bezpłatnapodażusługseksualnychwramachobowiązkupoddanych.Czyzanikłatedy?Nie,sprzyjałyjej
bowiemtrzyinneczynniki:wojna,pielgrzymkiimiasto.

Wojnatotysiącesamotnychmężczyznzdalaoddomu.Wspominaliśmyjużoromansieburdeluikoszar.

Tumożnamówićraczejowojennychobozachitaborach.ZawojskiemKarolaŚmiałegociągnęłoczterysta
wolontariuszekzerotycznąspecjalnościąwojskową.Niebyłatojedynaichspecjalność.Pracowałytakże
jakokucharki,sprzątaczkiiprzedewszystkimjakopielęgniarki.Wroku1476dwatysiącetakich
wolontariuszekwspierałoarmięKarolaŁysego,księciaBurgundii.Sprzedawałyoneżołnierzomżywność,
napojeiseks.Uschyłkutegookresuwwiększościeuropejskich

armiiistniałaspecjalnafunkcja„oficera",któryregulowałliczbężeńskiegopersoneluorazdoglądał,czy

wykonywaneprzezeńpracestojąnaodpowiednimpoziomie.

Prawdziwyboomprzeżywałyzmilitaryzowanepracownicepionuusługpłciowychwczasachwypraw

krzyżowych.TysiącewojownikówznalazłysiępodrugiejstronieMorzaŚródziemnego,omiesiąceczy
nawetlataoddomu.WojnyzSaracenamitrwałyprzezstuleciabezprzerwy.Cozawdzięcznyrynekdla
seksualnychświadczeń.Toteżautremer,dumaichwałaojczyzny,radziłsobiejakoś.KrólestwoJerozolimy
ihrabstwoEdessypełnebyłysłużekWenery.Zobaczmy,jakotympisałdwunastowiecznyarabski
kronikarz,Imadad-Din–przeciwnikgiaurów:

DoZiemiŚwiętejprzybyłostatkiemtrzysetkipięknych,młodychiwdzięcznychFrankonek,

sprowadzonychzZachodudlaszerzeniagrzechu.Ujechałyzojczyzny,byumilaćlosoddalonych,zawsze
gotowepodtrzymywaćstrapionychiupadłychnaduchu,nieustanniepłonąceżądząstosunków
cielesnych.Wszystkiebyłyzawodowymiladacznicami,hardymiiupartymi,którenarównidawałyibrały,
lubieżneigrzeszne,rozśpiewaneikokieteryjne,dumnieobnoszącesiępomieście,rozognioneipełne
wigoru,uróżowaneiublan-szowane,pożądliweibudząceżądze,niepokojąceipełnewdzięku,które
dawałysięrozdziewiczaćizszywaćpotem,dawałysięuszkadzaćireperować,psućisycićpożądania,
chutliweiuwodzone,uwodzicielskieiafektowane,pragnąceichciane,ciesząceirozbawione,płochei
zwodniczejakpodochoconedziewczątka;darzącemiłościąisprzedającesięzazłoto,bezczelnei
nieustępliwe,kochająceinamiętne,rozpaloneipobladłe,zciemnymioczymamiotającymigromy,

rozłożysteiwdzięczne,ozmysłowychgłosachibujnychbiodrach,niebieskichiszarychoczach,upadłe,
szalonepiękności.Każdakazałanosićzasobątrensuknioślepiającmężczyznswymblaskiem.Każda
wyginałasięjakmłodapalma,broniłasięjaktwierdza,drżałajakdelikatnagałązka,kroczyładumnie
obnosząckrzyżnapiersi,dającpodziwiaćsięmężczyznom,aletęskniącdopozbyciasięsukniigodności.
Przybyłytu,abypoświęcićsięnabożnemudziełui[…]uznały,żetensposóbnajbardziejbędziepodobał
sięBogu.Każdazatemsprzedawałasięwpawilonielubnamiociewzniesionym

specjalniedlaniejiotwierałatamwrotarozkoszy.To,comiałymiędzyudami,oddawałyjakświętość;

byłyjednakdogruntuzepsuteiżądnelitylkoprzyjemności.Kobietybezczciiwiaryuprawiałyswą
profesję,cerującwciążnanowoswedziewiczewianki,nurzającsięwodmętachrozpusty,dającto,co
majądlazaspokojeniarozkoszy,bezwstydnieotwierającramiona,wypinającpiersi,świadczącswymi
wdziękaminieszczęśnikom,dzwoniącsrebrnymibransoletamiozłotekolczyki,ichętnierozciągałysięna
dywaniewmiłosnychzapasach.Gdyjużdobiłytargu,opuszczałyzasłonynamiotuirozluźniałygorset[…]
dawałyodpocząćmięśniomznużonychwojowników,wkładałystrzałydokołczanów,rozpinałyrycerskie
pasynabijanemonetami,witałyptaszkiwgniazdkachswychłon,chwytającwtegniazdkaporoże
bodącychtryków,łamiączakazy,zrywajączasłonęztego,copowinnozostaćwukryciu.Splatałynogi,
gasiłypragnieniaswychkochanków,wpuszczającjaszczurkęzajaszczurkądoswychrozpadlin,nie
zważającnanikczemnośćswychtowarzyszy,prowadziłypióradokałamarzy,takjakdążąpotokiku
dolinom,strumieniekurozlewiskom,mieczedopochew,roztopionezłotodotygla,takjakokrążenie
przezniewiernychprowadzidolochu,bankierdodinara,szyjakułonu,pismodooczu.One[…]uważały,
żesątonabożneuczynkiponadwszelkąwątpliwość,ajużspecjalniewobectych,którzysądalekood
swychdomówiżon.Przygotowywaływinoigrzesznymspojrzeniemnapra-szałysię,byskorzystaćzich
usług.

Tapróbkadośćdziwnegostylu(powiedzielibyśmybarokowego,gdybyniebyłopięćsetlatwcześniejszy)

stanowimieszaninęfascynacjiipogardy.Taambiwalencja,któraznalazłaodbiciewprzeciwstawnych
przymiotnikach,dośćdobrzecharakteryzujestosunekśredniowiecznychwojownikówdosprawseksu.
To,jakżecharakterystycznedlategookresu,miotaniesięmiędzypostawamiskrajnymi.

Armiinależyprzypisaćteżtęwątpliwązasługę,żeprzyczyniłasiędorozprzestrzenianiachorób.

Oddziaływojskoweprzebywały(zwłaszczawokresiekrucjat)tysiącekilometrów.Paniepodążająceza
armiąświadczyłytakżeusługidlaludnościcywilnej.Nadtowojacymieliobyczaj(iniemalobowiązek)
gwałceniamieszkanek

ziem,którezdobywali.Nabywaliwięcschorzeniatam,gdziepanowałyendemicznie,inieślijetam,

gdzieprowadziłyichrozkazy.Podobniebyłoztowarzyszącymiimmarkietankami,ichudziałw
rozprzestrzenianiudolegliwościwenerycznychteżbyłznaczy.WojskaKarolaVIIIpotrafiły(jaktoniżej
zostaniewspomniane)roznieśćsyfilisprzywiezionyzAmerykiprzezKrzysztofaKolumbawrekordowo
krótkimczasie.

Ludzieśredniowieczamieliprzysłowie:„Powietrzemiejskieczyniwolnym".Nieoznaczatooczywiście,

żewmiastachpowietrzebyłoinne,żemiałowaloryzdrowotnelubspecjalny,świeżyzapach.Przeciwnie,
smródwmiastachbyłtrudnydozniesienia.Ośrodkitetonęływodchodachludzkichizwierzęcych.
Właśniemiastabyłydoświadczanenajboleśniejprzezepidemie.Alejednocześniestanowiływyłomw
feudalnejdrabinie,októrejmówiliśmywcześniej.Mieszkaniecmiastamógłsięczućwolnym,bopodlegał
tylkoprawuidemokratyczniewybranymwładzommiejskim.Ijeszcze–podlegałwładzyswegocechu.

Społecznościmiejskiewiekówśrednichmiałybowiemwybitniekorporacyjnycharakter.Człowiek
przynależałdokorporacjiodkolebkidotrumny,cech„celebrował"jegochrzcinyiorganizował
pochówek.Mieliswojeorganizacjeszewcy,mielipiekarze,miaływszystkiezawodyświadcząceusługidla
ludności,toczemużniemiałybymiećtakżeusługierotyczne.WParyżu,naprzykład,cechowysystemw
zaspokajaniupotrzebmiłosnychutrzymałsiędo1560roku(gildialiczyłaokołoczterechtysięcyczłonkiń).

Podobniejakwszystkieinnezawody,zorganizowanacechoweprostytucjaposiadałaodrębnetradycjei

zwyczaje,nawetreligijne.Rokrocznieobchodzonouroczyściedzieńśw.Magdaleny(fakt,żedzieńten
przypada22lipcaibyłkiedyśświętemPRL,należyprzypisaćraczejsprzedajnościpolitycznejniż
erotycznej),urządzającprocesjeiodpowiedniemisteria.Panienkiwzniosłynawet-wzoreminnych
cechów–kościółpodwezwaniemswejpatronki.Źródłaświadczą,żenajednymzwitrażywyobrażona
zostałaMariaEgipcjankazwysokozadartąsuknią,zachwalającasiężeglarzominamawiającaich,by
skorzystalizjejusługwzamianzaprzewiezieniedoZiemiŚwiętej.Odwoływanosiętymsamymdoswej
własnejzawodowejtradycji.

PanienkomzAwinionu(byłytakienadługoprzedPicassem)statut

cechowynadaławłaścicielkamiejskiegoprzedsiębiorstwarozrywkowego,królowaJoannaNeapoli-
tańska.Profesjonalistkitenosiłynaramieniuczerwonekokardyi

nosiłyjeniejakznakhańby,leczzdumą–jakswecechowesztandarywdzieńświąteczny.Kupczenie

ciałemtraktowanojakkażdąinnąkupieckąprofesję.TomaszzChobhamwtrzynastowiecznejinstrukcji
dlaspowiednikówpisał:

Prostytutkinależyzaliczyćwpoczetnajemników.Wkońcuoneodnajmująswojeciałaiwykonująpracę.

[…]Jeśliokażąskruchę,mogąprzeznaczyćczęśćdochodówznierządunaceledobroczynne.Jeślijednak
prostytuująsiędlaprzyjemnościiodnajmująswojeciała,byczerpaćzadowolenie,wtedytoniejest
praca,apokutawinnabyćtaksamoupokarzającajaksamczyn."

Rozdzielonowięcpracęiprzyjemność,zawódicharakter.Przedzawodemstawianotwardekupieckie

wymagania.Dlategoteżzwalczanybyłmakijaż.Wszelkiemalowanie,poprawianieurodynosiłocechy
„oszukiwanianawadze",sprzedawaniatowarugorszego,niżwyglądał,handlowegoszalbierstwa.

LudwikŚwiętyrozpocząłcoprawdawojnęprzeciwnierządowiipoleciłwypędzićprofesjonalistkiz

murówmiasta,aichmajątekobłożyćkonfiskatą,jednakjużwdwalatapóźniej,wroku1256,doszedłdo
wniosku,żewojnajestprzegrana.Nawetświętośćnieprzesłaniazdrowegorozsądku.Poddałtylko
przemysłcieles-no-rozrywkowykontrolisanitarnej.Epidemielokalizowano,izolowano,akosztyleczenia
pokrywanozdochodów,jakieprzynosiłydomypubliczne.

WParyżuniekoncesjonowanarozpustakwitławDzielnicyŁacińskiej,którajakouniwersyteckarządziła

sięinnymiprawami.JakświadczyJacquesdeVitry,naukabyłamocnoprzemieszanazpraktyką
erotyczną.Wroku1230takpisał:

Budynkimiałypomieszczeniakolegiumnagórze,nadolezaśzamtuzy:naparterzemieliswewykłady

profesorowie,podnimizaśprostytutkiuprawiałyswójsprośnyproceder[…]onitwierdzili,żeniema
grzechuwspółkowaniu.Prostytutkizaciągałyprzechodzącychklerykówdozamtuzówniemalsiłą,
otwarcienaulicach,ajeśliktóryśimodmawiał,rzucałynańobraźliwąobelgęsodomity.

Oddajmygłosświadkowiipiewcytegoświata,copełniłbyłkiedyśfunkcjepasterzazbłąkanejowieczki,

Villonowi:

BALLADAOWILONIEYGRUBEY

MAŁGOŚCE

Jeśliiąkochamisłużęzochoty,Zaliżkpemprzeztoypluchąsięzdawani?Maonawsobie,wierę,

pięknecnoty,Głośnoieymiłośćysłużbywyznawam;

Powinopędzę,znoszęser,owoce,Podsuwamwodę,podpłomykiświeże,Gdydobrzepłacą,żegnam

radiwitam:

„Wróćcie,panowie,pędzićchutnenoce,Wbordelu,kędymamyzacneleże".

Ale,wnetpotem,PanieleżuChryste,GdywłożeMałgośwrócibezszeląga,Zwściekłościzbieramnie

szaleństwoczyste,Chwytamzakiecki,samchwytamsiędrąga,Wołam,żeprzechlamjejszmatydonitki;

Aonanato–ha,ścierwosobacze!–Krzyczy,przeklina,podbokisiębierze,Żenitknąćnieda.Wówczas

siniecbrzydkiNagębiepięściąsumiennieieyznaczę,Wbordelu,kędymamyzacneleże.

luzzgoda.Małgośpieszczęmniepogłowie,Pierdniesiarczyście,wzdętajakropucha,Śmiejącsięswoim

picusiemnazowie,Życzliwienóżkęprzygarniedobrzucha;

Schlanioboieśpimyiakbarany:

Zasiegdy,rankiem,burknieieywżywocie,Wyłazinamnienaiutrznepacierze,Ażięknępodnią,na

połyzłamany,Ytaksiębawim,pławiącsięwswympocie,Wbordelu,kędymamyzacneleże.

PRZESŁANIEDeszcz,grad,wichura,mammóychlebpowszedni;

Małgośkaświnia,iamteżświntuchprzedni;

Ktolepszyzdwoyga?pustyśmiechmniebierze,

lakpłaszczzpodszewką,takmy–rzekęszczerze-Plugastwuradzi,żyiemteżplugawo,laksławanami,

takmygardzimsławą,Wbordelu,kędymamyzacneleże.

Wznakomitymprzekładzietłumaczpopełniłjedenbłąd.Wyraz„bordel"(zwłoskiegobordello)

przyszedłdopolszczyznypóźniej,razemzwłoszczyznąikrólowąBoną.Wśredniowieczuzaśużywano
słowazamtuz(odniemieckiegoSchandhaus).Miastapolskiebyłylokowaneirządzonewedługprawa
norymberskiego,miejskieinstytucje(włączającwtoprzybytkipłatnejmiłości)miałyzatemniemiecki
źródłosłów.MistrzFranciszek(próczstudiówteologicznych)pełnił,jakwidzimy,funkcjęsutenera.
Zajmowałsięwięc,jakchcąniektórzy,drugimnajstarszymzawodemświata,aleniezatogoprzecież
lubimy.

Wdziedziniestanowieniaprawaointeresującymnaszawodzieprymdzierży-jakzwykle–Anglia.List

żelaznyHenrykaII(1180r.)byłdlaprostytucjitym,czymMagnaChartadlademokracji.Poprzedziłgoakt
parlamentuz1161rokuwsprawieustrojuwewnętrznegoiinstrukcjiprowadzeniałaźni.Dbanownich

nietylkoohigienę,oczymświadczyzakazprzyjmowaniatamżekobietżonatychizakonnic.WeFlorencji,
jakpodająniektóreźródła,prostytucjązajmowałosięokoło10procentmieszkanek.Tepracownicenigdy
nieosiągnęłysławyswychrzymskichczyweneckichkoleżanek.Zrazu,wXIIIiwpoczątkachXIVwieku,
florentyńskienierządniceniemogłyswobodnieporuszaćsiępomieście,miałyteżspecjalnewymagania
codonależnegoubioru.Mieściłosiętowogólnejtendencjidostosowywaniazewnętrznegowyglądu,
noszonegoubraniaiozdóbdopozycjispołecznej.Rzeczcałąregulowałyodpowiedniepostanowienia
statutów.Itakniewolnoimbyłonosićobuwiazwanegopianelleaniteżpłaszczazkapturem,który
zapewneuchodziłzaoznakęwysokiegostanu.Statutynietylkoregulowały,jakiegorodzajuodzieniejest
zakazane,aleteżbezjakiegoladacznicaniemożesiępubliczniepokazać.Otóżbezwzględniewymagane
byłyrękawiczki(trudnozrozumiaływymóg–tymbardziejżewnastępnymstuleciurękawiczkistanąsię
wyróżnikieminteligencji).Nadewszystkożądanoprzytroczonegodonakryciagłowysprawnego
dzwoneczka.WtensposóbcóraKoryntu(adoptowanaprzezFlorencję)byłanietylkodobrzewidzialna,
aleisłyszalna.Przytakimstanieoświetlenia,jakimidysponowały

średniowiecznemiasta,niebyłtopomysłgłupi.Możnasiętylkozastanawiać,czymiałzazadanie(jakw

przypadkukołatkitrędowatego)ułatwićunikanieźródładźwięku,czyprzeciwnie(jakoswoistareklama)–
przyciągać.

Wszędziepowstajądomypubliczne.Wydawaniekoncesjinależałodowładzkrajowychimiejskich.

Dochodyzaśnależałydoregaliówksiążęcychlubteżzasilałykasęmiejską.Najwyższąinstancjąbyłorgan
wydającykoncesję,abezpośredninadzórsprawowałkatlubinnyurzędnikmiejski.

Powtarzasięhistoria,zktórązetknęliśmysięjużwWiecznymMieście.Prostytucjękoncesjonowaną

wspieranoichroniono,nierządzaśdziki,wędrownyczy„nielegalny"ściganoikarano.Częstozdarzałysię
przypadki,żedelatorkamiwtejmierzebyłykoncesjonowanepanny,walczącwtensposóbz
konkurencją.Mistrzzaśmiałobowiązekwyświęcićkonkurentkęzmiasta,aodbywałosiętowpolskich
miastachwnastępującysposób:

Katprowadziłniewiastę,wdrewnianejspódnicy,podszubienicę,bijącjąpodrodze.Tamzdejmowałjej

tęspódnicęispalałsymboliczniewiązkęsłomy,mówiącprzytym,żejeśliodważysięwrócićdomiasta–
zostaniespalonajakowasłoma.

Bywało,żekat,którynadzorowałkoncesjonowanezakładyimiałwyświecaćniezrzeszonedziewczynki,

zakładałwłasneprzedsiębiorstwo.Dotrzymanychusiebiewwieżypanienekdopuszczałpanów,nie
dzielącsięhonorariamiztymiprzymusowymipracownicami.Byłtojegododatkowydochód.Opłacano
gozmiejskiejkasy,alepensjamistrzaniebyłanajwyższa,więcnaderczęstomusiałchałturzyć.Zamiana
miejskiegowięzienianawesołyprzybytekstanowiłojednąztakichdochodowychinicjatyw,podobniejak
sprzedawaniekawałkówstryczka(przynosiłszczęście–kupującym,niepowieszonemu)czyteż
pobieraniełapówekzasprawnąi„odpierwszegorazu"dekapitację.

WNeapolurządysprawowałspecjalny„dwórladacznic",wktórymznaleźlisięteżliczniojcowiemiasta.

Moglioniwtrącićdolochukażdąniewiastęiskazaćjąnaprzebywanietam,pókiniewpłaciładomiejskiej
kasyokreślonejsumy(wiadomo,jakądrogązdobytej).Tenprosty,aleskutecznysystempozwalał
roztoczyćkontrolęnadcałymneapolitańskimseksbiznesem.Proceder,jako

skuteczny,okazałsięteżdługowieczny,przetrwałbowiemażdoXVIIIwieku.

Wsprawieprowadzeniakoncesjonowanegodomuistniałyspecjalneinstrukcje,którychwykonaniamiał

doglądaćgospodarz.Wniektórychmiastach,którychludziecinależelidomężówpublicznegozaufania,
nadowódczegoskładaliodpowiedniąprzysięgę.WWurzburguślubowalimiastuwiernośćilojalność
orazzobowiązywalisię,żebędąstaraćsięojaknajlepszytowar.Ponieważodwiedzaniatakich
przybytkównieuwaźaneowśredniowieczuzacośzdrożnegoczynagannego,możnazrozumieć,żesami
rajcybylizainteresowanijakościąpersoneluiusług.WGenewienatomiastwybieranostarszącechu,
któraskładałaradzieprzysięgęwierności.Instrukcjeprzewidywałyminimalnyzespółusługowywliczbie
czternastupracownic,wwiększychzaśprzedsiębiorstwachmogłoznaleźćzatrudnienieoddwudziestudo
czterdziestupanienek.Jeżelidodaćdotegowymógkoncesyjny(obowiązującyniemalpowszechnie),w
myślktóregoniewolnobyłoprzyjmowaćkobietmiejscowych,tozrozumiemy,żemusiałpowstaćhandel
żywymtowarem,ryneknaprofesjonalistki.WGrecjiiwLombardiiodbywałysięprawdziwetargina
dziewczęta.

Taśredniowiecznaprofesjamiałanietylkoswojeprawaiorganizacjecechowe.Miałateżpredylekcjędo

zamykaniasięprzestrzennego.Towłaśniewśredniowieczupowstajeinstytucja,którawszczątkowej
formieprzetrwaładodniadzisiejszego–dzielnicaczerwonychlatarni.Pozostałytakiejeszczew
HamburguczyRot-terdamie.WwiekachśrednichwWalencjidzielnicatakaotoczonabyłaosobnym
muremimiałaoddzielnąbramę.Miastowmieście.Mamytudoczynieniazzamykaniemsięwswoistych
gettach.Śladytychspecjalnychdzielnicpozostaływnazewnictwieulic.Wtymczasiebowiemnazywano
uliceodpraktykującychnanichrzemieślników:naSzewskiejdziałalirękodzielnicyodobuwia,na
Bednarskiej–specjaliściodbeczek.Wniemieckichmiastachmożemyjeszczespotkać:Frauengasse,
FrauenpfortczyFrauenfleck.NawettakniewinnaRosengassepochodziodgwarowegopowiedzenia
określającegopobieranieświadczeńodprofesjonalnejpanienki:

„zerwaćróżyczkę".NazewnictwośredniowiecznegoParyżaokreślałorzeczybezogródekizbędnych

metafor:meRebrousse-Penil(włochategociula)czyteżPousse-Penil(jebiącegokutasa).Po„żeńskiej
stronie"tegoobscenicznegonazewnictwamożnabyłoznaleźć:meTrousse-Puteyne(kurewskiejszpary),
delaConReerie

(rozwartejpizdy),PoilauCon(piczegowłosa)czytezPuitsd'amour(miłosnychdziurek).

Jakkolwiek

nazywałybysięuliceiniezależnieodtego,czyotaczałyjemury,czynie,pewnejest,żebyłyotoczone
troskącnychmieszczan.

Zwalczanonatomiastkonkurencjętajnąiwędrowną.StatutAugsburga(1276r.)stanowił,żezłapanew

murachmiastawędrowneladacznicebędąkaraneobcięciemnosalubinnymzeszpeceniem.Ale,jaksię
przekonałLudwikŚwięty,nietakłatwouporaćsięztymproblemem.Wczasiejarmarków,opustów,
zjazdówiturniejówsiłymiejscowepoprostuniedawałyrady.Zwłaszczaczasjarmarkucieszyłsiędużym
powodzeniem,aprzywilejewdziedziniehandluirzemiosłamiaływtymswójudział.Pozatymłączyłysię
zdużąilościąświeżozarobionejgotowizny.Ijeszcze,lastbutnotleast,zpewnąilością(fachkupiecki
nigdyniejestłatwy,awtedybyłszczególnieniebezpieczny)stresów,któresłużkiWe-nerypomagały
rozładować.Nicwięcdziwnego,żedoFrankfurtunasejmw1394rokustawiłosięosiemsetwędrownych
ladacznic,anasobórwKonstancjizjechałotysiącczterystaichkoleżanek.Pobożnośćwidaćpopłacała,
bozarobekjednejszacowanonakilkasetguldenów(dokładnieosiemsetzłotychdukatówzanoc).

KiedypapieżInnocentyIVopuszczałLyonpodziewięcioletnimtampobycie,towarzyszącyJego

ŚwiątobliwościkardynałHugo,niebezironii,taknapisał:

Poprzybyciuznaleźliśmytylkotrzylubczteryburdele.Gdyodjeżdżaliśmynatomiast,zostawiliśmyza

sobątylkojeden.Jakkolwiekwartododać,żerozciągałsiębezżadnejprzerwyodWschodniejażdo
Zachodniejbramy.

KiedyzaśświętycesarzrzymskiZygmuntodwiedziłw1414rokuBerno,radamiejskauradziłaotworzyć

burdele,abydwórcesarskimógłsiębezpłatnieraczyć.Zacnimieszczanieoddali,comielinajlepszego.
Mieściłosiętowówczesnymobyczaju.Oficjeliubrammiejskichczęstowitałyprofesjonalistki.Itak
angielskiegokrólaHenrykaVI,gdyodwiedziłParyż,przywitałyprzyBramieŚwiętegoDionizego(otojak
długątradycjęmadzisiejszarueSt.Denis)trzyfiglującewfontannie/;//e5dejoie.JegoKrólewska
Wysokośćliczyłsobiewtedydziesięćwiosen.Naprzywitanie(w1461r.)LudwikaXIprzygotowano
podobnetableauvivant,któreopisałtowarzyszącykrólowiJeandeRoye:

Byłytamtakżetrzyprzystojnedziewczęta,którewyobrażałytrzyzupełnienagiesyreny,ikażdymógł

ujrzećichśliczne,jędrne,oddzielneitwardepiersi,cobyłobardzoprzyjemnymwidokiem,awykonywały
onekrótkiemotetyiberżeretki.

Najstarszyzawódświatazyskałsobiezamuramimiastwdzięczneprzytulisko.Wyjątkiemniebyłotu

świętemiasto–Rzym.Profesjatapieniłasięnietylkonaulicach,aleiwsamymWatykanie.(Nawet
świątynieniebyływolneodpanienek.AktakatedryNotreDamęwParyżunotująlicznearesztowania
fillesdeviewmurachprzybytku.Średniowiecznekościołypełnebyłytłumuigwaruludzkiego.Nicwięc
dziwnego,żenietylkohandloweinteresytamzałatwiano).Papieżebyliwięcwłaścicielamii
beneficjantamizakładówusługowych.Niekiedywwielcezbożnychcelach.PapieżKlemensIIwydał
rozporządzenie,żepołowadochodówztruduladacznicmaiśćnautrzymaniezakonów(zamysłbył
zbożny,alepieniądzeokazałysięnieściągalne).Bardziejefektywnyokazałsięsystempodatkowynałożony
w1471rokuprzezSykstusaIV,aprzychodyztegoprocederuwjakiejśmierzesfinansowałybudowę
bazylikiPiętrowejwRzymie.ZakładprzyCock'sLane(kusiowadróżka)zaśstanowiłwłasnośćkatedry
ŚwiętegoPawławLondynie.

Takbyłowmurachmiejskich,którychpowietrzeczyniłoludziwolnymi.Azamurami?Nadrogach,

drożynachisteczkachEuropypanowałożywionyruch.Transportowalitowarkupcy,pielgrzymowali
pątnicy,wałęsalisięmaruderzyzrozbitychoddziałów,zmiastadomiastapodążaliwaganci,kuglarzei
bardowie,przemieszczałsięmarginesspołeczny:żebracy,dlaktórychzabrakłojałmużny,oszuści,na
którychszalbierstwachsiępoznanoinieznaleźliłatwowiernychofiar,zbiegłezakonniceifałszywikwes-
tarze,wędrowniuczniowieHipokratesa,mistrele,jokulatorzyiigrceoraz„muszelnicy"(fałszywi
pielgrzymi–zbrodniarze;muszelkaśw.Jakubanaszytanakołnierzuoznaczałaodbytąpielgrzymkędo
Compostelli).Tworzylioniwłasnyodrębnyświatzeswoistąhierarchią,osobliwym,tajemnymjęzykiem
orazwłaściwąimobyczajowością.Wszystkichichłączyładroga,jakąprzemierzali.Droga,ioczywiście
zajazd,stojącaprzyniejgospoda,przydrożnakarczma.

Osobliwe,jakieprzestrzeniepotrafilipokonywaćnasiprzodkowie,majączajedynyśrodeklokomocji

swewłasne,przyrodzonekończyny.Skorotyleludziprzemieszczałosięiprzebywałozdala

oddomu(jeśligokiedykolwiekmieli),totrzebabyłonietylkoichnapoićinakarmić,nietylkoprzyjąćich

poddach,aleteżzapewnićimcielesnerozrywki.Najstarszyzawódświataznajdowałwięcnadrogachiw
przydrożnychzajazdachmiejscepraktyki.BronisławGeremekpisze:

Odwróceniezasadznamionujetakżeobyczajeseksualne,nadktórymiwpełnipanujerozwiązłość.

Wszystkiekobietyuprawiająnierząd,prostytuującsięnawetzadarmo.Nieobowiązujątuzasadyżycia
rodzinnego.Ponieważdziecisąśrodkiemzarobkowania,kobietypłacązato,żebystaćsięmatkami.

Mamytuwięcdoczynieniazprostytucją–niejako-arebours.Możnapowiedzieć,żeobózwojskowy,

drogaimiastotomiejscanajbardziejcharakterystycznedlaśredniowiecznegonierządu.

Tamwystępuje,tamsięrozwija.

ROZDZIAŁSZÓSTY

ODKRYCIENIETYLKOAMERYKI

Procesomdziejowymtrudnojestprzypisaćkoniecipoczątek.Niedekretowanobowiemtegoodgórnie,

aisamiludziepozbawienibyliświadomościnadchodzącejwłaśnieepoki.Nieznanyjesttakiprzypadek,
żebywłościanin(czymieszczaninlubszlachcic),któregośpięknegorankaspojrzałwoknoipowiedziałdo
małżonki:„Cośmisięwydaje,żeżyjemywRenesansie".Epokomprzyporządkowujesięnajczęściejjakąś
datę,którarozpoczynałaprocesdlanichznamienny.

PoczątkomOdrodzeniamożemyprzyporządkowaćkilkadat.Możnaliczyćtęepokęod1453roku,od

zajęciaKonstantynopolaprzezTurków,czyliodupadkuWschodniegoCesarstwa.Możnaliczyćod1517
roku,kiedytodoktorteologiiMarcinLuterprzybiłswoich95tez,dającpoczątekreformacji.Możnaliczyć
od1455roku,kiedymoguntczykJohanGenfleischzumGutenbergzłożyłiwydałdrukiemBiblię,
rozpoczynająctymsamymrewolucjęśrodkówmasowegoprzekazu.Możnateżrachowaćodroku1346,
kiedytopodCrecy-en-Ponthieuangielskapiechotapokonałaciężkąjazdęfrancuską.Tenfakt,wrazz
rozwojemmiast,podkopałomni-potencjępanówfeudalnych.Możnateżliczyćod1492roku,kiedyto
„SantaMaria",„Pinta"i„Nina"wyruszyły,abyodkryćAmerykę.Iniejesttuistotne,żepodażkruszcówz
NowegoŚwiatawywołałarewolucjęcen,stymulowałarozwójprzemysłu,handluiusług(wtymrównież
tych,któresąprzedmiotemnaszychrozważań).Istotniejszejestnatomiast,żejedenztowarzyszy
KrzysztofaKolumbaprzywiózłkrętkiblade,zarazkisyfilisu.

Dlaczegointeresujenastowłaśnieschorzenie?Przecieżludzkąspołecznośćpustoszyłyinne,stokroć

groźniejszeplagi.Wystarczyprzypomniećo„czarnejśmierci",któramocnoobniżyłaświatową(czy
europejską)populację.Możnabydługowymieniaćchoroby:

czarnąospę,cholerę,dżumę,tyfus,hiszpankę,febręczygruźlicę.Wszystkieteśmiertelneprzypadłości

tym(pozaszeregiemróżnicmedycznejnatury)różniąsięodkiły,żeniesąprzenoszonedrogąpłciową.
Innenatomiastchoroby,którymzracjisposobuprzenoszeniapatronujeboginimiłości,Wenera,niesą
śmiertelne.PomijamytuwirusHIV,gdyżSyndromBrakuOdpornościImmunologicznejOrganizmuzostał
odkrytydopierowlatachosiemdziesiątychnaszegostulecia–należywięcdowspółczesności,niedo
historii.

Śmiertelnyrezultatiwenerycznadrogawpłynęłynato,żesyfilisupostaciowywałgrzechikarę

jednocześnie.Wydawałsięnarzędziemboskiejkarywiszącejnadrozpustnikami.Zdrugiejzaśstrony
dodałdofizjologiiżyciapłciowegoelementmetafizycznego,śmiertelnegolęku.Starożytnimówilio
związkachErosaiThanatosa,Francuzinazwaliorgazmlapetitemorte,alewydajesię,żenajmocniej
śmierćimiłośćsplotłysięwzwojachspirochety.Historięludzkościmogąpisaćdziejejejdokonań,losyjej
nadziei,atakżejejlęki.

Abyłototak.5lipca1495rokuodbyłasiębitwapodFournoe.Wojskafrancuskiewpochodzieod

Neapoluprzerywająokrążeniewojsksprzymierzonychicofająsię.Zanimipodążająsprzymierzeni,w
którychskładziewystępujeteżlekarzwojskweneckichMarcellusCumanus,którynazajutrzpobitwie
zapisał:

Wieluzrycerstwalubzpiechotynaskutekzagotowaniasięhumorówmielikrostynatwarzyinacałym

ciele.Podobnedoziarnaprosapojawiałysięzazwyczajnanapletku,najegowewnętrznejpowierzchni,
albonażołędzi,lekkoswędząc.Niejednokrotniepojawiałasięnajpierwpojedynczakrostamająca
charakterniewinnegopęcherzyka,alejejpocieraniewywołaneswędzeniempowodowałownastępstwie
drażniąceowrzodzenie.Wkilkadnipóźniejdoprowadzałychorychdoostatecznościbóle…

Innyweneckilekarz,AntonioBenedetto,któryrównieżsłużyłpodFomoue,pozostawiłtakizapis:

Nowaniemoc,awkażdymrazienieznanalekarzom,którzynaspoprzedzili,niemocfrancuska,wchwili

gdyogłaszamtępracę,prześliznęłasięnaskutekkontaktówpłciowychzZachoduażdonas.Tak
odpychającyjestwyglądcałegociała,takwielkiesącierpienia,żetaniemocprzerastaswojąokropnością
trądizagrażażyciu.*

Światłytenmedykwidziałchorych,którzyutracilioczy,dłonie,nosy,stopy.

ChorobaruszawpodróżprzezEuropę,abywciągudziesięciulatopanowaćjącałą.Każdyświeżo

nawiedzonykrajpodejrzewa(najczęściejniebezracji–wszakniebyłowtedypołączeńlotniczych)ojej
roznoszeniesąsiada.ItakwXVIwiekuMoskwiczaniemówiliochorobiepolskiej,Polacyoniemieckiej,
Niemcyofrancuskiej.TenprzymiotnikprzyjęliteżAnglicyiWłosi.NatomiastFlamandowieiHolendrzy,
podobniejakmieszkańcyMahrebu,powiadają:„chorobahiszpańska".DlaPortugalczykówjestto
„chorobakastylijska",podczasgdy„portugalską"zwąjąJapończycyimieszkańcyIndiiWschodnich.Ale
taknaprawdęprzybyłazAmerykidoHiszpanii.ItylkoHiszpanieniezrzucająodpowiedzialnościna
sąsiadów,zwącjąpoprostububas.

KrzysztofKolumbpowróciłzpierwszejwyprawydoSewilli31marca1493roku.20kwietniaprzybyłdo

Barcelony,gdziepokazałsześciuprzywiezionychIndianijednąpapugę.Zbytmałoto„okazów",by
spowodowaćwybuchepidemii,tymbardziejżezapiskipokładoweniewzmiankująochorobieżadnegoz
członkówzałogi.ZnastępnejwyprawywracaKolumbdopierow1496roku,więcwówczasgdy
neapolitańskachorobaszalejejużwnajlepsze.Jednakżewroku1494iwiosną1945przypłynęłydwa
konwoje,obapoddowództwemAntoniadeTorres,któreprzywiozły326mieszkańcówNowegoŚwiata
płciobojga.AntoniodeTorrestowłaśnieczłowiekodpowiedzialnyzaprzywleczeniechoroby,azatemza
kilkastulecilęku.

DoPolskitęchorobęprzywlecmiałapewnabiałogłowazKrakowa,conaodpustdoRzymuzwykłabyła

chodzić.TakprzynajmniejutrzymujeMarcinBielski,którywswojejKronicewszyt-kiegoświatataki
uczyniłzapis:

TachorobanaprzódweWłoszech,zwłaszczawNeapolitań-skimpaństwienaFrancuziechsiępokazała,

gdyKarzełVIII,

królfrancuski,doWłochwtargnąłioKrólestwoNeapolitań-skiewalczyłiprzetożtęniemocfrancą

zowiąodFrancuzów.Francuzowiejąteżzowiąneapolitańska,żetamsięnaniązdobyli."

NatomiastsamąnazwęwymyśliłwerończykHeronimFracas-toro,przyjacielKopernikanauniwersytecie

wPadwie,lekarzojcówSoboruTrydenckiego,mążuczonywmedycynieifilozofii.Byłtakżepoetą,ajego
łacińskipoematSyphilissivemorbusgallicus(Sifilisalbochorobafrancuska)byłporównywanyz

GeorgikamiWergilego.Tenopublikowanyw1530rokupoematopowiadałolosachpasterzaSyphilisa,
któryobraziłbogaSłońce,atenwrewanżupokarałgowiadomąchorobą.Poetanazwałwięcto,co
zawdzięczamypodróżnikowi.

Niebyłonjedynympoetą,któremunatchnieniekazałosięgnąćpoówocierającysięoostateczność

temat.Schorzenietoprowadziłodośmierci,byłopiętnem,któredrogądziedziczeniaprzekazywano
następnympokoleniom.MogłobyćwięcpostrzeganejakowcielenieLosu.Czasemwiodło(poprzez
paraliżpostępowy)doszaleństwa.Wieluuważało,żeprowadzidogeniuszu.Wtakiejmyślispołecznej,w
którejistniałozdecydowaneprzeciwstawienieduchaiciała,syfilismusiałbyćdobrydladucha,przy
założeniu,żewymierzonyjestwłaśnieprzeciwciału(oczymzarażenimoglisięprzekonaćażnazbyt
dobitnie).Takiewnioskiwyciągalimyślicielehiszpańscy.Ponieważwielusławnychludzicierpiałonatę
chorobę,inniuważalizarażeniesięzanieodzownyelementsukcesu.Ciekawe,ileosóbprzypłaciłoto
niepoprawnewnioskowaniezdrowiemiżyciem.Zacytujmypewienutwórwierszowany,ujętywkształt
klasycznejody:

Kiło,zarazotyokrutna,Straszliwesiejeszspustoszenie!Bosromówmocczekazniszczenie,Wielu

hulaków–dolasmutna,Niemocbogactwuprzypisana,Niemocfrancuskąsłuszniezwana,Niemoc
powszechnawcałymkraju,Niemociskromniś,ikokietek,Zarównoksięźnych,jaksubretek;

Tragarzy,panówilokajów.

CytowanaOdaalaverole(Odadoprzymiotu)zwracauwagęnademokratycznyiponadklasowy

charakterschorzenia.Takjakśmierćczekainawiedzawszystkiestanyiosoby.Ztąjednakróżnicą,żeinne
choroby,takiejakdżumaczyospa,dopadałyludzibezwzględunaichdziałania.Tobyłślepytraf,loteria,
wktórągrałktośinny.Abyzarazićsiękiłą,trzebabyło(najczęściej)podjąćkonkretneerotycznepraktyki.

W1905rokuzostajeodkrytyzarazeksyfilisu:krętekblady.Wrokpóźniejpowstałametoda

serodiagnostycznaBordeta-Wasser-mana(weFrancjioznaczanajakoBW,wPolsceWr).Wtrzylata
potemnarodziłsię„salvarsan".OjcamitegolekubyliNiemiecEhriichiJapończykHata.Topierwszy
skutecznychemicznyśrodekprzeciwspirochetom.Nietakskutecznyjakpencylina,nietakszybkiinietak
łatwywstosowaniu–alezaistniał.Dziękiniemusyfilisprzestałbyćśmiertelnymzagrożeniem.

Takwięcod1495rokuażdoroku1906,przezczterystulecia,złowrogicieńzarazyzNeapolupadana

ludnośćEuropy.Cieńmroczny,cieńśmiertelny.Niemógłpozostaćbezwpływunazachowanialudzi.Na
ichsposóbmyślenia.Nalęki,przeświadczeniaiwrażliwość.Jedynympewnymsposobemuniknięcia
chorobybyłocałkowitepowstrzymaniesięodstosunkówseksualnych.Takapolityka,konsekwentnie
realizowana,groziławyginięciemludzkości.Metodąmniejskuteczną,leczbardziejrozpowszechnioną,
byłoutrzymywaniejedynie„pewnych"kontaktówerotycznych.Wiązałosiętozpotępieniemwszelkich
pozamałżeńskichzwiązków.Byłyonebowiemnietylkonaganne,aleiniebezpieczne.Wiązałosięteżz
wymogiemdochowaniadziewictwadozamęściajakoswoistego„zabezpieczenia"czyteżgwarancji
zdrowia.Wiązałosięwreszciezezmianamiobyczajowymi.AwszystkoprzezposzukiwaniedrogidoIndii.

ROZDZIAŁSIÓDMY

ODRODZIŁOSIĘ

WspomnieliśmywcześniejróżnepoczątkowedatyRenesansu.Samegoterminuużyłporazpierwszy

GiorgioVasariwŻywocienajsławniejszychmalarzy,rzeźbiarzyiarchitektów(wydanymw1550r.).Pisząc
stówkorenascitaVasarimiałnamyśli(międzyinnymi)ponownenarodzeniesięrzymskichłukówi
kolumnad.Czymyślałteżotym,ktobędzietekolumnadypodpierał;czymiałświadomość,ktobędziesię
kryłwchłodziepodcieni?Historiahistoriisztukiotymmilczy.Trzebajednakwspomnieć,żeodtwarzając
kształty,odtwarzasięrównieżfunkcje,któreonepełnią.

Słowem:odrodziłosię.Greckiehetere,rzymskieformosaezastąpiływłoskiecortegiane.Były

przyjaciółkamitakichartystówjakTycjanczyRafael.Muzamipisarzy,takichjakAretino.Inspiracjąksiążąt
Kościołaiksiążątświeckich(choćbyKośmyMedici).Dobrymprzykładem,jakaatmosferapanowaław
tamtychczasach,możebyćrodzinnespotkanienadworzepapieżaAleksandraVI(zroduBorgiów),w
którymudziałwzięłopięćdziesiątprofesjonalistek,wynajętychspecjalnie,byzabawiałyzarównosłużbę,
jakgości.Aodbywałosiętotak:

Zpoczątkuwszyscynosiliubrania,późniejpozbywalisięichdozupełnejnagości.Poposiłkulichtarze,

któredotądstałynastole,rozstawiononapodłodzeirozsypanokasztany,którezbierałynagiekurtyzany
poruszającsięnaczworakachmiędzyświecznikami.Przyglądalisiętemuipapież,iksiążę(CezarBorgia)
orazjegosiostraLukrecja.Nakoniecwystawiononapokazkolekcjęjedwabnychokryć,pończochibroszi
przyobiecanojetemu,ktodopadnienajwiększąliczbęprostytutek.Wszystkotodziałosiępublicznie.
Widzowie,którzy

bylijednocześniesędziamizawodów,wręczylinagrodętemu,kogouznanozazwycięzcę.

WtakiejatmosferzeniedziwipostaćWeronkiFranco,intelektualistkiikurtyzanyzarazem,któraw

poczetswychklientówzaliczyłaimalarzaTintoretta,ikrólaFrancjiHenrykaIII.Byłauzdolniona
muzycznieorazpłynnieposługiwałasiękilkomajęzykami.Swoimprzyrodzonymmusiałaposługiwaćsię
równiepłynnie,gdyż(jakzaświadczahistorykReayTannahill)jejpocałunekkosztowałpięćkoron
(stanowiłotopółrocznąpensjęsłużącego).Zapełnąusługębraładziesięćrazytyle.

Innadama,Imperia

Cognata(byłamodelkąRafaela,którywyobraziłjąjakoSafonęwParnasie)brałasetkę.Takiestawkiprzy
takimpowodzeniumusiałyoznaczać,niewyobrażalnebogactwo.Anegdotagłosi,żekiedyImperia
Cognatagościłapewnegohiszpańskiegoklienta,ówzapragnąłsplunąć.Szukałczegośmałocennegow
kapiącychodluksusuapartamentach,abysobieulżyć.Jedynyobiekt,którysięnadał,tobyłatwarz
służącego.KiedyImperiazmarławwiekudwudziestusześciulat,półsetkipoetówopłakiwałojąw
klasycznychelegiach.BlosioPaladionapisał:„MarsdałRzymowiimperium,Wenus–Imperię".Zostawiła
teżhojnyzapis,abywybrukowanorzymskąStradadelPopulo,którejbrukiszlifowałyjejmniejszczęśliwe
koleżankipofachu.Wświecie,wktórymkładzionoznakrównościmiędzywpływemiwładząaosobistym
bogactwem,właśniecortegianemiaływpływy,bonabogactwopotrafiłyzapracować.

Cortegianelubzfrancuskacourtisaneswymźródłosłowemodnosząsiędodworu,bowówczasdwór

stajesięmiejscemzdobywaniaisprawowaniawładzy.Toołaskidworu,jegoprzychylność,ogodnena
nimmiejscebędąludziezabiegać.Tamsięskupiaświatłowiedzyipotęgi.Torenesansowanowość:

rośnieliczbadoradców,urzędników,zarządców–tworzysięcharakterystycznyaparatwładzy.Przetrwa
onkilkasetlat,nimkrespołożąmurewolucje.Castiglionepiszeswójtraktat//Cortegiano,który
spolszczyłGórnickipodtytułemDworzanin.Nadworzedobrzeczująsiędworacyikurtyzany.Rolaseksu
wwalceowpływyiwładzęniezostałanigdywyczerpującoopisana.Niktjednaknieośmielasiętwierdzić,
żebyłamała.

KiedyThomasCoryat,szesnastowiecznyangielskipodróżnik,odwiedziłWenecję,naliczyłtam

dwadzieściatysięcyprofesjona

listek,dam,które-jaksięwyraził-„taksąbliskieupadku,żegotowesąotworzyćswójkołczandlakażdej

strzały.

Procentpanienświadczącycherotyczneusługimusiałbyćznaczny.Byływśródnichrównież

cudzoziemki,skoszarowanewspecjalnychdomachipobierającewynagrodzeniemiesięcznie.Byłyteż
rodowitewenecjan-ki.Zawódtenprzechodziłniekiedyzmatkinacórkę.Te,kiedyjużosiągnęływiek
nadającysiędorozpoczęciapracy,byłyprezentowaneprzezdumnematkiwmaju,nakwiatowych
targach.Pełenkwietnychzapachówtargnadziewicetorowałtymwykształconymadeptkomdrogędo
elityzawodu.Stałyzatymiwładza,ipieniądze.Dlategoteżobcowaniezniminiebyłotanią
przyjemnością.Pewienpodróżnikzanotował:

Tokosztownyhandel;niemożnanabyćdziewicytaniejniżzastopięćdziesiątzłotychescudos,na

roczneużytkowanie.Zadwieściemożnajużdokonaćdobregowyboru.

Niebyłatodrogakariery,któraspotykałasięzespołecznympotępieniem.Przeciwnie,miaławysokiei

dobrenotowania.Niedziwiteż,żeogromnieszanowanoMargeritęEmilianę,którazpieniędzy
zarobionychłóżkowymtrudemufundowałaklasztorbraciomaugustianom.

CytowanyjużCroyatdajenamtakiobraz:

Nadewszystkoczarujeonapoprzezdźwięki,jakichdobywazeswejlutni,orazswoimrówniekuszącym

głosem.Takajestweneckakurtyzana,znakomitaretorka,najbardziejelagan-ckawsztuceprowadzenia
rozmowy,czegobowiemnieudasięjejwystępami,toosiągniezapomocąretoryki.Takżewkońcu
schwytacięwpułapkęizawiedziedosypialni,gdziewszelkierozkoszestanąotworem.

Osobliwetoczasy,gdysztukawysławianiasiębyłanajbardziejkuszącympowabem.Należypamiętać,że

wykształcenie,dwornośćikunsztwymowybyływtedydobramirzadkimi–więcicennymi.Kobieta
chętnazaspokoićmężczyznęseksualnieniebyłaniczymszczególnym;kobietanatomiastwładna
zaimponowaćmuintelektualniebyłacennymwyjątkiem.Szkołyiuniwersytetybyływszakprzeddamami
zamknięte.Naszpodróżnymusiałmiećteżinneprzygody,mniejszczęśliweimniejzwiązanezretoryką,
skorodalejtakpisał:

Alestrzeżsięwdawaćzniąwpoufałościwrozmowie.TacóraSłońcajestzimnaiprzebiegła.Nade

wszystkozaśniestarajsiędawaćjejsolariuminiquitatis(opłatęzagrzech)niższą,niżjejprzyobiecałeś,
bądźteżchyłkiemzbiecodniej;onawtedyalbospowoduje,żejejRuffianopoderżniecigardło,jeśli
zdybiecięgdzieśwmieście,lubteżsprawi,żezostanieszaresztowanyiwtrąconydolochu,wktórym
przebywaćbędzieszdopóty,dopókiniezapłaciszjejwszystkiego,cóżeśbyłobiecał.

Jakwidać,zawódtencieszyłsięopieką,takindywidualną,jakimunicypalną.

Oczywiścierenesansowapięknośćmusiałamiećjasnewłosy.To,iżmężczyźniwoląblondynki,wiadomo

nietylkozopowiadaniaAnityLoos,nietylkozfilmuHowardaHawksazMarilynMonroeiJaneRussel.
Wiadomototakżezbadańprzeprowadzonychw1968rokuwStanach.Okazałosięwtedy,że68procent
Amerykanówmatakiewłaśniepreferencje.

RenesansoweRzy-mianki,zachęconesukcesamiswoich

germańskichczyangielskichkonkurentek,zaczęłynagminnierozjaśniaćwłosy.Używałydotegohenny,
sokuzcytryny,płatkównagietkówlubkwiatówrumianku.KuzynmalarzaTycjana(ten,jakwiadomo,nie
miałnicprzeciwrudym),CezarVicallio,powiada,żewsłonecznydzieńdachyrzymskichpalazzipełne
byłypięknościwspecjalnychkapeluszachbezdenek,wktórychnietylkosuszyływłosypofarbowaniu,
alepoddawałyjerozjaśniającejsłonecznejobróbce.Pragnęłybowiemdołączyćdocapellifiled'oro-
złocistowłosych.Złotewłosybyłycennewpodwójnymznaczeniutegosłowa:nietylkopołyskiwały
kruszcem,leczgotakżeprzyciągały.

Złotoprzyciągałozłoczyńców.Niechroniłtychpanienparasolświętości(takjakichświątynne

koleżanki),niechroniłcechiobyczaj(jaktowśredniowieczubywało).Corazczęstszebywająprzypadki
agresjiwobeckobiet.Nawetnajsławniejszekurtyzanymusiałyzatrudniaćosobistąochronę
(wspomnianychRuffiano),alenawetmocarnigoryleniezawszegwarantowalibezpieczeństwo.Łatwo
zarobionepieniądzeprzyciągałyamatorówłatwegozarobku.Rozmaiteformyprzemocystanowiłykarę
czyteżsposóbwymuszeniaposłuszeństwa.Tuwłaśniemaswójpoczątekobyczajsfregia(okaleczenia,
pocięciatwarzy)rozumianyjakokarazabrakpowolnościiśrodekterroryzującykoleżanki.Twarzbowiem
–

jeżelimożnasiętakwyrazić–jestwizytówkączyteżwitrynązapowiadającąinnewdziękipanienki.

Zniszczenieczyoszpecenietegooknawystawowegoznacznieobniżałowartośćrynkowąpracownicy.Ten
rodzajokaleczeniabyłżywotnymitradycyjnymsposobemterroryzowaniaprostytutek.Nadługiestulecia
brzytwalubnóżstałysięnieodłącznymatrybutemioznakąwładzysutenerów.Uciekanosiętakżedo
zbiorowychgwałtów,jakośrodkawymuszaniaposłuszeństwa.EmmettMurphywspominaotrentino,
gdzieofiarabywałagwałconaprzeztrzydziestuwynajętychmężczyzn,lubteżotrenutoreale,gdzie
swojeżądzezaspakajałosiedemdziesięciupięciufacetów.Dodajejednak,że„praktykatasłużyła
wyczerpywaniusięliczbyklientów,jakteżzmniejszeniuźródełdochodów".

Życieeleganckiejwłoskiejkurtyzanybyłowięcpełneniebezpieczeństw.Alewporównaniuzegzystencją

jejulicznejsiostry–puttany-byłosielanką.Pracownicommiłościsytuowanymniżejnadrabinie
społecznejgrozilinietylkoprzestępcy.Zagrożeniembyłteżpaństwowyczyczasemmunicypalnyaparat
ścigania.Niewolnoimbyłoodwiedzaćniektórychgospod,kościołówitawern.Świadczenieusług
seksualnychŻydom,TurkomiMaurombyłorównieżobjętekarami.Miałyjednakswojeprawairodzaj
prawnejochrony.Skrzywdzeniepracownicyerotycznejkaranogrzywną100dukatówimiesięcznym
aresztem.Przepaśćdzielącagórneidolnerejestrytejspołecznościbyłaogromna.Dodaćjednaktrzeba,
żewcalenietakgłębokaiostra,jakw„normalnym"społeczeństwie.

Mrokgotyckichzamkówzostałzastąpionyprzepychemrenesansowychpałaców,ostrołukikatedr–

krągłościamiportalirozlicznychrezydencji.Wmeblarstwiepojawiłysiępiękniezdobionełoża.Trzebaje
byłojakośzapełnić.Odrodzenienietylkoprzywróciłocharakterystycznedlastarożytnościkształtyi
porządki.Przywróciłoteżfunkcje.Stądcortegiana.CervanteswEllicentiadoVideńerapowiadaonich,że
większośćzcortesanasjestwprawdziecortes,toznaczyuprzejma,aleniesanas,czylizdrowa.

ROZDZIAŁÓSMY

SPRZEDAJNYSEKSREFORMOWANY,

LECZNIEREFORMOWALNY

Wspomniałemjuż,żedzieńogłoszenia95tezprzezLutrabyłjednązmożliwychpoczątkowychdat

Odrodzenia.Napewnonatomiastbyłpoczątkiemreformacji,ruchuodnowyKościoła,reformyjego
doktrynipraktyk.ZaLutremwWittenberdzeposzedłKalwinweFrancjiiGenewie,ZwingliwSzwajcariii
KnoxwSzkocji.HenrykVIIITudor–główniedladynastycznychcelów-odłączaAnglięodpapiestwai
tworzyKościółanglikański.NapomocyEuropytriumfujeprotestantyzm,wjejcentrumtocząsięreligijne
wojny.TrwawalkaprzeciwPapiestwu,onowąwiaręinowąmoralność.AleRzymnietylkojest
przedmiotemataków,nietylkostawiaopór,alei–wogniuwalki–sampodlegaprzeobrażeniom.Ich
wyrazemisymbolemstająsiępostanowieniaSoboruTrydenckiego,którenadługiewieki(bodolat
sześćdziesiątychnaszegostulecia,doVaticanumII)określiłykatolickądoktrynęimoralność.

Jeślipodnoszonosprawydoktrynalne,sprawymoralności,toniemożnabyłonieporyszyćsprawseksu,

awkonsekwencji–takżeseksusprzedajnego.Aktpłciowypowinienmieć(zdaniemmoralistówi
kaznodzieitegoczasu)wyłącznieprokreacyjnycharakteribyćuświęconysakramentemmałżeństwa.
Luteruznawałsekszasamprzezsię„nieczysty",sekundowałmuKalwin,podkreślającdiabelskąnaturę
aktupłciowego.Jeżelizatemjestonzłem,czerpaniezeńprzyjemności–grzechem,toczynieniego
przedmiotemsprzedażymusibyćzbrodnią.Kaznodziejeprotestanccysąbardziej

mizoginiczniniżichkatoliccy„koledzypofachu".MożemiałotuwpływzanegowaniekultuMatki

Boskiej.Głównąfunkcjąkobietymiałobyćrodzeniedzieci.Zostałaonazredukowanadoowychsłynnych
niemieckichtrzech„k":kołyska,kuchniaikościół.Zmieniasięcałkowiciestosunekdonajstarszego
zawoduświata.Panujeterazpełnazgoda,żejesttonajgorszyzawódświata.

W1520rokuLutertakiekierowałsłowadoszlachtyniemieckiej:

Czyżniejestrzecząstraszną,żeprzychodzinam,chrześcijanom,tolerowaćobecnośćdomów

publicznych,nam,którzydoczystościzostaliśmyzobowiązaniprzezchrzest?Jestempewien,jakinależy
wydaćosądwtejsprawie,niemabowiemtakiegodrugiegonarodu,wktórymzmianynastępowałyby
takopornie,iniematakiegodrugiego,wktórymdziewiceczymężatkiorazszacownematronybyłybytak
postponowane.Czyniestaćnasnaduchowąidoczesnąsiłę,którawładnabyłabyodmienićtepogańskie
praktyki?JeżeliludIzraelamógłobywaćsiębeztakiejohydy,toczemużludchrześcijańskiniemiałbybyć
dotegozdolny?

Żartychnauksprawił,żepożarreformacyjnejnaprawyrozprzestrzeniałsięzmiastadomiasta.Wroku

1532zamkniętodomypublicznewAugsburgu.Wroku1537–wUlm.PrzybytkiRegens-burga
(Ratyzbony)przetrwałydo1553roku,norymberskiezaśdo1562.Zdarzałosię,żezakładtakiotwierał
ponownieswegościnnewrota,gdyjużminęłagorączkamoralnegooburzenia.Taksięzdarzyłowe
Fryburgu,gdziemunicypalnyburdelzamkniętow1537roku,apotrzechlatachwznowiłondziałalność.
Luterzareagowałnatychmiast:

Ci,którzyzakładajątakiedomy–grzmiałpapieżreformacji-powinniwprzódyzaprzećsięimienia

Chrystusaiwiedzieć,żebardziejniżchrześcijanamisąpoganami,którzynicoBoskimimieniunie
wiedzą.

Mocnesłowa,alenawetnajmocniejszeniezawszemogąsięprzebićprzeztwardąrzeczywistość.Kiedy

zamkniętozakładusługowywStrasburgu,kobietywystąpiłydowładzmiejskichzpetycjąozapewnienie
iminnychśrodkówdożycia.Odebranieimwarsztatupracypozostawiłojebowiembezzajęciaibez
grosza.Wrezultacie

wygnałojenaulicę–wróciływięcdozawoduniejakotylnymidrzwiami.

Kalwinbyłjeszczeostrzejszy.Głosił,iż„rozwiązłośćicudzołóstwo"należykaraćgrzywnami,

uwięzieniemlubbanicją.Posuwałsięażdożądania,bycudzołóstwokaraćśmiercią.Tennowatorski
pomysłpenalizacyjnyniewszedłdokodeksówkarnych,aledwugenewskichamatorówpozamałżeńskiej
rozrywkiw1560rokuprzypłaciłoamoryżyciem.Niemożenaswięcdziwić,żewwigilięprzybycia
KalwinadoGenewywszystkiepracownicemiłościmusiałybądźporzucićzawód,bądźmiasto.Niedano
imwyboru.NiewcałejSzwajcariibyłoażtakźle.WZurychuwesołydomekdziałałnadalpodścisłą
kontroląwładzmiejskich,którapowołaławtymceluspecjalnąkomisję.Dojejkompetencjinależało,
międzyinnymi,udzielaniezezwoleńżonatymnakorzystaniezofertynadzorowanegoobiektu.Tamwarto
byłomiećznajomości!

WczasiewalkizreformacjąKościółtakżeulegazmianom.Istniejebowiemprawidłowość,żewalkao

reformęzmieniataksamoreformujących,jakreformowanych.Kontrreformacjęmożemyprzeto
traktowaćjakoruchodnowyKościoła,tymbardziejżeprotestancizarzucaliRzymowi,iżstałsię
„nierządnicąbabilońską",ogniskiemwszelkiegozepsuciainieczystości,ośrodkiemniemoral-nościi
obłudy.Abysiębronić,abyodpieraćzarzuty,Kościółmusiałprzewartościowaćswójstosunekdo
prostytucji,takjakistosunekdoseksualności.SobórTrydenckiwyraził(w1563r.)potępieniedla
wszelkichtypówpozamałżeńskiejaktywnościerotycznej.SykstusVw1586rokuwprowadziłkaranie
śmierciącudzołóstwai„przeciwnychnaturzewystępków".NaterenieWiecznegoMiastawalkę
prostytucjiwydałPiusVedyktemRomalocutaz22lipca1566roku.ByłtodzieńMariiMagdaleny,
patronkipracownicerotycznych.Causanieby\afinita,przeciwnie–dopierosięzaczęła.Wmieście
zawrzało.Radamiejskawysłałaczterdziestoosobowądelegacjędopapieża,byuzmysłowićmu
ekonomicznekonsekwencjepostanowienia.Wieluszanowanymkupcom,którzyzajmowalisięimportem
dóbrluksusowych,groziłobankructwo.Korpusdyplomatycznybyłgłębokoporuszony,ambasadorowie
Hiszpanii,PortugaliiiFlorencjizłożylizaśprotestacyjnenoty.NaulicachRzymuzapanowałapanika.
Dwadzieściapięćtysięcyosób(czyliprostytutkiici,którzyznichżyli)szykowałosiędoopuszczenia
miasta.WieczneMiasto

drżałowposadach.Ażwreszcie,17sierpnia,prawiewmiesiącpowydaniutegoedyktu,OjciecŚwięty

zmuszonybyłgoodwołać.

Nieszczęsnesiłyfachowebyływięcprześladowanezarównoprzezreformację,jakprzez

kontrreformację.Prześladowanezasamfaktuprawianiaswegozawodu.Dotejporybyłtozawód,
któregoniepostrzeganomożejakonajlepszyinajwłaściwszy,możenietaki,ojakimmarząrodzicedla
swychdzieci,alenapewnoniebyłtoprocederpotępiony.OdXVIwiekutakimsięstaje.Ktoczerpie
korzyścizgrzechu,sumujeipotęgujeswągrzeszność.Zasługujenapotępienietakwieczne,jak
doczesne.Nasłużebnicepłatnejmiłościspadająrozlicznekary,zkarągłównąwłącznie.Uprawianietego

zawodustajesięzbrodnią,wykroczeniemprzeciwprawomludzkimiboskim.Swoistymrodzajem
„wzmocnienia"tejpostawybyłaprzetaczającasięwowymczasieprzezEuropępandemiasyfilisu.
OdkrytąwoboziepodNeapolemchorobęuważanopoczątkowozarodzaj„morowegopowietrza",to
znaczyschorzenieroznoszącesięinnąniżpłciowadrogą(napodobieństwodżumyczycholery).Kiedy
jednak,coniebyłotrudne,odkrytowłaściwądrogęzakażeń,zmienionostosunekdosprawseksu.Jego
płatnesłużebnicebyływięcnietylkogrzeszneizbrodnicze,aleteżśmiertelnieniebezpieczne.

Wprowadzonozatemszczególnieostrekarydlaprofesjonalistek.Spadałyoneteżczasemnaniewinne

istoty.Zdarzałosię,żenago,pośródrazówilżenia,wyświecanozmiastaniewiastę,któraprzybyłanatarg
pozakupy.Wynajdywanonowe,częstoszczególnieokrutnesposobykarania.Karywykonywanebyły
publicznie,więc-próczwymierzeniakarysamejdelikwentce–służyłybudowaniunowejmoralności
pośródwidzów.Trzebapamiętać,żewszelkietypyegzekucji,biczowańiudręczeństanowiłyulubioną
rozrywkęludzitamtychczasów.WTuluzie,naprzykład,penalizowanonieszczęsnekobietywsposób
zwanyaccahussade.Takgoopisywaliwspółcześni:

Oskarżonąkobietęprowadzonodoratusza;katwiązałjejręce,nakładałjejczepiecwkształciegłowy

cukruobramowanypiórami,naktórymztyłuwypisanebyłyjejwiny[…]Następnieprzewożonojąna
skalistąwysepkęnarzece.Tamwpychanojądospecjalnieprzygotowanejżelaznejklatkiitrzykrotnie
zanurzanowwodzie.Trzymanojąwwodziedośćdługo,lecznienatyle,bymogłasięutopić.Widowisko
ściągałociekawskichzcałegomiasta.Potymupokorzeniuza-

bieranojądowięzienia,gdziemiałaspędzićresztężycianaciężkichrobotach.

Prostytucjastajesięprzestępstwem.Nowemurodzajowiprzestępstwatowarzysząnowesposoby

wymierzaniakary.WydanaprzezKarolaVw1530rokuNormaireformapolicjisurowozakazuje
procederuprostytuowaniasię.Popierwsze,zabraniawartykule20„kobietompublicznymi
nieuczciwym"noszenia„jedwabiu,złotaiinnychozdobnychsukni",ponieważniemożnaichodróżnićod
uczciwych.Samprocederpodlegakarzewypędzeniazkraju,chłosty,obcięciauszulubpręgierza.

całejEuropiepowstajenowytypzakładówpenitencjarnych–domypoprawydlanierządnic.

WAnglipodczaspanowaniaElżbietyI(która,prawdopodobnie,sama,potajemnie–wzoremMessaliny

–wizytowałalondyńskieburdele)złapananagorącymuczynkuladacznicakaranabyłaogoleniemgłowy,
poczym–musiałatrzymaćwrękachrejestrswych„zbrodni"–obwożonaulicaminawozie.Jejponiżeniu
akompaniowałykrzykiigwizdybalwierzy,którzyurządzalijejkociąmuzykę,tłukącwswojemisy.Jeśli
nierządnicamiałanieszczęściebyćzatrzymanaponownie,wleczonojąulicamizawozem,aprzedbramą
Bridewell(domupoprawy)poddawanochłoście.

Przeciwpracownicompionuusługseksualnychsprzęgłosięwszystko.Izapałkaznodziejów,iwysiłek

jurystów,iplagachorób.MiastoiKościół,policjaimedycy,prawnicyimonarchowie-wszyscyzgodnie
wystąpiliprzeciwtemuprocederowi.Wiernipozostalitylkoklienci.Ponieważpotrzebyseksualnenależą
donajbardziejpodstawowych,toichzaspokajaniejestkoniecznością.Ponieważistniałpopytnateusługi,
musiałateżistniećichpodaż(prawarynkusąnieubłagane).Zwiększyłosięryzyko,trochęskoczyłyceny.
Każdyinnyfachrunąłbypodtakzmasowanymatakiem.Przestałybyistnieć.Prostytucjanie–przetrwała
ciężkieczasy,by-jaktozobaczymy–rozwijaćsiędalej.Najstarszyzawódświataokazałsięnajtrwalszym.

WiekXVI,czasreformacjiikontrreformacji,byłteżokresemwielkiejzmianystosunkuEuropydo

prostytucji:odmoralnejneutralnościdooznaczeniapiętnemgrzechu,odprzyzwoleniado

potępienia,odtolerancjidokary.Pracownicebranżymiłosnejżyjąnapiętnowane.Słowooznaczające

najstarszyzawódświatastajesięobelgą.Itakjestpodziśdzień.

Dopierowlatachosiemdziesiątychnaszegowiekunierządnicepowróciłydokościołów,znajdująctam

oparciewwalceoswojeprawa.Dopierow1949rokuOrganizacjaNarodówZjednoczonychrozpoczęła
kampanię,zobowiązującąwszystkiepaństwadoniekaraniaprostytucji.Adeptkipłatnejsztukimiłosnej
niewielesobiezresztąrobiłyzobłożeniakarami.ParadoksalniejednaktaincjatywaONZuniemożiwiław
latachosiemdziesiątychkaranieopozycjipolitycznejzartykułu:„Ktoczerpiedochodyznieetycznych
źródeł,podlegakarze…".Sprzedajnośćseksualnapomogłazanikaniusprzedajnościpolitycznej.

ROZDZIAŁDZIEWIĄTY

DWORNA,DWORSKA,

NAJDWORNIEJSZA

Europaprzechodziwstrząsy.Wojnyreligijne,rewolucjawAnglii,wojnatrzydziestoletnia,niepodległość

Niderlandów,potopszwecki.Rezultatemtychwstrząsówjestkoncentracjawładzynaniespotykanąskalę.
Niejestważnedlanaszychrozważań,czykoncentracjataprzybierzekształtmonarchiiabsolutnej,czyteż
podążywkierunkukonstytucyjnegowładania,czysprawowanojązboskiegonamaszczenia,czyteżw
systemieprzedstawicielskim-ważnejest,żeowakoncentracjadokonałasięwjednymmiejscu:

wstolicy.Następujecentralizacjawładzynietylkowykonawczej,aleiustawodawczej(jeżeliistnieje)

orazsądowniczej.Rozwijasiębiurokracja.Abyzałatwićjakieśsprawy,trzebaalbostaleprzebywaćprzy
dworze,albopojawićsiętam,gdynależyjeprzeprowadzić.Stołecznepałacepełesąrezydentów,
stołecznegospodyizajazdy-zdrożonychpetentów.Biurokracjamawielewad.Zcałąpewnościąnie
należydonichnadmiernypośpiechwpodejmowaniudecyzji.Wieluinteresantów,czekającnajej
podjęcie,nudzisięiłaknierozrywek.Wytwarzatodlainteresującegonaszawodunadersprzyjającą
koniunkturę.

Takwidząsprawęci,którychinteresujehistoriajakodziejeinstytucji.Odmienniepatrząnasprawę

historycygospodarczy.Widząoniobrazdziejówjakokolejelosówpodmiotówekonomicznych.Ale
równieżzichpunktuwidzeniajesttociekawyokres:

starefortunywaląsięwproch,powstająnowe.Złotoprzechodzizrąkdorąk,wzbogacając

pośredników.Wśródmoralistówpanował(ipanujenadal)swoistyspóroojcostwowprzypadku
prostytucji.Jednitwierdzili,żejestonadzieckiemnędzy.Drudzyupieralisię,

żejestpochodnąnadmiernegoizłegobogactwa.Wydajesię,żeracjęmająobiestrony.Pojawialisię

tacy,którzymielinadmiargrosza,itacy,którzyniemielinicdosprzedania,próczsiebie.

WXVIIiXVIIIwiekupojawilisięijedni,idrudzy.Możnanawetzaryzykowaćtezę,żeczastransformacji,

czasprzyśpieszonegobogaceniaitakiegożpopadaniawnędzę,czasgorączkowegoobiegupieniądza,
czaswielkichmigracji–toczasszczególniesprzyjającynajstarszejprofesji.Takiczasstwarzamożliwości
szybkiegoibezprecedensowegoawansu.Sprzyjazerwaniutradycyjnychwięzi,wrazzktórymizniszczeniu
ulegajątowarzysząceimwartości.

Symbolemtychczasówniechbędątrzypanie,którezaczynałyjakowyrobnicełóżkowe,abykarieręswą

zakończyćwłożukrólewskim.PierwszatoNellGwyn,metresaKarolaII.Urodziłasięwdomupublicznym
wslumsachCoventGarden.Nietakimodfrontu,lecztakim,doktóregowchodziłosięprzezliczne
podwórka.Jakodzieckopodawała„mocniejszenapoje"wprzybytku,wktórympracowałajejmatka.Za
rogiemnaDruryLaneznajdowałsię„King'sTheatre".Angielskiteatrowegoczasubyłotwartyna
niewieścietalenty.NiekonieczniemusiałysięonespełniaćwsłużbieMelpomeny.Większośćjejadeptek
łączyłasłużbęWenerzezpowinnościamiwobectejmuzy,traktującscenęjakomiejsceprezentacjiswych
wdzięków.Większośćsłużyławyłącznieboginimiłości.TrzynastoletniaNellzaczęłatampracęjako
dziewczynasprzedającapomarańcze.Oferowałateżinnefrukta,więcszybkoprzeniosłasięzwidownina

scenę.Osiągapierwszysukcessceniczny–wwiekupiętnastulatzostajekochankąaktora-menadżera
CharlesaHarta.Ztakimiwsparciemmogłazacząćwielkąaktorskąkarierę.Byłaprzecieżwielkiejurody.

Kanonyniewieściejurodywietrzejąwmiaręupływuczasu.Tocowlatachsześćdziesiątychnaszego

wiekuwydawałosięładne,dziśrazipospolitością.Zmieniająsiękryteriaocenytegocoładneitegoco
szpeci.Raz„nosisię"wydatnybiust,kiedyindziejznówmajągotylkobrzydule.Razwmodziesąobfite
kształty,razascetycznaszczupłość.Alenaprawdęwielkaurodasięniestarzeje,jestwieczna.Wystarczy
popatrzećnaobrazzpracownisirPeteraLely,natezmysłowoprzymknięteoczypatrzącezukosaiz
dystansem,nafiglarnieodsłoniętąlewąpierś,naprzekrzywionągłówkę.Lewąrękąpieścibaranka,który
pożeratrzymanyprzezNellGwynwianek(tozapewnescenasymboliczna).Możnateżpowo-

ływaćsięnainnyobraztegomistrza,gdzieNelljestcałkiemnaga,towarzyszyjejamorekopiekującysię

skrawkiemszaty,którywstydliwiezakrywajejłono,takjakbybyłgotowywkażdejchwilijeodsłonić.
Uderzatensam,trochęsmutny,atrochęwyzywającywyrazoczuNell.Jeżelioczysązwierciadłamiduszy,
toduszapannyGwyn,jakasięwnichodbija,jestciężkodoświadczonaichoćnienajweselsza,tojednak
pewnaswego.

Odświadectwpędzlaprzejdźmydoświadectwpióra.OtóżSamuelPepyswdniu23stycznia1667roku

zanotowałwswymdzienniku,żeodwiedziłzakulisamiNell,którawcieliłasiętegowieczoruwCelię,iże
jestonanajpiękniejsządziewczynąświata.Dwamiesiącepóźniejzapisał,żejejurodazniewalagodo
podziwu.MiaławięcpannaNellszczerychadmiratorówscenicznychipozascenicznych.

Dotychostatnichnależał,międzyinnymi,lordBuckhurst,któryzmonopolizowałjejtalentzapensjęstu

funtówrocznie.ZastąpiłgobratKarolerlDorset.Heroldiakrólewskawyżejsytuujeerlaniżprostego
para,więcifinansowywymiarusługposzedłwgórę.Idącdalejtądrogą,doszładostanowiska
królewskiejmetresyzrocznymidochodamiczterechtysięcyfuntówgotówką.Miałateżinnedobra,które
ocenianonastotysięcyfuntów.WtymnaprzykładjejpałacwPaliMaliwartbyłdziesięćtysięcy,a
podobnywWindsorze–dwarazytyle.OstatniesłowaumierającegoKarolaskierowanedobratai
następcybrzmiały:„NiepozwólmyNellygłodować".JakubIIwyznaczyłwięcbraterskiejkochance
dożywotniąpensjęwwysokościtysiącapięciusetfuntówispłaciłwszelkichwierzycieli.(SamJakubmiał
teżcałylegionkochanek,aleniebędącestetą,niepoświęcałnadmiernejuwagiichurodzie.Karol-
wyśmiewającżarliwykatolicyzmJakuba–naigrawałsię,że„jedynąprzyczyną,dlaktórejmetresy
młodszegobratasątakbrzydkie,jestto,żedostajejeodswoichksiężyjakopokutę"

).Należydodać,że

synNelly,Karol,otrzymałtytułksięciaSt.Albamsidałpoczątekrodzinie,któradotejporyzasiadawIzbie
Lordów."KarieraNellGwynmusiałaśnićsięponocachmilionomangielskichdziewcząt.Miałatę
wyższośćnadwszelkimibajkamioKopciuszku,żebyłaażdobólurealna.Rzeczywiście,zpomiotław
podrzędnymburdelustałasięksiężniczką.Ofinansowychwymiarachtejkarieryniechświadczyfakt,że
owestofuntówrocznie,któreoferowałlordBuckhurst,przenosiłojązkategoriiludzidostatniożyjących
dobogatych.Sumy,któredostawałapóźniej,tobyłojużbogactwo

niewyobrażalne.Takiprzykład,takiwzórosobowymiałwiększąmocperswazyjnąniżtysiącekazań

najbardziejżarliwychpurytań-skichkaznodziejów.

Gdybyśmypodjęlipodróżnakontynent,tookazałobysię,żepodrugiejstroniekanałuLaManchedziało

siędośćpodobnie.JeanneBecuurodziłasięzmatkikarczmarkiinieznanegoojca.Jakodzieckoprzybyła
doParyża,gdziejejmatkaprowadziładomjednejzwybijającychsiękurtyzan.MłodziutkaJeannezostała

oddanananaukidoklasztoru.Okazałasięuczennicąpilną,bowiemkonwentyfrancuskiebyłyszkołąnie
tylkomodlitwyczyteologii.Stanowiłyazyldlamłodychpanienekżądnychuciechiucieczkęprzed
niechcianymmałżeństwem.Atmosferawdormito-riachbyłatakgorąca,żeniedałasięgasićwodą
święconą.Nicwięcdziwnego,żepowyjściuzmurówklasztornychJeanneprzybierapseudonim
„Aniołek"izostajekochankąJeanahrabiegoduBarry.Arystokratatenzajmowałsięstręczycielstwemi
dostarczałnajlepszepanienkidlanajlepszegotowarzystwa.Wybóropiekunadokonanyzostałnadzwyczaj
trafnieiotwierałszerokieperspektywy.Tymszersze,żewłaśniezwolniłosięstanowiskokrólewskiej
metresy.PanduBarryzrobiłwszystko,abyjegoprotegowanazajęłatomiejsce.Wtrakcietychusiłowań
wydałJeannezaswegobrata.Sfałszowałjejmetrykęurodzeniaiuczyniłhrabianką.Paradoksemjest,że
tenarystokratycznyrodowódzabrałazesobą„obywatelkaDubarry"nagilotynę.Możenieurodziłasię
arysto-kratką,ale8grudnia1793rokumiałaśmierćtaką,jakąrewolucyjnaFrancjazapewniłaswym
elitom.

Tymczasemzaśnietylkodzieliłazkrólemłoże,aleiwładzę.OnaimarkizadePompadour(też

mieszczka-prawdziwenazwiskoJeanne-AntoinettePoisson)tosymboleFrancjirządzonejprzez
królewskiekochanki.Naczympolegałtenfenomen?Problemdotyczyoczywiściepolitycznej,anie
erotycznejstronyzagadnienia.LudwikXIVuczyniłzeswegopaństwamonarchięabsolutną.Jestjedynym,
niekwestionowanymośrodkiemwadzy.Takawładzawymagaruchuinformacjizdołudogóry,byw
przeciwnymkierunkumogłypopłynąćdecyzjeirozkazy.Twardaetykieta,zbiórnienaruszalnych
zachowań,organizowałacałykrólewskidzień.Odceremonialnegoprzebudzeniapo–równie
ceremonialne–udaniesięnaspoczynekwszystkiezachowaniaigesty,wszystkiesłowabyłyściśle
określone.Królowiniemożnabyłonicpowiedzieć,jeżeliotoniespytał.Niemógłposzerzaćswych
informacji,takbyłszczelnie

zamkniętywsztywnympancerzuetykiety.WięckiedyJegoMajestatmiałczerpaćinformacjepotrzebne

dorządzenia?Wtedy,kiedywyłamywałsięzkrólewskiegoceremoniału–wramionachswejkochanki.
Damyteoddawałymonarszesiebie,alenietylko.Dawałymutakżeinformacje.Przekazywanie
informacji,napodstawiektórychpodejmujesiędecyzje,oznaczazaśwładzę.Itotakszeroką,jak
absolutnabyłamonarchia.

Aniebyłobardziejabsolutnejmonarchii(jeżeliabsolutyzmmożnastopniować)odcesarstwa

rosyjskiego.Nigdziewładzamonarchyniebyławiększa,nigdzielospoddanychniebyłbardziejpodły.A
tamwłaśnie,nadNewą,19lutego(lmarcanowegostylu)1712rokuwIsakiewskimSoborzeodbyłsię
ślubcaraPiotraIzKatarzynąAleksiejewnąMichajłową.Ucztaweselnatrwałaosiemgodzin,później–
pięciogodzinnetańce.ŻyłacoprawdapierwszażonaPiotra,alektobysięprzejmowałtakimi
drobiazgami.Cesarzowa,którapośmierciPiotramiałapanowaćjakoKatarzynaI,naprawdęnazywałasię
inaczej.NaimięmiałaMarta,nanazwiskozaśSkawrońska(towedlejednejzwersji,wedleinnych–
Weso-łowskalubWasilewska).Byłacórkąlitewskiegochłopa,aprzyszwedzkimwojskupełniłasłużbę
markietanki.Byłyto–przypomnijmy–takieniewiasty,któredostarczaływojskuobsługierotycznej,
kulinarnejimedycznej.Byłyonetaksamonaturalnączęściątaborów,jakzapasyfurażuczyamunicji.Z
tymitaboramiMartadostałasiędorosyjskiejniewolinasamympoczątkuwojnypomocnej.Wyłowiłją
carskifaworytMienszykow,lustrujączdobycz.PóźniejpadłonaniąokosamegoPiotra.KarieraMarty
byłanajbardziejbłyskotliwa,aonasamazaszłanajdalej.Niedośćżetrafiładocesarskiegołóżka,to
jeszczeinacesarskitron.Zasiadłananimnietylkojakotowarzyszkamonarchy,aleteżjakoudzielnai
samodzielnamonarchini.

Tetrzyimionakrólewskichladacznic–Nell,JeanneiMarta-tosymboleperspektyw,jakieotwierał

zawódkurtyzany.Cóżztego,żeniewszystkiejegoadeptkidoszłytam,dokądżyciowaścieżka
doprowadziłatetrzyniewiasty;niepowstrzymałotosetektysięcynaśladowczyńodpodejmowaniaprób.
Przecieżaniszkolnaławka,aniklasztornyklęczniknieoferowałykobiecietakichmożliwościkariery,jakimi
mogłosłużyćłóżko.Niejednapanienkaodwiedziłakrólewskiełoże(AugustIISasmiałniezłeosiągnięcia
wtejdziedzinie),niejednazapobytwinnymłożuotrzymałakrólewskązapłatę–aletetrzyniechsłużąza
symbol.

ROZDZIAŁDZIESIĄTY

STRATYFIKACJAISPECJALIZACJA

Jestswoistymparadoksem,żeprzedmężczyznami–jeśliniemieliszczęściabyćwysokiegourodzenia–

droganaszczytywładzybyłazamknięta.Niktniemógłnistądnizowądzostaćkrólem.Dopieroczasy
rewolucjidałymężczyznomtakąszansę.PrzedadeptkamiAfrodytydrogaowastałajednakotworem–
przykłademNell,JeanneiMarta.MiędzykrólewskądziwkąajejumierającąwszpitaluŚwiętegoŁazarza
wysłużonąkoleżanką-emerytkąistniałowielebytówpośrednich.Takjakmiędzymonarchąaostatnimz
jegopoddanychmożnabyłonaliczyćwieleludzi,którychsumatworzyłaspołeczeństwo.JestwXVII
wiekuogromnapodaż,jestiwielkipopyt.Rynekseksuspecjalizujesięistratyfikuje.Ztegowłaśnie
okresupochodząpierwszewzmiankiodziecięcychburdelachwAnglii.Oferowanotambogatejklienteli
(pedofiliauchodziłazakaprys,anakaprysystaćbogatych)dziewczynkiodlatsiedmiudoczternastu.
Dziecitewtymceluporywanoalbokupowano.

Abymożnabyłozapewnićusługierotyczne,musiały

istniećwyspecjalizowaneplacówki.

Znawcyarchitekturyiplanowaniabudynkówpowiadają,żenaostatecznywyglądgmachuwpływajątrzy

czynniki.Popierwsze,względyestetyczne–tepodporządkowanesąaktualniepanującymmodom.Po
drugie,względymateriałowe–budowlamusisprostaćwymogombudulca(innestawiadrewno,inne–
kamień,ajeszczeinnecegła,zupełnieodmiennezaśstalczybeton).Potrzecienatomiast,adlanas
najważniejsze,funkcja,jakągmachmapełnić.Różnezadaniawymagająodmiennejorganizacji
przestrzeni.Ina-

czejwyglądadommieszkalny,inaczejboży,jeszczeinaczejpubliczny.Jakwięcwyglądałytegorodzaju

przybytkiwXVIIwieku?

Tedlabogatszejklientelimiałykształtwielkichzajazdów.Sieńbyłanaprzestrzałidośćobszerna,że

powozymogłytamzajechać,aichpasażerowiedyskretnieopuścićśrodeklokomocji.Ciekawychtakiego
rozwiązaniakomunikacyjnegoodsyłamynalubelskąstarówkę.Wejściemusiałobyćwięcdyskretne–tym
sięlupanarówczesnyróżniłodrzymskiegoiwspółczesnego,żeunikałkrzykliwejreklamy.Sklepionasień
wiodłanaobszernydziedziniecotoczonyprzezsalerecepcyjne,gdziemieściłysię,międzyinnymi,
odpowiednikinaszychrestauracjiczybarów.Nawysokościpierwszejkondygnacjidziedziniecotaczała
galeria,zktórejmożnabyłowejśćdopokojówdziewcząt.Znajdowałosiętamteżzazwyczajparę
apartamentów,składającychsięzkilkupomieszczeń.Teużytkowalibogacistaliklienci,którzynaswój
sposóbżenilirozrywkęzinteresem.Przyjmowalioniswoichwłasnychklientów(nieprzestającbyć
klientami)izałatwialiwłasnesprawyzawodowenieruszającsięzmiejscarozrywki.Chcielibyśmyzwrócić
uwagęnaważnyfakt:zamtuzstajesięmiejscemprowadzeniainteresów.Wświecie,wktórymrządzi
pieniądz,każdyczasjestdobry,bypomnażaćmajątek,zawieraćtransakcje,zdobywaćinformacje.Staje
siętenprzybytekośrodkiemżyciagospodarczegoitowarzyskiego.Wświecierządzonymprzezmężczyzn
todobremiejscedoomawianiaizałatwianiaróżnychspraw.Chodzituteżosprawyniezwiązanezesferą
erotyki.Burdel(wjęzykupotocznymsynonimbrakuporządku)stwarzamiłąatmosferębraku
skrępowaniaitowarzyskiegoluzu.Możnatuzawieraćnoweznajomości,zadzierz-gaćprzyjaźnie.Jestto
neutralnygrunt,gdziepojawićsięmożekażdy(wprzeciwieństwiedoekskluzywnegosalonu).Zdrugiej
strony,poziomprzybytkuwiążesięzpewnymiwymaganiamifinansowymi,ograniczającprzezto
społecznyobszarbywalców.Jesttomiejsceniekrępującewpodwójnymznaczeniutegosłowa:

niekrępujeprzezzbytrygorystycznydobórgościinietworzyskrępowaniaprzeznadmierne

przemieszaniesferspołecznych.

Warchitekturzetegorodzajuzakładówpojawiasiępewnaprawidłowość.Następujepodział:góra-dół.

Górasłużyrealizacjipotrzeberotycznych.Będątowięcpracownieprofesjonalistek,stosunkowonieduże
pomieszczenia,gdziepodstawowymsprzętemjestłóżko.Nadolemieszcząsięsalerecepcyjne,można
tamdokonaćwyboruobsługi,możnateżwypocząćpowszystkim.Komu

przyjdzieochota,możesiępokrzepićnaduchuinaciele.Alkoholpomagapokonaćnieśmiałość,wpływa

tonizującoirozładowujestresy.Działateżpodniecająco,wkońcuopiekujesięnimorgias-tycznybożek–
Dionizos.Możeteż,zmąciwszyniecospojrzenie,wygładzićurodępartnerki.Pokarmynietylko
dostarczałyniezbędnychdożyciakalorii,nietylkocieszyłypodniebieniasmakoszy,lecztakżemiały
właściwościpodniecające.Satyraangielskaz1614rokuwymieniatakieotoafrodyzjaki:

Langusta–całaodmasełkatłusta,Karczoch,tuk,sardela,pieczonakartofela,Jagnię–auszpikiem

zmyślnieprzybierane,Cotowróblowekościsąwygotowane.Kiedytewszystkiezawiodąciebiespecyfiki,
Weź,couczoneprzedająmedyki,Leczniesamo!SłodkiikandyzowanyOwocdodaj,marmeladoraz
marcepany.WinemzmieszanymzcukremajajcamiZapićtotrzeba,jeślimambyćszczery,Bomuszkatel,
alikant–totrunkiWenery.

Czytodziałało?Głównienawyobraźnię.Atojużpołowasukcesu.Przykłademniechbędąpieczone

kartofle,którewXVIIwiekuuchodziłyzanieladaprzysmak.Rzadkispecjałnaspecjalneokazje.Kiedyw
wiekuXIXziemniakistałysiępodstawąeuropejskiejdiety,oichpodniecającychwłaściwościachjakoś
zapomniano.Niewszędzienastolewidziałosiętakiesmakołyki.Różnybyłpoziomzakładów,takjak
różnaodwiedzałajepubliczność.Wjednychścianyzdobiłkararyjskimarmur,winnychpleśńigrzyb.W
jednychświatłomigotliwierozszczepiałosięwkryształach,win-nnychtonęłownawarstwieniachsadzy.
Jednakpodziałgóra-dółbyłcharakterystycznydlawszystkichzakładów.Wśredniowieczukościołystały
sięnietylkodomamibożymi,aleteżdomamiwiernych.OdXVIIwiekuburdelestająsięnietylkodomami
rozpusty,aleidomamiklientów.Domamiżyjącymiwłasnymżyciem.

DomypubliczneniesątakcharakterystycznedlaseksbiznesuXVIIiXVIIIwieku,jakstanąsięwwieku

XIX.Niekonieczniemusząmiećtakwyspecjalizowanąbudowęitakiwłaśniekształt.Wowychpełnych
libertyńskichzachowańczasachniewieleróżniłsiędompublicznyodnajlepszychdomów.Niechto
zilustrujenastępującahistoria:

Otóżwroku1766przybyładoParyżaniejakapanid'0ppy,żonapewnegodygnitarzasądowegozDouai.

ZabiegałusilnieojejwzględypewienkawalerŚw.Ludwika;pozawarciuznajomościzaprowadziłją
któregoświeczorunaprzyjęciedopewnej–jakpowiadał–hrabiny.Dombyłwspaniały,przyjęcie
wytworne,choćzachowaniegościtrochęmożezaswobodne,aleprzecieżnajświetniejszetowarzystwa
pozwalałysobieówcześnienadalekoposuniętąfry-wolność–więcpanid'0ppyzcałymspokojemwzięła
udziałwzabawie.Zaprzyjaźniłasięnawetz„hrabiną"iodtądbywaławjejdomuczęstymgościem.
Zabawywdomu„hrabiny"okazałysięarcypikantnymiorgiamizudziałemwielupięknychpańi
eleganckichkawalerów;panid'0ppyuczestniczyławnichzrozkosząisatysfakcją,uszczęśliwiona,że
trafiławreszciedoekskluzywnegosalonu,gdziewytwornetowarzystwobeztroskosiębawiło.Faktto
wielceznamienny,żewyuzdanycharakterorgiibynajmniejniezastanowiłzacnejprowincjuszki;byłyto
przecieżpraktykitakczęstospotykaneiuprawianewnajświetniejszychsalonach.Trwałotowiele

miesięcy.Naglepaniąd'0ppywstrząsnęławiadomość,żetkwiławokropnymbłędzie:brałaudziałw
pospolitychorgiachwlupanarze,aniewzabawachdobranegotowarzystwa!15kwietnia1768roku
zostałazatrzymanaprzypadkiemprzezpolicjęidopieroodstróżówporządkupublicznegodowiedziała
się,iżnawiedzałasystematycznieosławionąmadameGourdan!

ŻycieerotyczneParyżatętniłomocno.Znamyjedośćdobrzedziękipewnemufunkcjonariuszowipolicji.

NazywałsięonLouisMarais,wlatach1757-1778miałzaśzazadanieśledzićobyczajoweskandale,
nadzorowałmiejscarozpusty,badałprzygodyróżnychkawalerów,konkietyróżnychdam.Zwszystkiego
sumiennyteninspektorpolicyjnysporządzałraporty,awlibertyńskiejstolicybyłoczymczernićpapier.
RaportytrafiałynabiurkoAntoniegoGabrieladeSartine,szefafrancuskiejpolicji,atenprzekazywałje
LudwikowiXV.Dobrotliwymonarchabardzosiębowieminteresowałżyciemswychpoddanych,ażyciem
erotycznymwszczególności.Kiedywładcalubujesięwplotkach,policjamapełneręceroboty.
Przywołajmyustaleniapanainspektora:

13lipca1794.PanmarkizdeGersay,zamieszkaływmałymhoteliku„PodksięciemKondeuszem",wziął

sobiewłaśniedziewczynkęnazwiskiemJeanneTestar,lat13,urodzonąwParyżu.Matkajejiojciecżyjąi
sąrzemieślnikami.Będziejużzrok,jakdziewczynatazostałazdeprawowanaprzezniejakiegoPeyre'a,
chłopakazwarsztatówciesielskichwGros-Caillou.Jestdośćdużanaswójwiekizapowiadasięnarównie
ładnąjakjejdwiesiostry,któresąwświecieprawieodtrzechlat.

Jejmatkabardziejsłużyłazastręczycielkę,niżstawaławobroniecnoty(byłabytowalkaoprzegraną

sprawę,botęwygrałcieślaPeyre).WtymduchunależyrozumiećwyprawęmatkiTestardomarkiza.
Poszłabowiem…

…naulicędesCordeliers,gdziewumeblowanychpokojachmarkizdeGersayumieściłjejnajmłodszą

córkę;podniosłatamstrasznąwrzawę,wykrzykującoswojejcnocie,oczywiściepototylko,aby
wyciągnąćtrochępieniędzy.Markizuwolniłsięodniej,dającjejparętalarówiobiecującwięcejzajakiś
czas.Cododziewczynytorozpocząłodwsadzeniajejdokąpieli,abyjądomyćiobejrzeć:kazałjejkupić
przyzwoitąwyprawęizaangażowałdlaniejnauczycielaczytaniaipisaniaorazmetraśpiewuitańca…

WraporciepanaMaraisuderzakilkaznamiennychrysów.Popierwsze,zdumiewawczesnywiekinicjacji

panienekzestanutrzeciego.Znanynamjużpolicjantskrzętnienotowałmomentrozpoczęciażycia
płciowego(deboucheral'age),jakteżkondycjęspołecznąrodziców.Na45swoistychcuriculumvitae,
szczegółybiograficznezawiera29.Ztejliczbysiedemdziewczątodbyłoinicjacjęseksualnąwpiętnastej
wiośnieżycia,sześćmającrokwięcej,jednawwiekulatsiedemnastu,trzydochowałycnotędo
dzisiejszejpełnoletności,jednejzaśudałosiejąstracićrokpóźniej.Wwiekulatczternastunatomiastswe
prymicjeodprawiłopięćdziewcząt;trzytrzynastoletnie,jednadwunastolatkaidwiewwiekulat
jedenastu.JerzyŁojekprzytacza–zainspektoremMarais–takieotoprzykłady:

FrancoiseBrar,córkachirurgawzamkukrólewskimwVer-net–pierwszymjejkochankiembyłksiądz

Meusnier,kanonik

katedryLeMans,któryprzysposobiłjądopraktyklibertyń-skich,gdymiałalatpiętnaście;

MarieViot,córkaszewcazParyża–wwiekucztematulatdostałasięwręceurzędnikaadministracji

miejskiej;

Marie-AnneChevillon,córkamłynarzazBrie-Conte-Ro-bert–gdymiałalattrzynaście,skusiłjądo

kontaktówseksualnychpewienbogatykupiecwinzokolicy;

MarieBoujard,córkamieszczankiparyskiejnieokreślonejbliżejprofesji–wwiekuczternastulatzostała

oddanaprzezmatkęzawodowejstręczycielce,którasprzedałająmarkizowideBaudole,podobno
wielkiemuamatorowioddzie-wiczania;

SusanneDelile,córkarzeźnikazMetzu–gdymiałalatszesnaście,oddanazostałaprzezojcaksięciude

Montmo-rency;

Marie-CatherineGuerinau,którejojciecnieżyłodlat,amatkabyłazamężnazpewnym„człowiekiem

interesów"-straciładziewictwowwiekupiętnastulatzmetremtańca,którymiałuczyćjąelegancjii
dobrychmanier;

ToinetteVallee,córkamistrzasztukateriiwsłużbiekrólaStanisławaLeszczyńskiegowNancy–wwieku

szesnatulatoddałasięsamaksięciudeChimayza10ludwików;

MadeleineOueru,córkasiodlarza–mającjedenaścielat,uciekłaizamieszkałazpewnymoficerem

gwardiiszwajcarskiej;

NiejakaSabatiny,nieślubnacórkapewnegooficerairlandzkiegowsłużbiefrancuskiejimarkietanki

zamężnejzasierżantemgwardiiszwajcarskiej–wwiekutrzynastulatoddanazostała„dodyspozycji"
pułkownikowi,dowódcyszwajcarskiegoregimentu;

MarieCrousol,córkadyrektoramanufakturytabacznejwMarsylii–pośmierciojca,gdymiała

piętnaścielat;znanastręczycielkaparyskamadameLaVarennewymogłanamatce,byza25ludwików
oddałająwręcehrabiegodelaTourd'Auvergne;

RosęPemay,córkaperukarzazDijon–uwiedzionazostaławwiekuczternastulatprzezpewnego

adwokatazparlamentuBourgogne;

ElisabethNormand,córkaparyskiegomurarza–mająclat

trzynaściezostałaoddananaedukacjęlibertyńskąpewnemuintendentowiwsłużbiepanide

Pompadour,któryzajejdziewictwodałmatce12ludwików…

Cytowaćmożnabywnieskończoność.Każdaztychnotacjizawierawsobiehistorię,któramogłabysię

staćkanwąpowieści.

Powtórezaś,przypadekpanienkiJeanneTeslarpokazuje,jakimawansembyłdlatejmałejzwiązekz

panemdeGersay.Awansemnietylkoekonomicznym,aleikulturowym(arystokratawynająłnauczycieli
śpiewuitańca,atakżepisania).Próczedukacjierotycznej,którazdziewiczejJoannęmiałauczynić
oddającąsięzapieniądzeutrzymankę,tainnaedukacjapoprowadziłajądrogąodanalfabetyzmuku
ludziomoświeconym.Wykształcenieidobremanierypodnosiływartośćuczennicynarynkuerotycznym.
Godzisięteżzauważyć,żebyłtodlapannyTeslarawanscywilizacyjnywnajogólniejszymznaczeniutego
słowa.Nawetzsensiehigienicznym–bowiempanmarkiz(wswoimdobrzepojętyminteresie)raczył
panienkędomyć.

Nicwięcdziwnego,żerodziceżyczliwiepatrzylinakarieryswoichdzieci,choćdziśnieuznalibyśmytego

zakarierę.Wdziękiwdziękiuważanebyłyzakapitał,którynależykorzystnieulokować,itopośpiesznie,
byinflacja,jakąniesieczas,nieuszczupliłagozbytnio.Łączyłosiętozogólnąwizjąspołeczeństwa.
Rządziłanimbowiemnierówność,aci,którzysytuowalisięniżej,bylipowołani,abysłużyćtym,których
opatrznośćpostawiławyżej.Służyćwszystkiminakażdysposób.Wykorzystywanieerotycznemieściłosię
więcwspołecznychkonwencjachowegoczasu.Byłodrogąawansujednocześniewwymiarze
ekonomicznym,jakcywilizacyjnym.Nicdziwnego,żetądrogąpodążałotyledziewcząttrzeciegostanu.
Stanerotycznejekscytacjimógłwięcbyćwosiemnastowie-cznymParyżustanempermanentnym.

Szczególniechętnebyłyaktoreczki,takżeniekiedymieszanodwazawody,dwamiejscapracy:scenęi

łóżko.Możedlategożetraktowałyscenęjakomiejsceprezentacji(dziśpowiedzielibyśmy:

promocji)swychwdzięków.Wroku1772jedenzdziennikarzynotował:

Niedługoodbędziesięwoperzeprocesbardzospecjalnegorodzaju.NiejakapannaLaGuerre,

chórzystka,zostaławczasiepróbyprzychwyconainflagrantiwjednejzlóż.Wogóle

próbywoperzesąbardzorozkosznedlaamatorów,gdyżwszystkojesttamwówczaswzamieszaniu,

wejściasąotwarteipanujeuroczaswoboda.Szczęśliwcem,któregozaskoczonozniąrazemwmiłosnej
ekstazie,byłprezydentdeMeslayzIzbyObrachunkowej.Należysięzdecydować,jakirodzajkarynależy
siętejaktorce.Dyrektorgeneralny,panRebel,oddawnadoświadczonywstosowaniukodeksu
lirycznego,mauczestniczyćwrozprawierazemzdyrektoramiposzczególnychdziałów.

Niewiemy,jakakaraspadłanapannęLaGuerre.Wiemynatomiast,żerozgłoszwiązanyzeskandalem

pomógłskromnejchórzystcewbłyskotliwejkarierze.Wtrzylatapóźniejjestjużjednązgwiazdopery,
grywagłówneroleicieszysięuczuciamiwielbicieli.Uczuciatemająniebagatelnywymiarmaterialny.
KsiążędeBouillon,któregokochankązostała,wydałnaniązawrotnąsumęośmiusettysięcyliwrów.Ai
takwwiernościniewytrwała.Cóż,alaguerrecommealaguerre.

Niewszystkieartystkimogłyjednakliczyćnatakiedochodyipoprzestaćnatylkojednymsponsorze.

NiezmordowanyinspektorMaraisprzedstawianamtakiotoprzypadek:

15lutego1765:PannaFavier,byłafigurantkaopery,maobecnietrzechkochanków,którzyjąnieźle

opłacają.PanDurand,plenipotentzmarłegoarcybiskupazCambrai,dajejej15ludwikówmiesięcznie,
panToquiny,którypowiadasiębankierem,dajejejdokładnie20;apandeSully,muszkieter,10
ludwików,nieliczącprezentów,któreotrzymujezresztąodwszystkichtrzech.Cojednakjestwtym
najdziwniejsze,tofakt,żeżyjąwszyscywdoskonałejzgodzie.Cowieczórspotykająsięwteatrzei
ustalają,któryznichzostaniezniąnanoc.PannaFavierniewieoichporozumieniuimająwieleuciechy
obserwującjejwysiłki,abykolejnokażdegoznichoszukać.

Wartozwrócićuwagęnapewienaspektpsychologicznejnatury,który-jaksięwydaje–umykał

zazwyczajhistorykomrewolucjiiruchówoporu.Tymaspektemjestzazdrość.Wibrującawściekłość
sankiulotówśpiewającychQaimzrodziłasięzapewnezpozbawieniaichprawekonomicznychi
politycznych.Niemożnawyklu

czyćjednaksytuacji,żeparuznichodmówionoprawdowdziękówjakiejśpani,bozaopiekowałsięnią

któryśzarystokratów.Sądzączraportówpanainspektora,liczbaichmusiałabyćwcalepokaźna.A
zazdrośćbywamotywacjąsilniejsząniżdeprywacjapolityczna.Możezresztąmonarchapolecił
sporządzaćteraportywprzeczuciu,żejesttowielkapolitycznasiła.Czekaonanaswegopiewcęi
badacza.

PowróćmyjednakdoParyża,wktórymBastyliajeszczenieupadła,idoprzypadkupannyTeslar.Otóżjej

matkapełniłafunkcję,która–wrazzewspomnianymwyżejzawodemsutenera-pretendujedonazwy:
„drugiegonajstarszegozawoduświata",funkcjękuplerki,stręczycielki(weFrancjimówiono:lamaquerel-
le).Jestonazwiązanaznajstarszymzawodem,pochodnaodeńisłużebnawobecniego.Tojesttrzecia
sprawa,naktórąwartozwrócićuwagęprzyokazjicytowanegoraportu.Istniejeprawidłowość,żejeżeli
rynekosiągapewnąwielkość,toniemożliwysięstajebezpośrednikontaktnabywcyizbywającego.Aby
doniegodoszło,musipojawićsiępośrednik.Wtymprzypadkuprzezjegoręceprzechodzązłotoiciała.
Narynkuzjednejstronyznalazłysięproduktykrólewskiejmennicy,zdrugiejzaśuroda,temperament,
umiejętnościseksualneczydziewictwo.Toostatniebyłowszczególnejcenienietylkowskutek
wyrafinowaniaiperwersyjnychprzyjemnościczerpanychzfaktudefloracjiiświadomościpierw-szeńtwa,
alejakoswoistezabezpieczenieprzeciwweneryczne.Cena(jaksiędowiadujemyzraportów)niemusiała
byćwygórowana:

7listopada1760.PannaJeanne-LouiseFerriere,lat18,urodzonawParyżu,wysoka,dobrze

zbudowana,blondynkaobardzoładnejfigurze,jestcórkąpewnegoszewcazulicydesBlancs-Manteaux.
PrzedrokiemzostaławciągniętawrozpustęprzezniejakiegopanadeCourvoisis,oficeraregimentu
saskiego,atozawiedząswegoojca,pijaka,któryotrzymałzaniąpółludwika,którątocenęówoficer
zapłaciłzaprawodojejpierwszychwzględów…

DziewictwopannyFerrierezostałozbyteniżejceny(nałógojcatłumaczyokazyjnośćtejoferty),bowiem

jużporokubyłakochankąpewnegobankierazpensjąstupięćdziesięciuliwrówmiesięcznie.

Rynekbył

obszerny,„obroty"znaczne,nicwięcdziwnego,żelesmaquerellesnienarzekałyaninabrakzajęcia,ani
naniskiedochody.DonajbardziejznanychnależałamadameLa

Varenne(wspomnianawyżej),októrejtakraportowałnaszniestrudzonypolicjant:

lmarca1760.PannaCassout,lat15,urodzonawParyżu,jestcórkąchirurgaiakuszerki;ojciecjejumarł

przedparulaty,amatkawyszłazamążzasierżantagwardii,któryrównieżzmarłniedawnoipozostawił
jeobiewwielkichkłopotach,obciążonedługamiipretensjamiwierzycieli,dotegostopnia,żew
początkachzeszłegomiesiącazaczętojużlicytowaćimmeble.Wtychwszystkichnieszczęściach
dziewczynazdecydowałasięposzukaćLaVarenne,októrejsłyszała,iżznawieluwspaniałomyślnych
panów.LaVarenne,jakzawszeuczynnaizainteresowana,obiecałajejrozejrzećsięiwsamejrzeczy
dwudziestegoubiegłegomiesiącarozmawiałaotejpanniezkawaleremDuBęcdeLievre,Bretończykiem
zpochodzenia,któryprzedtrzemaczyczteremalatywróciłzIndii,aostatniowystąpiłzarmiiimieszka
przyulicyDauphi-ne,whoteluLondyńskim;mówiąonim,żejestbardzobogaty.Opowiadałamucudao
tejdziewczynie;rzeczywiście,jestonadużanaswójwiek,dobrzezbudowana,brunetkaoładnejfigurze,
miłymiuduchowionymspojrzeniu,dużejpowściągliwościwmanierach;wogólezdajesiębyćdobrze
wychowana.TenopisdotegostopniapodnieciłpanaDuBęcdeLievre,iżzażądałodLaVarenne,abymu
jąnatychmiastprzyprowadziła.LaVarennepobiegłanaposzukiwania,dziewczynaprzyszła,akawalerpo
godzinierozmowyzapaliłsiędoniejszaleńcząnamiętnością.Zaproponowałjejdwanaścieludwikówna
miesiąc,nieliczącprezentów,noizostałprzyjęty.LaVarenneotrzymałasześćludwikówzapośrednictwo.

Kawalerwinienbyćbardzozadowolony,żematakurocząkochankę,któraobdarzyłagoswymi
pierwszymiłaskami.

Postaćrajfurki,stręczycielki,kuplerkipojawiasiębardzoczęstonakartachliteratury.Stworzonyzostał

nawettyppowieściowyczarnejbohaterki,którasprowadzaniewinnedziewczątkazdrogicnoty.
Najczęściejprzedstawianajestjakoniewiastastaraizgryźliwa,podstępniemszczącasięnaniewinnych
panienkach.Obraztoniedokońcaprawdziwy,boipanienkiniezawszebyłyniewinne,inadrodzecnoty
niekwapiłysiępozostawać.Lamaque-

rellesłużyłapośrednictwem,aprzytakiejpodażymiaławięcejkłopotówzkorzystnymzbytemniżz

poszukiwaniemchętnychdo„upadku".Takijednakjużlospośredników,żenaichgłowyspadajągromy.
Dziśwtakimpołożeniusąagenci,którzydostająpogłowiezarównoodaktora,któregoreprezentują,jak
iodproducenta.Bowiemosiemnastowiecznerajfurkiprowadziłydziałalnośćagencyjną.Działałyjako
agencjetowarzyskie,aczasemnawetmatrymonialne.Bywałobowiem,żedorabiałyjakoswatki.W
każdymrazieosobywrodzajuLaVarenneczywspomnianejGourdanposłużyłydoskonstruowania
czarnejpowieściowejclichć.

PodrugiejstronieKanałurównieżtętniłożycie.Wokolicachparlamentudziałałytrzyprzybytkipanny

Fawkland.Pierwszy,zwany„ŚwiątyniaAurory",specjalizowałsięwmłodocianychpanienkach(wwieku
odjedenastegodoszesnastegorokużycia).Zapewnedlategopatronowałamuboginiwschodu,budzenia
sięizarannegoświatła.Drugi(doktóregopracownicez„Aurory"przechodziłypoodbyciunowicjatu)był
poświęconyboginirozkwitu-Florze(pamiętamy,żewRzymieboginitacieszyłasięszczególnymi
względami).Trzeci–„ŚwiątyniaOsobliwości"–obliczonybyłnazaspokajanieszczególnychpraktyk,
specjalnychzamówieńiwyrafinowanychgustów.Gośćmitychtrzechświątyń:„Aurory",„Flory"i
„Osobliwości"byliwielcybrytyjskiejhistoriiitwórcypotęgibrytyjskiejnamorzu:lordowieCornwalisi
Bolingbroke,HamiltoniBuckingham.Przybytkite,prócznapięćwłaściwychtegotypuprzybytkom,żyły
wielkimipodbojami,dymemmorskichbitewinowymiodkryciami.ItakwprzybytkupaniHayesodbyła
sięwroku1770(zudziałemczłonkówParlamentu)orgiaupamiętniającaodkryciaCooka,podczasktórej
erotycznezabawywystylizowanonawzórtahitański.Brytaniakrólowałanadmorzaminawetw
londyńskichburdelach.

Ztegożroku,zniedzieli9stycznia(wniedzielęruchbywałwiększy)zachowałsięcennikzzakładupani

Hayes:

MłodadziewczynadlaradnegomiejskiegoDrybones.NellyBlossom,około19lat,niemiałanikogood

czterechdni,ajestdziewicą–20gwinei;

Dziewczynadziewiętanstoletnia,niestarsza,dlabaronaHarryFlagellum.NellHardyzBowStreet,Bat

FlourishzBamersStreetlubteżpannaBirchzChapelStreet–10gwinei;

PięknadziewczynadlalordaSpaan.CzarnaMollzHedgeLane,onajestbardzosilna–5gwinei;

DlapułkownikaTearall,grzecznakobiecina,służącapannyMitchell,któradopierocoprzybyłazewsii

jeszczenieotarłasięowielkiświat–10gwinei;

DladoktoraFrettext,pogodzinachbadań,młodaosóbkaojasnejskórzeimiękkichdłoniach.Poiły

ZwinnarączkazOksfordulubJennySzybkałapkazMayfair–2gwinee;

LadyLoveit,którawłaśniepowróciłazwódwBathiktórajestrozczarowanazwiązkiemzlordemAlto,

chceczegoślepszegoibyćdobrzeobsłużonądzisiejszegowieczora.KapitanOThunderlubSawney
Rawbone–50gwinei;

DlaJegoEkscelencjihrabiegoAltoszykownakobietkatylkonagodzinę.PannaSmirk,któraprzybyłaz

Dunkierki,lubpannaGracefulzPaddington–10gwinei;

DlalordaPyebald,abyzagraćwpikietęidotitullationemammarumitakdalej,aleniedlainnychcelów,

pannaTedrillezChelsea–5gwinei.

Ofertabyłazróżnicowana–cośdlapanówidlapań-uwzględniającazarównogustaodbiorców,jakich

możliwościpłatnicze.Byłyteżzakładyowąskiejspecjalizacji.PaniBerkleyprowadziłaplacówkęoprofilu
flagelancyjnymidorobiłasięnatymprocederzedziesięciutysięcyfuntówwciąguośmiulat.Najbardziej
jednaksławnym(lubosławionym)przybytkiembyłatainstytucja,którąpaniColetprowadziławCovent
Gardenod1766roku.ZakładtenbyłłaskawnawiedzaćsamkrólJerzyIV.ObokJegoKrólewskiej
Wysokościwśródatrakcjiznajdowałasiętammaszyna,któramogławybatożyćczterdzieściosóbnaraz.

Naszparyskipolicyjnyznajomy,królewskiinformator,badałraczejto,codziałosięwświatłachsalonów,

warystokratycznychalkowach,wmurachszacownychbudowli.Aprzecieżpozamurami,wcieniuarkad,
wmrokunocykwitłojakżeburzliweżycie.JegokronikarzemzostałNicolasEdmeRestifdelaBretonne.
TensamouklubiłwłóczyćsięwieczoramipoParyżuibrałudziałwtętniącymnocnymżyciutysięcy
obywatelimiasta.Restifmiałtęwyższość,żewszystko,cowidział,spisywałnapapierze,podczasgdyinni
tylkowswojejpamięci.Onizabraliswewspomnieniadogrobu,książkiRestifamożemyzaśczytaćdzisiaji
wjegotowarzys

twiepoznawaćdawnonieistniejącyParyż.Aotopróbkajegoprozy:

Nierazwidywałem,jakprowadzononieszczęsneistotydowięzieniaśw.Marcina.Którejśnocywybrałem

siędodzielnicySaint-Honore.Byłemzaskoczony,żeniespotkałemżadnejznich.Poszedłemdalej.
Zauważyłemwtedydwóchalbotrzechnędznychosobników,którychnazywająszpiclami.Tooniostrzegali
jedne,uspokajalidrugie,awszystkiedziewczyny,wietrzącpodstęp,uciekłycotchuwbardziejodległe
dzielnice.Niemiałemczasu,żebypójśćzanimi,alewiemjużteraz,żeprawiekażdaztychbiedaczek
wynajmujegdzieśpokój,wktórymsypia.Tylkonowicjuszkibyłynajbardziejzagrożone,te,któreżyływ
najskrajniejszejnędzy.Gdysiętakrozglądałem,zobaczyłemciżbę:byłotodziesięćmłodychdziewczyni
czterystarekobietypodeskortąpieszejstraży.Młoderozpaczały,byływdezabilu.[…]Kiedyusłyszano,co
mówiłem,starszaubranawatłasykrzyknęła:„TodlategożeniedałamMaretowitego,czegochciał,oto
dlaczegoznalazłamsiętu,gdziejestem.Alemamprotekcje!"„Tymgorzej–odpowiedziałem–bosąto
szczególneprotekcje.Winnapanimiećtakieprotekcjeswegorządu,którezmieniłybyzłestronypani
profesji"."

Wcytowanymfragmenciewartozwrócićuwagęnaparęszczegółów.Napełennaturalizmuidynamiki

obrazobławynaprofesjonalistkiparyskiegobruku.Rzeczdziejesięw1768roku,alebędziesię
powtarzaćjeszczeprzezlatdwieście.Naznakomiciezobrazowanyrodzajwięzi,któryłączypanienkiz
policją–itoróżnychszczebli.Odpospolitegoszpiclapoinspektora.Inakoniecnato,żeautorpragnie,

abyrządodmieniłzasady,jakimirządzisiętaprofesja.

Restifsamsięzabrałdodzieła,oczymdowiadujemysięzjegopracy(1769r.)podtytułemPornograf,

czylipomysłyszlachetnegomężatycząceprojektureglamentacjiprostytucji(PomographeouIdeed'un
honnetehommesurprojetdereglamentpourlesprostituees,propresaprevenirlesmalheursqu
'occasionnelepublicismedesfemmes,avecdesnoteshistoriquesetjustificatives).

Autorzarysował

projektcałowitejzmianyzawodu.Prostytucjęnależyzamknąćwzakładach,tzw.partenionach,i
reglamentować.Zakładytakie,jakie

wymyśliłRestif,nigdyniepowstały.Nimjednakprzedstawiłswojeśmiałeprojekty,opisałzastaną

sytuację.MniejwięcejwtymwłaśnieczasieKarolLinneuszwdalekiejUppsalidokonałsystematyza-cji
roślinpiszącswojeGenemplantarumiFundamentabotanica.Znawcanocyparyskichposłużyłsię
podobnąnaukowąmanierą,sutookraszonąłaciną.Wyróżniłdwanaściekategorii:

1.Utrzymanki(franc.:fillesentretenues;łac.:concubinaelubamicae)panienki,którewchodząwstały

związekzjednymmężczyzną.Zrażonyprzewrotnościąkobiet,Restifnieomieszkałdodać,żemu„rychło
dajązawszewspółtowarzyszyszczęścia".Dobrzedonichpasujedefinicjawspółczesnegopoety,„że
utrzymankajesttokobieta,którautrzymuje,żekochautrzymującego,alewwiernościjejutrzymaćnie
sposób".

2.Dziewczynydlapubliczności(franc.:fillespubliquesparetat;

łac.:psaltriaelubsaltrices).WXVIIIwiekuaktorkinietylkodorabiały,aleizarabiaływykonując

najstarszyzawódświata.Wpisaniesięnalistęaktorek,tancerek,chórzystekdawałoochronę,nie
zmuszałodopokazywaniasięnascenie,aleumożliwiałoinnewystępy.Solowelubwmałychgrupach.
Koegzystencjascenyiłóżkabędzieprzedmiotemodrębnychrozważań.

3.Półutrzymanki(franc.:fillesdemi-entretenues;łac.:meretri-culae).Naszklasyfikatorpiszeonichtak:

„Sątomłodedziewczętaspotykaneuwłaścicielekdomówpublicznych,któretenczyówuważazadość
ładne,abyotoczyćjestałąopieką".Widzimy,żejesttokategoriahybrydalna.

4.Półcnotki(franc.:fillesdemoyenvertu;łac.:mercenariae).Byłytopanienki,któregodziłypracęw

najstarszymzawodziezinnąpracą.Tobyłataichlepszapołowa.Pannytebowiem„prostytuująsiętylko
odczasudoczasu,gdybrakjestpracywichzawodzie,ipotojedynie,abyzaspokoićswojenajpilniejsze
potrzeby".

5.Kurtyzany(franc.:courtisanes;łac.:meretrices).Byłatogrupanastawionanakonkretną,stałą

klientelę.Owedamymusząmiećstarannieprowadzonykalendarzyk,gdyż„utrzymująznacznąliczbę
stałychznajomości,aprzyjmująwizytyusiebielubjeskładają".

6.Damyświatowe(franc.:femmesdumonde;łac.:lupae).Tenciekawyrodzajklasyfikowanychokazów

byłanonimowy.Panienależącedotowarzystwawynajmowałyapartamentynamieścieitamprowadziły
swójproceder,nieujawniającwłasnejtożsamości.

Musiaływięckorzystaćzpośrednictwarajfurek.„Którymrozmaitestaruchysprowadzająklienów,a

którenigdynieujawnią,kimsą".

7.Panieneczki(franc.:demoiselles,łac.:juvencae).Ichcechąszczególnąbyłamłodość,itomłodość

traktowanajakotowar.Znajdowałyonenabywcówwśródgościspecjalnych(libertynówlubbogatych
staruszków,dlaktórychkontakttakistanowiłkuracjęodmładzającą)idlatakichbyłyprzeznaczone
„mieszkająceumam(łac.laenae),któretrzymająjewukryciudlastarcówlubinnychdrogopłacących
amatorów;mamyzabierająjeczasemnawieśdodomówzamożnychrozpustników".

8.Nierządnice(franc.:raccrocheuses;łac.:scorti).Totrzongłównytegozawodu.Profesjonalistki,dla

którychbyłotojedyneźródłozarobkowania.Okazujesię,żenietylkoich,gdyżprzedstawicielkitejgrupy
musiałysięczęstoopłacaćsutenerom.Traktowałyjednakswójfachpoważnie,unikajączabawyczy
swawoli,ipróbowałyzgromadzićodpowiednikapitał,którypozwalałimjeżelinienazamążpójście,to
przynajmniejnazabezpieczeniestarości.

9.Ulicznice(franc.:raccrocheuses;łac.-.palaestricae).Panienki,którychsposobemdziałaniabyło

zaczepianieklientównaulicach.SzczególnieulubionymichterenembyłykolumnadyPalais-Royal.Ulice
stanowiądlanichmiejscepozyskiwaniapartnerów,samenatomiast„zamieszkująnędznepokoje
umeblowane,apodlegajączęstoprześladowaniomzestronypolicji".

10.Ladacznice(franc.:boucaneuses;łac.:scortiiii).„Dziewczynyte,podobniejakpanieneczki,

przebywająnautrzymaniuumam,sąjednakdostępnedlakażdego,aczasemsamemusząwerbować
klientów;przechodzązazwyczajkolejnoprzezwielemiejscrozpusty".Sątowięcbardziejprzechodzone
mieszkankilupanarów.

11.Szlifibruki(franc.:coquines;łac.:putidae).Kolejnagrupaniecoprzechodzonychdam.Słowo

„przechodzone"jestwłaściwe,bopanieteoperowałynaulicach.Tyleżecorazodleglejszychodcentrum,
biedniejszychibardziejobskurnych.

12.Weteranki(franc.:barboteuses;łac.:postibuli).Byłatoostatniakategoria.Stworzeniaodrażające

jeżelichodziowygląd,jakowoń.Zamieszkiwałynajnędzniejszepomieszczenia,aprawdopodobieństwo
zakażeniawenerycznegozbliżałosiętamdopewności.

Tuzinkategorii,którewyróżnił„Linneusznierządu"–NicolasEdmeRestifdelaBretonne–totylko

przybliżenietegoprzebogategozróżnicowania.Trzebabyjeprzemnożyćprzezrozpiętośćstawek,jakiete
wszystkiepannypobierały.Trzebabyteżzwielokrotnićówtuzinprzezindywidualneuzdolnienia,talenty
czyumiejętności,którymidysponowałyteosoby.Zapewneokazałobysię,żeiloczynpokrywasięz
całościąpopulacji(acałąpopulacjęwsześciusettysięcznymmieścieobliczanonadwadzieściatysięcy,aw
samymPalais-Royalznajdowałosiętysiącpięćsetpanienek).Takdaleceofertabyławyspecjalizowanai
zróżnicowana.

ROZDZIAŁJEDENASTY

VADEMECUM

Poniższyrozdziałzawdzięczaswojeistnienietrzemosobom.Popierwsze,EdmundowiRabowiczowi,

któryw1957roku,podczaskwerendywPaństwowymArchiwumHistorycznymUkraińskiejSRRw
Kijowie,odkryłosiemnastowiecznąsilvarerum,awniejtekstyobuPrzewodników.Specyficznycharakter
jużtoprzedmiotu,jużtojęzykaopisuspowodowały,żemogłysięoneukazaćdopierow1985roku.

Ito

ukazaćwmaleńkimbibliofilsko-naukowymnakładzie.Podrugiezaś–ipotrzecie–autoromtych
przewodników,zarównoPrzewodnikawarszawskiego

jakiSuplementu„Przewodnikowi"przezinnego

Autorawydanegowtymże1779

,czyliAntoniemuFelicjanowiNagłowskiemuiAntoniemu

Kossakowskiemu.Sątobowiemwierszowanezbioryinformacjioprostytucji,bogatewwiadomościo
cenach(aktualnychiprzeszłych),adresach,urodzie,kwalifikacjachistaniezdrowiaświadczącychusługi
warszawianek.Informująnasocopikantniejszychskandalach,atakżezawierająswoistecurriculumvitae
profesjonalistek.Stanowiąwięcprawdziwyskarbdlabadaczaobyczajów.

DziękitejjakżeosobliwejAnabasisijejdwuKsenofontommożemyodtworzyćmapępolskiej

(konkretniewarszawskiej)prostytucji.Odtworzyćjąwcaleniegorzejniżdziękimeldunkomfrancuskiego
policjantaczynotacjomlondyńskichrajfurek.Nieostatnitoprzypadek,gdyfunkcjepolicjipełniwPolsce
poezja.Tenwierszowanycharakterenuncjacjijestzastanawiający.Możnauważać,że–jaktwierdzi
EdmundRabowicz–„niewolnijesteśmyodświadomości,żeutworyte,stawszysięprzecieżjednymz
najaktywniejszychczynnikówurabianiaopiniipublicznej,utrwalałyponiżenieswoichbohaterek".

Możnateżuważać,żemowawiązanaPrzewodnikównosicechyzabiegumnemotechnicznegowłaściwe-

gowszystkimtekstomreklamowym.TaksięzwierzaNagłowskizeswychoczekiwańcodoczytelnika

wirtualnegoitakązarazemczynidedykację:

Wlas,czytelniku,idąc,słuszna,żesięSpytaszmniewprzódyiweźmiesznauki,Cowtymdobrego

zawierasięlesie,Gdyżsąwnimjodły,sąsosnyibuki.

Więcdlawasfryców,którzydoWarszawyZjechawszy,próżnowszędziesięwtoczycie,Przewodnik

będziemójprostyiprawy,Izanimidąc,dokurwytraficie.

Lubomniejednejzatosięnaraził,Żemjątuwłożył,mniejdbamotocale.Jedneznamdobrze,na

drugiemteżłaził,Zinnemimjeździłnareduty,bale.

Gdybymmejmyśliniekończyłdaremnie,Tedykteryjkiiprzestrogiwszczynam,Byśzaśdokurwytrafił

sambezemnie,Opisywałjeporządkiemzaczynam.

Więcpisanejesttodla„fryców",dlapoczątkujących,dlaprzyjezdnych.Warszawadoby

stanisławowskiejbyłamiastemszczególnym.Większośćludnościbyłanapływowa.Niewtymznaczeniu,
któreznamydziś–tojesttaka,któranapłynęławcelupozostania.Byłanapływowanasposób
koczowniczy.Magnacizjawialisięwstolicy–nasejmlubelekcję,możetylko,byzałatwićjakieśsprawyu
dworu–zkilkutysięczną,bywało,asystą.Przyjazdiwyjazdmagnackiegodworumógłpowodowaćnawet
kilku-procentowezmianywpopulacjimieszkańców.Dużaliczbapodróżnych,ludziprzebywającychz

dalekaoddomu,tozawszeczynnikzwiększającypopytnaseksualneusługi.Każdyspecodmarketingu
kierujesięzasadą,żeusługibezinformacjionichmijająsięzcelem.Każdytakispecwietakże,żełatwo
wpadającawuchoiułatwiającazapamiętanieformaznakomiciesłużypromocji.Wydajesię,żekrążącew
odpisachwypełniającesylwywersjePrzewodnikanapędzałyklientów.Informacjabyłabowiem
wyczerpująca.ZajrzyjmydoPrzewodnika:

Itakompletukureweknieminie:

Maleńkawdówka,zowiesięMachnicka,MieszkanatrzecimpiętrzenaRydzinie,Przyznaćjejmożna,że

jestwygodnicka.

Troszkęnadstanswójterazjestprzydroga,Monetyniechce,aletylkozłota,

Leczchorowałanatrypernieboga,ZaraziwszysięodpanaDeszota.

Więcjakiemamyinformacje?ŻeosobamieszkanaRydzynie,tojestwpałacuSułkowskich,zwanymtak

odichposiadłościwWielkopolsce.Nazwiskoimiejscezamieszkania–zdokładnościądopiętra.Taryfai
ostrzeżenienaszegocicerone,żejestniecowygórowana.BierzepaniMachnickaminimumdukata,tojest
złotychosiemnaście.Podanyjestteżjejstancywilny(wdowa)istansanitarny(łączniezfaktem,odkogo
nabawiłasięrzeżączki).Słowem,mamytu(wośmiuwierszach)wieleistotnychinformacji,itozrymowa-
nych.JeżelijakiśprowincjuszodpisałsobiedziełopanaAntoniegoFelicjanaNagłowskiego,może
zapamiętałjegorytmicznąfrazę,topoprzybyciudostołecznegogroduipoczuwszywolębożązcałą
pewnościątrafiłbydowdówkiMachnickiej.Chybażeodstręczy-łabygozbytwygórowanacenazausługę.
DlatakichwszelakoautorPrzewodnikamainneciekawepropozycje:

Teraztęwspomnę,któranaGrzybowieMieszkanaroguKrochmalnejuliczki.PoimieniusięSzyndler

Lizazowie.Tambardzotaniodziewkidająpiczki.

Botamrobronówniszustównieznają,Leczwsemidupkachsamychtylkochodzą,Zżołnierzamisię

tylkoobłapiają,Afrance,szankierpoWarszawiepłodzą.

Dlategojątukładę,botamowaDostałafrancydamazeZbaraża,Cosięmieniłabyćkapitanowa,Teraz

nawiedzaświętegoŁazarza.

Tenzkoleizakładzalecasiętaniością.Zdaniembowiembadacza,gdzieindziejpłacisięzaopakowanie,

niezaśzasamąusługę.

Stądteżprzeciwstawieniewystawnościipewnej(niekrępującejruchówinieutrudniającejpracy)

skromnościwubiorze.Przeciwstawienierobronów(zfrancuskiegoroberonde,modnykrójsukni-
podobniejakszusty)semidupkom(tenłacińsko-polskineologizmmaoznaczaćledwieokrywającąkoniec
plecówkoszulinę:semioznaczatylecopół,adrugiejczęściderywatusłowotwórczegoniemapotrzeby
tłumaczyć).Nagłowskistoinastanowisku,żeopoziomieprzybytkuświadczykunsztiurodapersonelu,
niezaśstroje,wjakieprzybiorąsiępensjonariuszki.

Zakładnastawionybyłnaświadczenieusługdlawojska,którebyłozawszewdzięcznąklientelą.

ZwłaszczawdniwypłatyżołdunawiedzalionitłumnieprzedsięwzięciatakiejakLizySzyndler.Ciemną
natomiaststronąjejzakładubyływarunkisanitarne.NawiedzanieświętegoŁazarzaniemiałonic

wspólnegozuniesieniamimistycznymi.ChodziłooszpitalŚwiętegoŁazarza,którymieściłsięprzyulicy
Mostowej,azostałzałożonyprzezPiotraSkargę.Wszpitalutymleczonochorobyweneryczne.Przy
ówczesnymstaniemedycynyopieranosiębardziejnawierzewcud,którywskrzesiłpatronaszpitala,niż
przeciwdziałanochorobie.Stosunekwspółczesnych–zwłaszczalibertynów–doprzypadłości
roznoszonychdrogąpłciowąbyłstoickiipełenfatalizmu.Streszczaonsięwpowiedzeniu:„Jedenma,
drugimiał,jeszczeinnybędziemiał".ChociażKossakowskizpewnymzdumieniemodnotowujefakt
zdrowotności:

ZnazwiskawKoźląaciasnąuliczkę

Dodworkuksięciaidź

Czetwertyńskiego,

Pewnietamznajdzieszjakchomontprawiczkę,

Kapitanowąniegdyśzmężaswego,

Tłustą,wygodną;dukatapołowę

Gdyjejdasz,możesztkaćchoćbyi

głowę.

UniejnajwięcejoficerówbywaIlibertynów.KażdegozochotąPrzyjmieiŻydanawetniebrzydliwa,

Bylezpieniędzypokazaćsiękwotą.Tryperiszankieruniejniegościli:

Zdrowa,chociażjąróżnipierdolili.

Godzisięwtymmiejscupodaćkrótkispischoróbwenerycznych.Rzeżączkanazywasiętryperlub

wiewiór,szankier(zfran

cuskiego:chancre)-owrzodzenienarządówpłciowych;szotpis(zfrancuskiego:chaudepisse)-

zapaleniecewkimoczowej;bombony(złaciny:bubones)topierwotnezmianysyfilityczne,dymnicazaś
topowiększeniepachwinowychnaczyńlimfatycznych.Spisten-czysłownik–pomocnybędzieprzy
lekturzenastępującegocytatuzNagłowskiego:

Potejjestowa,conaNowymMieścieWBełchowiczowskiejmieszkakamienicy,Tejtrzebaprzyznać

roztropnośćniewieście,Bonietakzbytnieszafujedziewicy.

TrzymaprzysobieŚwierczowskąAntosię,Którawkonceptachmaswójwybiegtaki,Żegdyjednemu

chłopcuprzydałosięRozpalićdoniej,oderżnąłbyłszlaki

OdpasaswegoidlajejmiłościKupiłsalopęzaczterydukaty.Tęodebrawszy,gdysiętenrozgościIchce

nadupceodwetowaćstraty,

Macagowszędzie,tożwręcekusicęWziąwszywyciska,czytrypernieciecze.Atennieborakmiałbył

dymienicęPostrzegaiwlotodniegouciecze.

Tenjejmiłościąmocnorozpalony,Goniiprosi,byobłapiaćdała.Tamuodpowie:„Alemaszbombony".

Onjejnalega:„Kuśkamijużwstała.

Mogęobłapiać,tominicnieszkodzi,Anisięteżtymdziewczynazarazi".Aonajemu:„Niechajmisię

godziMówić,żechorynadziewkiniełazi".

On,pomieszany,idziezkiepską

miną:

Pieniądzestracił,dupkiniechędożył.ChujsiępożegnałzpichnąAntosiną,Samsięnajajcachspać

trochępołożył.

Powyższyopis(samzsiebiegodnyBoccaccialubAretina)przekazujenaminformacjenietylkoo

przewrotnościkobiet,ale

takżeoprawieobyczajowym.Sprawiaono,żepanienkaujrzawszysymptomychorobymogłaodmówić

zbliżenia.Informujenastakże,żestrójszlacheckinietylkookrywałnosiciela,lecztakże–wmiarę
potrzeby–stanowiłlokatękapitału.Warszawabyłamiastemstosunkowomałym.Matoswojedobre
strony.Wmałymmieściewszyscywiedzą,ktozkim,ktoodkogonabawiłsięchoroby,ktokogooszwabił
–wiedzą(prawie)wszystko.Dlategoobaprzewodnikisątakbogatąkopalniąwiedzynatemat
osiemnastowiecznegożycia.Możnanawetpoznaćmody,jakiewtedypanowaływarsamandi:

PoniejPrzekrzciankaprzyBriiiapałacu,Doktórejpięknedziewkiuczęszczają,Taarendujegruntpiczego

placuIuczyich,jakobłapiaćsięmają.

Lecznieuwierzysz,jakwobłapce

modna:

Nogidogóry,nabok,nakrzyżrzuci;

Chociażjestsamawcalenieurodna,Alenabawidomiłościchuci.

Dwomapalcamigdyweźmiezagłówkę,

Staniejakwrytyżołnierznahauptwachu,

Igdygowłożywpicząsamotówkę,

Niechcewyjśćwłaśniejaknadeszczspoddachu.

Dowiadujemysię,żeosoba,którejznazwiskanieznamy,alektóraniedawnozmieniławiarę,prowadzi

przypałacuBriiiowskimszkołęzawodową.Autoruważa,żeumiejętności,wprawaiwiedzamogą
pokonaćbrakiurody.Dajetemuwyrazwcytowanymfragmencie.Niebyłatojedynatakaszkoław
Warszawie–tensamautortakopisujeinną:

Tejnieopuszczęprzesławnejmistrzyni,CotowHołubkówstoipomieszkaniuZaprzywilejemmadam

DystyngwiniIćwiczypannytylkowmiłowaniu.

Uniejrozwódka,drugapannabyła.Zaprzywilejemjebałysięwolno,AlegdyjednaszankierzachwyciłaI

doobłapkiniebyłajużzdolną,

Wnetsięwyniosła,adrugazostała.

Bywatamuniejlibertynówsiła.Słyszałem,gdysięzjednymobłapiała,Żemarynetąpiczkajejtrąciła.

Niemaszsiędziwićczego,przyjacielu,Żemarynetą,wszakjąoctemmacza,Ażetamchłopcówbywau

niejwielu,Tokażdyjebiącsurowośćwytacza.

Przewodnikbyłpisany–przypomnijmy–dlafryców,początkujących.Godziłosięwięcichzapoznaćz

obyczajami,zktórymi-jakoprowincjusze–niebyliobeznani.Ocetmawłaściwościplemnikobójcze,
możnagostosowaćobjawowoprzypewnychschorzeniachwenerycznych,możnateżwzabiegach
higienicznychzwiązanychzwykonywanymzawodem.Wiedzęotymwszystkimmielioczywiścielibertynii
przekazywalijąswoimmniejedukowanymkolegompozamiłowaniach.Alepowyższyzapisprzynosinam
nietylkoinformacjęnaturymedyczno-higieniecznej,aleteżnaturyekonomicznej.Zakładtendziałał„za
przywilejemmadamDystyngwini".OwądystyngowanądamąbyłamarszałkowawielkakoronnaBarbaraz
DuninówSanguszkowa,właścicielkazabudowańuzbieguulicSenatorskiejiPodbielańskiej,zwanych
Hołubs-kim.Przywilejtenmiałcharakterekonomicznyipolegał-jakbyśmydzisiajpowiedzieli–na
ciągnięciuzyskówznierządu.Anierządbył,jesti(zapewne)będzieprocederemszaleniezyskownym.
Nawetprzymałychinwestycjachmożnabyłoosiągnąćznaczneprofity.PójdźmyzaPrzewodnikiem:

PoniejmamiejsceWojtuśwtymurzdzie,WBarankiewiczamieszkakamienicy.Uniegomiejscadobrei

narzędzieWczwartejodroguTrębalskiejulicy.

Onzawszedwie,trzyiczterydziewczynyMadoobłapkiiwygodyciała;

Dziewkiprzystojne,młode,dobrejminy,Każdabyradazawszesięjebała.

Darmonicnieda,alegdygotoweDaktopieniądze,obłapiaprzeztrwogi,Azapłaciwszy,choćbychciałi

głowęTkać,toćpozwolirozłożywszynogi.

Tenprofitwielkimazhandlu

picznego:

Wkartygra,pijeidworkibuduje,Choćprzezpołowębierzetylkotego,Coktozapłacidziewce,gdy

zmiłuje.

UlicaTrębacka(Trębalska)znanabyłazwesołychprzybytków.Takpisałoniejpodróżnik,Fryderyk

Schultz:

NaparterzeprzyTrębalskiejwewszystkichniemaldomachmieszcząsięszynkiidomypubliczne,aw

każdymznichtychnieszczęśliwychistotpotrzydoczterechwśródostatniegopospólstawaibrudu.

Podobniewspominatęulicęks.JanNepomucenKossakowski,późniejszybiskup,wykazującdużą

(nawetjakdlasukienkiduchownej)wstrzemięźliwość:

JednegowieczoraidęzteatruTrębackaulicązPopławskim(pijarem),moimprzyjacielem,spostrzegłem

dwieładnewokniesiedzącedziewczęta,którenasdosiebiezapraszały;

prostorozumiejąc,żebyłyprzyjacielowimemuznajome,chciałemiśćdonich,wstrzymałmniezarękę

mójprzyjacielipowiedziawszymi,jakiegosposobużyciasątopanienki,takmijeobrzydził,żemodtąd
omijałTrębackaulicę,żebymichwięcejniewidział.

Zobuprzytoczonychtekstówprzebijaodmiennyzupełnieton:

posługującysięmowąwiązanąradbyłbynaTrębackaprzyciągnąć,obajzwolennicyprozyradząulicętę

omijać.

Wróćmyjednakdoteksturymowanego.NieznanynamznazwiskaWojciechmusiałosiągaćniezłe

dochodyzkuplerstwa.Staćgobyłonietylkonawystawnytrybżycia,aletakżenainwestycjebudowlane.
Wszystkodlatego,żepobierał50procentzarobkówpanienek.Takabyławtedystawka(potwierdzonaw
kilkumiejscachtakPrzewodnika,jakSuplementu).Zyskownośćkuplerstwabyławięcznaczna.Nicteż
dziwnego,żeJacekJezierski,bliskikrewnyFranciszkaSalezego,wswympałacuprzymościezałożył
wiadomyprzybytek(„PrzywiślanymmościegospodarzjedynyczęstujefrancąprzybyłeLitwiny"–pisał
satyryk).Byłnietylkoposłemisenatorem,aleipierwszympolskimekonomistą.Nietylkoznanymz
piśmiennictwawtejdziedzinie,aleizpraktyki.Rozumekonomicznykazałmusięzajmowaćnierządem.
Nicwięcdziwnego,żejegoprzedsiębiorstwokwitłonatakąskalę,iżwszystkie

prostytutkiwarszawskiezwanoodjegogodności„kasztelankami"(JacekJezierskizasiadałwSenacie

jakokasztelanłukowski).Anegdotapowiada,żezostałzaczepionyprzezjakąśdamę,która-chcącmu
zrobićprzykrość–spytałaobcesowo:„Jaktam'kasztelanki'?".JaśnieOświeconykasztelanniestracił
rezonuimiałodpowiedzieć:„Kiepsko.Damyimżyćniedają"–czyniącaluzjędoogólnejswobody
obyczajów.Największebowiemniebezpieczeństwodlanajstarszegozawoduświatastanowiniesurowość
obyczajów,lecz–przeciwnie:ichrozluźnienie,którepociągazasobąpodażbezpłatnychusług
erotycznych.AlenawetlibertyńskiwiekXVIIIniemógłstanowićzagrożeniadlaseksbiznesu.Tenzaś

stanowiłdrogędowzbogaceniasięnietylkodlasferwyższychinwestującychwteninteres,aleidla
samychpracownicseksu.Kossakowski–libertyn,nieduchowny–dajenamtakiotoprzykład:

NaprzódtukładęprawiewszystkimznanąNiegdyśzrodzicówswychzwanąKiełczewską,Równiez

innymikurwęwyjebaną,DziśzmężaswegozwiesięTomaszewską,Coparadujewczerkasach,
robronach,Alezaznałemkurewkęwgałganach.

Posrebrnymgroszuzatrzysztychybrała.Ktozechciał,jebałjązatakąkwotę,Agdysięlepiejzaten

zbiórprzybrała,Podniosłacenęwyższą–nadwazłote.Przyszłodotego,żebrałanaraty:

Najedenmiesiącpoczterydukaty.

SkorozostałaznaczniejsząmetresąPewnegopana,niedamonimnoty,Gdyjąprzekształciłwkrótce

złotątresą,Przestałaodtądwspieraćmuripłoty;

ZnaczniejsitylkopanowieiksiężaPchaćjejzaczęliażdosercamęża.

MiałjązażonęzaszczyconhonoremWachmistrzawielkiejmarszałkowskiejlaski,Coterazzostałjuż

instygatoremTejżezwierzchności–przezswychszwagrówłaski.Wprzódjednakniżznimwtenstopień
urosła,Powiem,jakiegoużyłarzemiosła.

Otóżsłużącjejszczęściewtejjebami,Będącteżtrochęitwarzyurodnej,Dokrólewskiejjązgodzono

malarni,Gdyżitalijijestdotegomodnej.Brałacomiesiącdukatówdwanaście,Łyskającpicząrazy
kilkanaście.

Zdziwiszsiępewnie:Cozaokośmiałe,Kiedymalarzezniejabrysybrali!Nagimsweciałowidziećdała

całe,Istać,ileżeć,jakjejrozkazali;

Toraczka,towznak,tonogidogóry,Wszystkoczyniła,corozkazałktóry.

Znajdzieszżekurwębezwstydniejsząwświecie?MalarniategooczywistymświadkiemItegomiasta

prawiewszystkieśmiecie,Kędydorobkudochodziłazadkiem;

WięcejprzyniosłaintratyjejdupaNiżbrowarwiejski,wiatraklubchałupa.

Niekoniectemu,więcejjeszcze,co

wiem

Ojejdorobkuiwjakiesposoby,

Tocimympismemdokładnieopowiem,

Ototrzymałaburdelskieosoby,

Którezarównozniąsiępiłowały,

Awytycznegopółjejoddawały.

ZebrawszysumkiztychsposobówlicznePobudowałaprzyPannieMaryiMieszkaniepięknewmeblach,

kamieniczne,Fiakry,lokajewpięknejliberyiInaresorachangielskakareta;

Ktoznałtękurwęprzedtym,dzisiaj

nieta.

KarierapanizKiełczewskichTomaszewskiejmiałaswójwymiarHnasowy(skrupulatnieprzezAntoniego

Kossakowskiegoodnotowany).Abypoznaćjejrozmiary,musimysięzaznajomićzaktualnym
przelicznikiem.Otóżczterysrebrnegrosze(srebrniki)składałysięnajednegozłotego,dukatzaś
(czerwonyzłoty)dzieliłsięnaosiemnaściesrebrnychzłotych.Stosunekjednegogroszadodwunastu
dukatówjestwięcjak1:216.Awansznaczny.Autornie

tai,żeopłaciłysięinwestycjewstroje,onebowiempozwoliłypodnieśćtaksę.

Dziwinatomiastniechętnystosunekdopracymodelki.Dziwi,alestanowiciekawyprzykładówczesnej

moralności.PokazywaniewłasnegociałajestdlaautoraSuplementubardziejnaganneniżoddawaniesię
zapieniądze.Tensądnależyzapewneprzypisaćtemu,żeobyczajnagiegopozowaniamiałwalor
nowości.SzkołamalarskazałożonaprzezMarcelegoBacciarellegoznajdowałasiępodspecjalną
królewskąkuratelą.CzasemnawetNajjaśniejszyPanmiałtenobyczajoglądaniacourodziwszych
modelek.Te,któremuszczególnieprzypadłydogustu,brałdosiebienagórę,gdzie–jakwspomina
ksiądzJędrzejKitowiczwswoichPamiętnikach-„sztychowałjeprzyrodzonymdłutem".Każdyczasma
swojąspecyficznąskalęwartości,którejdziśodmienićsięnieda,anaktórąoburzaćsięniesposób.

Marszałekwielkikoronny(illotempore-StanisławLubomir-ski)byłkimśwrodzajukomendanta

głównegopolicji.Instygatorzaśtegourzędu(byłprzecieżinstygatorkoronny–rodzajprokuratora
generalnego)–inspektorempolicji.Przedtembyłtylkowachmistrzemlaskimarszałkowskiej–czyli
niższymfunkcjonariuszempolicji.Tomałżeństwo–nierządnicyiurzędnikaaparatuścigania,którybył
zobowiązanyzwalczaćnierząd–urastadomiarysymbolu.Prostytucjęipolicjęniemalodzawszepołączył
węzełkorupcji.StrażnicyprawaotaczalisłużkiWeneryopieką(lubprzynajmiejrezygnowalizobowiązku

ścigania),wyrobniceseksudzieliłysięzesługamisprawiedliwościintratązeswojejprofesji(lubpoprostu
użyczałyswychwdzięków).Związek,jakizawarłapannaKiełczewskazpanemTomaszewskim,byłwięc
symbolemznanymzarównostarożytnymRzymianom,jakteżwspółczesnymfunkcjonariuszom.Kariera
żonypolicjantaniebyłaprzecieżjedyna.PrzeczytajmyKossakowskiego:

Tateżnieszpetnaadawnakurewka,CoterazmieszkatunaŚwiecieNowym.Nazwiskaniewiem,z

imieniaJózefka,Cobyłatłuczkiemwprzódkaftanikowym.Brałapółzłotki,złotówkinajwięcej.Takżyła
przeszłopiętnaściemiesięcy.

Prawda,razpierwszybyłjejopłacony,Tracączksiążęciemczystystanniewieści,

KtóryzjejwłasnejchęcibyłstraconyZasumęzłotychczerwonychtrzydzieści.Astądpowzięłapoczątek

swejroli,Żesięgoliłazróżnymiigoli.

Zebrałaztegojakążkolwiekkwotę,Corazsięmodniejwrazzaczęłanosić,Myśljejpodałasposóbi

ochotę,Bywkomedyjęmogłasięjakwprosić;

Cojejzyścilijebcyprzyjaciele,Żewtympublicznymstanęłakościele.

Niedługojednakbyłanateatrze,Szczęściekurewskieswójlosjejrzuciło.Skończyłascenę,pewien

książęnatrzeNanią,bosercejejsięuchwyciło.Wziąłjądosiebienakurwęnadworną,Bomusięzdała
naówczaswyborną.

Przezczasniemałyrżnęłasięztympanem,Stądsiępomnożyłstrójwjejgarderobie.Bywałteżuniej

Moskalzswymkapłanem:

Tenatakował,popgrzebałjakwgrobie.

Atojejniosłoniemałointraty,

Bożadenjebaćniemógłbezzapłaty.

Potemjąprzypodobałdrugi

Książę,cozniegokwitnąjejsukcesa,

Codotądżyjenajegousługi.

Łatwosiędowiesz,czyjadziś

metresa.

Lecziwtymjednakczyni

niedyskretnie,

Bosięzlokajemmiłujesekretnie.

Zdrowajestprzecieprzeztaktswejobłapki,Boroztropnościązawszesięrządziła.Nimjebaćdała,to

chujawswełapkiWzięła,awnocyświecęzapaliłaIwprzódoczemazlustrowałazdrajcaCałegochujai
wiszącejajca.

Cytowanyfragmentniesiewieleinformacji.Nietylkotakie,że(przyówczesnymstaniemedycyny)

profilaktykaiostrożnośćbyłynajlepszymśrodkiemzapobiegawczymprzeciwchorobomwene

rycznym.Dowiadujemysięteżokontrakciedefloracyjnym.Spotykaliśmysięwcześniejztymobyczajem.

Dziewictwobyłowszczególnejcenie(którawtymprzypadkubyłaprzeliczalnanatrzydzieścidukatów),
stanowiłobowiempróczlibertyńskichprzyjemnościgwarancjęzdrowotności.Jakwyżejwspomniano,
historianotowałanawettarginadziewice.Damabędącaprzedmiotemtegoopisutrafiłateżnakarty
literatury„wysokiej".UwieczniłjąbowiemKraszewskiwpowieściRaptularzpanaMateuszaJasie-
nickiego.Dorobiłjejnawet,jakoosobiepochodzącejzewsi,pa-trynomik:Wawrkówna,córkaWawrkowa
(costanowiformęimieniaWawrzyniec).Ciekawedlanasjestnieto,żeKraszewskibyłpolskim
Dumasem,aJózefkamiałaszansęzostaćnasządamąkameliową;ciekawejesttomianowicie,że
prostytucjawXVIIIwiekuwWarszawieobejmowałanawetnajwyższesfery.Utytułowaneosoby,któresię
wtymwierszykuprzewijają,tonajpierw(wedleprzypisówEdmundaRabowicza)AdamPoniński,który
zapłaciłzajejcnotę,dalejAugustSułkowski,którywlatach1774-1776posiadałprzywilejnateatr
publicznywWarszawie.WtymtoteatrzeJózefkarozpoczęłaswąnienajdłuższąkarieręaktorską.Na
koniecbratkrólewski,podkomorzykoronny,KazimierzksiążęPoniatowski.Tenuchodziłzaszczególnie
rozrywkowego:

Słynąłonzupodobaniadożyciabarwnegoipełnegoprzygód[…]Mającjużponadpięćdziesiątlat

książęKazimierzobwoziłpoWarszawiewkarecieswojąmetresę,aktorkęteatruwarszawskiego,bardzo
urodziwąpodobnodziewczynę,którejnazwiskopozostałonieznane,aktórawspomnianajesttylkoz
imieniaJózefka.Specyficznącechątychwarszawskichspacerówbyłfakt,żepięknaJózefkasiedziaław
karecieswojegoamantazupełnienagoitakąjawiłasięoczomzaintrygowanejpubliczności.

Anegdotamiojegowystępachmożnabyzapełnićcałąksiążkę.Natomiastówcudzoziemiecz

zaprzyjaźnionegomocarstwatoambasadorNajjaśniejszejImperatorowej,OttoStackelberg.Tenzkolei
miałdużepowodzenieupolskichdam:

MłodziutkaKrystynaRadziwiłłównaodtańczyłasolokozaka.Gromkieoklaski,KazimierzSapiehakrzyczał

nacałegardło:

„Brawoautor,brawo!"„Wiwatautor"–podchwyciłasala,Stackelbergdziękowałuśmiechem,wiedziano

powszechnie,

osobabyłanatylewypłacalna,żeinterwencjamogłasięopłacać.PonieważIRzeczpospolitamiała

niesprawnysystempodatkowy,możnatękorupcjęuważaćzajednoczesneściąganiejakiredystrybucję
podatków.Byłjeszczejedenprzypadekinterwencjiorganówścigania.Kiedyprostututkidziałałyz
pobudek,nazwijmyto,osobistych.PrzykłademmożebyćprzypadekryskipannySzmals-kiej.Osadzenie
jejnaratuszunosiwszelkiecechyzemstyburmistrzazaobdarowaniesynachorobąweneryczną.Inni,
którzychcielisięwywdzięczyćzapodobnepodarki,mogli–zastosownymwynagrodzeniem–zlecić
dokonanieodpłatyodpowiednimorganom.

Przypadekryskijestteżważny,boukazujewzględnąłatwośćprzekraczaniastanówspołecznych.Panna

Anetkabowiemzaczynaudawaćhrabinę.WiekXVIIItoczasybarierspołecznych,podziałówstanowych,
gdzieurodzenieokreślałopozycjęczłowiekanacałeżycie.Jednakżeobaprzewodnikipełnesą
przykładówzmianynazwiskaistanuspołecznego.Niebyłoprzecieżagendewidencjiludności,niebyło
dokumentówosobistych,paszportów.Zmianytakiejmożnabyłodokonaćtylkoprzezzłożeniedeklaracji.
Byłtooczywiścieprocedersurowościganyprzezówczesneprawo.Jednymzprzepisówumożliwiających
walkęznieprawnymwdarciemsiędostanuszlacheckiego(byłybowiemiprawne:indegenatczy
nobilitacjazazasługi,namocyzmianyreligiilubskartabellatu)byłoiuscaduci.Prawokadukadawało
delatorowi,którydoniósłnapseudoszlachcica,jegomajątkiwewładanie.Mimotakichprzeszkód
przypadkipodszywaniasiępodszlachectwozdarzałysiębardzoczęsto.StarszaostulecieLiberchamomm
WalerianaNekandyTrepkizawieraspisdwuipółtysiącauzurpatorówznanychautorowi.Pokusabyła
silna–przynależnośćdostanuszlacheckiegopozwalałanakorzystaniezwszystkichprzywilejów.
Prostytucjadawaładostępdoszybkichpieniędzy,dawałateżdostępdo„dobregotowarzystwa"iw
konsekwencjidostanuszlacheckiego.NajstarszyzawódświatabyłwwiekuXVIIIjednymznajlepszych
sposobówomijaniabarierspołecznych.

PannaSzmalska(Aneta–bomiałateżsiostręElżbietę)opowiadaopotencjalnymmałżeństwiez

księciem.Wydajesiętocałkowiciepozbawioneprawdopodobieństwa.Wypadanamwtymmiejscu
przypomniećhistorięmałżeństwaSzczęsnegoPotockiegozZofiąWittową.Zostałaonapaniąna
Tulczynie,któretowłościzajmowałypółtoramilionahektarów(mniejwięcejtrzyHolandie),nanichzaś
pracowało130tysięcypańszczyźnianychchłopów.

Rocznydochództychogromnychlatyfundiówprzekraczałtrzymilionyzłotychpolskich.Stawiałojątow

rzędzienajbogatszychkobietświata.Aprzecieżw1770rokurodziceSzczęsnego,FranciszekiAnna,nie
zgodzilisięnamałżeństwosynazGertrudąKomorowską,łowczankąlubaczewską.Wprzyszłościklejnot
Ko-morowskichmiałoozdobićdziewięćpałekhrabiowskiejkorony.Jednakprzepaśćspołecznamiędzy
średnimszlachcicemamagnatembyłaogromna.Brakzgodyrodzicielskiejprzybrałdośćdrastyczne
formy:biednapannazostała(13lutego1771)porwana,uduszonapoduszkamiiutopionawprzerębli
(posłużyłotozakanwęMariiMalczewskiego).NatomiastZofiaWittową,dedomoSophitzaGlavani,była
tureckąGreczynką,sprzedaną(przezmatkęprostytutkę)posłowiNajjaśniejszejRzeczypospolitejprzy
WysokiejPorcieOttomańskiej.Posełten,KarolBoscamp-Lasopolski,poskończeniumisjiprzywiózłjąjako
suwenir,najmilsząpamiątkę,dokraju.Tuzrobiłaoszałamiającąkarieręzakończonąwspomnianym
mariażem.UchodziłazanajpiękniejsząkobietęEuropyizajednązbardziejuczuciowoszczodrych.

Godzisięteżwspomniećoobyczaju,czyprocederze,krążeniakobiet.PannaSzmalskawyjeżdżana

gościnnewystępydoRygi.SuplementwspominaoMarysirodemzBerlina.ZofiabyłaGreczynkąznad
Bosforu.Paniezmieniająmiasta,podróżująodstolicydostolicy.Naobcymgrunciezawszestanowisię
atrakcję,łatwiejdodaćsobiearystokratycznytytuł,abypodnieśćjeszczeatrakcyjność.Należypamiętać,
żepodniesienieatrakcyjnościmaswój-niebagatelny–wymiarfinansowy.Wtymzawodzieinatym
rynkujesttoszczególnieważne.Próczłatwościprzekraczaniagranicspołecznychwartowspomniećo
łatwościpokonywaniagranicpaństwowych.Paszporttobyładopierocowprowadzonanowość,zktórej
wszyscysięśmieliimałoktoużywał.Stądłatwośćzmianymiejsca,nazwiskaistanu.Takjakkobietyna
najwyższympoziomieprzechodziłyzrąkdorąk–poprzezksiążęceikrólewskiemariaże,związkimarkizz
hrabiami,wojewodzicówzkasztelankami–takteżkrążyłyAnetki,Marysieiichkoleżanki.

Warszawatobyłomiastoosobliwe.Zjednejstronynieduże,bezsilnego,tradycyjnegomieszczaństwa,

niebyłoteżośrodkiemspecjalnychrzemiosł.Dziśpowiedzielibyśmy:prowincja.Zdrugiejzaśstrony,
stolicawielkiegopaństwa,doktórejzjeżdżaczęstowielubardzobogatychludzi(polscywielcypanowie
należeliwowymczasiedonajbogatszychludziEuropy–więciświata),miejsce,

gdzierezydujedwór,aznimkorpusdyplomatyczny.Awięc-wielkiświat.Taambiwalencjamiałaswoje

dobrestrony.WWarszawiebyłokilkasetprawdziwychprofesjonalistek.Wporównaniuzdwudziestoma
tysiącamiParyża,tyleconic.Natomiasttylewłaśnie,ilemożnaobjąćznajomością,oilumożnasłyszeći
zapamiętać.PanowieKossakowskiiNagłowskiniebylibywładniopisaćParyżaczyLondynu,alegracko
przychodziłoimporaćsięzWarszawą.Przytaczającostatnicytatzichdzieła,pragniemyostrzec
czytelników,żeadresyz1779rokuutraciłyjużswojąaktualność.

[…]Onwie,która

Gdziemieszkaijakzimieniasięzowie.Jemuwiadomanajpodlejszadziura,Onwie,gdziefranca,wie,

gdzieczystezdrowie.Bądźtegopewien,jacięwtymniezdradzęItymcitraktemnajbitszymiśćradzę.

Tujużmojegopismaniechcędłużyć,

Zapraszaminnych,żebyswemipracy

Zechcieliwdalszyopiskurewużyć.

Wszaktazabawabędziedarempłacy,

Astądniechświatzna,wcokwitnieWarszawa,

Niechzna,żezkurewjejnajwiększa

sława.

ROZDZIAŁDWUNASTY

WIEKPARY,ELEKTRYCZNOŚCIi

BURDELI

WwiekuXIXEuropąwstrząsająspołeczneprzemiany.Władzaodtytułuprzesuwasięwkierunku

pieniądza.Światsiękurczy.Śmialiodkrywcyeksplorującoraztonowetereny.Europanatomiast
urbanizujesięiindustrializuje–zewsidomiastpodążajątysiąceludzi.Rewolucjaprzemysłowazmienia
obliczeAlbionu(pierwszegoświatowegomocarstwa).Wszystkotoznajdujeodbiciewinteresującejnas
profesji.Odbijaonajakwzwierciadle(prawda,żekrzywym)wszystkietezmiany.

Cofnijmysięjednaknieco.WParyżuwybucharewolucja.WynalazekdoktoraGuillotinnajpierwgodziw

karkobywatelaLudwikaKapeta,apotemzkoleiwdziecirewolucji.MałyKapralsięgapowawrzyny
zwycięstwipokolejnegodności:pierwszegokonsulaipierwszegocesarzaFrancuzów.Natronachcałej
Europyosadzaswojąrodzinęlubswoichkoleżków,jakomonarchówiksiążęta.Domasowejwyobraźni
przeszłanadewszystkokarieraksiężnejGdańska.Taparyskapraczka,KatarzynaHlibscher,zwana
MadameSans-Gene,wyszłazamążzasierżantaLefebvre'a,któryzostajenapoleońskimmarszałkiemipo
zdobyciuGdańskaotrzymujetytułksięcia.VictorienSardoupiszenakanwiejejlosówzabawnąi
popularnąkomedię.Aleprzecieżkarierasłynnejpraczkitonietylkoprzykład.Tosymbol.Symbol
błyskawicznychkarier,symbolłamaniaspołecznychbarier.Dynastyczno-awansowapolitykaNapoleona
przyczyniłasiędoobaleniastaregoporządku.

PodrugiejstronieKanałutakiesameefektyosiągniętodziękimaszynomparowymitkackim.Gdy

skończyłasięblokadakontynentalna,zzamgiełwyłoniłasięAnglia,zwyzyskiemdzieciikrań-

cowąpauperyzacjąjednych,aleizogromnymbogactweminnych.Brytaniapanujenadmorzamiitą

właśniedrogązawozidometropoliinieprzeliczonebogactwa.Jestdużozłotawbankach,iubankierów.
Jestcowydawać.

Światemrządzipieniądz.Afachleżącywobrębienaszychzaiteresowańzależyprzecieżodrynku,od

krążeniapieniądza,odstopniamobilnościspołeczeństwa.Wydajesię,żewłaśniewiekXIXnajbardziej
sprzyjaprostytucji.Czymożetoówzawódsprzyjaowemuczasowi?Niesposóbwtymprzypadkutrafnie
wykreślićkierunkuzależności.

Oczywiściemiałtenfachswojegwiazdy.WLondyniezażywałyprzejażdżkipięknymipojazdamipoHyde

Parku(apięknypowózzpięknymzaprzęgiembyłczymśrówniekosztownymirównieatrakcyjnym,jak
dziśporsche),lansującmodęnanowestrojeinowekapelusze.Otaczałjerójwielbicielizachowujących
siętak,jakdziśwobecgwiazdfilmowych.No,możezwiększąpoufałością-ktobowiemmiałdwadzieścia
pięćfuntów(sumaprzecieżznaczna),mógłzawrzećbliższąznajomość.Zdarzałysięjednakiwiększe

zarobki.LauraBeli,którabyła„gwiazdą"WielkiejWystawywLondynie1850roku,wzięłazanocćwierć
milionafuntów.Byłatosumaniewyobrażalniewysokaistanowi(jeśliistniejetakakonkurencja)światowy
rekordhojnościklienta.Laura,byłapomocnicasklepowazDublina,spotkałanaswejdrodzeJungha
Badahura,bajeczniebogategopremierarządumaharadżyNepalu.Zapłacił,podobno,bezzmrużenia
oka.Oniposzlidołóżka,astawkaprzeszładohistorii.

TensamNepalczykmiałdaćLaurzebezcennypierścieńzprośbą,byprzysłałamugojakoznak

rozpoznawczy,jeślikiedykolwiekznajdziesięwniebezpieczeństwie.Mówisię,żeLaurazrobiłatow1857
roku,powybuchupowstaniawIndiach.Wysłałapierścień–przypomocykurierówrządowych–prosząc,
abyrządNepalustanąłpostronieKoronyBrytyjskiej,lub–przynajmniej-zachowałneutralność.Oddziały
GurkhównepalskichpoparłyAl-bionipodziśdzieństanowiąnajwierniejszeoddziałykrólowej.A
wszystkotozaczęłosięwłóżkuLauryBeli.

Inną„gwiazdą"owegoczasuiowegofachubyła„Kręgielek".Podtympseudonimemznanabyła

CatherineWalterszLiverpoo-lu.Tacórkamarynarzazaczęłakarieręwroku1856jakosiedemnastolatka.
PracowałajakowyrobnicaseksuwzakładachHaymar-ket.TamspotkałamarkizaHartington,który
zakochałsięwniejna

śmierćiżycie.KupiłjejdomwMayfair,wrazzesłużbą,końmiipowozami,wyznaczyłjejteżpensję–

dwatysiącefuntówrocznie.(TobyłobogactwoinatymtlemożemylepiejocenićdochodypannyBeli).
„Kręgielek"stałasiępupilkaelitbrytyjskich:

SirEdwinLandseernamalowałjejportretiwystawiłgowAkademiiKrólewskiej,AlfredAustin,poeta

laureatiWilfridBluntpoświęcilijejpoematy[…]nawetGladstonezapraszałjąnaherbatki.

PlotkiłączyłyjązKsięciemWalii,aleoto,zważywszycharakternastępcytronu,niebyłotrudno.

„Kręgielek"byłaosóbkąnadzwyczajsprytną.StanowiłaprzeciwieństwoElizyzPigmaliona.Mówiła

wulgarnymjęzykiemulicy,aprzytymbyłainteligentna,oczytanaimiałaszerokiehoryzonty.
Zawdzięczamyjej,międzyinnymi,takąotokonstatację:

Jestogromnaróżnicamiędzykobietą,którakosztujepięćszylingów,itą,którąbierzeszzapięćfuntów,

wdrugimprzypadkuspodziewaszsięodpowiednichjedwabi,kształtówimanier.

Nawetowepogardzanepięćszylingówtobyłowynagrodzeniezapółtygodniapracyrobotnika(jeden

funt=dwadzieściaszylingów).Wykorzystywałasnobizmklaswyższychnaklasyniższe,aprzebywaniei
pokazywaniesięwjejtowarzystwieświadczyłoorewolucjonizującychpoglądach.Byłabowiemznakiem
niezgodynaspołecznehierarchieisymbolemichprzekraczania.Płacącjejzausługi,zyskiwałosię
poczucie,żejestsięrosę-wróżnych,nietylkobieliźnianych,znaczeniachtegosłowa.

„Onajestpokrólewskuwulgarna"–miałpowiedziećpewienkoronowanyjegomośćokoleżance

„Kręgielka",CórzePearl.TanajwspanialszazyandeshorizontalesFrancjibyłaAngielką.Urodziłasiępod
Płymouthw1836rokujakoElizaEmmaCrouch,córkamuzykantaipieśniarki.Wwiekulatczternastu
zostałauwiedziona.Potemrolesięodwróciły–toonauwodziła.MiędzyinnymiWilliamaBuckle,
dżentelmena,któryzabrałjąnawakacjedoParyża.NadSekwanąspodobałojejsiędotegostopnia,że
odmówiłapowrotu.Stałasięjednymzklejnotówtegomiastaisamawieleklejnotówotrzymała.Miała

Córatakiotoobyczaj,żezapraszałagościnakolację,zktórejznikałatużprzeddeserem.Pojawiała

sięwchwilępóźniejcałkowicienaga–wnoszonojąnaolbrzymiejsrebrnejtacy,leżącąnaposłaniuz

fiołkówparmeńskich.Jedenzeświadkówtegodeseruzanotował:„Miałatakprzepięknekształty,że
wszystkimgościomdechzpodziwuzaparło".

Była,międzyinnymi,kochankąksięciaHieronima

Bonaparte.KsiążębyłłaskawyiofiarowałpannieCórzeopełnejtwarzyczcepałacnaruedeChaillot,wart
osiemdziesiąttysięcyfuntów.BonapartyścimielijakiegośfeblikadoAngielek(zapewnejakorewanżza
Waterloo),bosamNapoleonIIIzajmowałsięjejrodaczką,ElisabethHoward.Ażehojnośćcesarskastoi
wyżejodksiążęcej,zamek,jakidostałapannaHoward,byłwartokrągłymilion.Ponadtouwezgłowia
łoża,wktórymgościłacesarza,mogłaumieścićrzeźbionyherbhrabinydeBeauregard.Dostałatentytuł
nietylenapiękneoczy,ilenapięknąresztę.

TytułhrabiowskiotrzymałateżLolaMontez.ZostałahrabinąvonLandsfelt.Oczywiściejużpotym,jak

zostałametresąLudwikaIBawarskiego.Samkrólwyrażałsięwsamychsuperlatywachoerotycznych
umiejętnościachtancerki,któramiałagodoprowadzaćdodziesięciuorgazmówdziennie."Jego
KrólewskaWysokośćzająłmiejscedobrzewygrzaneprzezFranciszkaLisztaiAleksandraDumasaojca.Ze
sferartystycznychLolaprzeniosłasiękuwierzchołkomwładzyibyłatakwpływowa,żepowołała
specjalneLolaministerium.Tennieformalnyośrodekwładzyzałatwiałsprawyszybciejiskuteczniejniż
królewskigabinet.ByłteżdlaLoliźródłemniemałychdochodów,którestanowiłydodatekdodziesięciu
tysięcydolarów,któreroczniewypłacanojejzkrólewskiejszkatuły.Rewolucja1848rokuoznaczaładla
LudwikaIabdykację,dlaLolizaś–deportację.

JednakżenajwiększąchybarenomęzdobyłasobiepannaAlphonsinePlessis,znanawParyżujako„la

DivineMarieDuples-sis".Zostałabowiemuwieczniona–jakoMargueriteGautier–wpowieściDama
kameliowa.MatkaodumarłamłodąAlphonsine,kiedytamiałalatsześć.Ojciecnatomiastsprzedałją,
czternastoletnią,wędrownymCyganom.ZnimiteżdotarładoParyża,gdzierozpoczęłakarierę
prostytutki.Wroku1840francuskąopiniępublicznązelektryzowałjej(wówczasszesnastoletniej)
związekzAgenoremdeGuiche,późniejszymministrem.Stałasięwtedygwiazdąjeszczenietyle
wielkiegoświata,ilepółświatka.Zarobionefunduszewydawałanapodnoszeniekwalifikacji.Nauczyłasię

czytaćipisać,pobierałalekcjetańcaigrynafortepianie.Zmieniłasweimięinazwiskonalepiej

brzmiąceMarieDuplessis.

PopanudeGuichenastałEduardhrabiadePerregaux,bogatyarystokratycznyoficer.Fortunahrabiego

niepozwalałamujednaksprostaćzachciankomMarie.Kolejnymjejpodbojembyłrównieżhrabia,tym
razemdyplomata,nieoficer–deStackelberg.TenkupiłdlaniejdomnabulwarzedelaMadeleine.
Przyjmowaławnimmłode„lwy"zJockeyCiubu–cooznaczałowtedycremedelacremeparyskiej
socjety.Wtymtowarzystwieznaleźlisięteżznanipisarze:

AlfreddeMusset,EugeniuszSueiAleksanderDumassyn.Tenostatnijeszczemocnowcieniuswego

bardziejznanegoojca.Państwomłodzichcielisiępobrać.Dumassynniebyłjeszczeniezależyfinansowo.
LaDivineMarieniechciałateżzrezygnowaćzeswojejniezależności(awięciprofesji).Burzliwyromans
zakończyłsięipannaMariawróciładoStackelberga,Perregauxiresztyluksusowej(ipozwalającejjejżyć
wluksusie)klienteli.

Nienadługo.Stwierdzenie,żemiałaciężkiedzieciństwo,niebyłotylkofigurąretoryczną.Młodośćla

DivineMariezaowocowałagruźlicą.Stopniowoopuścilijąwszyscykochankowie.Zostałaprzyniejtylko
wiernasłużącaKlotyldaioczywiściewierzyciele.Zmarła3lutego1847rokuwwiekuzaledwie
dwudziestutrzechlat.Paradoksalnie,towłaśnieonauczyniłasynaDumasabogatym.Wrokpojej
śmierciukazałasięDamakameliowa.Książkaprzyniosłaautorowimajątek,anieżyjącejjużMarii
nieśmiertelność.W1852rokuhistoriazostałaprzeniesionanascenę,awrokpóźniejodbyłasię
premierawersjioperowej–TraviatyVerdiego.Kiedybędziemypatrzećnaoperowąscenę,wktórej
bohaterkaoddajewłaśnieduchawramionachwiernegoArmanda,pamiętajmy,żeojejpierwowzorze
takpisano:

Byłanajwytworniejszązkobiet,obdarzonąnajbardziejarystokratycznymsmakiem,nadawałaton

całemulepszemutowarzystwu.

Natymwłaśniepolegaparadoks–sierota,analfabetka,wychowanaprzezCyganówprostytutka–robi

wspaniałąkarierę,abynadawaćtonparyskiemutowarzystwu.Zważywszy,żeParyżrościłsobiewówczas
pretensjedoświatowegoprzewodnictwa–nawetświatowemu.FranciszekLiszt(romansMariezLisztem
byłteżdługiiburzliwy)powiadałoniej,żejest„najbardziejcałkowitymwcieleniemkobiecości,jakiesię
kiedykolwiekpojawiło".

Kiedy

wzięłaślubzpanemdePerregaux,zrobiłatowAngliiinierejestrowałazwiązkuweFrancji.Dawałojej

towiększąwolność.Zaczęłasiętylkopodpisywać:lacomtesseduPlessis.Wychodziłazzałożenia,że
wszystkopowinnazawdzięczaćsobiesamej.Byładziewięt-natowiecznymwcieleniemKopciuszka.Dla
kobietynieistniaławtedyinnadrogakariery.Jedynezawodydostępnedlakobiettozawódpraczki,
szwaczkiimodystkiorazsłużącej.Prawdziwiewielkąkarieręotwierałoalbomałżeństwozkimś
znacznym,albokondycjawielkiejkurtyzany.TakajaklaDivineMarie.Godzisięprzyokazjijejlosów
zwrócićuwagęnadwaelementy.

Popierwsze,stałasiębohaterkąopery.Operabyławtedynajpopularniejszązesztuk.Staćsięoperową

heroinątotak,jakbydziśstaćsiębohaterkątelewizyjnegoserialuemitowanegownajlepszym
ekranowymczasie.Woczachspołecznościbyłtorzeczywiścienajwiększyzmożliwychawansówi
zapewniałrzeszechętnychdonaśladownictwa.

Podrugiezaś,Marieodmówiławgruncierzeczyuznaniamałżeństwazhrabią.Małżeństwoz

arystokratąbyłomarzeniemkażdejdziewczyny,ajednocześniezmorąwzłychsnachutytułowanych
matek.Mezalians,tosłowowjednychuszachbrzmiałopięknie,winnychjakkoszmar.Natomiast
całkowitymwyjątkiembyłktoś,ktoodmówiłzawarciatakiegozwiązkubądźniechciałgouznać.

Możnazaryzykowaćtwierdzenie,żekarierę„damykame-liowej"wieledziewczynwybierałozpełnym

wyrachowaniaroz-mysłem.

Heroiczneczasyrewolucjidawnominęły.Spróbujmydonichwrócić.Najbardziejodcisnęłysięw

dziejachdwiepostaci,dwiekobiety,którerozrywkowyprocederzamieniłynarewolucyjny.Rewolucja
podniosłabowiemswójtrójkolorowysztandarprzeciwwszelkiemu,nietylkospołecznemu,alei
seksualnemuuciśnieniuiwyzyskowi.NaczeletłumustanęłaThćroignedeMćricourt,znanaimodna
paryskakurtyzana,którapojawiałasięwstrojuamazonki(jak„Wolnośćprowadzącaludnabarykady"z
płótnaDelacroix).OnateżpróbowałasformowaćkobiecylegionprzeciwkoalicjiAustriiiPrus.Była
jednymztychdzieciojczyzny,któreuwierzyły,żenadchodzidzieńchwały.DrugąbyłaOłympede

Gouges.

Tamianowicie,urodzonajakoMarieGouzew1748rokuwrodzinierzeźnikaipraczki,wcześniezdała

sobiesprawęzprofitów,jakiemożedawaćurodairacjonalnejejwykorzystywanie,więc

udałasiędoParyża,gdzierozpoczęłapracęjakoprostytutka.Dotegoprocederudołączyła(w1780r.)

pracępióremipopełniła,międzyinnymi,sztukękontestującąniewolnictwo:L'Esclavagedesnoirs.Jużw
czasierewolucji(1791)opublikowałapionierskitekstfeministycznyPrawakobiet,oczywiścieopartyi
wzorowanynaDeklaracjiPrawCzłowiekaiObywatela.Niestety,pofrancuskusłowohommeznaczynie
tylko„człowiek",alei„mężczyzna".Byłatowięcdeklaracjaprawmężczyzn.OłympedeGouge
prowadziłaożywionądziałalnośćpolityczną.Swymwdziękiemipiórempopierałanietych,copotrzeba–
żyrondystów.Todoprowadziłonajpierwdojejaresztowania(wczerwcu1793),anastępnieścięcia(3
listopada).WdwatygodniepoegzekucjiznanyoskarżycielpublicznyChaumette–abyprzerazićinne
Francuzki–grzmiał:

PamiętajcieolosieniesławnejOłympedeGouges,onapierwszazakładałastowarzyszeniakobiet,każąc

imporzucićdomoweogniskaiwłączyćsięwsprawyrepubliki–sprawiedliwiedałagłowępodostrze.

Rewolucjanietylkozjadaławłasnedzieci,aletakżezakładała,żemiejscekobietjestwdomu.Zdalaod

polityki,mężczyzniobywateli,którzycieszylisiępełniąpraw.

Jeślitakabyłasytuacjakobietzaczasówrewolucyjnych,tymgorzejmusiałosiędziaćzaKonsulatuczy

Cesarstwa.MałyKapraltraktowałpaństwo(awięcirządzącenimprawa)jakododatekdoarmii.Przy
takiejfilozofiiprawnasytuacjakobietybyłaniedopozazdroszczenia.Atrzebapamiętać,żekodeks
Napoleonabyłzasadniczympunktemodniesienia,doktóregorównałocałeeuropejskieprawoiktóry
odcisnąłswojepiętnonawetnawspółczesnychkodeksach.Mężomzleconopieczęnadmajątkiemżony.
Kobietomzamężnymniewolnobyłopobieraćnaukaniteżwykonywaćjakiejkolwiekpracybez
mężowskiegoprzyzwolenia.Mężczyźniewolnobyłomiećpozamałżeńskieprzygody,mężatkanatomiast,
winnazdrady,mogłaznaleźćsięnadwalatawwięzieniu.Pośródwszystkichuciśnionychgruptowłaśnie
kobietyniezyskałynicnaprzejściuodrewolucjidocesarstwa.

Bonaparteobjąłwładzęw1799roku.Nimsiętojednakstało,Republika(24thermidomVIIIroku–tj.w

1797roku)wydałazarządzenieozakładaniuwpobliżustacjonującychwojskszpitalidoleczeniachorych
naświerzbichorobyweneryczne.Dotejporywojacyradzilisobienaswój„frontowy"sposób.Wierzyli
mianowi-

cię,żewódkazmieszanazprochemarmatnimdoskonalechroniprzedtakimischorzeniami.Władze

wojskoweanalizowałytenrodzajkuracji,alenieznalazłygowystarczającoskutecznym.Trzebabyło
chwycićsięinnychsposobów.

KodeksNapoleonazacząłobowiązywaćod1804roku.W1802roku–

wprowadzonoweFrancjisystemreglamentacyjnyprostytucji.

Cesarz,któregolicznipoddaniprzelewalikrewnapolachbitewEuropy,bolałnadtym,żewięcej

żołnierzyeliminujązjegoszeregównienieprzyjacielskikartacz,niewrażybagnet,nietrudymarszówi
szarż,alechorobyroznoszonedrogąpłciową.Potrafiłyonewyrwaćzszeregównajdzielniejszych
gwardzistów,najodważniejszychhuzarów,najcięższychkirasjerów.Potrafiłyeliminowaćokoło30procent
stanu,czylitylecoprzegranabatalia.Batalienastępowałyodczasudoczasu–schorzeniaweneryczne

dziesiątkowałyszeregicodziennie.Odpowiedźcesarzabyłagodnanajlepszychrozwiązaństrategicznych,
godnaatakunamostpodArcole.Należyskoszarowaćikontrolować–doszedłdownioskubógwojny.
Podstawąsystemureglamentacyjnegojestdompublicznyjakomiejsceprowadzeniaprocederuprzezsiły
fachowe.Domtakijestzarównokoszarami,jakipolemwalki.Jestwięcwygodnydosprawowania
kontroli.Tejzaśdokonujelekarzjakourzędnikpolicji.Wszystkiezawodowepannyipanienkiotrzymują
książeczki,napodobieństwotych,którewiarusomsłużyłydopobieraniażołdu.Zaznaczanesątam
kontroleisłużąonezadokumentsanitarny.Nosicielkitakichdokumentówzapisanesądospecjalnego
rejestru.Tym,któregoniemają,niewolnoświadczyćusługpodgroźbąkary.Należyzatemstworzyć
osobnyiwyspecjalizowanyaparatścigania,któryzajmowałbysiękontroląwtymwzględzie–policję
obyczajową:policedesmoeurs.

Całysystemopierałsięnazałożeniu,żegłównymprzeciwnikiemwtymbojusąchorobyweneryczne.I

nadodatkowym,żeprofesjonalistkiniebędąsięleczyłydobrowolnie,bynienarażaćsięnautratę
dochodów.Rejestrować,kontrolowaćikarać–zalecałysięniemalcezariańskąlapidarnościąwskazania
Korsykańczy-ka.Panienkipowinnyzachowywaćsięprzyzwoicieiniewolnoimprowadzićdziałalności
usługowejwdzieńnagłównychulicachorazwchodzićdogmachówpublicznych.Ztypowądla
francuskiegoduchaskłonnościądobiurokracjidzielnistróżeprawamnożylizakazy.Awięcsiłom
fachowymniewolnobyłoprzebywaćaniwokolicachLuwru,aniOgroduLuksemburskiego,aniTuileries.
Za

kazanybyłplaceVendómeiPalais-Royal,zakazanebyłyPolaElizejskieibulwardesCapucines,iplacSt.

Genevieve,iokolicePalaisdeJustice.Nakonieczakazanebyłygłówneulice,wybrzeżaimosty.Wedle
restrykcyjnychrozporządzeńpolicyjnychkobietomniebyłowolno„wspólniesięprzechadzać,staćna
ulicach,tworzyćgrup,rozmawiaćnachodnikach,zwracaćsiędoprzechodniówiubieraćwniestosowne
bądźprowokująceubiory".

Wedletychżerozporządzeńjedynymmiejscemdozwolonymdlauprawiania

procederubyław1820rokuwParyżurzekaSekwana.

Natomiastbezpieczniemożnabyłorobićtowdomachpublicznych,zwanychmaisonsdetolerance.

Teoretycznie–jednakgalickiduchrzadkołączyłteorięzpraktyką–objęteonebyłylicznymizakazami.
Jakoto:

1)Niewolnowywieszaćnafroncietychdomówżadnychwidocznychznaków,zwracającychuwagę

przechodniów;

2)oknadomówpublicznychwinnybyćzamknięte,abyniebyłowidaćzzewnątrz,cosięwnichodbywa;

3)bramarównieżpowinnabyćzamknięta;

4)domypublicznewinnyzajmowaćcałybudynek;pozastałymimieszkankamiisłużbąniewolnownich

odnajmowaćaniprzyjmowaćnamieszkanieosóbpostronnych;

5)jakostałemieszkankiwolnoprzyjmowaćtylkokobietypełnoletnieizarejestrowane;nienależy

dopuszczaćdozaczepianiaprzeznichprzechodniówwbramiedomu,naulicy,anidoprzebywaniaw
sąsiadującychkabaretach;niewolnopodżadnympozoremprzetrzymywaćkobietwdomupublicznym
wbrewichwoli,zwłaszczapodpretekstemzaciągniętychprzezniedługów;

6)zabraniasięprzyjmowaniainnychkobietpozatymi,któreprzedstawionebyływurzędzie

administracyjnymsłużbyobyczajowej;

7)zabraniasięprzyjmowaćdosłużbyosobymałoletnie;

8)zabraniasięurządzaniareklamyipodawaniajakichkolwiekogłoszeń;

9)krzykiiawanturywdomachpublicznychsąniedopuszczalne;

10)niewolnotolerowaćgieranidopuszczaćdożadnychturpitudes,czylibezecności,yoyeurs,czyli

podglądactwa,iscenesdepederastle",czylipederastii;

11)niewolnoprzyjmowaćuczniów,studentówaniwojskowychwmundurach;

12)przedprzyjęciemkobietynamieszkankędomupublicznegonależyjąprzedstawićurzędowi

policyjnemusłużbyobyczajowej;

13)należyzameldowaćwciągu24godzinowyjeździekobietyzarejestrowanej;

14)kobietycierpiącenachorobyzaraźliwenależynatychmiastodstawićdolekarzasanitarnego;

dozwalasięnawpuszczaniedodomówwcharakterzekonsumentówtylkomężczyzndorosłych,a
zabraniasięwstępumałoletnimikobietom;

16)należynatychmiastzawiadomićprefekturępolicjiowszystkichzmianachdotyczącychmieszkanek

domupublicznego;

17)administracjadomuwinnapomagaćwładzompolicyjnymwewszystkichsprawachtyczącychsię

zdrowia,bezpieczeństwaiporządkupublicznegoipoddawaćsięwszystkimzarządzeniom,którew
przyszłościuznanebędązawłaściwe.

Oczywiście,byłtozbiórpobożnych(jeżelijesttowłaściwesłowowtakimmiejscuiprzytakiejokazji)

życzeń.Lubmożeinaczej–rejestrnajczęściejpopełnianychwykroczeń.Zakazymajątodosiebie,że
bardzowyraźnieodciskająsięnanichminionedzieje,jaknakliszyodciskasięnanichprzeszłość.Zakazyi
objęteściganiemdeliktyinformująnasnajlepiej,coteżwowymczasierobiononagminnie;takjak
zachęty–otym,czegonierobiono.Itak,naprzykład,wymógtrzymaniazamkniętychokiennickłóciłsięz
zakazemreklamy.Odomu,którywpołudniemiałzamknięteokiennice,możnabyło–zdużym
prawdopodobieństwem–orzec,żetoburdel.Innymsposobemobchodzeniazakazureklamybyło
malowanienumerudomuspecjalniedużymicyframi.Tewielkienumeryprzyciągałyuwagępublicznośi,a
pensjonariuszkioznaczonychnimidomówzwano„dziewczynyspodnumeru"lubteż„dziewczynyspod
dużegonumeru".

Jakbyłowtakimdomu,niechnasoświecirelacjapolskiegomalarza,WojciechaKossaka,którywrazz

kolegąpopędzlu,TeodoremAxentowiczem,(iwtowarzystwiepań)odwiedzilibylianno1890taki
przybytek.Poniższyfragmentpokazuje,żespec

jalistaodkonnejbatalistykirówniewprawnieposługiwałsiępióremjakpiórkiem:

WtedyIlkadomnie,żebymjejpokazałnocnyParyż,koniecznie.No,aprzecieżmyzAxentemznamy

naszParyż!Dobrze,alepytamzaraz,czymidajecarteblanche.Abernatiirlich-dajewzupełności.Ilka
niemówiłapofrancusku.Pomyśleliśmy,coijak,izrobiwszywybór,poszliśmyweczwórkę.

PółnocwParyżu,maj–ktotozna,wie,jakitocud.NiedalekowbokodChausseed'Antinidziemała

uliczka,rueJoubert.Byłtamniedużydom,unemaisonhospitaliere.Cicho,okiennicepozamykane.
Zadzwoniliśmy.Hoteliktakurządzony,żewszelkieniepożądanespotkaniasąwykluczone.Weszliśmydo
hallu.Wszędziejasno,alecicho.Przyjmujenasunędamę,tresdigne,memeprincee,wsukniwysokopod
szyję(princeenawszelkiwypadek,bonigdyniemożnawiedzieć,ktozadzwoni,możebyćipolicja).
Powiadamy,żechcemyobejrzećlestableawcvivants.Tresbien,powiadadama,idodaje;

czymająbyćscenesmbctes,czytylkofeminins?Feminins-

decydujemyspiesznie.

Damawprowadzanasdoapartamentuoświetlonegoróżową

matowąlampą;wszędziedywany,miękko,okrągło,niema

żadnychkantów,októrebymożnasięuderzyć,nastrój

orientalnycałkowicie.Tuzostawiamynaszepanie,asami

idziemyobejrzeć„sujets".

Wdużejsalioharemowejdekoracjikilkanaścieślicznych

stworzeń,któremająnasobietylkodessouliersibasdesole.

Nanaszwidokzbiegająsięirobiądefilee.Chodzioto,na

którąpadnielemouchoir.Wybrałemunecharmanteblonde

etunebrune\idęzAxentemiznimidonaszychpań.Ledwie

stanęłynaprogu,Ilkazaczynazasłaniaćoczyiwołać:–Ichwill

nicht,ichwillnichtschauen!Jednymsłowem,robiokropne

chi-chiiodwracasiędościany.PannaWagnerprzeciwnie,nie

manicprzeciwniczemu.

Copocząć?PatrzymynasiebiezAxentemzaskoczenii

niekontenci.TymczasempoczciweFrancuzeczkipodchodzą

dolikinierozumiejącejpofrancuskuipróbują,czyun

francaisnegrenieprzekonajejłatwiej.

–Paspeur!Paspeur!C'esttresbon,tresJoli.

–Nein,ichwillnichtschauen-powtarzaIlkaiodwracasię.Niewiemy,copocząć,przecieżtokosztowna

historia,jestnamcałkiemgłupio,wreszciedecydujemy,abypoprostuwyjśćizostawićniewiastysame.
Ledwieśmywyszlinakorytarz,zjawiasięgodnadamawsuknipodszyję(nawiasemmówiąc,właśnie
dlategożetakacouverte,mającadużepowodzenie),ogromniezatrwożona,coturobimy.

–C'estdefenduderesterdanslecorridor,messieurs.Tłumaczymy,jaksięda,onaznowuswoje,że

trzebajednakwiedziećcequisepassęla-dedans.Iproponujenam,abypoprostuzdjąćjednąakwarelęi
jedensztychześciany,podktórymitająsięokrągłeotwory,przezktóremożnazajrzeć.Zazieramy.Ach,
cóżtobyłazazabawaucieszna!IlkaipannaWagnerwkapeluszachistrojnychsukniachfirstciass,tamte
dansundeshabillecomplet,sławiącewpopularnymwykładzie1'amourlesbien."

PrzygodęnaszychznakomitychmalarzyipannylikiPalmay(słynnejdiwypeszteńskiejoperetkii

kochankiFranciszkaFerdynanda)orazjejdamydotowarzystwamożnauznaćzaprzykład,jakłamanybył
punkt10regulaminu.Punkt11–wojskowiwmundurach–niebyłnigdyprzestrzegany.Przeciwnie.To
właśniepotrzebyarmiipowołałydożyciasystemreglamentacyjny.

Domypublicznebyłyodwiedzanerazwtygodniuprzezlekarzykomisjisanitarnej.Raznatydzieńteż

powinnyodwiedzaćlekarzapanienkizczerwonąkartąpracująceniezależnie.Dokumentywtymkolorze
dostawałyteprofesjonalistki,uktórychstwierdzonochorobę.Te,któreniechorowały,legitymowałysię
dokumentembiałymipowinnyodwiedzaćlekarzadwarazywmiesiącu.Te,którezatrzymanozpowodu
nieprzestrzeganiaprzepisówpolicyjnych(zaczepianieprzechodniówczyniestawieniesięwterminieu
lekarza),odprowadzanebyłynanajbliższyposterunekpolicyjny,skądwzamkniętejkaretceodsyłanoje
doaresztupolicyjnego.Tam„sąd"składającysięzkierownikaurzędu,jegopomocnikaifunkcjonariusza
policjiwydawałwyrok.Tentrybferowaniawyrokówzapewniałpolicjinietylkopełnąkontrolę,aleteż
dawałnieograniczonąwładzę.Władzęnadżyciemiśmierciąbiednychkobiet,niezwyklerealnąi
brutalną.MarieLigeronzostałaaresztowananaproguswegodomu,gdyżegnałasięznarzeczonym.
Pobytwwięzieniutakzniszczyłjejzdrowie,żezmarłatużpouwolnieniu.

AmelieRenault,zarejestrowanaprofesjonalistka,zostałazatrzymana,gdypóźnąnocąopuściłaswój

dom,bykupićlekarstwodlachoregodziecka.NimsprawęwyjaśnionoiwypuszczonobiednąAmelie,
dzieckozmarło.

Władzapolicjibyławięcabsolutnai-jaktozabsolutnąwładzązwyklebywa–często

nadużywana.

Najczęściejofiarąpolicyjnejbrutalnościpadałyteniezarejestrowaneinieskoszarowane–les

ciandestines.Towłaśniejenależałoskłonićdouległości.Wobectych,którepoddanebyłynadzorowi,
policjamiaładośćnarzędziprzepisanychprawem.Innymiinstytucjami,którekwitływsystemie
reglamentacyjnym,byłytakzwane„domyschadzek"lub„pokojeumeblowane".Nosiłyonenazwę
maisonsdepasiróżniłysięodmaisonsdetolerancenastępującymicechami:

1)Nieposiadająuprawnień(koncesyj),jakiemajądomypubliczne;

2)wdomachpublicznychmogąprzebywaćtylkoprostytutkizarejestrowane–w„domachschadzek"

niewszystkiekobietybywajązapisanewksiążkachkontrolisłużbyobyczajowej;

3)kobietychore,zamieszkującewdomachpublicznych,sąnatychmiastodsyłanenakomisjęlekarską,a

stamtąddoinfirmeriiŚw.Łazarza–choremogąsięleczyćtakżeusiebiewdomu;

4)domypublicznewinnyzajmowaćcałybudynek–„domyschadzek"zaśmogąodnajmowaćjedno

mieszkanie;

5)lekarzywysyładodomówpublicznychprefekturapolicjiiwizytysąbezpłatne–„domyschadzek"

wybierajądowolnegolekarzazlistynadesłanejprzezprefektapolicjiimusząpłacićzaodwiedziny.

Francjamiaławowymczasiemocnąpozycjęjakocentrumświatowe.Nicwięcdziwnego,żeinstytucje

francuskieprzyjęłysięwwieluinnychpaństwach.Niemaławtymzasługawielkiegoapologetytego
systemu,doktoraAlexandreParent-Duchateleta,któryw1836rokuopublikowałswestudiumoparyskiej
prostytucji.

WwiekuXIXzarysowałysiętrzysystemy,trzystanowiskawobecprostytucji:

Systemreglamentacyjny,któryzostałwspomnianywyżejidlaktóregomodelowymrozwiązaniembyły

osiągnięciafrancuskie.Systemtenbyłdalekioddoskonałości.NaMiędzynarodowymKongresie
DermatologówiWenerologów,jakiodbyłsięwParyżu

w1889roku,zebranistwierdzili,żewParyżu„pokątne"prostytutkistanowią90procentpopulacji

zawodowej.Cóżtozasystem,któryobejmujejedynie10procent?Tymbardziejżenaowymkongresie
zauważononiepokojącątendencjęwzrostuzachorowańnieobjętychnadzorem:

System,niemogącobjąćnadzoremwszystkich,niespełniaswychsanitarno-higienicznychzadań.

Systemabolicyjny,któryzasadzasięnaprzyzwoleniudlaprostytucji.Profesjonalisteksięnieściga,nie

rejestruje.Przykładempaństwa,któreobrałotęwłaśniedrogę,jestZjednoczoneKrólestwo.
Obowiązywałotamprawohabeascorpus,wedlektóregokażdapróbakontrolowaniaczyteżprzymusu
jestzamachemnaludzkiewolności.DlategoteżContagioonsDiseasesActsz1864rokumiały
zastosowanietylkodoarmiiifloty.WprawdziesystemreglamentacyjnyznajdujewAngliizwolenników,
takichjakWi-liamActon,leczznajdujeteższerokierzeszeprzeciwników.Organizująsięoniwokół
NationalAssociationfortheReapealoftheContagionsDiseasesAct.Systematakowanyjestzróżnych
pozycji,wtymfundamentalizmureligijnego.WikariuszWindsorunapisałtakoto:

Naszeprawouważanierządzakonieczność,skorostarasięuczynićjegopraktykowaniemniej

niebezpieczne.Osiągnietyle,żemężczyźni,mogącgrzeszyćwwiększympoczuciubezpieczeństwa,
oddadząsiębezhamulcówswoimpopędom.

Wielebnywikaryuważał,żerozporządzeniareglamentacyjnezachwiejąrównowagąmiędzywinąikarą

–stanowiąwięcułatwienie(acozatymidzie,zachętę)dogrzechu.Zinnychprzyczyn,przedewszystkim
zuwaginakobiecągodność,zwalczałareglamen

tacjęduszaabolicjonizmu,JosephinaButler,fundatorkaNarodowegoStowarzyszeniaPańAngielskich

dlaOdwołaniaPrawaoChorobachZakaźnych.ZjejtoinicjatywydoktorTaylorwypowiedziałnastępujące

zdanie:

Naskutekzwykłegodozorupolicyjnegokobietamożebyćzatrzymanaiskazanananiegodnygwałtna

swojejosobie,dokonującysięprzyużyciuchirurgicznegonarzędzia.

Pierwszymiędzynarodowykongresabolicjonistówodbyłsięw1877rokuwGenewie.Wtymokresie

parlamentbrytyjskizasypywanybyłpetycjami.W1873zebranodziewięćsettysięcypodpisów.Francuski
zwolennikabolicjonizmuLouisFiauxwystępowałztakąfilipikąprzeciwdomompublicznym:

Czymżejesttendomoniezwykłymwyglądzie?Dlaczegotakiwielkinumer,te

sześćdziesięciocentymetrowecyfry,którenaznaczajągotakbezwstydnie,jakczerwonelatarniew
kształciefallusapiętnowałylupanarstarożytnegoRzymu?Dlaczegotezamknięteokiennice,tełańcuchyi
kłódki,łączącesmutekwięzieniaztajemnymwezwaniemdogrzesznejuciechy?Poprzestąpieniuprogu
ukazujesięohydnywidokgromadykobietrozłożonychnaławach,podpierającychściany,rozwalonychna
marmurach,siedzącychokrakiemnakolanachmężczyznizalewającychichciężaremswychbiustów,
któreobmacująszperającymiruchami,obejmującichwomdlewającychpozachrodemzkomedii
miłosnejlubbrutalnymgestempełnymkpiarskiegocynizmu.

Systemabolicjonistycznydotyczył,przedewszystkim,domupublicznego,tegogłównegonarzędzia

reglamentacji.DoktorFiauxdomagałsię„wolnejkobietynawolnymtrotuarze".Oddajmyteżgłos
filozofowi:

Dzisiaj,podwpływemnierozważnegostrachu,któryowładnąłumysłamizpowoduchorobyowiele

mniejniebezpiecznejniżniegdyś,niezawahanosiębezżadnejpotrzebyzlekceważyćtroskę,jaką
wyrażałodotądprawowstosunkudonajskromniejszegoobywatela.Możnastwierdzićdpriori,że
pozostawionypolicjibędzienaogółnarażonynaczęste,zgodnezludzkąnaturą,nieodpowiedzialne
nadużywaniewładzy.Historiawszystkichnarodówwewszystkichepokach

roisięodprzykładówpotwierdzającychtęhipotezę.Rozwójrządówreprezentującychnaródniejest

niczeminnym,jakrozwojemukładuzapobiegającegouwłaczającymnadużyciomwładzy.Przedmiotem
każdegoznaszychbojówpolitycznychzwiązanychzpostępemwdziedzinieswobódinstytucjonalnych
byłopołożeniekresujednemuznajbardziejrażącychnadużyćnieodpowiedzialnejwładzy.Iotowszystko
tozostajezapomnianezpowodusztuczniewytworzonejczystejpanikidotyczącejchoroby,którazanika,
aktórejofiarąjednaosobanapiętnaściezmarłychnaszkarlatynę.

Naprzeciwległymbiegunieleżysystemeksterminacyjny,wktórymprostytucjastanowiwświetleprawa

przestępstwoizmocyprawajestściganaikarana.TakbyłowXIXwiekuwStanachZjednoczonych.
Prostytucjabyłatamprzestępstwemściganymbądźnamocyustawyowłóczęgostwie(VagrancyAct),
bądźteżnapodstawieprawaoniemoralnymzachowaniusię(DisordertyCon-duentAct).Niebyła
natomiastściganazpowoduchoróbroznoszonychdrogąpłciową.UbolewanadtymdoktorGuichet,
Francuz,któryzapoznawałsięzamerykańskąopiekąmedycznąwNowymJorkuiFiladelfii.Pisałon:

Prostytucjatowarzyszywięcmiastuwjegoniewiarygodnymrozwoju,wjegogwałtownymi

zadziwiającymrozroście,włóczącsięwbłociewmieścieniskimibrudnym,kryjącsiępodkwiatamiw
mieściewysokim,nowymibogatym.Noiproszę,żadenprzepispolicyjnyniezmuszatychkobietdo
zgłoszeniasiędolekarzapoto,abypoddaćsiębadaniu,niemaanibadańregularnych,ani

nieregularnych,aniprzychodni;

idopierokiedyzarażonaprostytutkajesttakciężkochora,żeniemożebezbóluprowadzićdalej

niegodnegohandluswoimciałem,wówczaszgłaszasięnabadanialekarskie.Teznich,któremają
pieniądze,lecząsięwdomu,biednelekarzkierujedoCharityHospitalnawyspieBlackwell,gdziepo
wyzdrowieniusąprzezjakiśczasprzetrzymywaneizatrudnianewWorkhausepoto,abymiećjak
największąpewność,żeniebędąmogłyjużnikogozarazićsyfilisem.Wtychwarunkach,jakwidzicie,nie
należysięwcaledziwićogromnejliczbie61705chorychwenerycznie,wtym50450syfilitykówna942
294mieszkańców."

Traktowanienajstarszegozawoduświatajakoprzestępstwaniezapobiegłobujnemurozwojowitego

fachunanowymkontynencie.Rozwójtendoprowadziłwkilkustanachimiastachdopowstaniasystemu
segregacyjnego.Zasadzasięonnatym,żeistniejąpewneobszary,dzielnice,przedmieścia,przeznaczone
wyłączniedlategofachu.Nosząonenazwę„dzielnicczerwonychlatami"(redlightdistricts).Nazwętę
miałyponoćzawdzięczaćkolejarzom,którzyudającsiępousługę–samotnipodróżującymężczyźnimają
swojepotrzeby–zawieszaliczerwonelatarkiprzedlokalem,takbymoglibyćszybkoznalezieniprzez
ekspedytorówkolei.Początkowobyłytoskupiskanamiotówtowarzyszącebudowomdrógżelaznych.

100

Późniejczerwonelatarniestałysięnormalnymelementemurbanistycznym.

WNowymOrleanie,któryuważanyjestprzezhistorykówza„największemiasto-burdel

wszechczasów"

101

,najwięcejprzybytkówznajdowałosięnaBasinStreet.Podnumerem40uKate

Towsendwłaścicielkaosobiściesprawdzaławiarygodnośćpłatniczągości(wysokośćkontabankowego),
zanimzaprowadziłaichdosalonuiprzedstawiłapaniom.Samaobsługiwałanajbardziejdostojnych
klientówiliczyłasobiepięćdziesiątdolarówzagodzinę.UJossieAriingtonpodnumerem225można
było–próczobsługi,rzeczjasna–zobaczyć(jakgłosiłówczesnyprzewodnikponowo-orleańskich
burdelachTheBlueBook)„najbardziejozdobneinajkosztowniejurządzonemiejsce,jakiekiedykolwiek
zaprezentowanoamerykańskiejpubliczności".Pełnotambyłokosztownychrzeźbiobrazów.Wchodziło
sięprzezwielki,całkowiciewyłożonylustramihol.Dalejmieściłysię–stosownieozdobione–salony:

turecki,japoński,wenecki,anawet(dlaszczególniepatriotycznychgości)amerykański.Przedwojną

secesyjnąburdelebyłyjedynymmiejscem,gdziekobietyokrwimurzyńskiejmogłyotwarcieutrzymywać
stosunkizbiałymi.Ouadronkiioktoronki(panienkiojednejczwartejlubjednejósmejkrwimurzyńskiej)
byłyulubienicamibiałejelityPołudnia.Mulatkiznowoorleańskichzakładówbyłydobrzewykształconei
spełniałytakąrolę,jakheterywGrecjiczykurtyzanywłoskiegoRenesansu.Niemałyteżmiaływkład
(finansowyoczywiście)wwalkęozniesienieniewolnictwa.Pieniądzepochodzącezezniewolenia
seksualnegoposłużyływalceowolność.

102

Zprawdziwymzniewoleniemmożnabyłomiećdoczynieniawśrodowiskuemigracjichińskiej.Wiele

tysięcytychżółtoskórychi

skośnookichrobotnikówpracowałowStanachZjednoczonych.W1850rokuwKaliforniinajedną

Chinkęprzypadało1700Chińczyków.Chcielioniutrzymywaćstosunkiseksualnetylkoz
przedstawicielkamiswojejrasy.Europejkinazywali„długonosymiupiorami"imielidonichstosunek
pełenobrzydzenia.Takwięcpowstałspecjalnyprzemysłprzerzucaniachińskichdziewczynnadrugą
stronęPacyfiku.WPaństwieŚrodkaniecenionoichzbytwysokoizwłaszczanieletnie(odjedenastudo
piętnastulat)możnabyłonabyćtanio.Oficjalniemiałyonekontrakty,lecztakzredagowane,żenie

sposóbbyłojewypełnić.Oznaczałotopełnąicałkowitązależność.Takotowycofywanozarobioneprzez
skośnookichrobotników(zwłaszczakolejowych)pieniądze.Ciekawe,żeaniruchyabolicjonistyczne,ani
teżpowstałewkońcuXIXwiekuruchy,zwalczająceprostytucjęjako„białeniewolnictwo",niezauważyły
tragediichińskichdziewcząt.

WStanachZjednoczonycholbrzymiefortunypowstawaływciągujednejnocy,wciągunastępnejmogły

zmienićwłaściciela.Zwłaszczawczasiekalifornijskiejgorączkizłotaw1849roku.Pewnafrancuska
specjalistkazarobiłapięćdziesiąttysięcydolarówwciągurokupracynaZachodzie.Najpierwwyrastały
tammiasteczkanamiotów.Wkrótcepotempowstawałydrewnianebary,saloonyihotele.Pokoje
pierwszegopiętraprzeznaczonebyłydlaprofesjonalistek.Czasamiznajdowałysięonetamniekoniecznie
zwłasnejwoli.

Jeśliktórazdziewczynz„PędzącegoByka"(kelnerkaczyartystka)spiłasiędonieprzytomności,cosię

częstozdarzało,zanoszonojąnagóręikładzionodołóżka,atamodpłatnieudostępnianojągościomw
alkoholowymstuporze.Cenatakiejusługiwynosiłaod25centówdoldolara,wzależnościodwiekui
urodydziewczyny.Zadodatkowąćwiartkęmożnabyłooglądaćpopisynastępcy.Nienależałodo
rzadkości,żetakadziewczynamiałatrzydziestulubnawetczterdziestuamatorówwciągunocy.

103

Wielkiznawcaamerykańskiegonierządu,WiliamW.Sanger,przeprowadziłw1858badania,wktórych

określił(wprzybliżeniu)populacjęprostytuteknasześćtysięcy(minimum).Najednąnierządnicę
przypadałozazwyczajsześćdziesięciuczterechmężczyzn.Takaproporcjadotyczyłateżinnychmiast.
Badaczzadał

dwumtysiącomkobietpytanieoprzyczynyobraniategowłaśniezawodu.Aotoodpowiedziiliczba

osób,którejepodały:

104

Należyteżpamiętać,żepełnoetatowymprofesjonalistkomtowarzyszyłlegiondorabiającychsobiepół-,

ćwierć-,wieloetato-wychsił.Tezawodowenieprofesjonalistkiłączyłynajstarszyzawódświatazjakimś
innym.Szwaczki,służące,pannysklepowe,modystkiiaktoreczki–wszystkietekobietychciałysobie
dorobić.Anajstarszyzawódświatabyłdrogąmożenienajgodniejszą,alenapewnonajkrótsządo
dodatkowychdochodów.HenryMayhewobliczył,żewLondynie(w1862roku)obokponad
osiemdziesięciutysięcyzawodowychprostytutekistniałaniedającasięokreślić,aleprzewyższającatę,
liczbakobiet,dlaktórychbyłotododatkowezajęcie.Poangielskuzwanojedoltymops,popolskuprzyjęła
sięnazwa„cichodajki".WszaknaliściedobregodoktoraSangera„ubóstwo"byłopierwszymmotywemz
podawanychprzezmieszkankiNowegoJorku.Prostytucjamawieletwarzy,alekreską,któramalujejej
rysynajwyraziściej,sąpieniądze.Napodażusługseksualnychwpływamożliwośćzarobkowaniaprzez
kobietywinnysposób.Napopytzaśwpływadostępnośćbezpłatnegoseksu.Refleksjanadtymzawodem
należywięczarównodohistoriigospodarczej,jakdodziejówobyczajowości.

AjakbyłowWarszawie?NaszymiprzewodnikamiwwiekuXVIIIbylipanowieNagłowskiiKossakowski.

Wpoczątkuwiekunastępnego,wczasachpruskich,syrenigródpodupadł.Niebyłjużbowiemstolicą.
Stałsięmałym,prowincjonalnymmiastemfryde-rykowegokrólestwa.Zsilnąnadodatek,jakpruska
tradycjanakazuje,policją.Naturalne(możenadnaturalne)ożywieniespowodowałowejściewojsk
francuskich.Zamundurempannysznurem,zasutymiuniformamiwojskcesarskichciągnęłycałelegiony
profesjonalistek.Warszawęobiegłastrasznawieść,żemarszałekMuratkąpieswewybrankiw
szampanie,achytrzykupczykowienapowrótbutelkująwykorzystanyhigienicznienapój.Popytnawina

francuskiezmalał,alenausługierotycznewzrósłznacznie.KsięstwoWarszawskie(nb.konstytucję
nadanomu22lipca,wdzieńMariiMagdaleny)zaczęłotworzyćswojąmałąidzielnąarmię,októrej
zaspokojeniemusiałodbaćgronoseksualnychliwerantek.Wroku1814–roku,przypomnijmy,wielkiego
odwrotu–wenerycystanowili40procentpacjentówszpitalawojskowego.Ileprocentmusiałowięcbyć
wlatachmniejobfitującychwklęski?PowkroczeniuRosjan,zaczasówKrólestwa,adeptkiinteresującego
naszawodugrupująsięwokółdwucentrówwojskowych:powązkowskiegoobozuwojskowegoina
CzerniakowiewokolicachŁazienek,gdziemieściłasięSzkołaPodchorążych,KoszaryKirasjerskiei
Ułańskie.AkcjeporządkowebyłyurozmaicaneprzezdziałaniawielkiegoksięciaKonstantego,którypoza
interwencjamiwinnedziedzinyżyciazwalczałteżprostytucję.Zdarzałosię,żetenkapryśnymonarcha
kazałjepędzićbatogamiprzezmiasto,co–rzecbymożna–odpowiadałojegosadystycznejnaturze.

PoupadkupowstanialistopadowegopanującynadWisłąfeldmarszałekIwanPaskiewicz,świeżo

podniesionydogodnościksięcia(właśnieWarszawskiego),rządziłżelaznąręką.Niektórzybadaczesądzą,
żewładzerosyjskiepopierałyrozwójprostytucji,widzącwnimśrodekdemoralizacjipolskiego
społeczeństwa.Wprocedertenmiałybyćzaangażowanewszystkiewładzezcesarskiminaczele.

105

opracowaniuZalewskiegoznajdujemyopispostępowaniakomisarzacyrkułuprzyulicyPiwnej.Ten,gdy
muhumorniedopisywałipragnąłmocnychwrażeń,bysięrozweselić,rozkazywałswoimsubalternom:
„Przyprowadźcienotukapeluszowe".StójkowiudawalisięnaKrakowskiePrzedmieście,gdziespomiędzy
przechodniówwyłuskiwali„kapeluszowe".Różnicamiedzykapeluszemachustką(jakonakryciemgłowy)
przekładała

sięwówczasnaróżniceklasoweipozwalaładokonaćrozróżnieniamiędzydamąababą.Rozkaz

komisarzamiałwięcteżitłospołeczne–podszywaniasiępodniewłaściwązsiedemnastu(natyle
właśniepodzielonebyłospołeczeństwo)klasspołecznych.Sprowadzonedocyrkułuniewiasty
poddawanokarzechłosty,takokrutnej,„żeażwniebiesłychaćbyło".Czasypaskiewiczowskie
charakteryzowałookrucieństwo.

«GazetaPolicyjna»podaje,żewroku1844zatrzymano1356kobietza„pokątnynierząd".Pokątny,gdyż

od30stycznia1843warszawiacyżyjąpodrządamirozporządzeńdotyczącychpolicyjnegodozorui
kontroliprostytucji.Karompodlegałyuprawiającenierządpokątnielubteżtakie,któreokradałyklientów
bądźawanturowałysięinaruszałypopijanemuspokójpubliczny.DlanichprzeznaczonybyłDom
Wyrobny.Domtenfunkcjonowałdoroku1876,czylidoreformypenitencjarnej,poktórejjegofunkcje
przejęłowięzieniekobieceprzyulicyDzielnej.PensjonariuszkiDomuwyprowadzanowniektóredni
świąteczne(naprzykładwświętaWielkiejnocy)naspacerpomieście.Tenspacer(podkonwojemiw
więziennychczepkachisukniach)miałpensjonariuszkizawstydzići(poodbyciukary)skierowaćnadrogę
cnoty.Historiamilczy,oileskutecznybyłtenśrodekwychowawczy,niemniejdefiladypokaranych
dziewczątekzadomowiłysięwpejzażumiasta.

Natomiastte,którepoddanebyłynadzorowiikontroli,przepisydzieliłynaczterykategorie.Do

pierwszejzaliczanomieszkankiipracowniczkidomówpublicznych.Dodrugiejte,którymwypadałoi
mieszkać,ipracowaćwdomachschadzek.Dotrzeciej-mieszkająceoddzielnie,alepoddanekontroli,tak
zwanetolerant-ki.Doczwartejinajwyższejwhierarchii(abyłatoarystokracjazawodu)–takzwane
indywidualistki,któremiałyprawodobieraćsobiekrągklientów,dokontrolisanitarnejzaśobowiązane
byłystawiaćsiędwarazywmiesiącu.

Domypublicznetakżedzielononaczterykategorie,domyschadzekzaśnadwie.Odroku1688,kiedy

zmarła„Baronowa",właścicielkajedynegopierwszorzędnegodomuschadzek,funkcjonowaływ
Warszawietylkodrugorzędne.Różnicemiędzytymidwomarodzajamidomów(schadzekipublicznymi)
byłymałouchwytne(jakwspominaliśmywyżej).Domyschadzekuchodziłyjednakzauczciwsze,dlatego
byłoichwięcej,gdyżłatwiejwerbowałosiędonichpersonel.Takwięcw1868rokuna22domy

schadzekIIkategoriibyło16domówpublicznych,wtymjedenIIIkategorii,15zaśIVkategorii.

106

Geograficzniemieściłysięonepoczątkowowśródmiejskichdzielnicach.„UlicePodwale,Fretaod

Zakroczymskiej,Kapitulna,KrakowskiePrzedmieścieodPlacuZamkowegodoTrębackiej,Trębackana
całejdługości,Bielańska,MylnaiczęśćDługiejkuFreta,wreszciepoczątekŚwiętojerskiejodstronyFreta
wnetzapełniłysiędomamipublicznymi,utrzymywanymiwyłącznieprzezŻydów".

107

Domomowymnieprzeszkadzałosąsiedztwolicznychkościołów,choćnapewnoniemożnatego

powiedziećokościołach,gdyżformąreklamy(pomimoobowiązującegoustawodawstwa)było
otwieranieokienwburdelach,abymuzykazwabiałaklientów.Okientychniezasłaniano,więczulicy
możnabyłoobserwowaćtańcefrywolnieubranychpanienekzgośćmi.Protestyprzyzwoitejczęści
mieszkańcównanicsięzdawały,bopolicjachroniłatezakładyswymautorytetem,przecieżniez
dobregoserca.ZaczasówoberpolicmajstraButurlina:

Naposteruneknocnywdomupublicznymwysyłanopolicjantówtylkofaworyzowanych,bopolicjant

takiwracałobdarowanyipoczęstowanyprzezgospodarza,awrazieawanturygodziłstronyituszował
skandale,takżezatoopłacany.Siedzącwrazzportieremwprzedpokojudomupublicznego,pomagał
rozbieraćgościisumienniepilnowałichzwierzchniejodzieży.

108

Wlatachsiedemdziesiątychugruntowałysięwśródrosyjskichbywalcówowychprzybytkówpewne

stałeobyczaje.ŚwieżoprzysłanidoWarszawyzestolicycesarstwaoficerowiewprostzdworcazajeżdżali
poddrzwiburdelu.Początkowobyłtożart,gdyżstarzyklienciofiarowywaliimteadresynaprośbęo
rekomendacjędobregomieszkaniawmieście,późniejwszedłtenobyczajdodobregotonuwgarnizonie.
Zważywszy,jakczęstowizytowanodomypubliczne,niedziwiądane,mówiące,iżwowymczasie75
procentjunkrówzeszkoływPałacuPrymasowskimleczyłosięnasyfilis.

109

Autormonografiiprostytucji,Zalewski,zamieszczawswym,szaleniezresztątendencyjnym,

antyrosyjskimiobciążonymtaniąmoralistykądzieleciekawąuwagęnatematpercepcjiprostytucji.
Twierdzi–iniemapodstawmuniewierzyć–że„przyzwoiciludzie",naprzykłademeryciczy
profesorowie,niedostrzegalitegozjawis

ka.Taksamojaknieczulismrodurynsztoków,takjaknieakceptowalipowszechnościalkoholizmuczy

nędzy.Przeczątemudaneliczbowe.Wroku1858wświatowejstatystyceWarszawazajmujeszesnaste
miejsce(wcesarstwiewyprzedziłyjątylkoMoskwaiPetersburg).Ponieważliczyłasobie825
zarejestrowanychpanien,dajetojakieśdwaipółtysiącasiłzawodowych(danedotycząceWilna
wskazywały,żenajednązarejestrowanąprzypadałytrzytajemne).Przyosiemdziesięciutysiącach
mężczyzn(liczącstarcówidzieci)pluspiętnastutysiącachgarnizonudajetojednąnierządnicęna
czterdziestumężczyzn.Zważywszyichmożliwości(pensjonariuszkilepszychzakładówmiałykilku
klientówdziennie,obsługującezaśzamtuzydlażołnierzydotrzydziestu),możnazaryzykować
twierdzenie,żestatystycznyWarszawiakmiałpłatnąprzygodęraznatydzień.'

Wnastępnychlatach

danete–zarównojeślichodzioludnośćpłcimęskiej,jakoprostytutki–proporcjonalnierosły.

Odlatsiedemdziesiątychnotujemywięcczasprosperity.Najgłośniejszedomytegoczasutozakład

DwosiBlusztejnowejnieopodalhotelu„Saskiego",EwyLatoiKuhnowejnaroguKoziej,NutyJeleńkoło
BernardynóworazażtrzynaścielupanarównaulicyFreta,skupiającychokołopięciusetprostytutek.Przy
ulicyDługiejmieściłsięzakładmadameTomasowej,określanyprzezZalewskiegojako„domschadzek".
PaniSzlimakowskazFretatobardzociekawapostać,ponieważpozauprawianiemzawodubur-delmamy
przejawiałajeszczeaktywnośćwinnychdziedzinach:

SprowadziłazLondynuartystężydowskiego,Szpiwakows-kiego,iotworzyław„Eldorado"przyulicy

Długiejpierwszyżydowskiteatrżargonowy.SzłytamutworyGoldfadena,pierwszegoautorasztuk
żydowskich,przeważniemelodra-matycznych.Ludnośćżydowskątrzebabyłodopieroprzyzwyczajaćdo
teatruiSzlimakowskaprzyznawała,żeniejestzadowolonazeswejimprezy,przedkładającHamletaz
Mar-cellowroliOfeliinaddziełopanaGoldfadenaDerTrejfe-niakczyli„Procentnik",melodramatz
czasówrekrutacjiżydowskiej.

111

Zainteresowanieteatremzrozumiałe,gdyżSzlimakowskabyłażonąaktorateatrówogródkowych.

Pewnejestteż,żemiałaonaambicjęurządzeniasobieburdelu,gdziebędzietakpiękniejakwteatrze.

Dopomógłjej(iinnym)NikołajKlejgels,wielkimiłośnikporządku,wlatach1888-1896sprawującyw

Warszawieurządober-policmajstra.Zadecydowałonmianowicie,żedomypublicznezostaną
przeniesionezeStaregoiNowegoMiastawrejonTowarowej,międzyKrochmalnąaGrzybowską.Mało
tego,koncesjędostanątylkotezakłady,którestaćbędzienawybudowanieporządnychgmachówi
utrzymaniewnichwysokiegostandardu.SpośródtrzynastuprzedsiębiorcówzFretazdecydowałosię
chybaośmiu,międzyinnymiSzlimakowska,Szwycer,Hannemanowa(dziedziczkazakładu„UZośki",po
SoniSawickiej,któratymczasemzrobiłakarieręwPetersburgu,rządzącnajwiększymburdelemwcałej
Rosji)iMosiekCzamabroda.

DekoratoremlokalówwnowychdomachpublicznychbyłmajstertapicerskiHaubold,malowidła

ścienneobstalowanouklepiącychbiedąartystówmalarzy.Byłytojednakprzeważniewykonanezatanie
pieniądzereprodukcjerodzajowychobrazkówpochodzeniazagranicznego,jakwsalibufetowejzakładu
SzlimakowskiejobrazkizżyciamilitarnegoweFrancji.

112

Pałace,istnepałace.Wdodatkuwkraczałosiędonichposchodachzmarmuru,salerecepcyjne

wspierałykolumny,ścianyzdobiłylustra.

Taksytu,naTowarowej60,byływysokie,ażdodziesięciurubli.Portierniewszystkichwpuszczał–

„złotych"młodzieńców,oficerów,owszem,alejużniklowych,pozłacanych,tombakowychi
talmigoldowych„milionerów"kierowałobok,domadameRosen–pięćrubli,lubpodnieparzyste
numery-zatrzyruble.

113

Ten,ktominąłstójkowegoicerberawszatni,pokonywałschodywyłożonedywanem.

Szłosięnapiętrododużejsaliopięciuoknach.Nasufitachiścianachmalowidła,aleotreści

przyzwoitej.JakieśscenyalaWatteau,Fregonardlubamorki.Wokółlustra,kanapki,krzesła,wroguna
wzniesieniuestradazfortepianem,gdzieconocgrałaorkiestra,kwartetlubkwintet.Graliniewidomi,oni
bowiemniebylizbytnionarażeninapokusycielesne.Nasalibyłtakiporządek,iżgdybyktośoniczym
niewiedząc

raptemsiętuznalazł,nigdybynieprzypuścił,żeznajdujesięwtakimdomu.Myślałby,że

przyprowadzonogonadamskązabawękostiumową.Każdazpensjonariuszekprzebranabyłainaczej–za
Cygankę,Hiszpankę,Etiopkę,Włoszkę,baletnicę,czasempoprostuwsuknięwieczorową[…]można
byłoposiedziećparęgodzin,potańczyć,porozmawiaćipójśćdodomubezseansu.

114

Przeddatąwprowadzeniamonopolu,czyliprzedlstycznia1898roku,prawiewszystkiedomy

sprzedawaływbufetachalkohol,ajeślinie,tomiaływspólnewejściezszynkiem,gdziemożnasiębyło
odpowiedniopokrzepić.Obokalkoholuzadowalanosię„fruk-tami"i„bombonierkami"fundowanymi
damomwracającymporazkolejnynaswojemiejscewbufecie.ZdaniemZalewskiego:

Kolejkikoniaków,wypijaneprzybufeciewnocnychgodzinach,gdyrestauracjenamieściebyłyjuż

zamknięte,koszeszampanaipiwoangielskie[…]byłyzyskowniejszenadwszelkąrozpustę".

115

Niemaracjinaszautor,ponieważjużpozniesieniukoncesjinawyszynk,gdywbufetachzapanowały

niewinnepotrawyinapitki,„szklankaherbatykosztowałarubla,pomarańczarubelpięćdziesiątitakdalej
–niedlaubogich".'

Poziomświadczonychusługbyłróżny,takjakipoziompensjonariuszek.Podobnoumadame

ŚlimakowejnaFretabyłapewnapanna,doktórejchadzałznanyliterattylkopoto,abydyskutowaćznią
oHeinem–takbyłamądra,wykształconaiinteligentna.Byłtojednakanegdotycznyraczejwyjątek,który
potwierdzałregułę-większośćwarszawskichprostytuteknieumiałaaniczytać,anipisać.

WarszawawwiekuXIXściągałażeńskienadwyżkidemograficznezcałegokraju.Dzisiejszebadania

składudemograficznegozeszłowiecznejstolicywykazująwyraźniewyodrębnionągrupęmłodychkobiet
wwiekuokołodwudziestulat.Miałyonedalekomniejszeniżmężczyźnimożliwościznalezieniapracy.
PodobniejakichkoleżankiwcałejEuropie.Właściwiestałyprzednimiotworemdwazawody(nielicząc
tego,któryjestprzedmiotemniniejszejpracy):albosłużącej,alboszwaczki.Dolasłużącejbyłaniezwykle
ciężka,bowiemzgłaszałotakwielechętnychdopracy,żenajem-

czyniemogłysobiepozwolićnanieludzkietraktowaniesłużbyinagroszowepłace.Zwłaszczanieludzkie

traktowanie,częstowręczprzemocfizyczna,prawiezawszeudręczeniepsychiczne–stawałysię
powodem,dlaktóregopannysłużącezmieniałyzawódiprze-branżawiałysięwpannystojące(jak
nazywanouprawiająceswójprocedernaulicach).Drugimożliwyzawód–szwaczki–byłrównieźle
opłacany,akobietywyzyskiwane.Zadziesięćgodzinszyciadzienniewłaścicielkamagazynupłaciła15
kopiejek,czyli4ruble50kopiejekmiesięcznie.Życiezigły(wodróżnieniuoddolisłużącej)miałoitę
niedogodność,żeniemożnasiębyłoprzypracypożywić.Pięćrublinatomiast,bywało,brałapanienkaza
–jakwtedymówiono–chwilęzapomnienia.Wtymkontekściebardziejzrozumiałastajesięówczesna
fraszka:

Nadigłąniechcęślęczyć,lepiejkameliązostać,niźlipracąsiędręczyć.

117

Industrializacjaorazzwiązanazniąwielkamigracjadomiastitworzeniesięośrodkówmiejskich,ten

ważnydziewiętnastowiecznyprocesdziałał-jaksięwydaje–wczterechkierunkach.Popierwsze,
prowadziłdoskupianiasięwielkichrzeszmężczyznwjednymmiejscu.Stwarzałotodużypopytna
świadczeniaseksualnekobiet.Rzeszete(topodrugie)copewienczasdysponowałygotówką,co
stwarzałoekonomicznewarunkidopowstaniarynkuusługerotycznych.Byływięcchęci,byłyi

możliwościpłatnicze.Taostatniasprawajestgodnapodkreślenia,gdyżgospodarkawiejskaopierałasię
naobrotachbezgotówkowychijakotakastanowiłagorsze„podglebie"dokultywowaniarozpatrywanego
przeznaszawodu.Potrzeciezaś,wyjścieześrodowiskawiejskiegooznaczałoteżwydobyciesięspod
presjiwiejskiejmoralności.Zmianaśrodowiskaspołecznegooznaczałazmianęśrodowiskamoralnego.
Stwarzałotoramykulturowedlarozwojunajstarszegozawoduświata-tobyłbytrzecikierunek.Czwarty,
stwarzającypodażwtymwzględzie,toobecnośćwielusamotnychkobietposzukującychzajęciai
środkówdożycia.Popyt,podażiwarunkiekonomiczneorazkulturowe–toczynniki,którezłożyłysięna
rozwójprostytucjiwXIXstuleciu.

Niktniejestzainteresowany,żebyodtejpracyzaleciałosiarkąmarksizmu,żebynachalniemieszaćwnią

materialistycznyde-terminizmiwewszelkichprzejawachżyciadopatrywaćsięodbiciaekonomicznych
procesów.Nieznaczytojednak,żenienależytych

procesówrejestrowaćczyteżwypieraćjezświadomości.Błędemmaterialistyczno-historycznych

myślicielibyłonietyleprzeświadczenieoekonomicznychpodstawachrozwojutegoprocederu,ile
przekonanie,żewrazzuspołecznieniemśrodkówprodukcjiprostytucjaznikniejakofaktspołeczny.Po
roku1917miałosięokazać,żewcaleniechciałaniknąć.Wziętosięwięcdopoprawianiahistorii–tej
korektydokonywałakulaczekistylubpobytwoboziepracy.Zajeżdżanokobyłęhistorii.

TakieotodanedlaWarszawy

przekazujeAgataTuszyńska:

Liczbaprostytutekwzrastaławdrugiejpołowiezeszłegostuleciawniewiększejproporcjiniżliczba

ludności.Wlatachsześćdziesiątychisiedemdziesiątychna1000żyjącychwWarszawieosóbprzypadało
około50lafirynd.Spisz1898rokuwykazałprzeszło16tysięcyprofesjonalistek.Wzrostznaczny.Przeszło
10procentkobietniezamężnychpozostawałowówczaswnielegalnychstosunkachpłciowychz
mężczyznami.Liczbadomówschadzekzawszeprzewyższałaliczbędomówpublicznych.Rok1884jest
rekordowypodtymwzględem(16domówpublicznychi169domówschadzek).Wszystkietedanemogą
byćjedyniezaniżone.

118

Dlaporównaniachciałbymodwołaćsiędowspółczesności.Jeślizostałybyzachowanetakieproporcje

między–jakpiszeTuszyńska–„lafiryndami"aresztąludności,topomieściestołecznymmusiałoby
spacerowaćokołostutysięcytychpierwszych.Dajetoprzybliżonewyobrażenieonasyceniumiastaową
profesją.Ajesttofach–nazwijmygoumownie–kupiecki,więctaki,wktórymtrzebazachwalaćswój
produkt,bygozbyć.ŻadenjednakzwielkichcharakterystycznychportrecistówówczesnejWarszawy–
czytoKostrzewski,czyteżPiwarski–nieuwieczniłtaktegozawodujakinneznamienne:cebularzy,
garncarzy,kataryniarzy,harfistek,handlarekczystróży.Pozostajenamtylkopodejrzewać,żewscenachz
kawiarniczypromenadzamodelkisłużyłyzapewne„kokoty",„demimondówki",„gryzetki",„nany",
„kamelie",„sylfid-ki",„aksamitki"–czylitewszystkie,któremogłytworzyćarystokracjęnierządu.

Chociażpóźniejczęstostawałypodtąsamąlatarnią,gdybyłyuszczytupowodzenia,dzieliłajeprzepaść

od„czarnoszyjek"werbowanychwprostzewsiiprzysposabianychdo„fachu"

wspecjalnym„domurozdzielczym"przyŚwiętojerskiej,obokFreta,zwanym„folwarkiem".Tu

wtłaczanoimnanogibalowepantofelki,uczonoswobodniesięporuszaćpowyfro-terowanymparkiecie,
tańczyć,pićalkohol,wpajanopodstawowezasadyarsamandi.Tępelubkrnąbrnekaranochłostąipo
kilkutygodniachlubmiesiącachtakiej„szkoły"odsprzedawanodotychdomówrozpusty,któreniemiały
własnegosystemuwerbowania.„Domrozdzielczy"razemzinnymiprzeniesionyzostałnaTowarową,
gdziedalejfunkcjonowałnatejsamejzasadzie.

119

Aprzecieżwiadomo,żestosunekprocentowyarystokracjidoplebsujestzawszejakjednostkidosetek.

Tewłaśniesetkitworzą-nieodzwierciedlonypiórkiemrysowników–obrazmiasta.Przytoczmywięcjego
opis:

Jeszczeniżejodlokatoreklepszychiśrednichdomówpublicznychstałymieszkankitych,które

przeznaczonebyływyłączniedlażołnierzy.UsytuowanojeprzyulicyBugajiprzyplacuMariensztackim.
Żołnierze,powyjściuzłaźni,ustawialisiętamwkolejki.Byłytoprymitywnedrewnianebudy,z
przegrodamizdesek,opłatęgospodyniinkasowałaprzywejściu.Średnia„przelotowość"takiegodomu
wynosiłapodobnotrzydziestuklientówdziennienajednąpensjo-nariuszkę.Domyteuległylikwidacji
dopieronakilkalatprzedpierwsząwojnąświatową,gdyrozpoczętozabudowętegoterenu.
PensjonariuszkiprzeniosłysiędoCzarnegoDworuobokPowązek,wpobliżekoszar.Tylkojednaz
właścicielek,jakpotemmówiono,okazaławielkodusznośćpersonelowi.Przedswoimwyjazdemz

uskładanymmajątkiemdoAmerykikażdąwyposażyłakilkusetrublowąsumką.

Samodnoowegoćwierćświatkazajmowały„wilczyce"-szukająceklientelipozaokopami,przy

koszarach,wpodmiejskichzaroślach,„rosówki"włóczącesiępoPoluMokotowskim,w„Karpatach",na
ujazdowskiejskarpie,„szty-chówki"–kryjącesięwcieniusągówdrzewanaPowiślu,wszystkierazem
nazywanedosadnie„pakietami"lub„blachami".Wtensposóbkończyłykarieręzarównoniektóre„da-
micelki",jaki„tolerantki"czy„kontrolne",jeślihandlarzeżywymtowarem,którzyrozpoczęliożywioną
działalnośću

schyłkuwieku,niewywieźliichgdzieśzkraju.Niektórejednakizaczynałykarieręnaświeżym

powietrzu,itujużzostawały.«KurierWarszawski»odpoczątkuswegoistnieniawlatachdwudziestych
niemalcorok,poczynającodlistopada,zamieszczałnotatkioznalezieniuzwłoknieznanych,często
młodychkobiet,zamarzniętychnaulicachmiastalubwjegobliskiejokolicy.MedykwarszawskiLeopold
LafontainepisałuproguXXstuleciaotejnajniższejklasieprostytutek,że„przesiadująwszynkach
piwnychiwódczanych,apodczasnocywałęsająsiępoulicach.Każdyzaułeksłużyimzamiejsce
zaspokojeniapopędupłciowegozamałązapłatą,zakieliszekwódki…"

120

Wielkiemigracje,jakichświadkiembyłwiekXIX,niosłyzesobąwzrostpatologii.Dotychnależyteż

zaliczyćagresję,nierzadkoskierowanąprzeciwkobietom.Najbardziejznanym(ajednocześnieprzecież
nieznanym)byłKubaRozpruwacz(JacktheRipper),któryzamordowałpięćprostytutekzWhitechapelw
1888roku.Patologicznaagresjaopodłożuseksualnymistniałazawsze,aszukającewieczoramiklientów
panienkistanowiływymarzonyobiektataków.Czasystawałysięniebezpieczne,asiłyfachowe
potrzebowałyochrony.

Spowodowałotozapotrzebowanienasutenerów,tendrugiznajstarszychzawodówświata.Rządynad

nierządemprzechodząwmęskieręce.Pojawiasiętowarzyszmasowejprostytucji–„alfons".Topiękne
imiękrólówhiszpańskichnabrałoowegoznaczeniazasprawąAleksandraDumasa(syna).Napisałonw
1874rokukomedięMonsieurAlphonse,którejtytułowybohaterstałsięwpolszczyźniesynonimem
sutenera.Dumasmiałszczęśliwąrękędotytułówwinteresującejnasdziedzinie–zawdzięczamymui
„kame-lię",i„półświatek"(wydanąw1855komedięDemi-monde).Wniemczyźnieprzyjęłosięużywanie
imienia,takżefrancuskiego-Louis.Polskiesłowo„luj"matakiwłaśnie,germańsko-romański,źródłosłów.
WsamejFrancjiużywająinnegoimienia–mianowicieJules.Abyłyteżinneodmiennepomysły.Leon
Daudetzwykłwykorzystywaćfakt,żeAristideBriandbyłwswoimczasieoskarżonyoobrazęmoralności,i
niedośćżedonazwiskategoministraipremieraRepublikidodawałzawodowąkwalifikację:sutener,to
jeszczenadużywałjegoimieniadonazywaniadrugiegoznajstarszychzawodówświata.Wjego
dziennikarskichpracachpełnobyło

takichotoenuncjacji:„Naulicachdużojestprostytutekiarysty-desów"lubteż„wciemnymzaułku

kręciłosiękilkuarystydesów.

121

Jednakżemimowszelkichwysiłkówtegoznakomitegodziennikarza,

słownictwotonieprzyjęłosię.

Rozwójprofesjisutenerawiązałsięzfaktem,żesłużebniceWeneryipotencjalneklientkiszpitalnictwa

wenerycznegowyszłynaulicęidokawiarń.Ktośmusiałimzastąpićbarczystegoportierazlupanaru,
stójkowegoczyżandarma,którzystrzeglidomówrozpusty.Kiedydomaganosię„wolnejkobietyna
wolnymtrotuarze",tomusiałsiępojawićktoś,ktotęwolnośćzapewniał.Ktośktostrzegłprofesjonalistki
przedagresjąpsychopatów.Ajużnapewnomusiałstrzecprzedagresjąkonkurencji.„Wolnytrotuar"

zmieniłsięwpolewalkiowpływy,ażefachprzynosiłzyski,walkistawałysięzacięteniczymminiaturowe
odzwierciedleniekolonialnychpodbojówopodziałświata.

Dlatych,októrychmówiłwspółczesnywiersz:„Zawszewesół,ruszawąsem,/Cieszącsię,żejest

alfonsem…"

122

nastałyciężkie-aleidostatnie–czasy.Musielimiećsięnabaczności,bonierzadkobłyskał

nóż;czasemnawetpadałstrzał.

Kraszewski,powołującsięnaniemieckieźródła,informowałw1871rokunałamach«Kłosów»,żew

Berliniedziałaokołoczterechtysięcy„luisów".Byłato-jakoceniano–niewielkaliczbawporównaniuz
kontygentemparyskim.JaknaWarszawę–miastoraczejmałe–byłatoliczbaznaczna.Jednaknawet
nadwiślańscyalfonsiodcisnęlipiętnonamieście,gdywdniach24do26maja1905,dokonalipogromu
domówpublicznychprzyżyczliwejnieinterwencjipolicji.Zdemolowanostopięćdziesiątdomów,zabito
pięćosób.Miałotooczywiścieswójwymiarpolityczny,alebyłatoteżpoprostuwalkakonkurencji.
Publicystykawarszawskanieodniosłasiędosprawyjednoznacznie-jednipotępialipolicję,żedopuściła
dogwałtów,inniupatrywaliwrozruchachzdrowegoinstynktuklasowegotłumu,niemogącegojużznieść
bagnazalewającegouliceWarszawy.

123

Byłytomniemaniaszlachetne,lecznaiwne,boulicznyalfons

podnoszącyrękęnaburdelmamęijejmajątekniekierujesięzdrowyminstynktemmoralnym,lecz
demonstrujeswojąbezkarnośćipazerność.Straszącirugującpensjonariuszki,zwiększaszansęulicznic,
któremapodopieką.Skutkipogromupolegałynatym,żezakładystałezaczęłyreklamowaćsięz
mniejsząostentacją,przenosićwinnemiejsca,naprzykładnaPowiśle,czywreszcie

działaćpokryjomu.Wcalejednaknieznikły.Prosperowałyidawałyzatrudnieniewieluludziom.

Właścicielamidomówpublicznychbyliczęstomężczyźni,aleniepokazywalisiępublicznie,

pozostawiającrolęgospodyńemerytowanymprostytutkom–„mamom"lub„ciociom".Mężczyźni
natomiastpracowalijakoszatniarze,odźwierniidyżurnistójkowi,pełniącyteżrolęobrońcówi
wykidajłów,usuwającypijanych,agresywnych,rwącychsiędobronioficerów.Pensjonariuszkimiały
obowiązekpozostawaćwsalibufetowejitanecznejażdozakończeniaogólnejzabawy,czylioddziesiątej
wieczoremdodrugiejczytrzeciejrano.Otrzymaneodklientówpieniądzeoddawałymamaniwtedy
dopierootrzymywałykluczedosypialni.Dobarozrywkowakończyłasięopiątejrano–burdelinie
opuszczalitylkopanowieopłacającytzw.„noc",aleioniwychodzilinajpóźniejodziewiątejrano.
Personeluzupełnialimuzykanci.CzęstowspominaniniewidomizulicyPiwnej,aleilepszezespoły.W
oryginalnymdomuschadzekTomasowej,októrymjużmówiliśmy,przygrywałapodobnoorkiestra
wypożyczonazteatru„Rozmaitości".

124

Klientelęstanowilimężczyźni,choćtużpootwarciupałacówmamySzlimakowejikompanii…

…publicznośćciągnęłatamniemniejlicznie,jakprzedniedawnymczasemdoSalonuSztukina

KrakowskimPrzedmieściu,gdziemłodymalarzMarceliSuchorowskiwystawiłobrazNana[…]Obejrzećte
domychciałkażdy,przychodziływięcnawetpaniezdobregotowarzystwa,zawoalowanelubw
maseczkach.Początkowo„nazwiedzanie"wyznaczonookreślonegodziny,aleokazałosięto
niewystarczające.Od„normalnych"gościnapływałyskargi,żeciekawscyprzeszkadzająikrępują
oglądającichwdelikatnychsytuacjach,dochodziłonawetdoawantur.

125

DomypubliczneXIXwiekubyłymiejscemrozrywkiiodpoczynku.Byłytakżeczymśwrodzajumęskiego

klubutowarzyskiego,gdziewokreślonednispotykalisięcisamiludzie.Nicwięcdziwnego,żezałatwiano

wnichrównieżinteresy,nawiązywanokontaktyizawieranokontrakty.Zajmowanosięteżpolityką,były
bowiemzakłady,wktórychzbierałysięelity,wjednychmałegomiasteczka,winnych–kraju.Dziennik
Goncourtówprzytaczaanegdotęodwuwyższychurzędnikachspierającychsięoto,czy

idącdoburdelunależyprzypinaćodznaczenia,czyteżnie.Jedenznichstwierdził,żetak,bootrzymuje

sięwtedyładniejszeizdrowszedziewczęta.

126

WieleludziXIXwiekuczułosięjakwdomuwzakładachpłatnejmiłości,aczęstoswobodniejibardziej

„podomowemu"niżwswychzaciszachrodzinnych.Jednespełniały–próczswejerotycznejfunkcji–
takżefunkcjęgiełdy,innedziałałyjakbiuropośrednictwapracy,jeszczeinne–jakkluboficerski.

Możnazasugerowaćtezę,żeodwiedzanietakichprzybytków-jakomodelspędzaniawolnegoczasu,

jakoswoistysposóbnażycie-byłobardzorozpowszechnione.Dziewiętnastowiecznydompublicznybył
jakbydopełnieniemwiktoriańskiegodomurodzinnegoistanowił–jaksięwydaje–jednązważiejszych
instytucjiżyciaspołecznego.Innarzecz,żewstydliwąiskrywaną.

Należypamiętać,żewiekXIXbyłnietylkowiekiemparyielektryczności,burżuazjiipostępu,aleteż

wiekiemburdeli.Należypamiętaćteż,żeminęłotowrazzeswoimczasem.WiekXIXskończyłsięw1914
rokuwrazzwybuchempierwszejwojnyświatowej.AndrzejKuśniewiczdałnamopistakiegoostatniego
dniaubiegłegostulecia.Wzakładzie,gdzieśnarubieżachmonarchiiaustro-węgierskiej,naparterzejuż
panująprawawojny,jużnadchodziwiekXX,podczasgdynapięterkujeszczepanujeatmosferafinde
ślecie'u:

Leczkiedytamdojdą,gwarzącnaróżnetematy,okażesię,żeoddziśranalokalmatkiRózsapodlega

prawomwojny.NaparterzeurzędujesanitatsfeldfebelAugustinPrchlićka,wbiałymfartuchuizopaską
CzerwonegoKrzyżanarękawiepolowejbluzy.Lokalpozostajewdyspozycjikomendymiasta.Rzeczjasna,
iżdlapanówoficerów[…].Leczon,feldfebelPrchlićka,musiuprzedzić,żesątamnasalirównież
podoficerowiemiejscowegopułkuhonwedów,zatem…

Nastoliku,przyktórymuwejściaurzędujepanfeldfebelsanitarny,stoistójzmętnym

fioletowoczerwonymrozczynemkalihipermanganikumileżysporykłąbwaty.Naścianieprzybito
pluskiewkamizarządzenieregulującenawypadekwojnyporządekiwarunkikorzystaniazlokalitegotypu
przewidzianedlaaustro-węgierskichsiłzbrojnych.SanitatsfeldfebelAugustinPrchlićkamaspore
podkręconewąsyijo

wialną,życzliwątwarz.Panowieoficerowiesycylijscystoją,wahającsię.Boskorowleźlitamjakimś

prawemhonwedzi…Leczwtejchwili,niosącświecęwsrebrnymlichtarzu,schodzizpięterkamatka
Rózsa.Manasobieszlafrokwkwiatyipantofleobszytebiałymkróliczymfuterkiem.Wysokieobcasy
postukująposchodach.MatkaRózsarozanielasięnawidokstałychidobrychklientów.Wykonujecośw
rodzajupanieńskiegodygu,poczym,rozłożywszyramiona,zbliżasię,jakbychciałaobjąćnimiizagarnąć
całąwahającąsięgromadkęułanów.Jakżeby!Dlastarychprzyjaciół?Dlanichzarezerwowaławłasny
prywatnysaloniknapięterku,wpuściwszytamtych–mowaohonwedach–dosalinaparterzez
bufetem.JesttamznimigrubaMariszkaidwieinne,napanówoficerówzaśoczekująjuż,przystrajając
się–tuściszagłosdoszeptu,mrużącpodmalowaneokoistulającwargi–Ilonka,KlaraiErzsika,tak,tak,
małaErzsika,tasama,którąniektórzyzpanówpamiętająchybazzeszłegorokui,oilewiem,nie
narzekalinanią–otóżErzsikawróciła,odwczorajjesttutaj,przybyławprostzAradu,gdzie–tumuszę

zdradzićpanomtajemnicę–występowaławmiejscowym„Orfeum"jakohiszpańskatancerka,tak,tak,i
nawetzakochałsięwniejpewienmłodyhrabia…Azatem?…TumatkaRózsaodsuwasiępodścianęwraz
zlichtarzemirobimiejscenaschodachpanomoficerom.–Proszęnagórę…Mamnadzieję,żepanowie
nieodmówią…

Więconiidątamistotnie,jedenzadrugim,boschodysąciasne.SanitatsfeldfebelAugustinPrchlićka

patrzyzanimi,uśmiechającsiężyczliwie.–Nazdar!–mówidosiebieitrochęrównieżdomatkiRózsa,
którapowoliwchodziwśladzagośćmi.Jestnadzwyczajotyłaijejkształty,zwłaszczawidzianeodtyłuiw
trakciewstępowaniazpewnymtrudemnastromeschody,robiąnapanufeldfeblusanitarnympewne
wrażenie.Ileżtegojest!Uśmiechasięipodkręcawąsa.Wie,iżzachwilęmatkaRózsaniezapomniio
nim.PrzyślemuprzezmałąBózsi,szesnastoletniąposługaczkęodniedawnapracującątutaj,dzban
młodegobiałegowina.Aonchętniełykniesobieszklaneczkę,wgardlemuwyschło.Niewykluczonejest
nawet,żewprzystępiedobregohumorupanfeldfebelsanitarnyprzyciśniewkąciemałąBózsii
uszczypnie

jągdzienależy.Więcuśmiechasięnatęmyślizapalapapierosa.Wtejchwiliwkraczadolokalutrzech

nieco,jaksięzdaje,podpitychjużoficerówartyleriihonwedów,rozprawiającychhałaśliwieipo
węgiersku,więcpanfeldfebelprzybierasurowo-urzędową,ajednocześnie,stosowniedorangipanów
oficerów,pełnąuszanowaniaazarazemdystansuminęiwyprężającsię,stajenabacznośćisalutuje.
Tamciprzekrzykująsięwciążwjęzykumadziarskiejpuszty.Augus-tinPrchlićka,rodowityprażaninz
KralowskichVinohradównierozumieanisłowawtymjęzyku,którymgłębokogardzi.Stoiwięcsłużbiście
wyprężonynabacznośćwswoimbiałymfartuchusanitarnym,widzącbokiemoka,jakodłożonynaskraj
stołupapierosdopalasię,sięgającrozżarzonympopiołemdrewna,którejużnawetleciutkoprzypalasięi
czernieje.Niemożejednakwobecpanówoficerów,mimoiżsątopogardzanihonwedzi,odjąćdłoniod
daszkaczapkipolowejaniwykonaćruchu,którybyłbypoczytanymożezaniezgodnyzregulaminem.A
mimotosanitatsfeldfebelAugustinPrchlićkamatęwyższośćnadtrójkąhałaśliwychhonwedów,iżmoże,
jakowładzasanitarna,jakocerbertegoprzybytkuistróżwszystkichośmiuparagrafówzawieszonychnad
stołem,poczynićniejakietrudnościnaturysanitarno-administracyj-nej,którespowodują,byćmoże,
protestirozgoryczeniekrzykliwychreprezentantówsiłyzbrojnejkrajowej,czyliLan-dwehry,naziemiach
koronyświętegoSzczepana,wodróżnieniuodjednostekwspólnych,cesarsko-królewskich.Wrazie
potrzebywskażeodpowiednieparagrafyrozsierdzonyminiecierpliwymWęgrom.Regulamin
wydrukowanowtrzechjęzykach:niemieckim,węgierskimichorwackim,jakożejestonprzeznaczonydla
obszaruobjętegozasięgiemtrzechkorpusówpołudniowychmonarchii:siódmegozsiedzibąw
Temesvarze,trzynastegozdowództwemwAgram,czyliZagrzebiu,orazpiętnastegowSarajewie.Gdyby
feldfebelPrchlićkaurzędowałwswymbiałymfartuchuprzystrzykawce,słojuzhipermanganemidrugim
–zszarąmaścią–gdzieśnaobszarzekrólestwaCzechiMoraw,regulamin,któregojeststróżemi
egzekutorem,wmiejscejęzykówwęgierskiegoichorwackiegozawierałbytekstczeski.

GdywprzedsionkuwciążjeszczePrchlićka,salutując,zagra

dzadrogędorajuuciechcielesnychtrzemoficeromartyleriihonwedów,nasamejgórze,napoddaszu,

wmałejizdebce,zniewielkimokienkiemwyciętymwskośnymdachu,terazzasłoniętymfirankąw
czerwoneróżeizielonegałązki,trzypanienkizarezerwowaneprzezmatkęRózsadlastałychinajlepszych
klientów,panówoficerówpułkuułanówsycylijskich,trefiąsięprzedwystępem:fertycznaczamobrewa
Ilonka,niecozbytjużpulchnaizapewneztejprzyczynyleniwaiflegmatycznaKlaraorazErzsika,gwiazda
„Orfeum"zAradu,przybyładoFehertenplomnagościnnewystępyzdobrociserca,niemogącodmówić

wezwaniumatkiRózsa,którająprzeddwomalaty–możnatośmiałopowiedzieć-wprowadziławświat,
udzielającprostejwiejskiejdziewczynieradipouczeń,tworzączdzieckaluducośwrodzajuprima-donny
zakładu.Wtejchwiliwszystkietrzy,zgodnieztym,oczymzapewniłapanówoficerówmatkaRózsa,
czyniąostatnieprzygotowanianaprzyjęciegości,upodabniającsięwtymzajęciudopanienekz
najlepszychmieszczańskichdomów,zemocjąiniejakątremąspędzającychostatnieminutynaprzeciw
lustraprzedpierwszymwżyciubalem.

MocującsięzesznurówkągrubaKlarabłagaopomocobiekoleżanki.Obok,oparłszynogęobrzeg

fotelazwyprutymizdartymobiciem,małaErzsikausiłujezapiąćpodwiązkęnabytąwAradzie,czerwoną
iozdobionąrodzajemkokardyczyróżyuszytejzeszkarłatnejgumyelastycznej.Podwiązkite
prezentowałaprzedminutąkoleżankom,zsatysfakcjąstwierdzając,iżuzyskałato,czegooczekiwała:
okrzykizachwytuizawiści.Isenna,leniwaKlara,iognistaIlonka,nachyloneiprzejęte,obmacywałycudo
pochodzącezmiastaArad,nabytetamwsklepieniejakiegoDumitrescu,najlepszymmagazynie
konfekcyjnymwtymmieście.PrzesuwałyspodemdłoniponapiętychnaudzieErzsikiszkarłatnych
taśmachrozwidlającychsiękuuchwytomwykonanymzbłyszczącegojakautentycznesrebrometalu,
próbowałynawetpstrykaćelastycznągumą,wydającokrzykizachwytu.Erzsikawyjaśniałazdumą:one
pochodząwprostzBudapesztu.

Ilonkakarbujeczarnewłosyspadająceażnaramiona.Zachwilęprzewiążejąszkarłatnąwstążką,którą

rozprasowałażelazkiemstojącymjeszczenadescepodoknem.Klara,upo-

rawszysięwkońcuprzypomocyobukoleżanekzesznurówką,ściśniętawpasietak,iżledwooddycha,

pudrujeprzedlustremróżowydekolt.Trzymawdwupalcacholbrzymiłabędzipuszekunurzanyw
różowympudrze.PrzypalonerurkądokarbowaniaczarnewłosyIlonkiwydająwońspalonegokauczuku,
wodawmiednicyustawionejnapodłodzekołyszesięjeszcze,pełnamydlin,śmiechyzaścałejtrójki
przywołajątunamomentkelnerai,zarazemzaczasówpokojowych,odźwiernegotegozakładu,łysegoi
kostycznegoJózskę.Wsadziwszygłowęwuchylonedrzwipokoikunamansardzie,wypowiekilkasłówpo
madziarsku,którecałatrójkapanienekpokwitujejeszczehałaśliwszymiwybuchamiśmiechu.Jednaz
nichzacytujejakieśwęgierskieprzysłowie,którezgorszynawetstaregokelnera.Więcpogroziimpalcem,
apotem,splunąwszyzobrzydzeniemiwarknąwszycośpodnosem,wycofasię.Erzsikazdołajeszcze
pokazaćmujęzyk.

Ilonka,uporawszysięzgrzywką,zwestchnieniemulgiodłożykarbówkinametalowąpodpórkę,zgasi

dmuchnięciembłękitnypłomykspirytusu,obiezaśjejkoleżanki,ErzsikaiKlara,włożąjakozakończenie
toaletybiałe,obszytefalbankami,nieconakrochmalonemajteczki.GrubaKlarawpuścimedalikzMatką
Boskąmiędzytłustepiersi.Wszystkietrzy,przeżegnawszysiępobożnieiwestchnąwszy–noczapowiada
siępracowicie–zejdąrzędemposkrzypiącychwąskichschodachnadół,dosalonikuprzeznaczonegodla
najlepszychgości.Stoitamdługistółnakrytybiałymobrusem,wygniecionakanapakrytaczerwonym
aksamitem,kilkafoteliorazfortepianzuniesionąpokrywąisztucznapalmawzielonymkwadratowym
wazoniezdrewna.Azastołem–panowieoficerowie.Jedenznich,młodziutkipodporucznikrezerwy,
piszewłaśnienaskrajustołulistdomatki,amożenarzeczonej.Inny–ajesttochybapanrotmistrz
Karapanća,podkręcającdługiegowyszwarcowanegowąsa,rozepniepodszyjąkołnierzztrzema
gwiazdkami.Jestduszno.Wielkakosmataćmatłuczesięokloszlampypodsufitem.Któryśzoficerów
opowiadaowrażeniachzoperetkiLeharaoglądanejjeszczetydzieńtemuwBudapeszcie.Ktośinny
zrewanżujesięrelacjąztegorocznychkonkursówhippicznychwTemesvśrze,wktó

rychuzyskałpierwsząlokatęnaklaczyimieniemRosina.Iozłotejpapierośnicy,którąwręczyłomujury

potymtriumfie.Wyjmiejązkieszonkinapiersiachipuściwobieg.Gdysięjąotworzyiodsunierząd
eleganckichpapierosówpowtykanychzazłotątaśmętkanąwsrebrnewzory,możnaodczytaćwyryte
podpisyofiarodawców,wśródktórychnapierwszymmiejscufigurujenazwiskohrabiegoAponyi,
honorowegoprezesamiłośnikówhippikiwmieścieTemesvar.I–jakonaddatek-relacjęopewnejmłodej
tancercewtymżeTemesvśrze.OrazowyższościcygarmarkiTabuconadcygaramimarkiTemes.Apotem
rzędemwejdądziewczęta…

127

ROZDZIAŁTRZYNASTY

„GDYMADELONDOSTOŁUNAM

PODAJE"

PewnietrochędrżaładłońGavriloPrincipa,kiedy28czerwca1914rokuwymierzyłjąwkierunku

arcyksięciaFerdynanda,następcycesarsko-królewskiegotronu.Pistoletbrowning–dostarczonyprzez
serbskątajnąsłużbę–wypaliłdwukrotnie:pierwszakularozerwałatętnicęszyjnąJegoCesarsko-
KrólewskiegoMajestatu;drugazaśśmiertelnieugodziłaarcyksiężnę.Wszystkodlatego,żegubernator
BośniiHercegowiny,generałOskarPotiorek,cierpiałnakilakiwmózguiobstającprzycałkowitym
bezpieczeństwiecesarskiejparypretendentów,niekontrolowałaniwłasnychwładzumysłowych,aniteż
powierzonejsobieprowincji.Syfilisu,któryzżerałmuszarekomórki,nabawiłsiępewniewsłużbie
garnizonowejcesarsko-królewskiejarmii.Takczyinaczej,rozpoczęłasiępierwszawojnaświatowa.

Byłatowojnainnaniżwszystkiepoprzednie.Wojnatotalna.Przyjrzyjmysięliczbom.Zmobilizowano:

ponad67milionówżołnierzy;zginęłoponad5milionów,zaginęłoponad4miliony,kalekamizostało
prawie13milionów.Teliczbyniegrzesządokładnością,aleukazująskalę.WielkaarmiaNapoleonaI,to
największezgromadzeniewojska(niektórzybylipewni,żenadmiernawielkośćstałasiępowodemjej
klęski),liczyłasobie300tysięcyżołnierzy.Byłotozresztąmniejniż10procentzaginionychbezwieściw
wojnieświatowej.

Ajeszczetrzebabyćświadomym,żeistnieje„proporcjazębówdoogona"–takspecjaliściodnauk

wojskowychnazywająstosunekludzizokopówpierwszejlinii,ściskającychopatrzonebagnetemkarabiny
do–szerokopojętych–tyłów.Tymsześćdziesięciusied

miuzmobilizowanymmilionomktośmusiałdostarczaćnabojów,abymoglidosiebiestrzelać.A

wynalazekkarabinumaszynowegoogromniezwiększyłszybkostrzelność.Stosunekpierwszychliniido
tyłówjestjakjedendoswejwielokrotności.Wojnatateżpochłonęłaokołopięćdziesięciumilionówosób
cywilnychwskutekgłoduiepidemii,będącychjejbezpośrednimrezultatem.

Tobyławojnatotalnaiwojnapozycyjna.Tysiącamikilometrówciągnęłysiępasyzieminiczyjej,

kolczastezasieki,transzejeischrony.Rozkładałysięresztkizaszlachtowanegojużkannonenfut-term,
kulilisięci,którzywyczekiwalinaswojąkolej.Aledalej,kilkakilometrówzaliniąfrontu,pozazasięgiem
artylerii(nawetsłynnychfrancuskich75mm)rozciągałsięjużinnyświat.Powstawałyknajpkiiburdeliki–
różnicamiędzytymidwiemakategoriamibyłamałouchwytna–obsługującefrontowców.Urlopy
dostawaliciherosi–wnajlepszymprzypadku–raznarok.Liniekolejowebyłyjużitakobciążone
przewozemzaopatrzeniaiamunicji.Niezniosłybyinwazjiurlopników.Aioninieznieślibytegonajlepiej.
Wprostproporcjonalniedobliskościdomurośniewżołnierzupokusadezercji–wiedząotymsztabowcy.
Więcnajlepiejbędzie,jeżelikompania,wszykumarszowym,oddalisięookołodziesięciukilometrów.
Tamzaspokoiswojepotrzeby.Wtakiejwłaśnieodległościpowstawałasiećszpitalipolowych,kuźni,
rusznikamiiośrodków,gdzie-jakpowiadapieśń,którastałasięhymnemLegiiCudzoziemskiej–
„Madelondostołunampodaje".Francuscypoilusochrzcilijenazwąputainville,copolscyżołnierzez
armiiHalleratłumaczyli:

„kurwidołki".RobertGraveswspomina,żeBrytyjskiKorpusEkspedycyjny(zwłaściwymsobie

podejściemklasowym)dzieliłpoloweinstalacjewedlerang.Nadoficerskimipaliłosięniebieskieświatło,
podczasgdypodoficerówiżołnierzyobsługiwałyteoznaczonetradycyjnączerwonąlatarnią.Jego
ordynanswystawałwliczącejstupięćdziesięciuludzikolejce,którawiodładooznaczonegoczerwonym
światłemdomku,gdziepracowałytrzypanie.Cenawynosiła10frankówodżołnierza(costanowiło
równowartość8szylingów).Obliczaon,żekażdazdamobsługiwałabatalionwojskatygodniowo.
Wszystkotopodnadzoremsurowejsłużbysanitarnej.Tazaśdbała,bywyczerpującafrontowasłużbanie
trwaładłużejniżtrzytygodnie,poktórychtepatriotkiwracałydocywila„dumneiblade".

128

Godzisię

podkreślić,żeorganizacjaobsługierotycznejdla67milionówmężczyznbyłaprzedsięwzięciemo
nieznanejskali.

Jeżelidługośćfrontówwielkiejwojny(różnąwróżnymczasie–ale,przyjmijmy,3tysiącekm)pomnożyć

przezowądziesięciokilomet-rowąstrefę(zcałąświadomością,żejestdzielonazeskładamimateriałów
pędnychismarów,składnicamiamunicji,lotniskamipolowymiiszpitalami,stanowiskamidowodzeniai
pozycjamiwyczekiwanianaodwodyorazztymirejonami,którebyłymartwe,będącpodbezpośrednim
obstrzałemartyleriinieprzyjaciela)tootrzymamy30tysięcykm

,czylipowierzchnięBelgii,zczegodo

celówbędącychprzedmiotemnaszejpracynadajesięledwieczwartaczęść.Gdybytaknajednej
czwartejBelgiikopulowało67milionówmężczyzn,tobyłybytoruchyodczuwaneprzezsejsmografy,
wartościnajmniej2°wskaliRichtera.

Warmiiamerykańskiej(noszącejdumnytytuł:thecleanestarmyintheworid,najbardziejczystejarmii

świata)odkwietnia1917pogrudzień1919rokuodnotowano383706przypadkówkiłyirzeżączki,
powodującychutratęsiedmiumilionówdniaktywnejsłużby.AprzecieżwUSAzakazanodziałalności
domówpublicznychibarówgromadzącychpracowniceseksuwpromieniu5milodobozów
wojskowych.PóźniejDepartamentWojnyrozciągnietęstrefęnadziesięćmil.Władzewojskowe
zaobserwowałyjednakosobliwezjawisko:

Szczególnyczariwdzięk,któryotaczamężczyznęwmundurze,spowodowałpowstanieniezwykłego

typuprostytutki,którypojawiłsięwczasiewojny.Dziewczętaidealizujążołnierzyiniewidząniczłego,
kiedysięznimizabawiają.Jednaznichpowiedziała,żenigdyniesprzedałabysięcywilowi,aleczuje,że
zrobiswoje,dopierogdybędziezośmiomażołnierzamiwciągunocy.

129

Przysłowie:„zamundurempannysznurem"–sprawdzałosiętakżenanowymkontynencie.

Amerykańscywojskowiprzywiązywaliwielkąwagędoprofilaktyki,dobadańsanitarnych.Francuzi
polegalibardziejnaindywidualnychpakietacherotyczno-sanitar-nych.Pakiettakizawierałmaść,której
głównymskładnikiemjestkalomelodziałaniurzekomoprofilaktycznym,nadmanganianpotasumający
działanieodkażającei–amożeprzedewszystkim-prezerwatywy.Instrukcje,którymikażdaarmiaszafuje
wnadmiarze,nakazywałystosowanietegozabezpieczenia.Jednaznichmówiła:

Stosującprezerwatywęmacieprawie100procentpewności,iżnienabawiciesięrzeżączki,aprawie80

procentpewności,żeuniknieciekiły.

130

Prezerwatywystanowiływięcobowiązkowyekwipunekwszystkicharmiieuropejskich.Godzisięnam

zatemopuścićpolabitewwielkiejwojnyizająćsięhistoriątegourządzenia.Jegopoczątkiginągdzieśw
pradziejach.Sąjednakprzekazypoświadczająceobecnośćprezerwatywwykonanychzjelitowczychw
starożytnymRzymie.Niebyłyoneśrodkiemantykoncepcyjnym.Oto,żebyniezajśćwciążę,musiała

dbać–przedewszystkim–kobieta.Rzymian-kiradziłysobieztymużywającpołówekcytrynjako
pesarium.Kwaśnysokmiał-obokzabezpieczeniamechanicznego–takżedzia-ałanieplemnikobójcze.

131

ZwierzęcychjelitużywaliteżArabowie,dlategokrzyżowcyzwalije„arabskimikapturkami".Japończycy,
jakonaródmorski–dowiedzielisięotymportugalscyżeglarze,którzywXVIwiekuprzybilidoWysp–
gustowalidlaodmianywpęcherzachrybich.Wroku1564profesoranatomiinauniwersyteciewPadwie,
GabrielFallopius,sporządziłtakiepokrowcezpłótnaidałjedowypróbowania1100mężczyznom.
JednakprawdziwymwynalazcąbyłlekarzdworuKarolaII(adwórKarolabardzolubiłsiębawić),doktor
Conton.Ontoprzypuszczalniewroku1665zaproponowałzastosowaniewysuszonychjelitjagnięcych,
któreprzedużyciemnależało–dlaprzywróceniaimelastyczności-zwilżyćolejemlnianym.Przyrządyte
zwano„angielskimikapturkami".WjednymzlondyńskichmuzeówzachowałosięzamówienieGiacomo
Casanovy,któryprosioprzysłaniedwunastukapturkówangielskich.Stałymodbiorcąbyłtakżefrancuski
dwórkrólewski,któryzużywałśredniodwieściekapturkówmiesięcznie.Tymjednak,któryodcisnął
największepiętnonahistorii(icodzienności)tegoinstrumentu,byłpułkownikConduma,który
wprowadziłprezerwatywydowyposażeniadowodzonegoprzezsiebieregimentuGwardiiKrólewskiej.W
kilkalatpóźniejzwanojużje„kondomami".

132

Alerozprzestrzenieniesiękondomówzawdzięczamy

dopierodziewiętnastowiecznemurozwojowiprzemysłuipowstaniutechnologiiwulkanizacjikauczuku
orazrozpowszechnieniuhodowlitegodrzewa.Kauczuk(nazwatapochodziodka-kuczu,coznaczy„łzy
drzewa")znanybyłwAmerycenadługoprzedKolumbem.Sampreparatijegootrzymywanieopisałw
1751rokufrancuskibadaczCh.M.delaCondamine.Popytnalatekswzrósłpo

1839roku,kiedytoAmerykaninCharlesGoodyearodkryłproceswulkanizacji.Brazylia,wtedygłówny

eksporterlateksu,wydałazakazwywożenianasionkauczukowca,próbujączachowaćmonopolwtym
względzie,codawałojejprzywilejdyktowaniacen.Wroku1875AnglikowiHenry'emuA.Wickhamowi
udałosięprzemycićinielegalniewywieźćdoAngliiokoło70tysięcynasion.Nasionatezasadzonow
Londynie(wogrodziebotanicznymwKew)iwnastępnymrokusadzonki(około2400sztuk)
przewieziononaCejloniMalaje.Tamdałypoczątekolbrzymimplantacjom.W1914roku,kiedy
wybuchławojna,produkcjakauczukuplantacyjnegoprzekroczyładostawęzdrzewdzikich.Złamałoto
monopolbrazylijski,conietylkostałosięprzyczynąupadkuniektórychmiastbrazylijskich,aleteż
potanieniagumek.Szeregowiecwielkicheuropejskicharmiimógłdostaćdużąilośćlateksowych
kondomów,nacozłożyłasiędziałalnośćróżnychwynalazców,producentów,plantatorówitakichjak
Wickhmanawanturników.Wtedydopiero-jakgłosiłaprzedwojennareklama–mogłybyć„jakjedwab
delikatne,jakżelazotrwałe,jedynieOllasątakdoskonałe".(Skoromowaoreklamach,togodzisię
przypomniećjeszczejedną,tejsamejfirmy,tegosamegowyrobu:„Prędzejsercecipęknie"),

Przypomnijmy,żeodczasówpułkownikaCondomazGwardiiKrólewskiejstosowanieprezerwatyww

wojskubyłokwestiąopła-calnośi.Chorobawenerycznaeliminowałazpolawalkirównieskutecznieco
kula,szrapnelczybagnet.Miałatę„wyższość",żeszrapneledziałałytylkopodczasbitwy,tarównieżw
czasiepokoju.Bitwyzdarzająsięraznakilka,kilkanaście,kilkadziesiątlat,podczasgdyzatrutegroty
Weneryzagrażająstale.

Tobyłapierwszawojnazpoborupowszechnego.Skalatejwojnybyłaniewyobrażalna.Jużprzedjej

wybuchemwładzelekarskieisztabywojskowezdałysobiesprawę,żeten,ktozapanujenadchorobami
wenerycznymi,możewygraćwojnę.JeżeliAmerykaniestracilipięćmilionówdniaktywnejsłużby,toile
musielistracićFrancuzi,Anglicy,czyznanizniskiegopoziomumedycynyRosjanie?Ilemusielistracićich
przeciwnicy,żołnierzezcesarskiejlubcesarsko-królewskiejarmii.Sątostratyniewyobrażalne,

nieopisaneiniedoodtworzenia.

Jednaksłużbymedyczneprzygotowująsiędowojnytakżeodtejwstydliwejstrony.W1906roku

powstajeserodiagnostykaBor-deta-Wassermana.W1910rokuPaułErlichzFrankfurtuwprowadza
salvarsan(zwanytakże„606"),rozpoczynająctymsamym

eręterapiiarsenobenzenowej–pierwszejskutecznejterapiiprzeciwsyfilisowi.Wroku1913roku

NogusziiMooreodkrywają,żetokrętekbladyodpowiedzialnyjestzaporażenieogólne(tzw.paraliż
postępowy),tosamo,naktórezapadłfeldzugmeisterOskarPotio-rek.Służbysanitarnewszystkicharmii
gotowebyłyobjąćinteresującąnasprofesję-jakwidzieliśmywcytowanymwpoprzednimrozdziale
fragmencieprozyKuśniewicza–surowymiprawamiwojny.Wojnatonietylkostłoczeniwtranszejachi
ustawieniwkolejkachdoSoldatenpuffówżołnierze.Totakżezmianyspołeczneizmianymoralności,
któretrudnoprzecenić.Przedewszystkimrównouprawnieniekobiet.Milionymężczyzngniływokopach
bądźteżrozkładałysięnapolachbitewwojny.Tam,nadalekimzapleczu,zostałyichosieroconezakłady
pracy.Tylkokobietymogłyzapełnićopróżnioneprzeznichmiejsca.Zajęłysięwięcwykonywaniem
tradycyjniedotądmęskichzawodów.Niemiaływtejmierzeżadnejkonkurencji,botękosiłogień
karabinówmaszynowych.Karykaturyzepokipokazujądamywykonującezawódmotorniczegotramwaju,
takżekonduktora,zamiatającegoulicęstróża,anawetkierującegoruchempolicjanta.Potakim
doświadczeniu–doświadczeniuprzeprowadzonymnaskalęwielumilionów–trudnobyłotwierdzić,że
kobietydopewnychzajęćsięnienadająipewnychzadańwykonywaćimniewolno.

AngielskiesufrażystkiwygrałyswojąwojnęniedemonstracjamiprzedParlamentem,gdziepracowicie

łamałyparasolkinakaskachbrytyjskichbobbies,alenapolachSommyiYpres,gdziewyręczałyjewraże
karabinymaszynoweichmuryśmiertelnegogazu.Stosunkidemograficznezostałyzachwiane,co
wpłynęłonaemancypacjękobiet.Mogłyonepokazaćfigęokaleczonymmężczyznom(czasem
psychicznie,czasemfizycznie),którzyw1918rokuwrócilidodomów.Kobietazlistopada1918różniłasię
znacznieodstarszejodsiebiekoleżankisprzedlata1914roku.Włosykrótkie,podobniejaksuknieinowy
stylalagarqonnewyraźniewskazywałaspiracjepłcipięknej,abystaćsiępłciąbrzydką.

Przyszłozatymzrównaniewprawach:

Dopracy:oczymtraktowaliśmywyżej,czegonajlepszympropagandowymsymbolembyłapostać

radzieckiejtraktorzystki.Notabeneniebędzieodrzeczydodać,żewibracjeciągnikadlanikogoniesą
zdrowe,ajużdlakobiet–zwłaszcza.Kurczysięlistazawodów,którezastrzeżonesąjedyniedlamężczyzn.
Jeszczetrzymasięzawódwojaka,alejużubokuArmiiCzerwonejukazujesię–w

skórzanympłaszczu–postaćkobiecegokomisarza,któregobokobtłukujedrewnianakolbamauzera.

Więcej,czasemrobionaztejbroniużytek.DalekoodeszłabohaterkaTragediioptymistycznejod
FlorenceNaghtingaleiodjejwcześniejszych,zepokinapoleońskiej,koleżanek.Jedyniezawódkapłański
jestdodziśwyłączniezawodemmęskim.

Donauki:wyższestudiabyły–naprzykładwimperiumRoma-nowych–niedostępnedlakobiet.Istniały

dlanichspecjalnezakładykształcenia,bowiemprzyuczanojedoodmiennychzadań.Terazwszystkosię
wyrównało.Językoznawcystanęliprzedproblememnazywaniażeńskichpodmiotów-jakdotychczas–
typowomęskichzawodów.Adwokaci,sędziowie,prokuratorzy,menadżerowie,lekarze,nauczyciele,
inżynierowie,profesorowie,oficerowie,policjanciistróże(zwyjątkiemFrancji,gdziezawódstróżabył

głębokosfeminizowany)musielinauczyćsiężyćzeswymiżeńskimiodpowiednikami.

Dopolityki:całaEuropa(zwyjątkiemSzwajcarii)przyznałakobietomczynneibierneprawawyborcze.

Większeznaczeniemiałyoczywiścieczynneprawa.Nagle–niekiedyzdnianadzień-wzrosłaosto
procentliczbawyborców.Żadenprawdziwypolitykniemożesobiepozwolićnaignorowanietakiego
elektoratu.Zwłaszczagdyuwzględnimyfakt,żeprawiecałaEuropaznalazłasiępodrządamidemokracji
bezpośredniej(innarzecz,żeczęstoodniejodchodzono).Kobietapoczułasięsilna.

NapolachTannenberguiVerdun,nadMarnąiwCieśninieDardanelskiejnarodziłasięnowakobieta.

Niemogłopozostaćtobezznaczeniadlainteresującejnasprofesji.

Trzebajeszczedodać,żerunęłyinstytucje–owielowiekowejprzecieżtradycji–któretworzyłyobraz

Europy.WielkieimperiumRomanowych,rozciągającesiępoPacyfik,poddanezostałowstrząsomlutowej
ipaździernikowejrewolucji.Głoszononietylkohasławalki,aleiwalkipłci,wolnościnietylkodla
uciśnionychgrupspołecznych,aleiwolnejmiłości–AleksandraKołłontajjestsymbolemtychzmian.
ArmiaCzerwona,naprzykład,traktowałapracowniceamorycznejakowrogaklasowego(aponadtoz
powodumożliwościzarażenia,jakodywersanta)igotowałaimtakilos,jakwrogomklasowym(pod
stienku).Niektórzytwierdzą,żeLeninzaraziłsięnaszwajcarskimwygnaniusyfilisemimiałżalpołączony
zprzemożnąchęciąodpłaty.Miałonkierowaćdoczołowychoddziałówrozkazy,bywszystkich
podejrzanychiwszystkieprosty

tutkirozstrzelać(takjakbykategoriapodejrzanegoniebyładostateczniepojemna).Prostytucję

traktowanojakoprzeżytekupiornychczasówwyzyskuczłowiekaprzezczłowieka,którytoprzeżytekwraz
zustaniemwyzyskumusizniknąć.Taksięniestało–więctozniknięciewymuszano.Kulączekistylub
udrękąpracywobozie.

TejnowejEuropy,którawyłoniłasięzdymówigazówwielkiejwojny,GawiloPrincipjużniezobaczył.

ZmarłprzedkońcemwojnynagruźlicęwtwierdzyWienerNeustadt.Najpierwgruźlicakościskazałago
naamputacjęręki.Możetejsamej,wktórej28czerwca1914rokutrzymałbrowning.Umierał
gorączkując.Wysokatemperaturapodsuwałamuprzedoczyfantomy,zwidyiwizje.Czyudałomusię
zobaczyćtenkształtświata,którymiałnadejść?

Topytaniepozostaniebezodpowiedzi.

ROZDZIAŁCZTERNASTY

SZALONELATA

ArmiaiflotaStanówZjednoczonychzamykałyburdele–wramachwalkizchorobamiwenerycznym.

Nawetnajznakomitsijejanalitycyniebyliwstanieprzewidzieć,jakieskutkipociągnietadecyzja.
Storyville,częśćNowegoOrleanu,mieszczącadomyzczerwonymilatarniami,zajmowała38kwartałówi
wzięłaswojąnazwęodradnegomiejskiegoSidneyaStory.W1917rokukomplekstenzostał
zlikwidowanyjakozbytprzyległydobazymarynarki.

Prostytucjabowiemniezmieniłaswejistoty–zmieniłaśrodowisko.Kobietyoddająsięmężczyznomza

pieniądzewzależnościodtego,jakinnekobietyuprawiająsztukęmiłości.To,cojestinteresującedla
przedmiotutejpracy,towłaśnieogólnykontekstzjawiskazwanegoprostytucją.Patrzącnaówkontekst
powierzchownie,możnaprzeoczyćfakt,iżpowielkiejwojnieświatowejrozpanoszyłysiędwawynalazki:
pierwszytoautomobil,bezktóregoniemogłabyistniećzmotoryzowanaprostytucja,którąjeszczedziś
możnaoglądaćnaparyskimPlacuZgody.Drugiwynalazek,któryodmieniłsferęświadczeńerotycznych,
totelefon–powołałondoistnieniacałąkategorięnierządnic,zwanychcaligirls.

CzarnyfordTbyłodpowiedzialnyzawprowadzeniemasowejmotoryzacji,tazaśzato,żetylne

siedzeniaautomobiliokazałysięmiejscemnajwiększejliczbyprokreacjiwStanachZjednoczonych(i
procestenzdajesiętrwaćniezagrożony).Przestałyistnieć„dzielniceczerwonychlatami",aletysiące,
dziesiątkitysięcy,czymożenawetmilionywyzwolonychkobietzaczęłyszafowaćtym,cojeszczedo
niedawnatakotwarciedostępnebyłotylkozaekwiwalentfinansowy.Rozpoczęłasięrewolucja
seksualna.

Rewolucjatakierujeswojeostrzanietylkodosypialni.Bardziejochoczowalczywmiejscachpracy,na

giełdzie,wredakcjach.Jeżelikobietaniemusisprzedawaćsiebie,możenaprzykładsprzedawaćswoją
pracę,inteligencję,wykształcenie.Najstarszyzawódświatacieszysięwtedy–jeśligodzisięmówićo
uciesze-mniejszymwzięciem.

Okrespowielkiejwojnietookresprzyzwolenianastudiadlakobiet,anawettworzeniakoedukacyjnego

szkolnictwa.Tookreszrównaniaprawpłci.Zrównaniepraw-jeżelimajakośodpowiadaćprawdzie–
zawszemusisprawdzaćsięwwymiarzefinansowym.Możemywtymmiejscumówićonowym
historycznymzjawisku:

opojawieniusięfordanseraczy–jakśpiewałaHankaOrdonówna-„małegoGigolo".

Kobietyzaczynająmiećpieniądze.Oznaczato,żenietylkotrudniejjekupić,aleteż–comożebardziej

wartewzmianki–samewchodząnarynekusługerotycznychjakoklientkizespecyficznymipotrzebamii
wymaganiami.Te,którebyłydotychczastylkoprzedmiotem,zaczynająbyćpodmiotem.Cowięcej–
międzytymidwomadużymirynkamiistniejecałaogromnasiećświadczeń,któreniesąupośrednionew
pieniądzu.Jeżelibędziemytosobiewstaniewyobrazić,uprzedmiotowićwkontekścierównychpraw
wyborczych,demokracjiprzedstawicielskiej,obowiązkuszkolnego,równościwobecpraw–to(może!)
będziemywstaniepojąć,jakwielkadokonałasięrewolucja.

Jakiebyłomiejsceinteresującegonaszawoduwobrębietychzmian?Otóżzostałoncałkowicie

zanegowany.Prostytucjazrodziłasię–dowodzonouczenie–zespołecznychnierówności,jestdzieckiem
wyzyskuipozanikuspołecznychróżnic,polikwidacjiopresjiczłowiekawobecczłowiekapryśniejak
mydlanabańka.Ktociekaw,niechajczytaksiążkiprof.Bronnera,delegataCentralnegoInstytutu
PrzeciwwenerycznegowRosjiSowieckiej.Tenuczonymążutrzymywał,żeproblemnierząduzostałw
ojczyźnieświatowegoproletariaturozwiązanyostatecznieinieodwołalnie.Nadrehabilitacjąkobiet
upadłychpracujątzw.profilaktoria–toznaczyzapobiegawczedomypracy.Takiprzybytekskładasię–
wedleuczonegoakademika–zpracowni,internatuilaboratoriumlekarskiego.Każdaupadłapanienka
pragnącapodnieśćsięzupadłościmożeprzekroczyćprogitakiegoprofilaktorium.Zostaniewtedy
poddanabadaniupsychotechnicznemuorazlekarskiemu,byzostał

ocenionyjejstanzdrowia,jakteżrodzajpracy,doktórejnawróconanadrogęcnotynadawałabysię

najlepiej.Pannypracujątam–zapełnymwynagrodzeniem–godzinsześć,ucząsięprzezdwiegodziny
dziennie,resztęczasuzaśspędzająwklubachizawodowychkółkachzainteresowań.Czaspobytutakiej
„magdalenki"niemożetrwaćdłużejniżdwalata.Profesorodnierządugłosi,że„wrepub-blicepracy
prostytucjaniemożeistniećiznikniecałkowiciewówczas,gdyzlikwidujesiębezrobocie".Wszystko
byłobypięknie,gdybyprofilaktorianieokazałysię–wpracachuczonegomęża-propagandowąbzdurą,a
wsmutnejsowieckiejrzeczywistościjednązwieluwysparchipelaguGUŁ-ag.

WAmerycecałysystemreglamentacyjnypolegałnatym,żeprzyjmowanotrzyzasadniczezałożenia:

Pierwsze,żezaspokajaniepopęduseksualnegojestnaturalnąpotrzebąkażdegomężczyzny.

Podrugiezaś,żedojrzałośćprokreacyjnąosiągasięwwiekulat(powiedzmysobie)siedemnastu–

dojrzałośćzaśdomałżeństwa,zarównotęnaturypsychologicznej,jakekonomiczno-społecznejosiągasię
gdzieśokołotrzydziestegorokużycia.

Potrzeciewięc,pozostajeokołotuzinalat,kiedytopopędypowinnybyćzaspokajanewinstytucjach

pozamałżeńskich.Jeżeliistniejepodaż,powinienzaistniećpopyt,iodwrotnie.Dlategonależywtrosceo
dobrospołecznepoddaćtenzawódkontroli,atymzajmowałysięnastępująceinstytucje:Amerykańskie
TowarzystwoSanitarneiMoralnejProfilaktyki,AmerykańskiZwiązekPu-rystów,AmerykańskaFederacja
HigienySeksu,YMCA,YWCA,ChrześcijańskiZwiązekSkromnościKobiet.

Założenietookazałosięniedozrealizowaławpraktyce.Polikwidacjidzielnicrozpusty–do1918roku

zamkniętodomywdwusturóżnychamerykańskichmiastach–zawódtenuległdyspersji,rozproszeniu.
Tymsamymwyzwoliłsięspodkontroli.Świadczeniaamorycznestałysiętrudniejdostępne–u
profesjonalistek-podczasgdyichdostępnośćuamatorekznaczniewzrosła.Szalonelatadwudziesteto
nietylkoczasjazzuiemancypacjikobiet,lecztakżeczaswyzwolonegoseksu.Sędziowiedlanieletnich
narzekają(zwłaściwymichwiekowitetryczeniem),żezamknięciedzielnic„czerwonychlatami"
pomnożyłoilośćniechcianychciążiprzyśpieszonychmałżeństwwśródnieletnich.Kiedyś–powiadali-
ojciecnaosiemnasteurodzinyprowadziłsynadoburdelu,gdzie

życzliwepensjonariuszki(odpowiedniowynagrodzone)gotowebyłyudzielićmupoglądowejlekcjiżycia.

Dzisiaj–utyskiwali-robiątokoleżanki,podkasującsukniematuralnenatylnymsiedzeniurodzinnego
samochodu.Matotylko–narzekalidalej–złestrony,godząc,zarównowprzypadkupartnerajak
partnerki,wżycierodzinneitargającpodstawowedlażyciaspołecznegowięzi.

ROZDZIAŁPIĘTNASTY

„REWOLUCJANIEMARACJIBEZ

POWSZECHNEJKOPULACJE

Podczasjednejznaszychwspólnychprzechadzekzauważyłem,żetuiówdzieokiennicezamkniętego

oknaspinagrubyłańcuch–władze,wyjaśniłEzio,żądajątegoodwszystkichburdeli.Natychmiast
zapragnąłemodwiedzićjakiśburdeliEziowybrałten,którysamnajbardziejlubił.Zarazzadrzwiami
wejściowymigmaszyska,któreniegdyśmusiałobyćwspaniałympałacem,stałakolumnazwieńczona
parąkopulu-jącychkochankówzbrązu;włosykobietywyglądałytak,jakbyrozwiewałjewiatr.Na
marmurowychschodachprowadzącychdodawnejsalibalowejleżałciemnopąsowydywan.Byłatosala
zwierciadlana:barokowezwierciadłasięgałyodposadzkiposufit.Tenostatnibyłbogatorzeźbionyi
zwisałyzniegoogromnekryształoweżyrandole,wktórychćmiłysięzakurzoneżarówki.Podjednąścianą
siedziałookołodwudziestupięciumężczyznwróżnymwieku.Jedniczytaligazety,innigraliwszachy,
jeszczeinnidrzemalialbowpatrywalisięwstojącynaprzeciwkoszeregchybadwunastukobietopartych
olustra,ubranychtowtureckiestanikiibufiastespodnie,towśnieżnobiałesukniedokomunii,tow
zwykłestrojedomowe,wmajtkachipodwiązkachalbobezpodwiązek;

krótko-idługowłosych,zwłosamirozpuszczonymialboupiętymiwwęzeł;bosych,nawysokich

obcasach,wsandałach,butachsportowychlublśniącychpantofelkachzdobionychdiamencikami.Nasz
wiekteatruiaktorów[…]Tedeiija

usiedliśmyobokmężczyzniczekaliśmy.Partieszachówprzeciągałysię,rozkładanoiskładanogazety,a

kobietydalejstałybezczynniejaknaprzystankuautobusowym.Wszystkichnasłączyłaudawana
obojętność.Wreszciejedenmężczyznawstał-potroszejakmewa,któraodbijaodstada,żebysamotnie
zatoczyćkrągwpowietrzu–ipomaszerowałprzezparkietdojakiejśkobiety.Wyszlirazem,onakrokiem
ekspedientkiidącejprzymierzyćklientowibuty.Byłotoemocjonującejakaukcjastarychkostiumów.[…]
Tedeiszczerzyłzębyjakdumnygospodarz,pokazującyjednązgłównychatrakcjirodzinnegomiasta;seks,
rzeczjasna,byłatrakcyjny,przynajmniejterazpodwudziestupięciulatachfaszyzmuistrasznejwojnie,
aledużoatrakcyjniejszabyłażywność,dachnadgłowąiciepłaodzieżdlaciała.Kobietytebyłymoże
artykułempierwszejpotrzeby,aleteższanowanojeniebardziejniżtakieartykuły.[…]Wroku1948
Włochynieznałyjeszczeproblemówdosytu,niemówiącjużoprzesycieizwiązanychztymkaprysów
nieskrępowanego,rozhukanego„ja".Tabrudnasalabalowakorzyłasięprzednaturąludzkąbiorącją
taką,jakąjest,ioczyszczając.

133

TakpisałArthurMillerwspominająclatapodrugiejwojnieświatowej.Zopisumożnabywnosić,żenic

sięodXIXwiekuniezmieniło.Innezdaniemiałnatentematjegorodaki„nazwiśnik"należącydotak
zwanegostraconegopokolenia,HenryMiller,którypenetrowałfrancuskiedomypublicznewlatach
trzydziestych.Ciekawychodsyłamdojegoprac.

134

Prawdziwezmianynastąpiływlaboratoriach

chemikówipracowniachnaukowców.

Drugawojnaświatowabyłamożebardziejokrutnaodpoprzedniej,aleniebardziejrozerotyzowana.

Dałosięzauważyćkilkaodmiennychstanowiskwobezseksu,alemieściłysięonewmilitarnejtradycji.

PaństwaOsi–Niemcy,WłosiiJapończycy–próbowałycentralniezałatwiaćseksualnepotrzebyswych
dzielnychiwalczącychżołnierzy.„Powoływaływięcpodbroń"ruchomedomypubliczne.Dodziśjedenz
głównychsporówmiędzyNipponemaKoreąstanowirewindykacjaczcipensjonariuszek,które
Japończycysiłąwcielilidoswychpunktówusługowych.Robotniczo-chłopskaArmiaCzerwonazostawiała
załatwianiepotrzebseksualnychswychżołnierzywichrękach(jeżelitowłaściwyadresanatomiczny).

Wychodzonozzałożenia,któreodnajdziemywPopiołachŻerom-skiego,żezbiorowegwałceniekruszy

opórprzeciwnikówistanowiuznanyzdawiendawnasposóbbraniawposiadanie.Ówobyczajpotrafił
wydobyćzludziradzieckichznacznezasobyheroizmu.Aliancinatomiast–kierującsiękapitalistyczną
racjonalnośią-dobrzepłaciliswymwojakom.Żołdszeregowcabyłokołopółtorarażąwiększyniżpensja
robotnicza,ztymżeżołnierzniemusiałsięmartwićowiktiopierunek.MógłwięcG.L*lubpoddany
królaJerzegoprzeznaczyćnadwyżkifinansowenaprzygodyzkobietami.Alewszystkietetrzypostawy
wobecżołnierskichpotrzeberotycznychniebyłyniczymnowym.

PierwszanowośćpostroniealiantówtowynalazeksirAleksandraFleminga(1942r.).Wykrycie

bakteriostatycznegodziałaniapleśnipędzlakai-wnastępstwie–całejrodzinyantybiotykówbyłonieomal
kopernikańskimprzewrotemwleczeniuchoróbwenerycznych.To,conapawałopokoleniaogromnym
lękiem,stałosiędziękiodkryciomprofesorazeSzpitalaŚwiętejMariiPannywLondynieprzypadłością
leczonąrówniełatwo,jakzaziębienie.Kiedyśza-jaktosięwtedymówiło–chwilęzapomnieniamożna
byłozapłacićkalectwem,szaleństwemlubśmiercią,terazwymagałoparutysięcyjednostekcudownego
leku.Totylecoseriazastrzyków.

Drugąnowością–tymrazempoprzeciwnejstroniefrontu,postroniewojskOsi–byłoznalezienie

odpowiedzinapytanie:skądsiębiorądzieci?Niemożnapowiedzieć,żeludzkośćdotejporyniemiała
natentematżadnychpomysłów.Niemożnateżtwierdzić,żetłumaczenienarodzininterwencjąbociana
oddajebezresztystanświadomościwtejmierze.Łączonowsposóbintuicyjnyiniejasnyfaktprokreacjiz
faktemkopulacji,alenicpewnegootymniewiedziano.WŻyciuseksualnymdzikich'

Bronisław

MalinowskizastanawiasięnadmieszkańcamiTriobriandów,którzyfaktprokreacjikojarzązaktem
małżeństwa,niezaśzaktempłciowym.Podawalionidowodyzpraktyki,żestosunkierotyczneutrzymują
wszyscy,wciążęzaśzachodzątylkomężatki.Wielkietnografniepotrafiłznaleźćodpowiedzinato
pytanie.

Zodpowiedziąpośpieszylidwajginekolodzy:jedenzJaponii,drugizNiemiec–KyusakuOginoiHerman

Knaus.Niezależnieod

GovernmentalIssue(dosł.wydanierządowe)popularnanazważołnierzyamerykańskich.

siebiepodaliwiadomość,żekobietaposiadadnipłodneitakie,wktórychniezachodziwciążę.Co

więcej,potrafili(zpewnymprawdopodobieństwem)odróżniaćjedneoddrugich.Opracowalinawetcoś,
copóźniejzyskałosobienazwę„kalendarzykamałżeńskiego".Korzystałyzniegonietylkomałżeństwa.
Dotejporystosunekerotycznybyłrodzajemloterii:zajdzie,niezajdzie.Dziękiodkryciomobupanów
zyskaliśmyprzybliżonąwiedzę.Przewrót,jakidziękitemunastąpił,byłporównywalnyztakim,jakby
graczomwtotolotkadostarczono(względnie)pewnysposóbnawygraną.

Pytanie,skądsiębiorądzieci,zadalisobietakżebiochemicy.Wynaleźlioniwlatachpięćdziesiątych,a

późniejwyprodukowaliirozpowszechnilihormonalneśrodkiantykoncepcyjne.Zmianachemizmu

organicznegosterującegodziałaniemciałkażółtego,któreodpowiadazapłodność,byłokolejnym
krokiemnadrodzeoddzieleniaaktupłciowegoodaktustwarzania.Jeżelidodaćdotegofakt,żew
większościkrajóweuropejskichzalegalizowanowtymczasieaborcję,tourodzeniedzieckastałosię
aktemwyboru,świadomegoiniezależnego.Dotejporyczęstobywało„wypadkiempf2ypracy".

Niezmiernieważnymczynnikiembyłamożliwośćprowadzeniatzw.turystykiaborcyjnej.Jestona

pochodnąnormalnejturystyki.Trzebazaznaczyć,żelatapodrugiejwojnieświatowejtookres
niezwykłegorozwojuwszelakiejturystyki.Milionyludzicorocznieodbywająmigracjenaniespotykaną
dotądskalę–jesttoniemaldrugawielkawędrówkaludów.Matoswojekonsekwencjedlapłatnej
miłości,którezostanąomówionewkolejnymrozdziale.Chwilowoprzyjmijmydowiadomości,żełatwość
podróżowaniapozwalałaFrancuzkomodwiedzaćSzwajcarię,SzwedkomPolskę,IrlandkomZjednoczone
Królestwo.Bywało,żenagranicachmontowanosamostrzałynapodczerwień,zakładanoskomplikowane
systemypólminowych,drutówiobserwacyjnychwież.Nażadnejjednakgranicy,nawetnajlepiej
strzeżonej,niezamontowanoszeregufoteliginekologicznych.Badaniategotypustosowanojedyniew
szczególniewyrafinowanychprzypadkachprzemytu.

Pociągnęłotozasobąważkiezmianyobyczajowe.Niezamężnematkisytuowanebyłydawniejna

społecznymmarginesieichodziłyzpiętnemgrzechu.Teraz,wśródtylumożliwościzarówno
zapobiegawczych,jakpozbyciasiępłodu,sytuacjazmieniłasięodiametralnie.Samotnemacierzyńtwo
urosłodoroliheroizmu.Słyszałosię:„Jakaonadzielna,żemimowszystkourodziła".

Seks,uwolnionyodzagrożeńiodkonsekwencjimacierzyńskich,stałsięzabawą.Azabawawymaga

pewnychreguł.Stądteżogromnyrozwójporadnictwaseksualnego.Kiedydyrektorklinikiginekologicznej
wHaarlemie,TheodorHendrikVandeVeldepublikuje(w1926r.)swójpodręczniktechnikerotycznych,
tonazywasięonjeszczeMałżeńtwodoskonałe.Terazcertyfikatmałżeńskiniejestjużkonieczny–
najbardziejpopularnypodręczniknazywasiępoprostuRadośćseksu.Towielemówiącazmianatytułów.
Zawartawtympodręcznikufilozofiajesttakaoto:seksjestrozrywkąinależyzrobićwszystko,aby
zwiększyćpłynącezeńprzyjemności.Wszystkojestdozwolone.

Jeżelitenpodręczniknamnieodpowiada,tomożemysięgnąćposprawdzone,liczącewielewieków

receptyzhinduskiejKama-sutry.Jejnakładybijąwydawniczerekordyiwpisująsięwzainteresowanie
Wschodem.StolicąświatastajesięstolicaNepalu-Kathmandu.Tamjeździsięnawakacje,abypalić
narkotykiikochaćsięzewszystkimi.Mąkęlovenotwar-głosipopularnehasło.

Alezanimstałosięonopopularnewlatachsześćdziesiątych,towlatachpięćdziesiątychmusiało

wydarzyćsięwieleróżnychfaktówwzupełnieinnychdziedzinach.Owielubyłamowawyżej.Przyjrzyjmy
się,jakiezdarzeniaprzynosirok1953.NiemamtunamyśliśmierciJózefaStalina,choćiona,prowadząc
doschyłkuzimnejwojny,mogłamiećwpływnazmianyobyczajowe.WDaniiwięcdrChristian
Hamburgerdokonujepierwszejoperacjizmianypłci.Wtymsamymrokuprzychodzinaświatpierwsze
„dzieckozprobówki",przypieczętowująctymsamymrozdziałerotykiodpołożnictwa.Wlistopadzie
1953rokuukazałsię(w70tysiącachnakładu)pierwszynumer«Playboya»zezdjęciamicałkiemnagiej
MarlinMonroe,symboluseksulatpięćdziesiątych.Zgodziłasięonanasesjęzdjęciową,gdybyłajeszcze
początkującąinieznanąstarletką.FotografTomKellyzapłaciłjejzatopięćdziesiątdolarów.

136

NatomiastmiesięcznikHughHefnerastałsięprzykłademwychodzeniapornografiizpodziemia.Z
numerem«Playboya»możnasięterazpokazaćnasalonach,ajegoegzemplarze,żeniewspomnimyo
bardziejwyuzdanychpisemkach,możnadostaćwkażdymkiosku.

Przestajebowiemistniećcenzura.Dziejesiętakwlatachsześćdziesiątychinapoczątku

siedemdziesiątych.MamtunamyślikrajeZachodu,takiejakAngliaczyStanyZjednoczone.To,cokiedyś
byłodostępnetylkowSkandynawii,teraztrafianaksięgar

skiewitryny,atakujewzrokwkioskachzgazetami.KiedymyszmuglowaliśmyzParyżaksiążki«Kultury»,

wtedyAnglicywywozilipotajemnieznadSekwanyksiążki„OlimpiaPress"–wydawnictwa
specjalizującegosięwliteraturzedlahomoseksualistów.KiedymynadWisłątoczyliśmybojeowolne
słowo,nadPotomakiemwalczonoobrzydkie.Swobodaużywanianieprzyzwoitychwyrazówjestteż–
głosilibojownicytejsprawy–swobodąwypowiedzi.BohateremtychzmagańbyłwStanach
ZjednoczonychHarryKellerman.Pojegotragicznejśmierci(zprzedawkowanianarkotyków)nakręconoo
nimwroku1971filmzDustinemHoffmanemwgłównejroli.

Właśnie–filmy.Naekranytrafiająobrazy,którejeszczeprzedparulatyniemogłybybyćpublicznie

prezentowane.OstatnietangowParyżu,EmanuelleczySalo101dniSodomy-niektóreztychprodukcji
dostawałynawetprestiżowenagrody.Pociągnęłotozasobącałąchmaręmniejlubbardziejudanych
naśladownictw.KodeksHaysa,któryprzezwielelatstałnastrażymoralnościamerykańskiegokina,stał
siętakimprzeżytkiem,jakkodeksHam-murabiego.

Wypadaterazmiećproblemyseksualne.Prasapełnajestporadnictwawtejdziedzinie.To,cokiedyś

wstydliwieskrywałylekarskiegabinety,teraztrafiadowysokonakładowychgazet.Naszpaltach,na
którychkiedyśmieściłysięporadyobyczajowe(jaksięzachować)lubmiłosne(czymniejeszczekocha),
dziśprzeczytaćmożnatakżetechniczneporadyerotyczne.Zmianatoznamienna.

Zmieniasięteżstosunekdotakzwanychmniejszościseksualnych.Należeniedonichprzestajebyć

karalne,atrzebaprzypomnieć,żejeszczewlatachczterdziestychhomoseksualizmbyłwUSA
przestępstwemściganymfederalnie.Nietylkoprzestajebyćkaralne,aleteżprzestajebyćwstydliwe.
Powstajągrupyłączącehomoseksualistów,atakżeklubydlasado-masochistów.Zeswojąodmiennością
wypadasięraczejobnosić,niżjąskrywać.Napisynamurachkrzyczą:Gayoppresionisciassoppresion.
Sprawanabieraposmakupolitycznego.WybranieClintonanaprezydentaUSAdowiodło,żesątogrupy,
októrewartozabiegać.

Charakterystyczne,żeerotyceprzypisanowartości,sprowadzającwszystkodorozróżnienia:wsteczne–

postępowe.Albo

Uciskgejówtouciskklasowy.

zachowujemysięodważnie,wsposóbseksualnienieposkromiony,wtedyjesteśmypostępowi,w

awangardzieludzkości,alboteżzachowujemyumiar,awtedydajemydowódswojegozacofania.
„Rewolucjaniemaracjibezpowszechnejkopulacji"–tozdaniepochodzizesztukiPeteraWeissa
MęczeństwoiśmierćJeanPaulMarataprzedstawioneprzezzespólaktorskiprzytułkuCharentonpod
kierownictwempanadeSade(powstałejwtymwłaśnieczasie).Wniejteżpolitykasplatasięzseksem.

Światemzaczynarządzićmłodzież.„Rok1968"stawiabarykadynaulicachParyża,wprowadzawojsko

nakampusyBerkeleyiplacTrzechKulturwMexicoCity,milicjęnauliceWarszawyiPragi.Przezświat,
któryzaczynabyćglobalnąwioską,przetaczasięrewolucjamłodzieży.Dogłosudochodzizbuntowane
pokolenieWoodstock.Przypomnijmy,żejednymzpostulatówstudentówzNanterres(atamzacząłsię

majbarykad)byłoodwiedzanieżeńskichakademikówpogodziniedwudziestejdrugiej.Torewolucja
seksualna.

RewolucjaobyczajowadoprowadzadopowstaniaRuchuWyzwoleniaKobiet(Womlib).Walcząonenie

orówneprawa,botewywalczyłyichstarszesiostrysufrażystkiiprzyniosłahekatombapierwszejwojny
światowej,aleogodnetraktowanie.Niechcą-jakgłosząichmanifesty–byćzabawkąwrękach
mężczyzn,seksualnymprzedmiotem.Symbolemtegouprzedmiotowieniamabyć–niewiadomoczemu
–biustonosz.Tegosięnienosi,tosięprotestacyjniepali.Ciekawe,żeruchtenrozwijasięintensywniejw
krajachzdominowanychprzezprotestantyzmniżwtychotradycjikatolickiej–bardziejwkrajachMarty
niżMarii.RuchWyzwoleniaKobietwalczyoniezależnośćerotycznąkobiet.

Jaksiętowszystkomadointeresującejnasprofesji?Wydajesię,żemożnatudostrzectrzyniezależne

odsiebietendencje.Pierwszatospadekpopytunausługiamoryczne.Taksiędziejezawsze,gdyistnieje
dużapodażbezpłatnychświadczeń.Rewolucjaseksualna,przynoszącmodęnaseks,nieprzynosiłamody
napłaceniezaseks.Tymbardziejżekobietymająwieleinnychmożliwościzarobkowania.

Drugatospecjalizacjapłatnejpodażymiłosnej.Specjalizująsięnietylkopannytrudniącesiętąprofesją,

aleipunktyusługowe.Adeptkinajstarszegozawodupokazują,jakitypusługimogąświadczyć,czychcą
dominować,czyteżbyćzdominowane.Powstają

noweusługidlavoyerów,takiejaklive-showczypipe-show.Powstająspecjalnekluby,wyodrębniająsię

wmiastachcałedzielnicerozpusty.Środkielektronicznesązaangażowanewprzemysłerotyczny:na
przykładweFrancjimożnazamówićusługęprzezsystemtelefoniczno-komputerowyMinitelizapłacić
kartąkredytową,doktórejpanienkamaodpowiedniczytnik.Specjalizacjaiwysokie„uzbrojenie"
technicznetoformazarównoobronytegozawodu,jakteżjegoataku.

Potrzeciezaś,powstajązwiązkipracującychwtymzawodziepanienek.PanieDoloresFrenchoraz

MargotSt.Jamestworząw1973rokupierwszągrupęnaciskuwkampaniinarzeczprofesjonalistekw
dziedzinieseksu.OrganizacjanazywałasięCOYOTE,conależałorozszyfrowaćjakoCaliOffYourOldTired
Ethics.Znaczyto,mniejwięcej:„Zmieńcieswąstarąsfatygowanąetykę".PanienkizNowegoJorku
założyłyorganizacjępodnazwąPONY,czyliProstitutesOfNewYork.IchkoleżankizAtlantywstanie
GeorgiazakładająHIRE–natęnazwęskładająsiępierwszeliteryzdaniaHookingIsRealUnemployment,
comożnaprzełożyćna:

„Zaczepianietoprawdziwebezrobocie".NastępniepowstajeorganizacjapodnazwąUSPROS,czegojuż

wyjaśniaćnietrzeba,obejmującaswymzasięgiemcałeStanyZjednoczone.Napółnocodojczyzny
Washingtona,wKanadziepowstajeASP(AssociationfortheSafetyofProstitutes).Prostytutkiztej
organizacjizorganizowaływ1982pierwszymarszHookerPride,czylimanifestacjędumyz
wykonywanegozawodu.Rzeczywiścieprofesjawychodzizcienia.Kiedywdwalatapóźniejwzrosłafala
przemocyprzeciwadeptomtegozawodu,dzielneKanadyjkiokupowałykościółwVancouver.

137

Kościółposłużyłteżprotestowiokoło150panienekzLyonu,które3czerwca1976rokuschroniłysięw

nim,protestującprzeciwbrutalnościpolicji.„Naszedzieciniechcąmiećswychmatekwwięzieniu"–
głosiłtransparentwywieszonynafrontonieświątyni.Wydarzeniezyskałosobiespołecznąsympatię.
Rozmaiciludzieprzynosilidokościołażywność,kobietyzaśczułysięwobowiązkuzamanifestowaćswoją
solidarnośćzprostytutkami.RuchtenszybkorozprzestrzeniłsięnainnemiastaFrancji.Okupację

kościołówprzedsięwzięłyichsiostryzMarsylii,Grenoble,Montpellier.Za-strajkowałykoleżankizTuluzy,
St.EtienneiCannes.Nakoniecruchdotarłdostolicy,gdzieparyskieprofesjonalistkirozpoczęły

okupacjękościołaŚwiętegoBernardanaMontpamasse.Jestcośsymbolicznegowfakcie,że

protestującesłużebniceWenerywróciłytam,skądwzięłapoczątekichprofesja–doświątyń.

Nadranem,11czerwca,policjabrutalniewtargnęładoświątyniwLyonie(niezważającnaprotesty

sympatyzującegoz„oku-pantkami"księdza),pobiładziewczętaiusunęłazkościoła.Jednocześnie
nastąpiłyidentyczneakcjepolicyjnewinnychmiastachFrancji.Wydarzeniatemiałyogromnyrezonans
społeczny,oparłysięnawetoprezydentaRepublikiGiscardad'Estaing.Zaowocowałynatomiast
utworzeniemorganizacjipolityczno-zawodo-wej,zwanejKolektywemProstytutekFrancuskich.

138

IdeategoruchuszybkoprzekroczyłagraniceFrancjiizdrugiejstronyKanałupowstałaorganizacja

EnglishCollectiveofProstitutes(wzorowananafrancuskiej).Brytyjkitakżeokupująkościółna
londyńskimKing'sCross.Zewsządnapływajądowodypoparcia–ludzieznosząjedzenieinapoje.
ProstytutkizcałegoLondynuchodządopracywmaskachnaznaksolidarności(kobietywświątynisą
całyczaszamaskowane).AotolistapostulatówprotestującychAngielek:

1.Skończyćznielegalnymizatrzymaniamiprostytutek.

2.Skończyćzpolicyjnymnękaniem,szantażem,prześladowaniamiirasizmem.

3.Ręcepreczodnaszychdzieci–niechcemy,abylądowaływprzytułkach.

4.Skończyćzaresztowaniemnaszychchłopców,mężówisynów.

5.Aresztujciezamiastnichgwałcicieliialfonsów.

6.Zapewnijcieochronę,zapomogęidachnadgłowątymkobietom,którechcązmienićzawód.

Presjaopiniispołecznejbyłaogromna,wsprawęzaangażowanizostaliczłonkowieParlamentuipo

dwunastudniachokupacjizawartoporozumienie.Panienkipostawiłynaswoim.

PodobneorganizacjepowstająwNiemczech,weWłoszechczywHolandii.Nawiązująonewspółpracę,

którazaowocujepowstaniemInternationalCommitteeforProstitutes'Rights(ICPR)-międzynarodowego
komitetuobronyprawzawodu.Organizacjataodznaczasiędużąskutecznością,bowiemjejlobbingowi
zawdzięczaćnależypodjęcieprzezParlamentEuropejski(w1986r.)następującejuchwały:

WobecfaktuistnieniaprostytucjiParlamentEuropejskiwzywawładzePaństwCzłonkowskichdo

podjęcianastępującychkrokówprawnych:

a)niekaralnościprostytucjijakozawodu;

b)zagwarantowaniaprostytutkomtakichsamychpraw,jakimiciesząsięinniobywatele;

c)zapewnieniaochronyniezależności,zdrowiaibezpieczeństwatym,któreuprawiajątenzawód;

d)wzmocnieniaśrodkówzaradczychprzeciwtym,którzywinnisąprzymusuiprzemocyprzeciw

prostytutkom;

e)wspieraniagrupsamopomocyprostytutekiwyegzekwowaniaodwładzpolicyjnychisądowych

lepszejochronydlatych,którewybierajądrogęprawną,abydochodzićswychroszczeń.

139

Niestety,niewszystkiekrajeczłonkowskieskorzystałyzewskazówekzawartychwtejuchwale.Na

przykładwNiemczechod1987rokupracowniceseksumusząpłacićnietylkopodatekdochodowy,alei
obrotowy.Opodatkowanesąteżwszystkieogłoszenia,którezamieszczająwprasie.Jednocześnie
państwonierobinic,abypomócimuwolnićsięodalfonsów,ochronićprzedpracującąnaczarno
zagranicznąkonkurencjączywyzyskiemwynajmującychlokale.„Rządjestnajgorszymrodzajemalfonsa"
–powiadająniemieckieprostytutki.

140

Ajestichokołoczterystutysięcy.Zgrupowanesąwtuzinie

organizacji–międzyinnymiw„Kassandrze"i„Hydrze"wBerlinie,w„Cinderelli"wDlisseldorfieczyw
„Lisist-racie"wKolonii.DwarazydorokuprzygotowująKongresLadacznic.Sametaktenkongresnazwały
idomagająsię,bytaktęimprezęnazywano.Ladacznicezwracająuwagęnaniedostatkiwypływająceze
stanuprawawRepubliceFederalnej.Artykuł138kodeksukarnegostanowi,żeumowamiędzystronami
traciważność,jeżeliobrażamoralnośćpubliczną.Aktpłatnejmiłościniemożebyć(zgodniezdyspozycją
tegoartykułu)przedmiotemumowyodzieło,burdelmamazaśniemożewystępowaćwkondycji
prawnegopracodawcy.Związkowcyteżniechcąprzyjąćpanienekpodswojeopiekuńczeskrzydła.
NajpierwzwróciłysiędozwiązkuusługpublicznychOTV,doktóregonależąlistonosze,kierowcy
autobusówikonduktorzy,argumentując–niebezracji–żeoneteżświadcząusługi.OTVskierowałoje
dozwiązkuNGG,któryzrzeszapracownikówgastronomiiirekreacji.Ciodpowiedzielijednak,że

panienkiteniesąoficjalniezatrudnione,azatemniemogąbyćreprezentowaneprzezzwiązki.Prawo

jednak–jaksięwydaje-zostaniezmienione.Zanajstarszymzawodemświataprzemawiajegosiła.Wedle
szacunkówdziennieodwiedzapanienkiponadmilionmężczyzn.Wnosząonedogospodarkijedenaście
miliardówmarekrocznie.Jestsięocobić,alejestteżczymwalczyć.

141

WPolscejedynąorganizacjąpomagającąprostytutkomjest„LaStrada"zajmującasięjednak

przeciwdziałaniemhandlowiżywymtowarem.Eksportzewnętrznyprofesjonalistek–jeżeliim-
plantowanejzPolskikonkurencjinieudasięwcześniejanizdusić,aniprzezwyciężyć–wspierająswą
pomocąorganizacjemiejscowychpanien.Otopróbkaulotkiwydanejprzezberlińską„Hydrę":

Witaj!

JeżelizamierzapanizarabiaćwBerlinie,świadczącusługiseksualne,prosimyzapoznaćsięz

następującymiinformacjami.AbycudzoziemiecmógłpodjąćjakąkolwiekpracęzarobkowąwNiemczech,
musiuzyskaćpozwolenienapracę.Jesttojednakbardzotrudne,wprzypadkuprostytucjizaś-
niemożliwe.Niemożepaniliczyćnato,żejakikolwiekwłaścicielklubu,baruczydomupublicznegojestw
staniezałatwićtakiepozwolenie.Jeżelijednakzdecydujesiępaninatakąpracę,towBerlinieistnieją
następującemożliwościzarobkowania:ulice,kluby,sekskina,bary,domy,pokojehotelowe.Niezależnie
odtego,wjakimmiejscupodejmiepanipracę,radzimy,abywsprawachzwiązanychzzasadamipracy
konsultowaćsięzkoleżankamiwykonującymitakiezajęcieorazdostosowaćsiędopanującychreguł.

142

Taknaswidzą,takonaspiszą,taknasinformują.Polskiedziewczęta,zwłaszczaobdarzoneetykietą

„bezpruderyjnaPolka",znanesąnawetiztego,żegotowesąodbyćstosunekbezprezerwatywy.W

RepubliceFederalnejstanowitodelikt.Naprzykładrządbawarskiw1987rokuwymagałodpracownic
seksupodpisaniatakichotooświadczeń:„Będęzawszekorzystałazprezerwatywyalbozapłacę40tysięcy
marekkary".Posiłkującsiętą„lojalką"agencipolicyjniwcywiluudająklientów,abynagorącymuczynku
schwytać(iobłożyćstosownąkarą)panienkiniezbytchętnedozakładaniagumki.

ŚwiadczenieusługseksualnychwNiemczechulegatakimotopodziałom:

(Źródło:„WareLust"Joachim

Riecker,FischerVerlag)

ROZDZIAŁSZESNASTY

AMORALNOSCSOCJALISTYCZNA

NaradzieckichczołgachzostałprzywiezionydoPolskiustrójszczęśliwościspołecznej.Ustrójtenmiał

przekształcićspołecznestosunki,odmienićmoralnewartości.Nierząd–głosiłaprzodującai
obowiązującawówczasnauka-jestfunkcjąniewłaściwychstosunkówprodukcji,wynikiem
niesprawiedliwegopodziałuwytworzonejwartościdodatkowej.Całasferaseksualnościczłowiekanależy
dotzw.nadbudowy,która–jaknauczajątrzejbrodacinauczycieleijedenzwąsami–jestregulowana
przezbazę.Wrazzprzejęciemśrodkówprodukcjiprzezludpracującymiastiwsiprostytucja,jako
zjawiskospołeczne,musizaniknąć.Takajestlogikadziejów.

Coinnegowkapitalizmie.Tamprostytucjamaracjębytu-jakwszystkieprzejawyniesprawiedliwości

społecznejiwyzysku.SłownikWyrazówObcychz1954rokutrudnesłowo„prostytucja"wyjaśniał
następująco:„Jesttonierząduprawianyzawodowowceluzdobyciaśrodkówutrzymania;społeczne
zjawiskowystępującewkrajachburżuazyjnych,spowodowanekapitalistycznymbezprawiemibrakiem
materialnegozabezpieczenia".Wkrajachsprawiedliwościspołecznej,takmiłującychpokój,niemiałon
prawaistnieć,alejakośnieznikał.WPolscewlatach1945-1948istniałobowiązekrejestracji
profesjonalistek,którymwydawanospecjalneksiążeczkizdrowia.Wstrukturzeorganówściganiabyła
specjalnasekcjadowalkiznierządem.Organytemiałymnóstwoinnychzajęćikłopotówzwrogami
ustrojuiniemogłysiępoświęcaćwrogommoralności,więcpo1948rokuksiążeczkizniesiono.Wtym
samymrokupowołano„domyopiekuńcze"lub„internaty"dlaseksualnegopionuusługowego,które
niczymsięwłaściwienieróżniłyodobozówpracy.Czymśsięjednakmusiałyróżnić,bosamewładze
uznały,że–wprzeciwieństwiedoinnychobozówpracy–

miały„niepochlebnąopinię",iw1952rokujezlikwidowano.KomórkiwMOnajpierwograniczano,aw

roku1954teżzlikwidowano.Wrokpóźniejwszesnastumiastach(ośmiuwojewódzkichiośmiu
powiatowych)utworzonosekcjedowalkiznierządem.Tenjednakjakniechciałzniknąć,taknieznikał.

Rozwojowitejprofesjisprzyjałyzwłaszcza„wielkiebudowysocjalizmu".Paradoksalnie,boprzecieżto

one,wzałożeniu,miałyprzekształcającbazęodmienićtakżenadbudowęorazdokonać„przeanielenia"
(świeckiego,oczywiście)narodu.Takchciałateoria,alewpraktycebyłytowielkieskupiskamężczyznz
dalaoddomów,którzywytwarzaliogromnypopytnausługierotyczne.TakonichpisałAdamWażyk:

Zewsi,miasteczekwagonamijadązbudowaćhutęwyczarowaćmiasto,wykopaćzzieminowe

Eldorado,armiąpionierską,zbieranąhałastrątłocząsięwszopach,barakach,hotelach,człapiąigwiżdżą
wbłotnistychulicach:

wielkamigracja,skundlonaambicja,naszyisznurek–krzyżykzCzęstochowy,trzypiętrawyzwisk,

jasieczekpuchowy,duszanieufna,spodmiedzywyrwana,wpółrozbudzonaiwpółobłąkana,milczącaw

słowach,śpiewającaśpiewki,wypchniętanaglezmrokówśredniowieczamasawędrowna,Polska
nieczłowieczawyjącaznudywgrudniowewieczory…Wkoszachodśmiecinazwieszonymsznurze
chłopcylatająkotamipomurze,żeńskiehotele,teświeckieklasztory,trzeszcząodtarła,apotemgrafinie
miotupozbędąsię–Wisłatupłynie.

Wielkamigracjaprzemysłbudująca,

nieznanaPolsce,aleznanadziejom,

karmionapustkąwielkichsłów,żyjąca

dziko,zdnianadzieńiwbrewkaznodziejom–

zniejsięwytapiarobotniczaklasa.

Dużoodpadków.Anaraziekasza.143

Rzeczywistośćkomunistycznapolegałanatym,żebyłatotalitarna,toznaczy,żeokażdymsegmencie

życiaobywateli,każdymzjawiskużyciaspołecznegodecydowaływładze.Opowiadanotakiotodowcip-
pytanie:Cosięzbierze,jeżelisięniezaorzeiniezasieje?–Plenumpartii!Wsprawiepłatnejmiłości
zebrałsięsekretariatKCwdniu23listopada1955roku.Obecnibylim.in.BolesławBierut,Edward
Ochab,WładysławMartwiniJerzyMorawski.Jakoowoctegozebraniapowstałatakaotonotatka:

Notatkawsprawiewzmożeniawalkiznierządem

Powojniezostałaznacznailośćkobietuprawiającychnierząd(ponad600zarejestrowanych

prostytutek),rekrutującychsięgłówniezprostytutekprzedwojennych,zokresuokupacji,atakżez
dziewczątzdeprawowanychprzezokupantahitlerowskiego(wywiezionychdodomówpublicznych).
Poważnywpływnaupadekmoralnykobietwywarływarunkiwojny(dezorganizacjażyciarodzinnego,
ciężkiewarunkimaterialne).

Wlatach1945-1948prostytucjaniebyłazwalczanawsposóbdostatecznyiskuteczny.Niemniejjużw

tymokresienaskutekprzeobrażeńekonomiczno-społecznych,dokonywanychwnaszymkraju,część
prostytutekmającmożliwośćotrzymaniapracyzmieniłatrybżycia.Wrezultaciew1949rokuichliczba
niecosięzmniejszyłaosiągająccyfręok.4000.

Pierwszykroknadrodzeracjonalnejwalkiznierządem,zmierzającejdolikwidacjidrogąreedukacji

kobiettrudniącychsięnierządem,podjęłapowołanawlistopadzie1946r.przezMinisterstwoZdrowia
komisjaspołecznadozwalczaniachoróbwenerycznych.Pracajejwpłynęławprawdzienazmniejszenie
choróbwenerycznych,leczjejwynikiwzakresiereedukacjispołecznejkobietuprawiającychnierządi
likwidacjiprostytucjibyłyznikome.

NiezostałyrównieżwpełnizrealizowanewnioskikonferencjiprzedstawicieliMO,Ministerstwa

Zdrowia,PracyiOpiekiSpołecznej,Oświaty,atakżeCRZZ,LigiKobietiPCK,zwołanejzinicjatywy
KomendyGłównejMOwstyczniu1948r.ZnałożonychobowiązkówniewywiązałasięzwłaszczaLiga
Kobiet,którejpowierzonowspólniezinnymiresortamipaństwowymiiorganizacjamispołecznymi
kierowaniekobietuprawiającychnierząddopracyiroztoczenia

nadnimiopieki,orazMinisterstwoPracy,którezamiastwykonaniaswychobowiązkówwdziedzinie

pracywychowawczejwinternatachdlaprostytutekizlikwidowaniaistniejącychtamniedociągnięć,
zlikwidowałointernaty.

MilicjaObywatelska,naktórąspadłcałyciężarwalkizprostytucją,niemającoparciawczynniku

społecznym,ograniczałaswądziałalnośćwzakresiezwalczanianierządudościganiasutenerów,
stręczycieli,prostytutek-przestępczyń,likwidowaniadomówschadzek.Działalnośćrepresyjno-wy-

chowawczaMOwobeckobietuprawiającychnierządzostałazahamowananaskutekbraku
odpowiednichpodstawprawnych,wszczególnościprzepisówuznającychprostytucjęzaprzestępstwoi
umożliwiającychnapodstawieorzeczeńsądowychreedukacjęprostytutekrównieżwzamkniętych
domachwychowawczych.Obowiązywałynadalprzedwojenneprzepisyprawne,wedługktórych
prostytucjanietylkoniebyłaprzestępstwem,leczprzeciwnie–oficjalnieuznanymiochranianymprzez
państwoprocederem.

WedługdanychMOliczbazarejestrowanychw1954rokuprostytutekwynosiokoło1700kobiet(wtym

wwieku:dolat25–ok.28%,dolat35–37%,powyżejlat35–35%;zzawodu:

bezzawodu–75%,posiadającychzawód–23%,pracownikówumysłowych–4%;zwykształcenia:

analfabetekipóła-nalfabetek–15%,od4-7klas–73%,od8-11klas–12%).Spadekprostytucji
rejestrowanynieoznaczajednakbynajmniejspadkunierząduwogóle.Przeciwnie,brakszerszeji
systematycznejpracyprowadzonejwkierunkuzwalczanianierządu,brakpracyzapobiegawczejprzedjej
dalszymrozwojemorazbrakpodstawprawnychdlakoniecznejrównieżpracyrepresyjno-wychowawczej
powodujewzrostnierządu.Tylkowpięciumiastach:Warszawie,Wrocławiu,Szczecinie,ŁodziiGdańsku
w1954rokukomisariatyzatrzymałyokoło6000kobietuprawiającychnierząd.Przeważającawśródnich

część:

–„zamieszkuje"nadworcachkolejowych(np.wmiesiącuczerwcubr.tylkonadworcachkolejowychw

Stalinogrodzie,WrocławiuiwWarszawiezatrzymano233kobietynigdzieniemeldowane,niepracujące,
utrzymującesięznierządu);

–trudnisięnierządemwkawiarniach,restauracjachitp.lo-

kałach(kobietyprzeważniemłode,dobrzeubrane,utrzymywaneprzezdobrzesytuowanychmężczyzn,

przeważniespośródinicjatywyprywatnej).

Znacznąliczbękobiettrudniącychsięnierządemstanowiąrównieżkobietypracujące,przeważnie

samotnelubporzuconeprzezmężów,aniekiedyobarczonedziećmiitp.Uźródełprostytucjileżyprzede
wszystkim:

–brakwłaściwejopiekinaddziewczętaminieposiadającymizajęciamiędzyczternastymaszesnastym

rokiemżycia(jesttookresmiędzyukończeniemszkołypodstawowejadolnągranicąwiekurozpoczęcia
pracy,kiedyznacznaczęśćdziewcząt,jakcałejmłodzieży,nieuczysięaniniepracuje)lub
wychowującymisięwzdegenerowanymśrodowisku(nałogowialkoholicy,przestępcy,chuligani),alboteż
znajdującychsięwwyjątkowotrudnychwarunkachbytowych;

–demoralizacjalekkomyślnychiniedoświadczonychżyciowodziewczątprzezmężczyznistręczycieli.

Biernośćopiniispołecznejibezkarnośćułatwiająiośmielająwpoważnymstopniuwieledziewcząti
kobietdonierządu.Skutecznawalkazprostytucjąwymagapełnejkoordynacjiwysiłkówisystematycznej
pracywszystkichpowołanychdotegoorganówaparatupaństwowego–woparciuiwścisłym
współdziałaniuzespołecznymiorganizacjamimasowymi,przedewszystkimzeZwiązkamiZawodowymi,
ZMP,LigąKobietoraz–zmobilizowaniaaktywnejopiniispołecznej.Wdyskusjinadtymproblemembrały
udziałMinisterstwa:

SprawWewnętrznych,Sprawiedliwości,PracyiOpiekiSpołecznej,Zdrowia,Oświatyoraz

przedstawicieleprokuratury,KGMO,CRZZ,GłównegoKomitetudoWalkizAlkoholizmem,ZGLKiPAN.

Wszystkiewymienioneresortyzgadzająsięzocenąiwnioskami.Jednakżekażdyznichwysuwaopory

związanezrozszerzaniempracyswegoresortuozadaniawynikającezwnioskówzmierzającychw
kierunkulikwidacjitegozjawiska.

144

Mimozaangażowanianajwyższychczynnikówpartyjnychkupczonociałemwdalszymciąguinaniczdał

sięwysiłekklasyrobotniczej,którawpocieczoławalczyłaorealizacjęzadańwyni

kającychzplanusześcioletniegoorazkolejnychpięciolatek.Wtakiejsytuacjizwołano9lutego1957

rokuKolegiumMSWpoświęconetejsprawie,naktórymprzedstawiononastępującedane:

145

Obrazprostytucjiw1957roku

Wykształcenie:analfabetki–od2%do10%,wyższeniżpodstawowe–od3%do15%(zależnieod

miasta).

Wiek:do18lat–od1%do13%,18-25lat–od25%do50%,26-40lat-od26%do62%,pow.40lat–

od2%do23%(wszystkozależnieodmiasta).Najmłodszebyływstolicy,najstarszezaśwPoznaniu(23%
powyżej40lat).Mężatkistanowiłyod1%do19%.Dzieckomiało:od16%wWarszawiedo

28%wKrakowie.

Bezdomne:wliczbachbezwzględnych:Warszawa–134,Kraków–93,Wrocław–58.Wewidencji

organówściganiaznalazłosięteż300stręczycieli,kupletówialfonsów.

Latasześćdziesiąteprzyniosłyparęistotnychzmianwinteresującymnaszawodzie.Popierwsze,odwilż

nadtopiłaniecożelaznąkurtynę.Rozpocząłsięruchturystycznyzzagranicy.CizPolonii,którzypo
zawieruszewojennejzostalipozagranicamikraju,terazciągnąodwiedzićbliskich.Powstajecorazwiększa
bazahotelowa,obliczonanazagranicznychgości.Symbolemtegoczasujesthotel„Europejski",który–w
latachpięćdziesiątychzamienionynaSzkołęOficerówPolitycznych–terazwracadoswegohotelowego
przeznaczenia.Gościenowootwartychhoteli

mająswojepotrzeby.

Podrugiezaś,zwiększająsięobrotygospodarczezZachodem–dopolskichportówzawijacorazwięcej

statków,doośrod-

Rówprzemysłowychcorazwięcejhandlowców,abyważe–jaknaprzykładprzybudowiepuławskich

Azotów–pracujązagranicznifachowcy.PodobnierzeczsięmazpłockąPetrochemią.Uruchomienielinii
promowejYstadt-Świnoujściejesttylkoprzykłademdynamicznegorozwojuturystyki.Towszystko
wytwarzapopytnaświadczeniamiłosne,itopopytwyrażonywdewizach.

„Dewizy"tonowesłowo.Wlatachczterdziestychipięćdziesiątychsamoposiadaniedewizbyłokaralne.

Stanowiłodowóddziałalnościszpiegowskiejlubprzynależnościdopodziemia.Terazdewizysąpaństwu
potrzebneistarasięjewszelkimimożliwymisposobamipozyskać.Rośnieliczbatych,któremogąje
pozyskiwać.Liczbazewidencjonowanychprostytutekwynosiwroku1962-7267,w1969rokuzaś–
9847.

146

Jednocześniepowstająpaństwoweinstytucjedrenażudewiz.PowstajebankPKOSA,któryzadewizy

lubasygnatybędąceichwymiennikiem,takzwanebony,prowadzisprzedażtowarówluksusowych.
StefanKisielewski,zwłaściwąsobieironiąpowiadał,żetofenomennaskalęświatową–jedynybank,
którywdetalusprzedajedamskiemajtki.Alenietylkobieliznę.Zadewizymożnabyłomiećtaniej,
szybciejiowyższymstandardziemieszkanie.Możnabyłokupićsamochódiwielenieobecnychnarynku
towarów.Polska,zwłaszczawlatachsiedemdziesiątychiosiemdziesiątych,stajesiękrajem
dwuwalutowym.

Wolnojużnietylkoposiadaćdewizy,alemiećwbankuspecjalnekonto(zwanekonto„A"),naktórym

możnatedewizyprzechowywać.RoladewizwPRLtotematnaosobneopracowanie.Jak,naprzykład,
pracowniksłużbybezpieczeństwamazwalczaćimperialistycznąpropagandęipracowaćnad
rozszerzaniemrewolucjisocjalistycznej,gdyoszczędnościmaulokowanewbiletachrezerwyfederalnej,
takzwanych„zielonych"?Kiedyśposiadanieichbyłoprzestępstwem,terazstałosięsymbolem
społecznegoprestiżuizamożności.

Powstajerzeszazawodowychsiłamorycznych,któretrudniąsiędrenażemdewizowym.Głównym

terenemichdziałaniasąhotelelubichokolice,miastaportoweczy–wokresietargów
międzynarodowych–miastatargowe,takiejakPoznań.Zmieniasięwizerunektychdam,musząznać
języki,więcniebrakujewśródnichkobietwykształconych.

Trzebadodać,żestosunekdolaradozłotówki(wyrażasięonróżnymidanymiliczbowymiwróżnych

okresach)zawszejestnie-

ekwiwalentny.Dolarwkrajachdemokracjiludowej,tzw.demolu-dach,madużowiększąsiłęnabywczą.

Powodujetodwaważnezjawiska:

Popierwsze,służebniceWenerynależądonajlepiejzarabiającychgrupspołecznych.Wciągukilkulat

możnatymprocederemzapracowaćsobienamieszkanie,samochódizdobyćkapitaliknarozkręcenie
uczciwego(jeżeliwrealnymsocjalizmieistniałyjakieśuczciwe–takpostroniepaństwowej,jak
prywatnej)interesu.Częstotedamy,nieztowarzystwa,aledotowarzystwa,posługująsięargumentem,
żeuciuławszysobiesporąsumkęwyjadądoinnegomiasta,gdziebędąwiodłyżywotzasobneji
szanowanejmatro-ny,przykładnejżonyimatki.Wysokistatusmajątkowywyrobnicseksuorazfakt,że
biorąsięzańcorazładniejszeicorazbardziejwykształconedziewczyny,musiałwpłynąćnamoralną
ocenęprofesji.Spotykasięonaznaganą,alejużnietakstanowcząiapodyktycznąjakdrzewiej.Nie
doszłounasdosytuacjitakiejjakwRosjinapoczątkulatdziewięćdziesiątych,kiedytolicealistkina
postawionepytanie:„Kimchciałabymzostać?",odpowiadaływankietach:„Prostytutkązluksusowego
hotelu".

147

Unasniejesttowprawdziejeszczezawódmarzeńisnów,alejużnienapełniatakązgroząjak

kiedyś.

Podrugie,boomgospodarczywRepubliceFederalnejściągnąłdozachodniejczęścipodzielonych

Niemiecmilionowerzeszegastarbeiterów.PochodząonizTurcji,Jugosławiiizkrajówarabskich.
ZwłaszczaztymiostatnimiPolskaRzeczpospolitaLudowapozostajewciepłychstosunkach.Popieraje
przeciwIzraelowiwkonflikciebliskowschodnim,otwieraprzedichobywatelamiswojesercaiswoje
granice.ObywatelkiPRLotwierającośzupełnieinnego.Odpłatnieoczywiście.Tanowakategoria
pracownicusługowo-seksualnychnazywasiępotocznie:„arabeski".Niesątosiłyzawodowesensu
stricto,todziewczynypracującenajakiejśposadzie,któredorabiająwtensposób.„Dorabiają"tomoże
niezbytwłaściwesłowo.Zobaczmy,jakkształtowałasięstrukturapłac.Dziesięćdolarów,jakie
otrzymywałapanienkazanumer,stanowiłorównowartośćśredniejmiesięcznejpłacywgospodarce
uspołecznionej.Czterytakiewyskokiwmiesiącuzaszeregowywałypracownicędogrupydyrektorskich
uposażeń.Pokusabyłazatemogromna,zgrozamoralna-jakwspominaliśmy–nieobecna,więcipodaż
okazałasięznaczna.

Popopytowejstronietransakcji,wśródmiłującychpokójkrajówarabskichchwilowoprzebywającychw

NiemczechFederalnych,cenadziesięciudolarówzashorttimebyłaconajmniejniewygórowana.
Prawdępowiedziawszy,tobyłajednapiątacenobowiązującychnazachódodŁaby.Polskaoferowała

więcnajtańszybiałytowar,itostosunkowonietakdaleko.Jeżelidodamydotegotaniośćutrzymania(za
jednegodolaramożnabyłozjeśćobiadwdobrejrestauracji),tozrozumiemy,dlaczegopopytteż
dopisywał.

Popytzpodażąspotykałysięzazwyczajopodaldworca,gdyżseksualnituryścibylizbytubodzy,by

korzystaćzsamolotów.WWarszawiebyłytokawiarnie„StronyWschodniej",AlejJerozolimskichorazw
tychczasachpowstałysłynny„Pigalak".

Charakterystycznewydająsiędwaprocesykarne,któreprzeprowadzonowlatachsiedemdziesiątych.

Pierwszydotyczyłgrupyportierówzhotelu„Europejskiego"wWarszawie,którzyciągnęlizyskiz
nierządu,awięcorganizowaliikontrolowaliprocedernaterenieswegomiejscapracy.DrugizaśAhmeda
M.,któryzmonopolizowałświadczeniausługdlaswychwspółrodakównawarszawskiej„Ścianie
Wschodniej".Charakterystycznesąmianowiciegrupy,zktórychpodsądniczerpalizyski.Wsamym
procesieniemanicszczególnego–towyjątekpotwierdzającyregułę,żepanienkiipracującyznimi
panowiesązazwyczajkryciprzezorganaścigania.Chroniąonedlapaństwaźródłocennychdewiz
pozyskiwanychwramachtakzwanegoeksportuwewnętrznego(sklepyBankuPKOSAzmieniająnazwę
na„Pewex",czyli:PrzedsiębiorstwoWewnętrznegoEksportu).Dlasamychfunkcjonariuszysązaś
niebagatelnymdodatkiemdobagatelnychpensji.

Tęsytuacjęprzecięłowprowadzeniestanuwojennegow1981roku.Niechodzioto,żeobjęciewładzy

przezWRONspowodowałosanacjęmoralną.Rzeczwtym,żezostałyzamkniętegranice,opustoszały
luksusowehoteleimniejluksusoweprzybytki,gdzieznajdowalilokumprzybyszezkrajówMaghrebu.
Podażzostałagwałtownieograniczona.

Pozostałoponiejspostrzeżenienaturyspołecznej,wyrażonewksiążceMichałaAntoniszynaiAndrzeja

MarkaProstytucjawświetlebadańkryminologicznych.^Tezatejpracy,formułowanazcałąostrożnością
właściwądlaswojegoczasu,głosiła,żeprostytucjaniejestfunkcjąrozpadurodzin,niejestproduktem
marginesuspołecznegoanirezultatemtępotyumysłowejadeptekWe-nery.Jestrezultatemprawrynku,
popytuipodażyusługseksual

nych,bardziejkwestiąwymienialnościzłotegoniżbrakuzasadmoralnychudziewcząt.Cesare

Lombroso,autorGeniuszuiobłąkania^

,byłzwolennikiemteorii,żeistniejetyp„urodzonejprostytutki"

(takjakistniejetyp„urodzonegoprzestępcy").Musitobyćosobaupośledzonapsychicznie,
charakteryzującasięzanikiemuczućwyższychiniskimpoziomeminteligencji.Zazwyczajosobytegotypu
powinnysięrekrutowaćspośródniższychwarstwspołecznych.AutorzyProstytucjiwświetlebadań…
poddajątetezymiażdżącejkrytyce.BadalioniśrodowiskousługseksualnychnaterenieWłocławka(duża
„budowasocjalizmu"zprzyśpieszonąindustrializacjąiudziałemzagranicznychrobotników)iTrójmiasta
(dużykompleksportowy).Jednązdziwniejszychkonstatacjiowejpracyjestta,któramówiozgodzie
rodzicówzarabiającychwpodobnysposóbdziewczynnatenrodzajzatrudnienia.Możenietylezgoda,co
–popartyfinansowąargumentacją–brakpotępienia.Argument,żerobięto,bochcęwyjśćzamążza
granicą,zamykaustanajbardziejpryncypialnymmatkomiojcom.Możnazdobyćsięnakażdąpodłość,
abytylkoceljąuświęcającybyłdostateczniegodny.Małżeństwozcudzoziemcemstałotakwysokow
hierarchiicelów,żezmywałowszelkiewiny.

Jakjużzostałostwierdzone,rygorystanuwojennegoprzerwałyzłoteinteresynaturyamorycznej,ale

zostałonnajpierwzawieszony,potemzniesiony,potem–przezniektórych–zapomniany.Natomiastsiła

nabywczadolarawzrosławielokroć.Wgrudniu1981rokuwartośćdolara–prawiedziesięciokrotnie.
Eksportwewnętrznyciałastawałsiębardziejpopłatny,achętnychkonsumentówdewizowych–znowu–
niebrakowało.Interesszedłwięcpełnąparą.

Zaszłyjednakniezmierniecharakterystycznezmiany.Brałysięonezliberalizacjiwładzpartyjnychi

państwowych.Chodziłoprzedewszystkimopolitykępaszportową.Paszport,tęniezmierniechronionąi
niechętniewydzielanąwłasnośćpaństwa,możnajużbyłomiećusiebiewdomuiużywać,ilerazydusza
zapragnie.PonieważruchmiędzyRzeczypospolitąLudowąaRepublikąAustriiiBerlinemZachodnim
odbywałsięwsystemiebezwizowym,polskiepracowniceamoryczne,miastkomentowaćsiętylko
eksportemwewnętrznym,jęłysiętakżejegozewnętrznejformy.Najpierwograniczałosiętotylkodo
krajówobjętychruchembezwizowym,późniejzatoczyłoszerszekręgi.Apogeumosiągnęłowtakzwanej
aferzeDZIWEXU,czylizinstytucjonalizowanegoeksportuna-

szychdziewczątdoWłoch.Tenrodzajeksportuprzeżywaterazzłotyokres,alezostałzapoczątkowanyw

latachosiemdziesiątych.

Drugienovum,jakimobdarzyłynaslataosiemdziesiąteuswegoschyłku,toogłoszeniagazetowe.

Zliberalizowanapolitykacenzorskadopuściłamianowicienowyrodzajrubrykiogłoszeniowej.W
«KurierzePolskim»pojawiłasię–obokzasiedziałejjużrubryki„Matrymonialne"–nowarubryka:
„Towarzyskie".Ogłaszalisiętampanowie(imasięrozumieć,panie),którzychcieliwejśćwzażyłośćbez
formalizowaniatejpoufałościprzedurzędnikiemstanucywilnegoczyprzedołtarzem.Interesującanas
profesjazyskałanowyśrodekprzekazu.Ogłoszeniatefunkcjonujądodzisiaj.

Kolejnąnowościąjestpojawieniesięagencjitowarzyskichisalonówmasażu.Łączyłosiętoz

liberalizacjąustawodawstwaoprowadzeniudziałalnościgospodarczej.Prowadzenietakiejdziałalności
wymagajedyniezgłoszenia,anie–jakbywałozaczasówgospodarkisocjalistycznej–uzyskania
pozwolenia.

Założyćagencjętowarzyskąumiałbyprzedszkolak.Amógłby-każdymaturzysta.Wystarczyodwiedzić

wydziałsprawobywatelskichurzędumiastaizłożyćkwestionariusz„Zgłoszeniedziałalnościgospodarczej
doewidencji".Niewieletuchcą:

personalia,adres,określenieprzedmiotudziałalnościgospodarczejipodaniejejmiejsca.Wtejwłaśnie

rubrycewystarczywpisać:salonmasażualbomasageformen.Działalnośćbywateżbardziej
różnorodna:agencjatowarzyska,salonmasażu,organizacjaspotkańibankietów,impreztowarzyskich,
opiekanaddziećmiistarcami,handelartykułamispożywczymiiprzemysłowymi,remontydekarsko-
malarskie-jaktoująłjedenzwłaścicieli.„Imszerszaformuła,tymlepiej,niemasiędoczegoprzyczepić,
gdybycoś"–wyjaśnia.Agencjemajązazwyczajnazwywdzięczneikuszące:„Róża",„Fantazja",
„Exclusiv",„Angelika",„Diana",„Nimfa",„Emanuel-le"albowprost„Eroscenter".

150

Tasamaautorkaodpylałapanienkinatematmotywów,jakimisiękierowaływswejdrodzedoagencji:

Anita,Wiola,MartenaiSabrinatrafiłydoagencjitowarzyskichprzezogłoszeniawprasie.„Jestemna

zasiłku,chciałamtrochędorobić"–mówiWiola.Pomyślała,dlaczegoniewagencji?„Pieniądzszybkii
pracanietrudna,wystarczyrozło

żyćnogi"–dodaje.60procentzarobkówbierzeszef,resztazostajedlaniej.Alejakkliencisązadowoleni

tomożnasiędogadać,żebędziepółnapół.

Marlenęwprowadziłwsednozajęciawłaścicielsalonumasażu.„Stwierdził,żepracapolegana

świadczeniuusługseksualnych,odbywaniustosunkówiuprawianiumiłościfrancuskiej.Żadnychmasaży
leczniczychniewykonujemy,totylkoprzykrywkadlafaktycznychusług".Martena,zapytanaozawód,
mówi:„Prostytutka".

„Zwykształceniajestemkelnerką,niemasażystką"–wyznajeAnita.Niepytała,conależydojej

obowiązków,ponieważpoprzedniopracowaławsaloniemasażu.Wumowieopracęnapisała:Pracownik
fizyczny.

Sabrinaopowiada,żerzuciławytwórnięguzików,brakowałojejkontaktuzludźmi.Zmieniłapracęna

agencjętowarzyską.„Niemamwykształceniamasażystki.Umiejętnościnabyłamchodzączchłopakiem.
Wkontaktachzmężczyznami-poprawiasię.–Masaż?Tosiętylkotaknazywa.Wrzeczywistościszef
powiedział:„Idź,dajklientowidupy".Więcwszystkojestoczywiste.Wrubrycezawódwpisuje:Damado
towarzystwa.

Iwonajestniepełnoletnia.„Byłamzatrudnionawagencji,aleniepracowałam,dopókinieprzywiozłam

zgodyrodziców.Powiedziałammatce,żebędętuzajmowaćsiędomem,gotowaniem,sprzątaniem"–
opowiada.Matkaniesprzeciwiłasię.

Reporter,któryspędziłnocw„centrali"takiejagencjiwsłuchującsięwzamówieniatelefoniczne–

aparatPanasonicapracowałnapełnenagłośnienie–zanotował:

Misiekunikarozmowyosprawachpłciowych.Boisięprowokacji.Wszaksutenerstwomaswójzapisw

kodeksiekarnym.Agencjajesttowarzyska,anienierządna.Rozmowatelefonicznastajesięgroteskowa.
Zarazryknęśmiechem.Dziewczynyteżniewyrabiają,kiedywkładamdogębypasekreporterskiejtorby.
Misiekodwracasięwściekły.Spojrzeniematakie,żewypluwamtenpasek…–Tak,oczywiście,wszystko
doustaleniaznasząhostessą,agencjazapewniatylkomiłospędzonyczas…

–Ale…–facetanieobowiązujeszyfr,więcnazywasprawępoimieniu.„Orany–szepcektóraśz

dziewczyn–gośćczyta«Catsy»i«PeepShowy»,alezestaw!"„Niebój–uspokajainna–poleciszybko,
mawzwódwgłosie".

–Drogipanie–Misiekjestzlekkazniecierpliwiony–tojużuzgadniaćbędziepanzdziewczyną,agencja

niejestodstręczenia.Niemożnabić,wiązać,sprawiaćbólu,ubliżać,poniżać…

–Ależskąd,jatakzwyczajnie–gośćznowutracirezon.Odzyskujego,gdyprzychodzidoopisywania

wyśnionejkobiety.

–CzymaciejakąśAzjatkę?Nie?Toszkoda.Jabymchciałwtakimrazieniedużą,szczuplutkąbrunetkęz

długimiwłosami.Delikatnątaką,nonie?Żebymiałamalutkiedłonieinieduże,alezgrabnecycuszki…

Opistrwadobrepięćminut.Potemuzgadniająmiejsceiczasspotkania.Misiekdrapiesiępogłowie

ogryzkiemołówka.

–JedźpoBasie–mówidoochroniarza–niechsięodpicujenapokornągejszęimaturzystkęzarazem.

Gośćmiwyglądananauczycielawżeńskimliceum.Malutkiedłonieizgrabnecycuszki…Będziemu
pasowaławbiałejbluzeczceigranatowejspódniczce.

151

Cenywagencji–opłatępobierasięzgóry,bynienarażaćsięnaawanturyzniewypłacalnymigośćmi–

kształtująsięnastępująco:taniecerotycznynakolemożeoglądaćosiemosóbikażdaznichpłacipo5
złotych.Kabinasolokosztuje10złotych–klientsiedzizzamknięciu,azaszybąrozbierasiędziewczyna.
Całośćtrwa10minut.Masażerotycznywpokojuzazamkniętymidrzwiamikosztuje50lub80złotych.A
godzinatowarzyska(teżzazamkniętymidrzwiami)wartajestod100do190złotych.Toostatnieoznacza
pełenstosunek.Ilośćtychpunktówusługowychzależyoczywiścieodwielkościmiasta.Jestichokołostu
wPoznaniu–wkażdejdo10dziewczyn–atrzywOstrowieWielkopolskim.Jednojestpewne-nabrak
klientównienarzekają.

Kolejnanowość,jakąprzyniosłytelata,toprostytucjanastawionanazmotoryzowanegoklienta,na

umileniemupodróży.Szerzejtematzostanieomówionywnastępnymrozdziale,tutylkoprzytoczymy
historię,którąopowiadał(zaobserwowawszypierwej)

JacekKaczmarski.Najpierwopowiadałtoproząpiszącemutesłowa,apotemwpiosenceMetamorfozy

sentymentalnemowąwiązaną.Słuszniedopatrującsięwtymsymboluzmianzachodzącychwnaszym
społeczeństwie.InnymsymbolemtakichzmianjestwydawanieprzezJerzegoUrbana,byłegorzecznika
peerelowskichrządów,przewodnikówpopłatnychprzybytkachrozkoszy.

Metamorfozysentymentalne

KsięgowaDomuKulturyZakładazłotesztyblety,MinispódniczkęzeskóryIdekoltzczarnejżorżety.

Włosroztrzepujeprzedlustrem(Na

palcachkrwawelakiery)Zwypiętym

zachętąbiustemStajeprzyszosie

E-4.JakbytoOwidułożył,W

sekretachpłciobeznany-Cudowne

metamorfozy!Nieustająceprzemiany!

Długonieczekaksięgowa.Nawidokjejstajemercedes,Maszynamruczyzmysłowo.Zakierownicą–

panEdek.Założyłgarniturwprążki,ZegarekmaodCartiera,Skarpetkima–napodwiązki:

Taksięnotariuszubiera!JakbytoOwidułożył,Wsekretachpłciobeznany-Cudownemetamorfozy!

Nieustająceprzemiany!

Wstępnagrasłów:Co?Zaile?Wszakgrzesznychusługpokusa…Księgowa,palącdunhilleOdjeżdżaw

dalznotariuszem.Nocbędzietrwaładorana,

Powstaławyspecjalizowanagrupadziewczątpracującychtylkodlamarynarzywsposób,można

powiedzieć,dorywczy.Rytmichpracywyznaczapobytwiększychjednostekwporcie.Jesttorodzaj
ochotniczejrezerwynajstarszegozawoduświataibywapowoływany„podbroń"wsytuacjach
specjalnych.Trzebasobiezdawaćsprawę,żewizytanaprzykładtakiegolotniskowca,to–wrazz
okrętamieskorty,lotnikami,personelempokładowym,żołnierzamipiechotymorskiej–jednorazowona
przepustcekilkadziesiąttysięcyludzi,młodych,jurnychinieubogich.GloriaLovattwswych
wspomnieniachTakamiładziewczynajakjaopisujezwyczajposiadaniadziewczynywkażdymporcie,
owej„półprostytucji",kiedytodziewczynyniezawodowe(aleopłacanezausługę)miałypokilku
chłopcówspośródzałógregularniekursującychstatków.Opisujeteż,żenadmiarmarynarzywjej
rodzinnymUverpoolupowodowałkłopotyzzaspokojeniempopytuerotycznego.Onasama–wlatach
siedemdziesiątych–odwiedziłapewienstatekchińskiejbandery,gdziemiałasześćdziesięciuklientóww
ciąguczterechgodzin.Każdegoskasowałanapięćfuntów.

154

Dzisiajdotych,którzywkażdymporciemająpanienkę,dołączyli„marynarzesuchychszlaków"–tojest

kierowcywielkichtransportowychciężarówek,aozapewnienieimżyciarozrywkowegodbaprzyszosach
zastęppanienzwanych„tirówkami",odliterTIR–TransportIntemationalRoutier–którenaniebieskim
tlezdobiątewielkietransportoweciężarówki.„Stojąceprzypolskichdrogachdziewczynysą
rekompensatązazaniedbane,źleoznakowanedrogi,kolejkigraniczneibrakkulturyjazdy"–mówi
holenderskikierowca.

155

NigdziebowiemwEuropieZachodniejniemożnaznaleźćtakbogatej

seksofertyzaokołodwadzieściamarek.JesttowłaściwedlakrajówEuropyCentralnej.DlaPolski,Węgier,
SłowacjiiCzech.Wkrajachpostradzieckich(mimożecenysąniższe),podobniewRumuniiczyBułgarii

zjawiskotoprawienieistniejezewzględunaniskistopieńbezpieczeństwanadrogach.

Jednakwłaściwaturystykaseksualnaobejmujedwiekategorieludzi:tych,którzyudająsięwpodróż,

abyskorzystaćzusługierotycznej,itych,którzypodróżują,żebyjązbyć.Jaksięmożnadomyślać,oba
typypodróżyodbywająsięwróżnestrony.OmotywachpodróżowaniazNiemiecdoTajlandiibyłajuż
mowawyżej.Teraznależywspomnieć,żeTajkinależądonajliczniejszejgrupysłużebnicWeneryw
Niemczech.Ktośzorganizowałimtransportiterazzarabianaichmiłosnymtrudzie.Wjednąstronę
peregrynują

więcci,którzyposzukująpracywdziedzinieseksu;wdrugąci,którychinteresująseksualnewakacje.

Możliwezresztą,żeTajkiutracąswójprymatwNiemczechnarzecznaszychrodaczek,tezaśsą
wypieranewswejojczyźnieprzezobywatelkiWspólnotyNiepodległychPaństw(nawetzKazachstanuczy
Uzbekistanu),RumuniiczyteżBułgarii.Wtejchwiliokoło40procentkobietpracującychprzypolskich
drogachtocudzoziemki.JesttorodzajprawaKopemika-Grashama:tańszapannawypieradroższą.

Acenyupracującychnapoboczachiparkingachpanienekkształtująsięnastępująco:zatakzwaną

miłośćfrancuskąpłacisięod25do40złotych,zapełnystosunekozdobynaszychdziurawychszosżyczą
sobieod50do70złotych.Zresztąnacenymawpływgeografia–imdalejnawschód,tymtaniej.
NajdrożejjestprzyprzejściachwŚwieckuiOlszynie.Odoczekującychwgigantycznychkolejkach
kierowcówwozówciężarowychpanienkipobierają50marek.Realizacjatransakcjinastępujew
warunkachpolowych,tojestwnamiotachrozbitychnapoboczu.KierowcykorzystająteżzCB-radio,
przezktóremożnasobiezamówićusługę.Wpogodnedniwzdłużstojącychwkolejcecięarówekkrąży
takzwanyFrankfurtExpress–kabrioletzczteremapanienkamidowyboru.

156

Poboczepolskichdrógjestjednocześniezawodowymprzedszkolem(tuprzechodząprzysposobieniedo

zawodunajmłodszeadeptki)imiejscempracywysłużonychsiłzawodowych.

Przydrodzenajważniejszyjestwyglądibłyszczącyciuch.Klient,decydującsięnadziewczynę,

najczęściejniemaokazjiprzyjrzećsięjejdokładnie.Większośćlubiuprawiaćsekswieczorem,agdyjest
ciemno,niewidać,czytwarzjestmłoda,czynogidługie.Liczysięświecącykostiumibłyszczącerajstopy.
Starszeznaswogólezadnianiewychodząnadrogę,natomiastwieczoremmajądużewzięcie–mówi
Ania,dziewczynazpobocza.

157

Imdalejnawschód,tym–jakjużmówiliśmy–taniej.NaprzykładnaŁotwie,wcentrumRygimożna

miećnastoletniąpanienkęzalłata(dwadolary).WEstoniinatomiastMinisterstwoSprawSocjalnych
szacuje,żewtymliczącym1,6milionamieszkańcówkrajuzprostytucjiżyjeokołodwutysięcykobiet(w
tym30procentnieletnich).Państwapobrzeżabałtyckiegosąchętnienawiedzaneprzezturystówz
krajówskandynawskich.

WMoskwiekilkunastoletniepanienkikoczującewokolicachdworcówBiałoruskiegoiKurskiegomożna

poznaćbliżejzacenęniższąniżjedendolar.Jesttoprofesja,któranietylkocieszysiędużympoważaniem
(58procentuczennicmoskiewskichszkółśrednichuznałow1992rokuzawódprostytutkiza
najatrakcyjniejszezajęciedlamłodejkobiety),lecztakżeprzeżywaburzliwywzrostilościowy.Danezroku
1992mówiłyosześciutysiącachdorosłychcórKoryntuitakiejsamejliczbieichnieletnichkoleżanek.W
roku1995liczbatawzrosładoczterdziestutysięcy.Większośćznichpracujewprawiedwutysiącach
domówpublicznych.

158

Aleabyprowadzićseksturystykę,trzebawalczyćoofertyspecjalne.Jednąztakichspecjalnychofertjest

pedofilia.Niektórzyuważają,żetegoowocunależyskosztowaćtużpozerwaniuzdrzewa.Dlatego
turystykaerotycznaprowadzinasdo„źródła".Wmiejscadobreitanie.DotakichnależyTajlandiai
Filipiny,dotakichnależąteżkrajeblokupostsowieckiego.

WTajlandiiprostytucjadziewczątichłopcówstałasięgałęziąnarodowegoprzemysłu.Zfaktu,żejakiś

EuropejczykmachwilęradościzTajką(lubTajeni),czerpiąkorzyścibiurapodróży,któretowszystko
załatwiają,atakżeprzedsiębiorcyhotelowi,którzyoferująnoclegi,kawiarnie,baryirestauracje,gdzie
musisiępokrzepić.Następniebutiki,sklepyisupermarkety,gdziezechcewydaćpieniądze.Seksturyści,
zostawiającpieniądzeniezbędnedlagospodarkidanegokraju,niszcząjednakmoralnośćjegoobywateli.

Zdaniemautorówwstrząsającegoraportu,najgorszasytuacjapanujewRosji,Rumuniiikrajach

nadbałtyckich.Choćzjawiskoseksualnegowykorzystywaniadzieciprzezturystówznanejestoddawna,
sprawcypozostająnajczęściejbezkarni.Kodeksykarneposzczególnychpaństwzawierająlukiprawne,a
policjajestbezradnalubcelowoniewrażliwa.

Tymczasemnastawionanaseksnieletnichmiędzynarodowaturystykaerotycznastajesięcorazlepiej

zorganizowana.ChoćwostatnimczasiewsamejMoskwiezatrzymanoztegopowodu450osób,milicja
zadajesobiesprawę,żetozaledwiewierzchołekgórylodowej.Światemdziecięcegoseksuipornografii
niepodzielnierządzimafia.TylkodojednegofińskiegodomupublicznegowViborgprzemycono15
dziewczynekizmuszonojedoprostytucji.„Sekszdziećmiinastolatkamistajesięszczególnegorodzaju
modą"–ostrze

gałajużtrzylatatemu«KomsomolskaPrawda».Wedługnajskromniejszych(ibardzoprzybliżonych)

szacunków,wMoskwiepracujeponadtysiącdziewczynek.„Starsze"(trzynaste-,piętnastoletnie)kręcą
sięwokółhoteli;młodsze-wyczekująnaPlacuCzerwonymiwokolicachkasyn.Zdaniemmoskiewskich
dziennikarzy,najmłodszenieopuszczajązaparkowanychwpobliżusamochodów,awszystkiesprawy
załatwiajązaniesutenerzy.Siedmio-,ośmioletniedziewczynkinigdzieniejeżdżą,czekająnaklientóww
mieszkaniach.„Opiekunowie"nazywająjeczule„prostytutkamizkokardą".Zaichusługitrzebapłacić
więcejniżzaobcowaniezdwu-nasto-,piętnastolatkami:godzinakosztuje100-200USD.Cenadochodzi
do500USD,jeżelidziewczynkajestjeszczedziewicą.

Wedleubiegorocznychdanych3110spośród38minrosyjskichdziecimolestowanoseksualnie.Trzeba

przytympamiętać,żeoficjalnymdanymdalekodosmutnejrzeczywistości.Wostatnimczasienietylkow
moskiewskichhotelachirestauracjachnastawionychnaobsługęobcokrajowcówutarłsięzwyczaj
podrzucaniagościomkolorowychkatalogów,przeważniewjęzykuangielskim.Oferująonenp.
„przyjemnośćzsiedmioletniąGalinką"lub„zmiłymSaszązpierwszejklasy",atakże„dziewczynkii
chłopcówdlamężczyznikobiet".

Jakpodajerosyjskaprasa,wmoskiewskichklubachiapartamentachzatrudniasiędwunaste-,

czternastoletniestriptizerki,tzw.nimfetki.Dzieciwykorzystujesięrównieżdozdjęćifilmów
pornograficznych.

159

Polskawyglądanatymtle–niestety–nienajlepiej.Kartotekaprowadzonaprzezemerytowanego

majoraWPipracownikaUrzęduWojewódzkiegowSzczeciniebyłaskomputeryzowana.Szybkość
procesoraułatwiałałączeniepedofil!znieletnimi.WtymżeSzczeciniezostałwpaździerniku1995roku

aresztowanyPiotrR.,któremuzarzucasięhandelżywymtowaremsprzedawaniedziewczątdodomów
publicznych,zacopobierałodtysiącadodwutysięcymarek.Prokuraturazarzucamusprzedanie86
kobiet,niemniejszczecińskapolicjauważa,żemogłoichbyćnawetkilkaset.

Kiedymasz10lat,jesteśjużdorosła,kiedymasz20lat,jesteśjużstaruszką,kiedymasz30lat-jużnie

żyjesz.ZaogromnąszybąwystawowąwManilichichoczeConcordiaijejkoleżanki.Jednaznich
otrzymaławłaśniepluszowegomisianaswojedwunasteurodziny.Tobyłajejpierwszazabawkawżyciu.
–Dziewczętawyglądająradośnie–powiedziałbrodatyklientwpatrującsięwokno.–Wezmęnumer28.
Numerem28byławłaśnieConcordia,małaprostytutkafilipińska.Zakilkalatwrócidoswejwioski,120
kmodManili.Madwanaścielatiwie,żenigdyjużnieznajdziemęża.

160

WTajlandiiinaFilipinachrozwójprostytucjiwyprzedzaczasymasowejturystyki.Łączysięzwojnąw

Wietnamie,kiedykontyngentG.I.poszukiwałodpoczynkuirozrywkizdalaodrakietWiet-kongu.
Zajmowałysiętymjednakkobietydorosłe.Wpołowielatosiemdziesiątychmożnabyłozaobserwować
napływturystówspecjalnych,którymodpowiadałaspecjalnapodażnierządu.Sprzyjajątemuteż
stosunkiekonomicznepanującechoćbywTajlandii.

Jednakżestrukturaspołecznakrajówrozwijającychsięsprzyjadziecięcejprostytucji.Ludziegórz

północnegowschoduTajlandiiniemajązagwarantowanychprawdoziemi,żyjąnakrawędzinędzyi
zazwyczajobciążenisądługami.Rolnikpożyczapieniądzenaziarnoinawozysztuczne.Jeżiizbiorysą
marne,niemożespłacićdługu.Lichwiarzdajemuwybór:

sprzedaćziemię,przenieśćsiędomiastaitamszukaćzajęcialubteżodstąpićcórkę.Rodziceniezawsze

wiedzą,jakąpracępodejmieichdziecko.Czasamiosobiściezawożącórkidodomupublicznego.

161

Liczbamłodocianychprostytutekw

krajachpołudniowo-wschodniej

Azji.

162

Światcorazbardziejstajesięglobalnąwioską.Tam,gdziekiedyśmieliśmydzielnicezczerwonymi

latarniami,mamyterazkrajezczerwonąlatarnią.Gdziekiedyśmieliśmynajstarszyzawód
świata,wymuszonyprzeznierównościspołecznewobrębiejednegospołeczeństwa,dziśmamygojako
wyniknierównościnaplanie

międzynarodowym.

NakonieczacytujmyfragmentwywiaduzDariuszemWaw-rzenieckim–tzw.ulicznympracownikiem

socjalnym–którypozachodniejstronieOdrypracujezpanienkamidowynajęcia:

Prowadzimyrozmowyuświadamiającewagencjachtowarzyskich,wklubachnocnychiprzy

autostradach.Onewasniepędzą?

Nie.Znająnaszsłużbowysamochód,naszewizytówki.Jesteśmydlanichjedynymogniwemłączącymje

zespołeczeństwem.Onedusząsięwewłasnymsosie:klienci,sutenerzy,koleżankizpracy.Imająmałe
poczuciewartości?

Żadnegoniemają.Staramysięjewnichobudzić.Mówimy,żeakceptujemyrodzajpracy,który

wykonują.Namawiamydotego,żebystworzyływspólnotę,żebynauczyłysiębyćsolidarne,żebydbałyo
siebieistosowałyprezerwatywy,boichciałotoichkapitał.Mówimy,żejeżelionebędązdrowe,zdrowe
będzietakżespołeczeństwo,dlategoonomusioniedbać.

Niestaraciesięsprowadzićjenadobrądrogę?DlakobietzeWschodutoniemożliwe,dlainnychteż

trudne,boonewszystkienabierającech,któresąjuż„niezmywalne"-określonysposóbmówienia,
chodzenia.Głośnonaprzykładmówią,cojestrodzajem„kompensacjigłosem".Zdarzasię,żeporzucają
prostytucję?Zdarza,alebardzorzadko.Mogąwówczasznaleźćtymczasoweschronieniew
przeznaczonychdlanichdomachorga-

nizacji„Belladonna".WPolscetakiegoazyluniema,aleMonargotówjestudostępnićmiejscadlanich

wjednejzeswychosaddlabezdomnych.[…]DużowśródnichPolek?

KiedyświększośćprostytutekcudzoziemskichtobyłyPolki.Teraznaszychjestznaczniemniej.Ostatnio

przyjeżdżającałetransportyBułgarek.

SwoichwłasnychNiemcyjużniemają?WewschodnichNiemczechprostytutekniemieckichjestwięcej

niżzagranicznych.Wieleznich,atakżealfonsów,tosąbylisportowcyzNRD,którzysięwnowej
rzeczywistościniepotrafiliodnaleźć.Prostytutkiniemieckiemająwiększewzięcieodzagranicznych,bo
sączyste,zadbaneiszczupłe.Przeciętnedziewczynyzagencjipopolskiejstroniegranicymająlekką
nadwagę,wniemieckiej–bardzorzadko.OnesąwszystkiepodobnedoBarbie:kusespódniczki,wysokie

buty,tlenionewłosy.

Przespałbysiępanzprostytutką?Prostytutkanieprzestajebyćdlamniekobietą.Nieprzykładam

osądówmoralnychdotego,corobi.Mógłbymwięcpójśćdołóżkazprostytutką,alewówczasmusiałbym
zrezygnowaćzpracyznimi.Niemożnaprzekraczaćpewnejgranicyzażyłości.Alelubięprzebywaćwich
towarzystwie.Sąotwarteiszczere,jeślinawetcyniczne.Możnaznimirozmawiaćbezpodtekstów,bez
pruderii.Bywająwśródnichnaprawdęfajnedziewczyny.Naszemająwzięcie?

NajwiększewzięciewśródzagranicznychmająRosjanki.Sądzę,żeniemieckiemumężczyźniemiłojest

miećrosyjskąkobietę,częstolekarkęlubinżyniera.Tomusipoprawiaćnastrój.

Dlaczegomężczyźnikorzystajązichusług?Prostytutkaniestawiawymagań,jestdospełnianiażyczeń.

Nietrzebazabiegaćojejzdobycie.Poseksiesobieidzieiniemakłopotu.Możnateżpodnieśćwłasną
wartośćprzezwyżyciesięnaniej,możnauznaćtozaprzygodę.Sadzę,żeseksjesttunadalszymplanie.
Natomiastnaautostradzieszybkiseksjestgłównymcelem.[…]

163

ZAKOŃCZENIE

Możnapostawićpytanie:Dlaczegowłaśniehistoriaprostytucji?.Dlategożejestto-jakzostało

zaznaczonewtytule–najstarszyzawódświata.Historięludzkościmożnawyweśćzdziejówreligii,
obyczajów,narzędziorazprofesji.Imdawniejsząmetrykęmabadanyprzeznasprzedmiot,tym
pełniejszabędziewywiedzionazeńhistoria.Pełniejsza,conieznaczykompletnalubwolnaodbrakówczy
opuszczeń.

Pracapowyższanierościsobiepretensjidowyczerpaniatematu,niejestteżmonografiąusług

seksualnych.Niejestdziełemhistoryka,leczdziennikarza.Należyzatemtraktowaćjąjakozbióresejów
lubfelietonów.Tyleżepoświęconychjednemutematowi(couprawniadowydaniaichwksiążce)i
trzymającychsię(jakotako)chronologii.

Niejestteżpracąprawnika,moralisty,lekarza,badaczapatologiispołecznych,wojującegofeministyczy

antyfeministy.Choćkorzystaobficiezdorobkuwszystkichtychluminarzywiedzy,niepodzielazazwyczaj
aniichkompetencji,anikonkluzji.

Autordoszedłdowniosku,żemałojestdziedzin,wktórychmoralnośćtaksplatasięzekonomią,religia

zpolityką,poziomwiedzymedycznejzobyczajowością,wiedzaospołeczeństwiezprawem.Jeżelitak
jest,totematmusibyćdlabadaczaciekawyitenfaktwystarcza,abydrążyćdanątematykę.Ciekawe
tematyposzerzająnasząwiedzęoczłowieku.

Pochyleniesięnadtematemprostytucjitonietylkopoznawaniepanien,któreświadcząusługimiłosne,

aletakżetych,którymsięjeświadczy.Cowięcej,równieżtych,którzyzprostytucjiniekorzystają;tych,
którzyjejzakazują,którzyjązwalczają.Topochyleniesięnadczłowiekiem.

Piszącytesłowanigdynieskorzystałzokazjidorynkowegozrealizowaniaswoichpotrzebseksualnych.

Niedlategożebyłszczególniemoralny,aledlategożeongimożliwościbezgotówkowejrealizacjitych
potrzebbyłyogromne,adziśzmalałypotrzeby.Pracamawięccharakterteoretycznytakwczęści
historycznej,jakwspółczesnej.

Przypisy:

HerodotDzieje,[za:]WładysławKopalińskiEncyklopedia„drugiejpici",Warszawa1995.

JózefMackoNierządjakochorobaspołeczna,Warszawa1938,ss.2,3.

RobertFlaceliereŻyciecodziennewGrecjizaczasówPeryklesa,przekład:

ZofiaBobowicziJerzyTargalski,Warszawa1985.

NickeRobertsWhoresinhistory.ProstitutioninWesternSociety,London1993.

PaułFriedrichThemeaningofAphrodite,Chicago1978.

AlkifronListyheler,przekład:HalinaWiszniewska,Wrocław1962.

Macko,op.cii.,s.30.

WilliamSangerHistoryofProstitution,NewYork1859.

Jłzejsatyrycyrzymscy,przekład:JanSękowski,Wrocław1958.

ProkopiuszzCezareiHistoriasekretna,przekład:AndrzejKonarek,Warszawa1969.

BarbaraG.WalkerTheWomen'sEncyclopediaofMythsandSecrets,SanFrancisco1983.

Roberts,op.cit.,s.40.

OttoKeiferSexuallifeinAncientRome,London1934.

KatullusPoezje,przekład:AnnaŚwiderkówna,Wrocław1956.

RobertGraves,RaphaelPataiMityhebrajskie.KsięgaRodzaju,przekład:

ReginaGromadzka,Warszawa1993,ss.67,68.

BronisławMalinowskiŻycieseksualne

dzikich.Warszawa1957.

Graves,op.cit.,s.263.

LeszekKołakowskiKluczniebieskialboopowieścibudującezhistoriiświętetejzebranekupouczeniui

przestrodze.Warszawa1965,s.73.

BibliatojestcałePismoŚwięteStaregoiNowegoTestamentu,Warszawa1975.

PliniuszStarszyHistorianaturalna[za:]Kopaliński,op.cii.Roberts,op.cii.,s.61.

[Za:]Kopaliński,op.cit.

Macko,op.cii.,s.10.^/fcid.s.ll-U.

VernL.andBonnieBulloughTheHistoryofProstitution,NewYork1968.

LidiaOtisLeachProstitutioninMedievalSociety,Chicago1985.

BronisławGeremekTheMarginsofSocietyinlaleMedievalParis,Camb-rige1989.

Bullough,op.cit.

FranciszekVillonWielkitestament,przekład:TadeuszBoy-Żeleński,Warszawa1950.

HalinaManikowskaNadzórirepresja.WładzaispołeczeństwowpóźnośredniowiecznejFlorencji,

Warszawa1993,s.266.

ThisfilewascreatedwithBookDesignerprogram

bookdesigner@the-ebook.org

2010-12-02

LRStoLRFparserv.0.9;MikhailSharonov,2006;msh-tools.com/ebook/

Document Outline

NAJSTARSZY ZAWÓD ŚWIATA
ROZDZIAŁ PIERWSZY
ROZDZIAŁ DRUGI
ROZDZIAŁ TRZECI
ROZDZIAŁ CZWARTY
ROZDZIAŁ PIĄTY
BALLADA O WILONIE Y GRUBEY MAŁGOŚCE
ROZDZIAŁ SZÓSTY
ROZDZIAŁ SIÓDMY
ROZDZIAŁ ÓSMY
ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY
ROZDZIAŁ DZIESIĄTY
ROZDZIAŁ JEDENASTY
Do dworku księcia idź Czetwertyńskiego,
Dwoma palcami gdy weźmie za główkę,
Ten profit wielki ma z handlu picznego:
Nie koniec temu, więcej jeszcze, co wiem
Łatwo się dowiesz, czyja dziś metresa.
Niech zna, że z kurew jej największa sława.
Takie oto dane dla Warszawy przekazuje Agata...
ROZDZIAŁ TRZYNASTY
ROZDZIAŁ CZTERNASTY
ROZDZIAŁ PIĘTNASTY
(Źródło: „Ware Lust" Joachim Riecker, Fischer...
karmiona pustką wielkich słów, żyjąca
Obraz prostytucji w 1957 roku
Włos roztrzepuje przed lustrem (Na palcach krwawe...
Liczba młodocianych prostytutek w krajach...
ZAKOŃCZENIE
Bronisław Malinowski Życie seksualne dzikich....

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Karpiński, M (1997) Najstarszy zawód świata Historia prostytucji Londyn Lemur
Karpiński M Najstarszy zawód świata Historia prostytucji 2
NAJSTARSZY ZAWOD SWIATA Marek Karpinski [HISTORIA PROSTYTUCJI]
Karpiński Marek Najstarszy zawod swiata
NAJSTARSZY ZAWÓD ŚWIATA Marek Karpiński
Marek Karpiński Najstarszy zawód świata
Karpińsk Marek Najstarszy zawod swiata
Karpiński Marek Najstarsz zawód świata
marek karpinski najstarszy zawód świata
Karpiński M Najstarszy zawód świata
04 W Dilthey Budowa świata historycznego
Najstarsze prawa świata materialy do egzaminu
Chiny, Kultura chińska jest jedna z najstarszych kultur świata

więcej podobnych podstron

Najstarszy zawód świata Historia prostytucji Marek Karpiński

Document Outline