Broszury Daphne: Problemy i doświadczenia związane ze zwalczaniem przemocy

wobec dzieci, młodzieży i kobiet

Przemoc w rodzinie

Wyłączenie odpowiedzialności

Autorem broszury jest dr June Kane we współpracy z zespołem odpowiedzialnym za Program Daphne Komisji Europejskiej.
Treść niniejszej publikacji nie musi odzwierciedlać polityki Unii Europejskiej lub stanowiska państw członkowskich.




















































Polski
Wersje w innych językach UE dostępne na stronie:
http://ec.europa.eu/justice_home/funding/daphne3/funding_daphne3_en.htm
Komisja Europejska
DG ds. Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa
Program Daphne
B-1049 Bruksela, Belgia
Autor: June Kane

Pierwszy druk: Lipiec 2008

Wprowadzenie

3

Komisja Europejska od dawna podkreśla, że UE potrzebuje globalnej strategii, która pozwoli stawić czoło
wszystkim problemom związanym z dziećmi. Niemniej jednak jest to prawdopodobnie najbardziej istotna
kwestia w sytuacji, gdy dzieci doświadczają przemocy w domu. Ci młodzi obywatele Europy schowani za
zamkniętymi drzwiami rodzinnych domów wydają się być również ukryci przed opieką, jakiej udzielają
państwa członkowskie swoim najbardziej bezbronnym mieszkańcom. Nie możemy pozwolić, aby
pozostawali bez ochrony i musimy interweniować, gdy są zagrożeniu lub gdy stają się oni ofiarami
przemocy.

Dotyczy to także kar cielesnych, które zbyt często są pomijane milczeniem jako „sposób dyscyplinowania”
lub „odpowiedzialność rodziców”. Europa przez długi czas wzywała do delegalizacji tej formy
usankcjonowanej przemocy w rodzinie. Wszyscy zgadzamy się, że kobiety należy chronić przed fizycznym
i psychologicznym maltretowaniem w domach; dzieci zasługują na to samo.

Wszystkie wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że bicie dzieci nie jest dobrą metodą, by je
czegokolwiek nauczyć. Istnieją znacznie lepsze i bardziej efektywne sposoby pomocy dzieciom w
poznaniu różnicy między dobrem a złem i w nauczeniu ich szacunku dla dorosłych członków rodziny. Bite i
wyzywane przez swoich opiekunów dzieci nauczą się tylko jednego — ten rodzaj zachowania jest
akceptowany wśród dorosłych, a młodsi, mniejsi lub słabsi muszą się z nim pogodzić.

Wiele dzieci uczy się tej smutnej i mylącej lekcji, gdy są świadkami bicia ukochanej osoby przez innego
członka rodziny. Wyobraź sobie co byś czuł, widząc, że twój ojciec używa siły wobec matki. Uczucia
miłości i zaufania, które powinieneś bezwarunkowo żywić wobec swoich rodziców tracą na wartości. Ten
obraz rodziny uwikłanej w przemoc prześladuje mnie. Wszyscy powinniśmy o nim pamiętać. Możemy
różnie określać to zjawisko – przemoc w rodzinie, maltretowanie dzieci lub w inny sposób – nie wolno nam
jednak pozwolić, by słowa przysłoniły tę straszną rzeczywistość, która jest wciąż obecna w Europie: w
relacjach, które powinny być oparte na miłości, stykamy się z przemocą najgorszego rodzaju.

Europa ustanowiła już szereg przepisów prawnych zwalczających przemoc w rodzinie i powołała do życia
służby mające na celu obronę potencjalnych ofiar i udzielanie wsparcia osobom, które doświadczyły
przemocy. Niemniej jednak przepisy prawne i programy nie wystarczają, by powstrzymać przemoc
domową. Każdy z nas musi podjąć decyzję, że nie zaakceptuje żadnej formy przemocy w rodzinie, bez
względu na to kto ją wymierza i jaka jest jego/jej „argumentacja”. Musimy stawić czoło i nie zawieść
zauważając i zgłaszając przemoc. Nigdy nie odwracajmy głowy i nie pozwólmy, by przemoc trwała.

Jacques Barrot

Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej

odpowiedzialny za kwestie sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa

Słowo wstępne

4

Przemoc wobec kobiet, za którą odpowiedzialni są ich życiowi partnerzy nie jest sprawą prywatną, lecz
publicznym i politycznym problemem. Jest to pogwałcenie praw człowieka a nie powinniśmy zapominać,
że państwa UE są zobowiązane chronić te prawa na mocy międzynarodowych umów, które podpisały, a
także unijnych instrumentów, które powinny nadzorować ich działania. Oczywiście istnieje szereg
trudności, ale musimy je pokonać.

Jedną z przeszkód jest zakorzenione w tradycji postrzeganie pewnych form przemocy wobec kobiet jako
„normalnych”. Wielu Europejczyków wciąż uważa, że wydarzenia mające miejsce w rodzinie lub w
związkach ją przypominających są prywatną sprawą bezpośrednio zaangażowanych osób. Jest to
szczególnie prawdziwe w przypadku przemocy wobec kobiet, gdyż są one są wciąż postrzegane jako
obywatelki drugiej kategorii, poddane swoim partnerom. Taka dyskryminacja ma miejsce również w
przypadku dzieci narażonych na przemoc w rodzinie – je również często uważamy za jednostki, które mają
się podporządkować, a tym samym mogą stać się ofiarami przemocy.

Prace nad zwalczeniem przemocy wobec kobiet trwają w Europie już od wielu lat; niestety, może minąć
kilka dekad zanim wygramy tę bitwę. W związku z tym potrzebne jest długoterminowe zaangażowanie ze
strony prawodawców, władz wykonawczych i rządów ustalających priorytety i przydzielających budżety na
edukację, pomoc społeczną oraz służby ochronne i porządkowe.

Szczególnie istotne jest, aby kobiety i dzieci doświadczające przemocy w swoich rodzinach miały łatwy i
darmowy dostęp do bezpiecznego zakwaterowania, poradnictwa i pomocy prawnej. Nawet w
przypadkach, gdy prawo postanawia usunąć sprawcę raczej niż zobowiązać ofiary do opuszczenia domu,
kobieta i dziecko mogą potrzebować tymczasowego schronienia na czas trwania procesu prawnego i
dostępu do osób, które mogą ich wesprzeć i zrozumieć doświadczenia, które są ich udziałem.

Kiedy w 1978 roku otworzyliśmy w Austrii pierwsze schronisko dla kobiet, nie wiedzieliśmy, że 30 lat
później sieć schronisk – prowadzonych głównie przez organizacje kobiece i finansowanych prawie w
100% z funduszy publicznych – powiększy się do prawie 30, przyjmując około 3 000 kobiet i dzieci
rocznie. Austria ma obecnie ośrodki poradnictwa dla kobiet i specjalistyczne placówki dla emigrantek. Od
1999 roku działa całodobowy darmowy telefon zaufania finansowany przez rząd federalny. Niestety to
wciąż za mało. Jest za mało miejsc, aby zaspokoić zapotrzebowanie, a niektóre kobiety mieszkają daleko
od schronisk. Opisane działania muszą być kontynuowane.

W ubiegłych latach praca organizacji związanych z tworzeniem schronisk dla kobiet i poradnictwem
poprawiła się dzięki możliwości połączenia sieci podobnych organizacji na terenie Europy. Sieć WAVE
wiele osiągnęła, a Program Daphne okazał się niezwykle ważny w ramach wspierania wysiłków mających
na celu poprawę usług i środków zapobiegających oraz będących reakcją na przemoc w rodzinie. Tak
długo, jak problem ten będzie istniał, będziemy zwalczać go z coraz większą siłą i determinacją.

Rosa Logar

Domestic Abuse Intervention Centre (Centrum interwencji przeciw przemocy domowej), Wiedeń, oraz sieć

WAVE

Problem

5

Pierwszym wyzwaniem dla każdego, kto chce się dowiedzieć więcej o przemocy w rodzinie, jej
przeciwdziałać lub tworzyć prawo dotyczące tego zjawiska jest zrozumienie jego znaczenia oraz tego,
czym ono się różni od przemocy domowej, małżeńskiej, pomiędzy partnerami lub innych określeń czy
wyrażeń używanych w kontekście domu lub bliskich związków osobistych.

Przez długi czas wyrażenie „przemoc domowa” było powszechnie używane w odniesieniu do przemocy
mającej miejsce w domu. Termin ten był stosowany przez grupy feministyczne, w nawiązaniu do aktów
przemocy wobec kobiet wykonywanych przez partnerów płci męskiej bez względu na ich stan cywilny.
Dowodziły one – i potwierdzają to dostępne statystyki – że większość przypadków „przemocy domowej”
należy jednoznacznie do kategorii działań „wynikających z płci” i że jest to przemoc dotykająca
kobiety/dziewczęta w związku z ich płcią. Sprawcami tej przemocy najczęściej są mężczyźni.

W odpowiedzi na to stwierdzenie niektóre grupy zajmujące się lesbijkami/gejami, będącymi ofiarami
przemocy domowej, zaczęły używać wyrażenia „przemoc wobec partnera życiowego”, akcentując tym
samym fakt, że z powodu przemocy zadawanej teoretycznie kochającą osobę cierpią nie tylko
heteroseksualne kobiety, ale również kobiety i mężczyźni żyjący w związkach homoseksualnych. Istnieją
również mniej poznane, ale udokumentowane przypadki, gdy ofiarami przemocy byli mężczyźni, a jej
sprawcami ich partnerki.

Organizacje zajmujące się dziećmi dołączyły do dyskusji, gdy okazało się, że badania dotyczące
przemocy domowej/partnerskiej, a także wiele rządowych i pozarządowych inicjatyw stworzonych w celu
powstrzymania przemocy, całkowicie ignorowało fakt, że przemoc między partnerami dowolnej płci często
dotyczy także dzieci jednego lub obojga partnerów. Dzieci będące świadkami przemocy wobec matki lub
ojca doznają często urazu psychicznego. Mogą odczuwać strach, bezradność, nienawiść lub wiele innych
emocji; nie ma jednej reakcji na bycie świadkiem przemocy wobec ukochanej osoby. W niektórych
przypadkach dzieci, zwłaszcza starsze, mogą próbować bronić ofiary, a tym samym zostać bezpośrednio
zaangażowane w przemoc. W innych sytuacjach mogą stanąć po stronie oprawcy i wykazywać agresywne
zachowania wobec samej ofiary. Zdarza się także, że przenoszą te zróżnicowane reakcje na swoje relacje
z innymi ludźmi, z rodziny lub spoza niej, stając się nadmiernie opiekuńczymi wobec tych, na których im
zależy lub przyjmując wobec nich apodyktyczną, okrutną postawę. Faktem jest również, że partner
agresywny wobec drugiej strony jest również napastliwy wobec dzieci.

Dzieci są również bezpośrednimi ofiarami przemocy w rodzinie. Może ona przybrać formę przemocy
fizycznej lub psychicznej ze strony jednego lub obojga rodziców/opiekunów, czasami może być zadawana
przez innych członków rodziny, np. rodzeństwo. Obejmuje także wykorzystywanie seksualne, zwłaszcza w
przypadku dziewcząt.

1

Kary cielesne i psychiczne wymierzane w ramach „dyscyplinowania” mogą być

również uznane za formę przemocy; coraz częściej kwestionowane jest pojęcie „rozsądnego” wymierzania
kar cielesnych – wciąż dopuszczalnych w prawodawstwie niektórych państw członkowskich. Były członek

1

Przemoc wobec dziewcząt zadawana w środowisku rodziny uwzględnia również szkodliwe praktyki związane z tradycją, takie jak

okaleczanie/obcinanie żeńskich narządów płciowych, a także tzw. „zbrodnie honorowe” które mogą obejmować również morderstwa. Temat ten
omówiono szczegółowo w Broszurze nr 3 z tej serii.

6

Komitetu Praw Dziecka ONZ, Thomas Hammarberg, powiedział: „Pozwolę sobie użyć porównania - nikt
nie posunąłby się do stwierdzenia, że należy zezwolić na bicie żon w 'rozsądnym wymiarze'.”

2

W ostatnich latach debata nad określeniami i definicjami skomplikowała się jeszcze bardziej, gdyż lepiej
poznano przemoc występującą w mniej formalnych lub ustalonych związkach, np. między ludźmi
umawiającymi się na randki, którzy mogą, ale nie muszą być razem przez długi czas. Zjawisko zwane
„gwałtem na randce” jest prawdopodobnie najbardziej nagłośnionym przykładem przemocy w tym
kontekście. Pojęcie „przemoc w rodzinie” również stało się bardziej złożone, obejmuje ono „przemoc
wobec osób starszych” czyli wobec starszych członków rodziny, wykorzystywanie ich słabości i zależności.
W rzeczywistości jest to „lustrzane odbicie” przemocy wobec dzieci w środowisku rodziny.

Prawdą jest, że przemoc w różnych związkach pojawia się dość często, bez względu na to, jak ją
nazwiemy. Smutna rzeczywistość pokazuje, że w związkach, które powinny być przepełnione miłością,
niektórzy ludzie wykorzystują bliskie, łączące ich z drugą osobą, więzi, aby narzucać swoją wolę, bez
względu na to, czy tą osobą jest mąż, żona lub de facto partner (również tej samej płci), dziewczyna,
chłopak, rodzic czy też dziecko. W ekstremalnych przypadkach przemoc w rodzinie może dotyczyć, np.
męża agresywnego wobec żony i dzieci, męża i żony znęcających się nad młodszymi dziećmi lub
starszych dzieci agresywnych wobec matki lub młodszego rodzeństwa.

We wszystkich opisanych wyżej przypadkach pojawiają się wspólne elementy związane z przemocą:
założenie, że akceptowalne jest bicie i przemoc ze strony silniejszej osoby wobec słabszej; przemoc jest
odpowiednim lub efektywnym środkiem przymuszenia osoby do spełnienia woli sprawcy przemocy lub
karą w przypadku, gdy się tej woli przeciwstawia; jedna osoba ma prawo używać przemocy wobec innej
oraz że istnieje społeczne przyzwolenie na ten typ zachowania.

3

Gdy przyjmiemy zaprezentowany tu obiektywny punkt widzenia na temat przemocy w rodzinie, wydaje się
wręcz nie do pomyślenia, aby ktokolwiek mógł rozważać jej zaakceptowanie. A jednak sondaż
Eurobarometru przeprowadzony w 1999 roku dotyczący m.in. przemocy wobec kobiet wykazał, że
2,3% Europejczyków uznało przemoc domową za „akceptowalną w pewnych okolicznościach” a 0,7% „w
każdych okolicznościach”. Oznacza to, że wśród stu Europejczyków trzech postrzega przemoc domową
jako dopuszczalne i akceptowalne zachowanie.

Przemoc będąca częścią życia rodziny – bez względu na to, jak zdefiniujemy rodzinę – może być
przekazywana przez pokolenia, a jej wzorzec powielany przez dzieci w związkach, które stworzą one jako
dorośli. Chociażby z tego powodu, należy uznać zjawisko nazwane w tej publikacji „przemocą w rodzinie”
jako jedną z najgroźniejszych form przemocy, której wpływ odczuwa nie tylko ofiara tej przemocy, ale
której skutki podważają podstawy struktury społecznej.

Konsekwencje przemocy w rodzinie znacznie oddziałują na ofiary, na samą rodzinę oraz większą
społeczność. Kobiety będące ofiarami przemocy w rodzinie cierpią z powodu następstw przemocy
fizycznej, a także długofalowych skutków przemocy psychicznej. Mogą czuć się poniżone, niepotrzebne
lub bezradne, odseparowane od przyjaciół i innych członków rodziny, żyć pogrążone w strachu. Agresywni
partnerzy często manipulują życiem swoich ofiar, aby uniemożliwić im podjęcie pracy, a tym samym
uzyskać finansową niezależność od agresora. Kobiety w związkach, w których występuje przemoc czują
się często jak w potrzasku: spętane przeciwstawnymi uczuciami strachu i miłości, którą wciąż żywią wobec
oprawcy oraz niechęcią do „rozbicia rodziny”, a w szczególności z powodu obawy, że przysporzą
cierpienia dzieciom, jeżeli spróbują wyjść z tego układu. Kobieta, która decyduje się zerwać związek, w
którym była maltretowana, bywa zmuszana do odejścia nie zabierając nic ze sobą, mając świadomość, że
może nie odzyskać swojego dobytku; kwestie praktyczne są kolejnym czynnikiem powstrzymującym ją
przed tym krokiem. Jeżeli zdecyduje się zabrać ze sobą dzieci, mogą one być zmuszone do zmiany szkoły
i miejsca zamieszkania daleko od kolegów, co może budzić w niej poczucie winy.

2

Summary record of the Consideration of the United Kingdom (CRC/C/SR.205), (Raport podsumowujący rozpatrujący sytuację w Zjednoczonym

Królestwie – CRC/C/SR.205), Komitet Praw Dziecka ONZ, Genewa 1995 r.

3

G Lansdown: ’Children's rights and domestic violence’ („Prawa dzieci a przemoc domowa”), Child Abuse Review, nr 9, 2000, str.416-426.

7

Dzieci doznające przemocy w rodzinie również ponoszą uszczerbek zarówno na ciele jak i psychice.
Badania ONZ nad przemocą wobec dzieci

4

pozwoliły określić skutki rozwojowe tej przemocy:

„śmiertelne i poważne obrażenia, upośledzenie poznawcze, brak prawidłowego rozwoju i wzrostu
oraz psychiczne i emocjonalne konsekwencje doświadczania lub obserwowania bolesnego i
poniżającego traktowania, którego nie są w stanie zrozumieć i któremu nie mogą zapobiec...
Konsekwencje te obejmują poczucie odrzucenia i opuszczenia, upośledzenie nawiązywania więzi,
uraz psychiczny, strach, niepokój, poczucie braku bezpieczeństwa i obniżone poczucie własnej
wartości... Powiększający się materiał dowodowy sugeruje, że kontakt z przemocą lub
traumatyczne wydarzenia doprowadzają do zmian w rozwoju mózgu, wpływając na normalne
procesy neurorozwojowe.”

W dotkliwych przypadkach przemocy, w związanych z wiekiem zmianach zachowania dziecka może
pojawić się podwyższone ryzyko zachowań i myśli samobójczych. Taka przemoc może być istotnym
czynnikiem przyczyniającym się do choroby i śmierci po osiągnięciu dorosłości. „Doświadczenie przemocy
w dzieciństwie powiązano z późniejszym nadużywaniem alkoholu, narkotyków, rakiem, przewlekłymi
chorobami płuc, depresją oraz z pewną liczbą innych schorzeń, z uwzględnieniem chorób wątroby,
otyłością, chronicznymi problemami zdrowotnymi związanymi ze sferą rozrodczą” – donoszą badania.
Dodatkowo dzieci, które opuszczają dom pełen przemocy wraz z uciekającym rodzicem lub które
postanawiają uciec same musza pokonać te same praktyczne przeszkody, z którymi musiałby się
zmierzyć maltretowany rodzic: brak miejsca zamieszkania, brak środków finansowych, a także, w
przypadku, gdy podejmują się ucieczki na własną rękę, wysokie ryzyko życia bez opieki osoby dorosłej.

Koszty jakie ponosi społeczeństwo w przypadku, gdy rozpada się podstawowa komórka społeczna, a
także koszty skutków przemocy w rodzinie są ogromne. Na przykład, model matematyczny naszkicowany
dla Wielkiej Brytanii w 2004 roku oszacował roczny koszt „przemocy domowej" (wobec kobiet bez
uwzględniania aktów przemocy wobec innych członków rodziny), jaki ponosi państwo na kwotę około
4,3 miliarda euro (3,1 miliarda funtów). Koszty poniesione przez pracodawców wyniosły około 2 miliardy
euro (1,3 miliarda funtów).

5

Koszt ludzkiego, emocjonalnego cierpienia obliczono na 25 miliardów euro

(17 miliardów funtów) w skali roku, a całkowite roczne koszty, które poniosła Wielka Brytania wyniosły
34 miliardy euro (23 miliardy funtów), czyli 555 euro w przeliczeniu na jednego obywatela. Uwzględniono
koszty działań policyjnych i innych organów wymiaru sprawiedliwości, opieki zdrowotnej, społecznej,
udzielania schronienia w nagłych wypadkach, wsparcia w kwestiach prawa cywilnego oraz innych usług i
strat wydajności produkcyjnej. Podobne analizy przeprowadzono dla kilku innych państw członkowskich:
Finlandia ocenia koszty przemocy domowej na ok. 91 milionów euro rocznie, Hiszpania 2,4 miliarda euro a
Holandia na 151 milionów euro.

6

Biorąc pod uwagę sumę kosztów ze wspomnianych czterech krajów wynoszącą 38 miliardów euro rocznie,
oczywiste jest, że obciążenia, które ponosi cała Europa – a dotyczą one wyłącznie jednego aspektu przemocy w
rodzinie – będą oszałamiające. Przemoc w rodzinie nie jest więc wyłącznie wyzwaniem na polu praw człowieka,
zagadnieniem zdrowotnym, złem społecznym czy długoterminowym zagrożeniem dla stabilności społeczeństwa;
to także olbrzymi ciężar finansowy.

4

P Pinheiro: World Report on violence against children (Światowy raport na temat przemocy wobec dzieci), UN Secretary-General’s study on violence

against children, Genewa 2006 r., str. 63-64.

5

S Walby: The cost of domestic violence (Koszt przemocy domowej), Women and Equality Unit, UK Department of Trade and Industry, Londyn 2004 r.

6

Rada Europy: Combating violence against women: Stocktaking study on the measures and actions taken in Council of Europe Member States

(Badania podsumowujące środki i działania podjęte przez państwa członkowskie Rady Europy w celu zwalczania przemocy wobec kobiet), Rada
Europy, Strasburg 2006 r.

Trochę faktów i liczb

8

Podobnie jak wiele innych form gwałtownych zachowań, przemoc domowa lub przejawiająca się w otoczeniu
rodziny pozostaje trudna do oszacowania. Jest również jedną z najmniej widocznych form przemocy, gdyż ma
ona miejsce głównie w sferze prywatnej, za zamkniętymi drzwiami rodzinnego domu. Stąd właśnie bierze się
niechęć części władz, grup społecznych oraz pojedynczych osób do „interweniowania”.

Dodatkowo, zaobserwowano poważne zaniżanie liczby przypadków przemocy w rodzinie, nie tylko z powodu
poczucia napiętnowania odczuwanego przez wiele osób, ale również z powodu specyficznej natury związków,
w których pojawia się przemoc: kobietom, mężczyznom i dzieciom trudno jest pogodzić się z faktem, że
krzywdzi ich ukochana osoba. Kobiety mogą starać się wmówić sobie, że fizyczne i psychiczne maltretowanie,
którego doświadczają nie jest w rzeczywistości „przemocą” ale oznaką uczucia, dowodem miłości i próbą
uczynienia ich lepszą osobą. Ofiary przemocy często wierzą, że agresor zmieni się lub że nie zawsze
zachowuje się gwałtownie — czasami bywa dobry i kochający, a winę za jego zachowanie ponosi alkohol,
narkotyki lub inny środek. Niestety, ofiary często twierdzą, że same sprowokowały przemoc robiąc lub mówiąc
coś „złego” i uznają, że na nią „zasłużyły”.

Przypadki przemocy wobec dzieci są jednocześnie podobne i różne. Małe dzieci nie potrafiące ocenić sytuacji
wierzą, że wszyscy rodzice są agresywni wobec swoich dzieci. Mogą uznać, że fizyczna i psychiczna przemoc
jest „normalną” formą dyscyplinowania lub „wychowania” w rodzinie – szczególnie w przypadku, gdy przemoc
jest również obecna w środowisku ich szkoły. Podobnie jak dorosłe ofiary przemocy rodzinnej, dzieci są
uzależnione od rodziny w sferze emocjonalnej, ponieważ potrzebują miłości, ale także w kwestiach
praktycznych - miejsca zamieszkania i wyżywienia. W związku z tym przypadki przemocy w rodzinie są
znacznie zaniżane, a dostępne statystyki stanowią zaledwie wierzchołek góry lodowej.

Dostępne dane są więc głównie orientacyjne i podane są raczej jako zakres niż faktyczna suma.

7

Na przykład,

w 2005 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) obliczyła na podstawie badań przeprowadzonych w 35
krajach, że od 10 do 52% kobiet przyznało, że w ciągu swojego życia było fizycznie maltretowanych przez
partnera życiowego. Od 10 do 30% kobiet wyznało, że było ofiarami przemocy seksualnej ze strony partnera
życiowego.

8

Badania ONZ dotyczące przemocy wykazały, że każdego roku od 133 do 275 milionów dzieci na całym świecie
jest świadkami przemocy w domu, przy czym 4,6 -11,3 milionów z tych dzieci żyje w krajach rozwiniętych.

Europejskie Lobby Kobiet (EWL) szacuje, że od 20 do 25% kobiet w Europie doznało fizycznej przemocy ze
strony partnera — średnio jedna na pięć kobiet.

9

Około 12-15% kobiet funkcjonuje w „związkach z przemocą”

po skończeniu 16. roku życia.

10

7

Dane dla poszczególnych państw przedstawiono w kolejnej części.

8

WHO: WHO Multi-country study on women’s health and domestic violence against women (Międzynarodowe badania WHO, dotyczące zdrowia

kobiet i przemocy domowej wobec kobiet), Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa 2005 r.

9

EWL: Unveiling the hidden data on domestic violence in the EU (Ujawnienie danych dotyczących przemocy domowej), Europejskie Lobby Kobiet,

Bruksela 1999 r.

10

Rada Europy: Campaign to combat violence against women, including domestic violence (2007-8), (Kampania na rzecz zwalczania przemocy

wobec kobiet z uwzględnieniem przemocy domowej – 2007-2008 r.), broszura informacyjna do pobrania ze strony:

www.coe.int/stopviolence/intergov

9

Według WHO na terenie Europy przemoc w rodzinie towarzyszy każdego dnia czwórce dzieci poniżej
14 roku życia, ok. 1 300 dzieciom każdego roku.

11

Centrum UNICEF-u Innocenti Research Centre

przeanalizowało przypadki śmierci dzieci w wyniku maltretowania w 30 bogatych krajach z
uwzględnieniem 23 państw europejskich i oszacowało, że całkowita, roczna liczba przypadków
śmiertelnych dzieci poniżej 15. roku życia, będąca wynikiem napaści fizycznej i/lub zaniedbania, wynosi
3 500, z czego dwoje dzieci umiera co tydzień w Niemczech i Wielkiej Brytanii, a troje we Francji.

12

Ryzyko

śmierci jest około trzy razy wyższe w przypadku dzieci, które nie przekroczyły pierwszego roku życia niż
dzieci między 1-4 rokiem życia. Natomiast prawdopodobieństwo przypadków śmiertelnych w tej grupie
wiekowej jest dwa razy większe niż w grupie 5-14-latków. Im młodsze jest dziecko tym większe jest
prawdopodobieństwo jego śmierci poniesionej z rąk członka rodziny.

13

Dowody z państw uprzemysłowionych wskazują, że 40 - 70% mężczyzn, którzy dopuszczają się przemocy
fizycznej wobec swoich partnerek jest również agresywnych w stosunku do swoich dzieci i że około
połowa kobiet będących ofiarami maltretuje swoje dzieci. Innymi słowy, wiele dzieci żyje w „domach
pełnych przemocy”, gdzie dyscyplinowanie najmłodszych może również być agresywne. Na przykład,
badania brytyjskiego Ministerstwa Zdrowia przeprowadzone w 1997 roku wykazały, że około jedno na
sześcioro dzieci było surowo karane przez matkę; wyrażenie „surowo” określono jako „intencję lub
możliwość spowodowania obrażeń lub urazów psychicznych, wykorzystywanie narzędzi, powtarzające się
lub długotrwałe działania”.

14

Ponadto, brytyjska organizacja na rzecz kobiet i równouprawnienia Women and Equality Unit twierdzi, że
przemoc wobec kobiet ma najwyższy odsetek powtarzalności przypadków prześladowania spośród
wszystkich przestępstw. Obliczono, że kolejny incydent związany z przemocą ma miejsce w

35% gospodarstw domowych w ciągu pięciu tygodni od pierwszego zajścia. W Wielkiej Brytanii co minutę
na policję zgłaszany jest przypadek przemocy domowej i średnio dwie kobiety tygodniowo giną z rąk
byłych i obecnych partnerów.

15

Przedstawione dane statystyczne nie pozostawiają wątpliwości, że przemoc w rodzinie jest głównym wyzwaniem
Europy.

11

Europejskie Biuro Regionalne WHO: Home sweet home – a myth for many children (Nie ma jak w domu – mit dla wielu dzieci), komunikat prasowy

EURO/04/05, Kopenhaga i Genewa, 15 marca 2005 r.

12

UNICEF: A league table of child maltreatment deaths in rich nations (Tabela klasyfikacyjna przypadków śmiertelnych maltretowanych dzieci w

bogatych krajach), Centrum Innocenti Research, Florencja 2003 r.

13

Badanie na temat przemocy wobec dzieci Sekretarza Generalnego ONZ: Violence in the home and family (Przemoc w domu i rodzinie), dokument

przygotowany w ramach regionalnych konsultacji Europy i Azji Centralnej, Lublana 2005 r.

14

G. Nobes i M. Smith: „Physical punishment of children in two-parent families”, (Fizyczne karanie dzieci w pełnych rodzinach) Clinical Child

Psychology and Psychiatry, tom. 2 (1997), str. 271-281.

15

Women and Equality Unit: Domestic violence: Key facts (Przemoc domowa: zasadnicze fakty), 2007 r., do pobrania na stronie:

www.womenandequalityunit.gov.uk/domestic_violence/key_facts.htm.

Ramy prawne na szczeblu

krajowym i europejskim

10

Europa nie ociągała się z uznaniem zjawiska za problem ani z próbą jego rozwiązania. Większość państw
członkowskich ustanowiła szeroki zakres prawodawstwa zajmującego się elementami przemocy w
rodzinie, specyficznymi i ogólnymi. Niektóre przepisy wiążą się ściśle z przemocą domową; inne skupiają
się na przemocy wobec dzieci, tym samym szczególnie chroniąc je przed skrzywdzeniem. Istnieje kilka
przypadków prawodawstwa, w których przepisy prawa odnoszą się konkretnie do przemocy w rodzinie.
Niemniej jednak istnieje wiele przykładów legislacji, w których przemoc w rodzinie stanowi okoliczność
obciążającą, jednak podlegającą ogólnym przepisom prawnym.

Nie ma wątpliwości, że najbardziej zdecydowanie zareagowano na przemoc domową, rozumianą jako
przemoc wobec kobiety z rąk jej partnera. Odzwierciedla to zarówno siłę lobbowania oraz reakcję opinii
publicznej na problem, jak i fakt, że od lat 1960 bardziej systematycznie gromadzono dane, które
skutecznie wspierały wysiłki na rzecz zwalczania zjawiska i były przydatne przy tworzeniu reform
prawnych. W 1997 roku Europejskie Lobby Kobiet utworzyło inicjatywę European Policy Action Centre
oraz European Observatory on Violence against Women Parlament Europejski wezwał do podjęcia działań
promujących politykę zero tolerancji dla przemocy domowej, a w styczniu 1999 r. Komisja Europejska
uruchomiła ogólnoeuropejską kampanię przeciwko przemocy domowej, która uzyskała ważne rezultaty.
Wzrosła świadomość i zrozumienie zagadnienia i zwiększyła się również częstotliwość zgłoszeń. Mimo to
problem nie zniknął. Ukrycie przemocy domowej za zamkniętymi drzwiami – podobnie jak w przypadku
każdego rodzaju przemocy w rodzinie — uniemożliwia przeprowadzenie otwartej debaty i definitywnego
jest zakończenia. Dlatego też Rada Europy uruchomiła w listopadzie 2006 roku nową, wartą kilka milionów
euro kampanię zwiększania świadomości publicznej na temat przemocy domowej. Celem kampanii było
dotarcie do pokolenia Europejczyków, których tolerancja przemocy znacznie się zwiększyła w dzisiejszych
brutalnych czasach.

Na skutek wątpliwości związanych z nierównomierną reakcją poszczególnych krajów europejskich, w maju
2006 roku Europejski Komitet Społeczno-Gospodarczy wydał opinię (2006/C 110/15), która pomimo iż nie
jest wiążąca, ponownie wzywa do skupienia się na kwestii przemocy domowej i stworzenia
ogólnoeuropejskiej strategii. Komitet wezwał szczególnie do badań na skalę europejską dotyczących
powszechnego występowania przemocy domowej wobec kobiet, jej wpływu na pojedynczą jednostkę i
społeczeństwo, a także związanych kosztów finansowych. Była to reakcja na fakt, że chociaż w wielu
państwach europejskich dane na temat przemocy są łatwo dostępne, w niektórych krajach wciąż nie są
one gromadzone systematycznie, a nawet jeżeli są one zbierane, używane parametry znacząco się różnią
co uniemożliwia przeprowadzenie analizy czy porównania na skalę europejską.

W 2006 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło Rezolucję 1512 (2006) wzywającą do
jedności parlamentarnej w zwalczaniu przemocy domowej wobec kobiet, apelując do parlamentów
poszczególnych państw o podjęcie szeregu działań potępiających przemoc domową i wskazując na
szeroki zakres potrzeb z uwzględnieniem działań koordynujących, badań oraz finansowania. W 2007 roku
przyjęto kolejne zalecenia: zalecenie nr R1817 (2007) oraz zalecenie nr R1582 (2007). Wiele innych
instrumentów europejskich może być stosowanych w przypadku przemocy domowej w jej ogólnym
kontekście przemocy wobec kobiet, np. Zalecenie 5 (2002) Rady Europy dotyczące ochrony kobiet przed
przemocą oraz Zalecenie 1450 (2000) na temat przemocy wobec kobiet w Europie.

11

Mimo że prawodawstwo europejskie zajmuje się przemocą domową w małym zakresie, obowiązki
narzucone przez ramy prawne UE (z uwzględnieniem Europejskiej Karty Społecznej) dotyczące przemocy
wobec kobiet regulują zobowiązania dotyczące przemocy domowej podjęte przez państwa członkowskie.

16

Dodatkowo, w 1995 roku wszystkie państwa członkowskie UE wzięły udział w Konferencji Pekińskiej
dotyczącej przemocy wobec kobiet i przyjęły powstałą tam Deklarację oraz Platformę Działania.

W kwestii przemocy wobec dzieci w środowisku rodziny podjęto szereg inicjatyw na skalę europejską
związanych z przemocą na tle seksualnym, której sprawcą jest członek rodziny; mniejszy postęp
zaobserwowano w walce z innymi formami przemocy wobec dzieci, szczególnie z wymierzaniem kar
cielesnych. Dzieje się tak, pomimo że w czerwcu 2004 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy
przyjęło zalecenie wzywające do ogólnoeuropejskiego zakazu kar cielesnych.

17

Zgromadzenie

Parlamentarne Rady Europy już w 1985 roku przyjęło Zalecenie 4 (85) dotyczące przemocy w rodzinie.

W ostatnich latach poszczególne państwa członkowskie wprowadziły szereg praw skupiających się na
elementach składających się na przemoc w rodzinie. W 1997 roku Austria zaproponowała projekt ustawy
dotyczący przemocy domowej (Domestic Violence Bill), który umożliwiał usunięcie osoby agresywnej ze
wspólnego domu na siedem dni (w 2002 roku zmieniono ten okres na 10 dni). Dane policji austriackiej
wskazują, że w 2006 roku wydano 7 235 nakazów wydalenia i odnotowano 6 467 przypadków interwencji
policji w sprawie przemocy domowej. W 2003 roku poprawka do ustawy o egzekwowaniu porządku
(Enforcement of Order Act) wzmocniła zabezpieczenie przed przemocą w rodzinie rozszerzając
postanowienia dotyczące przemocy „domowej” na wszystkich członków rodziny oraz „bliskich krewnych”.

W 2001 roku Belgia stworzyła Narodowy Plan Działań dotyczący przemocy wobec kobiet (National Plan of
Action on Violence against Women), którego druga, trwająca cztery lata, faza kończy się w 2007 roku. W
listopadzie 1997 roku uznano istnienie przemocy w „związku” (bez określenia kary), a w styczniu 2003
belgijski kodeks karny umożliwił przyznanie ofierze przemocy domowej prawa do korzystania z domu
rodzinnego. Artykuł 405c kodeksu, że przemoc w środowisku rodzinnym jest czynnikiem obciążającym w
sprawach dotyczących przemocy wobec dzieci, natomiast art. 398 zakazuje kar cielesnych.

W 2001 i 2002 roku Czechy zgłosiły odpowiednio 592 i 511 spraw dotyczących fizycznego znęcania się
nad dzieckiem przez rodzica lub członka rodziny oraz 123/101 przypadków wykorzystywania seksualnego
przez rodzica. Szacuje się, że około 16% kobiet doświadczyło przemocy domowej; najliczniejszą grupę
stanowiły kobiety w wieku 25-40 lat. 61% zajść miało miejsce między mężem i żoną. Ustawa nr 91/2004
wprowadziła poprawki do kodeksu karnego w celu uwzględnienia „znęcania się nad osobą zamieszkującą
w tym samym gospodarstwie domowym”, jednocześnie sprowadzając możliwości organów reagowania
wyłącznie do grożenia sankcjami sprowadzającymi się do pouczenia lub grzywny. Nie istnieje żadne
prawodawstwo zakazujące kar cielesnych, mimo że ustawa o rodzinie (Family Act) z roku 1998 nakłada na
rodziców obowiązek ochrony interesów dziecka. Od 2002 roku czeski kodeks karny uwzględnia ochronę
dzieci przed wykorzystaniem seksualnym. Rozdział 7 skupia się na „przestępstwach przeciwko życiu i
zdrowiu”, uwzględniając dzieciobójstwo, natomiast dział 215 odnosi się do znęcania się nad dzieckiem.

18

W 2006 r., Francja wprowadziła Ustawę nr 2006-399 mającą wzmocnić zapobieganie i tłumienie przemocy
„w związku” lub wobec nieletnich. Od 1994 roku francuskie prawo karne uznaje gwałt małżeński, a także
związek partnerski jako czynnik obciążający w przypadku przestępstwa z użyciem przemocy. To wszystko
w obliczu wymownych danych statystycznych: w 2003 i 2004 roku we Francji zanotowano 211 nagłych
zgonów ludzi żyjących w związkach, z czego 164 stanowiły kobiety a 47 mężczyźni. Dziesięć procent
wszystkich zabójstw jest popełnianych przez byłego partnera. W samym tylko roku 2004 oskarżono 8 899
mężczyzn i 131 kobiet o przestępstwa i zbrodnie popełnione na partnerze życiowym.

Niemcy nie uchwaliły prawa dotyczącego przemocy domowej. Jednakże, prawa w poszczególnych
landach umożliwiają usunięcie agresywnego partnera w przypadkach napaści na małżonka – z drugiej
strony w samym Berlinie rocznie dochodzi do 3 600 przypadków przemocy domowej, której skutkiem są
obrażenia ciała. Od późnych lat 90., gdy Ustawa o reformie prawodawstwa ds. dzieci (Act to Reform
Children’s Legislation) uznała znaczenie ochrony dzieci przed przemocą, powstało kilka określonych

16

Prawodawstwo regionalne i normy UE:

www1.umn.edu/humanrts/svaw/domestic/laws/regional.htm.

17

Zalecenie Zgromadzenia Parlamentarnego nr R1666 (2004), przyjęte 24 czerwca 2004 r. Patrz także: Violence in the home and family (Przemoc w

domu i rodzinie) dokument przygotowany w ramach regionalnych konsultacji Europy i Azji Centralnej do badań ONZ dotyczących przemocy wobec
dzieci, Lublana, Słowenia, czerwiec 2005 r. W dokumencie zaznaczono również, że w 2000 roku Europejska Sieć Rzeczników Praw Dziecka
(ENOC) również wezwała do zaprzestania stosowania kar cielesnych.

18

Statystyki oraz dane dotyczące stosownego prawodawstwa, zaprezentowane w tej części, zaczerpnięto z broszur stworzonych do użytku wewnętrznego

zespołu odpowiedzialnego za Program Daphne w 2006 roku. Dodatkowe informacje pochodzą z dokumentu Rady Europy z 2006 roku Stocktaking study
on the measures and actions taken in Council of Europe Member States to combat violence against women (Badania podsumowujące środki i działania
podjęte przez państwa członkowskie Rady Europy w celu zwalczania przemocy wobec kobiet) (Strasburg, 2006 r.).

12

przepisów prawnych odnoszących się do przemocy wobec dzieci w rodzinie. Jako wynik wprowadzonych
w 2000 roku przepisów prawnych „zakazujących użycia siły w wychowywaniu dzieci i nieletnich”.

Grecja nie gromadziła systematycznie danych dotyczących przemocy wobec dzieci lub kobiet, a badania
mają zbyt małe próby, aby były reprezentatywne. W greckim kodeksie karnym, który uznaje równość
wszystkich obywateli wobec prawa, wyrażenie „przemoc wobec kobiet” nie jest używane. Przemoc
domowa jest rozpatrywana tylko w przypadku fizycznej napaści lub widocznych obrażeń, mimo że prawo
rodzinne ustanawia równe prawa w małżeństwie. W 2002 roku nowa ustawa wprowadzając prawną
definicję przemocy również uznała gwałt małżeński.

Duńskie prawo również zawarło w kodeksie karnym zasadę równouprawnienia, stosując ją zarówno do
dorosłych jak i dzieci; jednakże niektóre działy skupiają się na przemocy wobec ściśle określonych
jednostek. Ustęp 210 kodeksu karnego dotyczy wykorzystywania seksualnego w rodzinie; ustęp
213 odnosi się do zaniedbywania lub znęcania się nad małżonkiem, dzieckiem, osobą będącą na
utrzymaniu lub krewnym. Kodeks karny w szczególny sposób zajmuje się przestępstwami w rodzinie, o
przemocy domowej wspomniano już w 1683 roku w prawodawstwie duńskim, mimo że nie istniało jeszcze
prawo z nią związane. W 2004 roku duńska instytucja National Observatory on Violence against Women
(Narodowe Centrum Monitorowania Przemocy Wobec Kobiet) stworzyła bazę danych, której celem jest
śledzenie przemocy wobec kobiet. W tym samym czasie w latach 2001-2003 zanotowano ok.
5 392 przypadki przemocy wobec dzieci.

W Estonii ok. 200 kobiet cierpi z powodu fizycznej przemocy każdego dnia (raport z 2002 roku dla
Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet – CEDAW), dwie trzecie przypadków ma miejsce w domu, z
czego 33 mają podłoże seksualne. Estoński kodeks karny uwzględnia dzieciobójstwo, gwałt oraz
wykorzystywanie seksualne, mimo że przemoc domowa nie stanowi odrębnego przestępstwa karnego.
Przemoc w rodzinie jest zasadniczo karana w ramach ustępów związanych z przestępstwami karnymi
przeciwko osobie. Jednakże istnieje szereg ustaw związanych z prawem dotyczącym ochrony dziecka i
prawem rodzinnym.

Rozdział 2 Konstytucji Finlandii stanowi, że dzieci są równe dorosłym wobec prawa, ustęp 7 uwzględnia
prawo do życia, wolności i nienaruszalności osobistej. Pomimo tego, sondaż przeprowadzony w 1992 roku
wśród fińskich 15-latków wykazał, że 72% badanych doświadczyło w domu „umiarkowanych” kar
cielesnych (głównie za sprawą matki), a 8% „surowych” (głównie z rąk ojca). Dzieje się tak pomimo faktu,
że już w 1984 roku Ustawa o opiece nad dziećmi oraz prawach do kontaktu z dziećmi (Custody of Children
and Right of Access Act) zakazała kar cielesnych oraz wszelkich form przemocy i brutalnego zachowania
względem dzieci. Seksualne wykorzystywanie dzieci jest bardziej surowo karane, jeżeli sprawca jest
członkiem rodziny, nawet gdy osoba nie jest rodzicem biologicznym (np. rodzic przyrodni). Przemoc na tle
seksualnym w małżeństwie jest również traktowana jako przestępstwo.

Biuro Prokuratora Generalnego Węgier opublikowało dane wskazujące, że między styczniem 2001 a
wrześniem 2003 zanotowano 287 napaści na tle seksualnym, gdzie sprawca był spokrewniony z ofiarą; w
161 przypadkach ofiara była nieletnia. Nie istnieją oficjalne statystyki dotyczące przemocy domowej; nie
jest ona również zdefiniowana w węgierskim prawie. Istnieje wiele instrumentów stworzonych z myślą o
dzieciach, np. Ustawa o ochronie dzieci i administrowaniu spraw związanych z kuratelą prawną (Protection
of Children and the Administration of Guardianship Affairs Act) z 1997 roku, która zakazuje wszelkich
przypadków nieludzkiego lub poniżającego traktowania i chroni przed „okrutnymi, nieludzkimi lub
poniżającymi karami cielesnymi, dyscyplinowaniem lub złym traktowaniem”.

Irlandzkie Narodowe Centrum Monitorowania Przemocy Wobec Kobiet (National Observatory on Violence
against Women) ogłosiło, że w 2002 roku zanotowano 11 037 zgłoszeń do państwowego telefonu zaufania
dla ofiar przemocy domowej, a pośród 90 kobiet zamordowanych między 1995 i 2002 rokiem dwie trzecie
zabito w ich własnych domach. W 2002 roku statystyki irlandzkiej policji - Gardy - zanotowały
10 248 przypadków przemocy domowej; sprawcami 91% z nich byli mężczyźni. Znaczny wzrost liczby
przypadków mających miejsce między 2002 i 1996 rokiem i wynoszący 4 645 zbiegł się z wprowadzeniem
w życie Ustawy o przemocy domowej (Domestic Violence Act) w 1996 roku.

Brak oficjalnych danych dotyczących przemocy domowej mającej miejsce na Łotwie, mimo że Fundusz
Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA) zanotował, że łotewskie kobiety rzadko zgłaszają na
policję przemoc w relacjach partnerskich.

19

W sondażu przeprowadzonym w 2003 roku, trzy z dziesięciu

badanych kobiet przyznało, że były ofiarami fizycznej napaści. W latach 2002-2003 zanotowano 3 857
przypadków przemocy wobec dzieci, mimo że nie odnotowano kim byli sprawcy tej przemocy. Organizacje
pozarządowe donoszą, że przypadki porzucenia i znęcania się nad nieletnimi, z uwzględnieniem

19

UNFPA: Entre Nous: The European magazine for sexual and reproductive health, wyd. 61/2005.

13

molestowania seksualnego, są stosunkowo rozpowszechnione na Łotwie, ale dzięki rygorystycznemu
egzekwowaniu prawa miało miejsce wiele zakończonych sukcesem rozpraw, gdy udało się odebrać
dziecko agresywnym rodzicom.

W 2001 sondaż UNICEF-u przeprowadzony wśród litewskich dzieci w wieku 9-17 lat wykazał, że
agresywne zachowanie pojawia się w 65% rodzin. Maltretowanie dziecka spowodowane alkoholem budzi
szczególne zaniepokojenie; w 2005 roku spośród 39 000 dzieci żyjących w dysfunkcyjnych rodzinach, w
pierwszych siedmiu miesiącach wspomnianego roku na skutek przemocy w rodzinie zginęło trzynaścioro.
Za przemoc wobec nieletnich grozi kara więzienia od jednego do dwóch lat. Ustawa uzupełniająca artykuł
56 litewskiego prawa dotyczącego podstawowej ochrony i praw dziecka (Law on Fundamentals of
Protection of the Rights of the Child) z 2001 roku umożliwia organizacjom broniącym praw dzieci
odebranie dziecka opiekunom, w obecności policji lub nie. Badania przeprowadzone 1999 roku wykazały,
że 43% zamężnych i żyjących w konkubinacie kobiet było ofiarami przemocy fizycznej lub na tle
seksualnym, której sprawcą był ich aktualny partner, mimo że tylko 10,6% kobiet zgłosiło ten fakt na
policję.

Władze Luksemburga podały, że nie istnieje żaden „wzór społeczny” związany z maltretowaniem dzieci,
występują raczej odosobnione przypadki. Zrzeszenie lekarzy szacuje, że szpitale odnotowują około 200
przypadków maltretowania dzieci rocznie, co znajduje późniejsze odzwierciedlenie w krokach prawnych.
Podobną sytuację zaobserwowano w przypadku przemocy domowej. Dane policji obejmujące dziesięć
miesięcy między 1 listopada 2003 a 21 sierpnia 2004 odnotowują 239 interwencji policyjnych
spowodowanych przemocą domową. Również w 2003 roku 428 kobiet i 521 dzieci zostało przyjętych do
schronisk. Kodeks karny obejmuje znęcanie się nad dzieckiem, a także fizyczne i psychiczne tortury oraz
umyślną krzywdę fizyczną. Ustawa o przemocy domowej (Domestic Violence Act) z 2003 roku dotyczy
przemocy fizycznej, psychicznej oraz na tle seksualnym i odnosi się nie tylko do przemocy wobec kobiet,
której sprawcą jest mężczyzna, ale również ogólnie do przemocy w rodzinie. Prawo wymaga, aby sprawca
został usunięty z domu rodzinnego na okres dziesięciu dni. Okres ten może być przedłużony o kolejne trzy
miesiące. Prawo uznaje również gwałt małżeński za niezgodny z prawem.

Rząd Malty ogłosił w 2004 roku, że kwestie przemocy wobec dzieci rozwiązywane są przez prawo ogólnie
określane jako „prawo rodzinne”. W tym samym roku Przedstawiciel Rządu ds. Dzieci objął urząd. Komitet
Praw Dziecka ONZ skomentował brak zakazu kar cielesnych oraz zachowanie klauzuli dotyczącej „kary w
rozsądnym wymiarze”. Ustawa o przemocy domowej (Domestic Violence Act), która weszła w życie w
lutym 2006 roku przewiduje ustanowienie Komisji ds. przemocy domowej (Commission on Domestic
Violence), której celem będzie doradzanie rządowi i opracowywanie strategii.

Prawa są w sposób ciągły analizowane i aktualizowane, więc przedstawiony powyżej przegląd
prawodawstwa na terenie UE nie jest wyczerpujący. Jednakże dobrze widoczne jest szerokie
zróżnicowanie podejścia państw członkowskich do ram prawnych związanych z przemocą w rodzinie i
potrzeba ujednolicenia tego podejścia. Równie ważny jest spójny i systematyczny sposób gromadzenia
danych uwzględniających różne aspekty przemocy w rodzinie, z wyraźnym określeniem sprawcy
przemocy, jego/jej związku z ofiarą oraz środków, które należy podjąć, aby nie dopuścić do powtórzenia
się sytuacji, z uwzględnieniem usunięcia sprawcy z domu rodzinnego, zakazów zbliżania się oraz ochrony
dzieci zarówno ofiary, jak i sprawcy.

W świetle dostępnych statystyk jest to decydująca kwestia. Na przykład, Portugalia zanotowała 37 930
przypadków przemocy w rodziniej między 1 stycznia a 21 grudnia 2000 roku, z czego 96% stanowiła
przemoc domowa, zaś pozostałe przypadki dotyczyły przemocy wobec nieletnich. Środki prawne
stosowane przez Portugalię obejmują przepisy ogólne dotyczące przemocy zawarte w kodeksie karnym,
przepisy z kodeksu cywilnego dotyczące znęcania się rodziców nad dzieckiem oraz zakaz kar cielesnych.

Zagadnienie gwałtu małżeńskiego jest również obszarem, w którym występuje szereg niekonsekwencji,
niektóre państwa członkowskie rozpatrują go jako przestępstwo inne nie uznają go wcale. Na przykład,
Słowenia posiada prawa dotyczące gwałtu (również małżeńskiego), mimo że liczba zaistniałych
przypadków jest zaniżana. Słoweńskie dzieci są chronione przed przemocą głównie poprzez przepisy
kodeksu karnego, artykuł 183 szczególnie odnosi się do seksualnego wykorzystywania dziecka przez
osobę sprawującą nad nim opiekę. Za takie przestępstwo grozi kara więzienia od jednego do dziewięciu
lat. Przygotowywanych jest wiele nowych praw uwzględniających zapobieganie przemocy domowej. Kary
cielesne nie są kategorycznie zabronione w kontekście rodziny, mimo iż można się powołać na kodeks
karny w części „przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu” (Artykuły 133-135).

14

W latach 2000-2003 Hiszpania odnotowała 2 777 przypadków znęcania się nad dzieckiem w środowisku
rodziny (nie uwzględniając porzucenia i wykorzystania seksualnego); tylko w 2003 roku zarejestrowano
64 047 przypadków przemocy domowej. 233 kobiety zginęły z rąk partnera lub byłego partnera między
2001 a 2004 rokiem. Jednakże Hiszpania posiada rozbudowane ramy prawne odnoszące się do przemocy
w rodzinie i, podobnie jak w niektórych innych państwach członkowskich, utworzone prawodawstwo oraz
wysiłki włożone w podnoszenie świadomości społecznej spowodowały zwiększenie liczby zgłoszonych i
ściganych przypadków przemocy w rodzinie. Ustawa zasadnicza 14/1999 po raz pierwszy klasyfikuje
przemoc domową jako odrębne przestępstwo. Przemoc wobec dzieci jest uwzględniona w ogólnych
artykułach Konstytucji Hiszpanii. Kodeks cywilny zakazuje fizycznego karania dzieci poza przypadkiem,
gdy jest to „rozsądna i umiarkowana” forma dyscyplinowania.

Szwecję uważa się za kraj przewodzący w ustanawianiu prawodawstwa zabraniającego kar cielesnych. W
sondażu przeprowadzonym w 1980 roku 51% rodziców przyznało, że używali przemocy fizycznej wobec
swoich dzieci w charakterze kary. Po wprowadzeniu prawnego zakazu i podjęciu trwałych wysiłków
mających na celu zmianę nastawienia i zachowań społecznych, powtórzony po 20 latach sondaż wykazał,
że przemoc fizyczną jako karę stosuje tylko 8% rodziców. Niemniej jednak, oficjalne statystyki sugerują, że
maltretowanie dzieci często nie jest zgłaszane. W 2001 roku komisja parlamentarna zwróciła uwagę, że
jedno na dziesięć szwedzkich dzieci przyznało, że doświadczyło (nieokreślonej) przemocy w domu.
Jednakże coraz więcej przypadków jest zgłaszanych. Szwedzka Konstytucja uznaje dzieci za równe
wszystkim obywatelom, istnieją również określone prawa związane z przemocą wobec dzieci: Ustawa o
opiece społecznej (Social Services Act) oraz Ustawa o specjalnych przepisach dotyczących opieki nad
nieletnimi (Care of Young Persons Special Provision Act), a także przepisy kodeksu karnego. W 1998 roku
zaktualizowano kodeks karny dodając artykuł konkretnie zakazujący przemocy domowej.

W 2003 roku rząd Wielkiej Brytanii opublikował dokument konsultacyjny Bezpieczeństwo i sprawiedliwość
dotyczący przemocy domowej. W późniejszym etapie przeprowadzono szereg badań i inicjatyw.

20

Ustawa

o przemocy społecznej, przestępczości i ofiarach była uważana przez 30 lat za najbardziej istotny
dokument dotyczący tego zagadnienia.

Przegląd środków podjętych przez państwa członkowskie Rady Europy, mających na celu zlikwidowanie
przemocy wobec kobiet odnotowuje przepis dotyczący przemocy w prawie rodzinnym Cypru, który
wyraźnie wskazuje, że przemoc w rodzinie jest czynnikiem obciążającym podczas wymierzania kary. Co
ciekawe, jeżeli świadkami przemocy wobec kobiety są dzieci, kobieta jest zobowiązana zeznawać pod
groźbą sankcji karnych. Dane dotyczące niektórych państw członkowskich są niekompletne i należy
zaznaczyć, że prawodawstwo dotyczące tego zagadnienia jest poddawane ocenie od wielu lat. Jednakże
ten krótki przegląd wskazuje na zróżnicowanie i dysonans w prawnym podejściu do przemocy w rodzinie w
Europie.

20

Z obszernym zakresem środków można zapoznać się na stronie

www.homeoffice.gov.uk/docs2/violence.html

.

Doświadczenia płynące

z Programu Daphne

15

Od momentu powstania w 1997 r. program Daphne wspiera szeroki zakres projektów związanych z
przemocą w rodzinie. Wraz ze wzrostem wiedzy na temat problemów oraz ich zrozumienia projekty stały
się bardziej ukierunkowane i praktyczne, proporcjonalnie do rozwijających się kompetencji organizacji
otrzymujących wsparcie.

Konferencja w sprawie kobiet zorganizowana w Pekinie we wrześniu 1995 r. znacznie podniosła
świadomość w zakresie przemocy, szczególnie wobec kobiet. Natomiast w 1996 r. wiele europejskich
organizacji pozarządowych planowało organizację kampanii mających na celu zwiększenie zrozumienia
problemu przez opinię publiczną poprzez zaprezentowanie bardziej szczegółowych informacji na temat
sytuacji w państwach UE. Podobnie pierwszy Światowy Kongres Przeciwko Seksualnemu Komercyjnemu
Wykorzystywaniu Dzieci, który odbył się w Sztokholmie w sierpniu 1996 r., podkreślił wagę tej konkretnej
formy przemocy wobec dzieci oraz zmobilizował europejskie organizacje pozarządowe do zwrócenia
uwagi na różne formy, jakie może przybierać przemoc wobec dzieci.

W 1997 r., tj. w pierwszym roku działalności programu Daphne, szwedzka organizacja ROKS
(Riksorganisationen for kvinnojourer i Sverige) podjęła współpracę ze schroniskami dla kobiet,
przedsiębiorstwami, związkami zawodowymi oraz władzami samorządowymi w całej Szwecji w celu
przeprowadzenia głośnej kampanii na temat domowej przemocy wobec kobiet. Ważnym aspektem tego
wspieranego przez program Daphne projektu (1997/008/W) był element ewaluacyjny, który zmierzył nie
tylko odsetek ludności, która miała styczność z opublikowanymi materiałami, lecz także procentową
zmianę zrozumienia problemu przemocy w domu. Ewaluacja wykazała bowiem, że większość ludzi miała
świadomość, że najwięcej przypadków przemocy wobec kobiet ma miejsce w domu, jednak ważne jest to,
iż odsetek osób wiedzących o tym, że ofiary przemocy mogą zgłaszać się do schronisk dla kobiet wzrósł
po kampanii z 70 do 80%. Zwiększyła się także liczba telefonów wykonywanych do schronisk dla kobiet.

21

W następnym roku brytyjska organizacja LAW (Leeds Animation Workshop) podjęła trudne wyzwanie i
zdecydowała się pomóc uczniom i nauczycielom w zrozumieniu sytuacji i w podjęciu działań, gdy oni sami,
ich przyjaciele bądź uczniowie są świadkami przemocy w domu (1998/035/C). Badanie przeprowadzone
przez organizację pokazało, że problem przemocy dotykał głównie dzieci w wieku od 8 do 13 lat, lecz był
rzadko omawiany w szkole. W dynamicznym filmie zatytułowanym Home truths wykorzystano neutralne
pod względem płci i kultury animowane postacie w celu przedstawienia różnych sytuacji przemocy w
domu, a także szeregu możliwości podjęcia przez dzieci działań. Jedno z dzieci zwraca się o pomoc do
nauczyciela, drugie do członka rodziny a kolejne do przyjaciół. Film mówi o tym, że pomoc jest dostępna
oraz, że żadne dziecko nie powinno się wstydzić ani milczeć, jeśli doświadcza przemocy w rodzinie. Do
filmu dołączono także stworzoną przez nauczycieli broszurę, której celem jest wspieranie dyskusji

21

Cztery inne projekty w 1997 r. zajęły się problemem przemocy domowej na obszarach wiejskich (1998/133/W), cyklem seminariów w całej Unii

Europejskiej na temat zapobiegania przemocy wobec dzieci i kobiet (1998/197/WC), podnoszeniem świadomości w celu zaprzestania stosowania
kar cielesnych wobec dzieci (1997/428/C) oraz promowaniem zrozumienia ryzyka i sposobów unikania przemocy wobec kobiet starszych
(1997/414/W). Należy pamiętać, iż ze względu na skalę problemu przemocy w rodzinie, nie wszystkie projekty Daphne z nim związane mogą być
tutaj wyczerpująco opisane. Aby uzyskać szczegółowe informacje na temat poszczególnych projektów, zapoznaj się z listą zamieszczoną na końcu
niniejszej broszury i zasięgnij informacji dostępnych na stronie internetowej Daphne Toolkit. Należy zauważyć także, że szereg projektów składa się z
wielu elementów – na przykład projekt podnoszenia świadomości może także obejmować komponent badawczy lub tworzenie sieci partnerskich. W
niniejszej części opisane są podstawowe osiągnięcia projektów.

16

klasowych oraz polityki szkolnej. Home truths okazał się tak dużym sukcesem, iż został przetłumaczony na
szereg języków UE – jedną z zalet animacji jest to, iż nie wymaga ona synchronizacji ruchu warg.

22

Kampania przeprowadzona w 1999 roku przez belgijską organizację pozarządową Vie Féminine
koncentrowała się na pomocy kobietom w zrozumieniu, że problem przemocy domowej wykracza poza
przemoc fizyczną i obejmuje także nadużycia w sferze psychologicznej, ekonomicznej, seksualnej i
werbalnej, oraz, że żadne z takich agresywnych zachowań nie może być akceptowane. W ramach
wieloaspektowego projektu, który obejmował profesjonalne szkolenie i badanie (1999/203/W), organizacja
Vie Féminine oraz partnerzy z Francji i Włoch wyprodukowali kolorowy, składany folder o rozmiarze kartki
pocztowej, w którym przedstawiona została historia pewnej kobiety, której sytuacja domowa staje się coraz
bardziej niebezpieczna, od wczesnych „troskliwych” sugestii, iż nie powinna spotykać się ze znajomymi, do
jawnych obelg zarzucających, że jest ona bezwartościowa, oraz że „zasługuje” na karę. Na każdym etapie
obraz kobiety staje się coraz mniejszy. Towarzyszący folderowi arkusz informacyjny podaje adresy
kontaktowe oraz zachęca kobiety utożsamiające się z bohaterką historii do zasięgnięcia porady i
pomocy.

23

Szczególnie istotne jest to, aby przy zachęcaniu kobiet do zastanowienia się nad potencjalnymi

zagrożeniami lub nad sytuacją, która już jest agresywna, zapewnić im informacje wskazujące drogę
poszukiwania pomocy za pośrednictwem dostępnych służb.

W 2000 roku projekty uświadamiające wycelowane były w pewne określone grupy ryzyka. Holenderski
projekt prowadzony przez Stichting ProJob (2000/330/WC) miał na celu przełamanie kulturalnych tabu
związanych z przemocą domową w społecznościach migrantów. Obejmował on wystawę objazdową, a
także program szkoleniowy w zakresie mechanizmów samopomocy dla emigrantek i kobiet-uchodźców
oraz podręcznik dla pracujących z nimi specjalistów. Brytyjski projekt (2000/092/WC) opracowany przez
wydział pedagogiczny Uniwersytetu w Nottingham skupiał się na umożliwieniu muzułmankom będącym
ofiarami przemocy wyrażania własnego zdania w Zjednoczonym Królestwie, Niemczech i Holandii.
Wywiady przeprowadzone z kobietami oraz stworzenie strony internetowej przedstawiającej ich
indywidualne (lecz anonimowe i niewykrywalne) biografie pomogły partnerom określić wspólne tematy i
wyzwania.

24

Również w 2000 r. Europejskie Lobby Kobiet rozpoczęło trzyletni projekt mający na celu ustanowienie
Europejskiego Obserwatorium ds. Kobiet. Ta faza projektu (2000/046/W) obejmowała utworzenie „ośrodka
badawczego” oraz rozwój publicznych kampanii na temat przemocy wobec kobiet. Dalsze fazy polegały na
założeniu krajowych obserwatoriów w szeregu państw UE oraz powiązaniu ich poprzez proces
badawczy.

25

Wraz ze wzrostem w Europie świadomości na temat przemocy w rodzinie projekty Daphne skoncentrowały
się w większej mierze na reagowaniu na to głębsze zrozumienie poprzez zapewnianie usług osobom
zgłaszającym przypadki przemocy oraz rozwijanie kompetencji zaangażowanych profesjonalistów. W wielu
przypadkach obejmowało to tworzenie i pilotowanie wieloagencyjnych zespołów i systemów, uznając fakt,
że przemoc w rodzinie stanowi złożony problem oraz, że osoby zagrożone przemocą lub jej ofiary
wymagają równoczesnego wsparcia w wielu różnych obszarach: pomocy społecznej, poradnictwa, porad
prawnych, a często także tymczasowego zakwaterowania.

26

22

Pakiet wideo został przełożony, na przykład, na język grecki, litewski i albański oraz wprowadzony w tych krajach w ramach projektu Daphne 2004-

2/039/C. Projekt Daphne 1998/111/WC koncentrował się tego roku także na kwestii podnoszenia świadomości. Organizacja Confédération
Nationale des Radios Libres opracowała materiał na temat przemocy wobec dzieci i kobiet, przeznaczony do emisji w 200 lokalnych stacjach
radiowych w Europie. Projekt ALCIPE (1998/115/W) skierowany był zarówno do ogółu społeczeństwa, jak i do profesjonalistów pracujących z
kobietami w zakresie lepszego zrozumienia przemocy domowej. Na plakatach, ulotkach oraz naklejkach zamieszczono specjalne komunikaty
zachęcające kobiety, które doświadczają przemocy lub są nią zagrożone, do ujawniania oraz zgłaszania swojej sytuacji. Projekt 1998/108/W
koncentrował się na zrozumieniu męskiej przemocy; projekt 1998/126/WC zwiększał zrozumienie przemocy domowej przedstawianej w telewizji
oraz w filmach; natomiast projekt 1998/183/W włączył dziennikarzy do rozważenia roli reklamy oraz innych mediów w zapobieganiu przemocy
wobec kobiet.

23

Wśród innych projektów podnoszących świadomość w 1999 r. były: projekt 1999/232/WC skupiający się na przemocy domowej w północnej Grecji;

projekt 1999/285/W będący kompleksowym przedsięwzięciem, którego celem było informowanie i mobilizowanie pracowników oraz pracodawców
wokół problemu przemocy domowej jako kwestii miejsca pracy; projekt 1999/027/W, który obejmował publiczną kampanię informacyjną na temat
przemocy wobec kobiet.

24

Także w 2000 r. w ramach nowatorskiego, francuskiego projektu (2000/076/WC) stworzono grę planszową, której celem było pomóc ofiarom

przemocy lub kobietom zagrożonym przemocą poznać własne prawa oraz dać im siłę do działania. W ramach innej przełomowej inicjatywy (projekt
2000/027/W) Katolicki Instytut Stosunków Międzynarodowych w Zjednoczonym Królestwie (UK Catholic Institute for International Relations)
zorganizował objazd mężczyzn z Ameryki Łacińskiej oraz Karaibów z odczytami, podczas których dzielili się oni własnymi doświadczeniami z pracy
w dziedzinie „mężczyzn, męskości i przemocy”.

25

Projekty Daphne 2001/011/WY oraz 2003/022/W. Po roku 2000 przeprowadzono mniej masowych kampanii uświadamiających, których wysiłki były

bardziej ukierunkowane odzwierciedlając ogólnie wyższy poziom społecznego zrozumienia problemu przemocy w rodzinie. W 2005 roku organizacja
proFem zorganizowała kongres na temat przepisów prawych w zakresie przemocy w rodzinie oraz ich wdrażania (2005-1/072/W); organizacja
ALCVIOL podjęła się uświadamiania w zakresie terapii alkoholików stosujących przemoc (2005-1/080/WYC). W 2006 r. stowarzyszenie Association
for a New Education wybrało do swojej kampanii uświadamiającej na rzecz zapobiegania przemocy w wychowywaniu dzieci hasło „Respect works”
(Szacunek się sprawdza).

26

Informacje na temat projektów skupiających się na wieloagencyjnych podejściach zwalczania przemocy w rodzinie znaleźć można w wykazie

zamieszczonym na końcu niniejszej broszury.

17

Dwuletni projekt zapoczątkowany w 2000 r. (2000/012/WC) miał na celu rozwinąć doświadczenia grupy
wieloagencyjnej, która pracowała wspólnie w West Lothian w Szkocji. Celem projektu było sprawdzenie,
czy stosowane przez grupę mechanizmy mogły zostać przeniesione do innych państw UE, poczynając od
Szwecji i Włoch. Zbadano sposoby komunikowania się różnych agencji oraz reagowania na sytuacje
przemocy w rodzinie. W tej dziedzinie rolę do odegrania przedstawiciele policji, sądownictwa, służb
społecznych, służby zdrowia i pomocy rodzinie, agencje pomocy dzieciom, organizacje pozarządowe,
grupy wolontariuszy oraz inne organy publiczne, lecz najistotniejsze dla skutecznej i szybkiej reakcji jest
uniknięcie powielania i zamieszania. Interesującą lekcją płynącą z tego projektu było znaczenie „mówienia
tym samym językiem”. Różne agencje stosują odmienną terminologią, a nawet mają inne wyobrażenia na
temat kwestii, którymi się zajmują, co może stanowić przeszkodę w dobrej współpracy. W czasie
dwuletniego okresu realizacji projektu zanotowano, że trudności te stopniowo zanikały, jednak w
codziennych sytuacjach pracy należało szybko opanować problem oraz negocjować wzajemne
zrozumienie.

Wydział ds. dzieci i młodzieży w Wiedniu zrealizował w 2001 roku projekt (2001/111/C), którego celem
była analiza wieloagencyjnego podejścia skierowanego do rodziców i przyszłych rodziców. Ten projekt
wczesnej prewencji opierał się na przesłance, że przemoc w rodzinie jest zjawiskiem bardziej społecznym
niż problemem natury osobowości oraz, że wszystkie osoby nawiązujące kontakt z rodzicami lub
przyszłymi rodzicami powinny być gotowe do rozpoznawania problemów w ich początkowym stadium oraz
aktywnego radzenia sobie z nimi. Mogą one obejmować problemy finansowe, stres lub kwestie związane z
pracą. Nawet poczęcie dziecka może zainicjować problemy w związku, ponieważ wymaga ono
poświęcenia czasu i uwagi; obojga rodziców dotyka zmęczenie i stres, a budżet domowy może się
znacznie skurczyć. Szereg osób, w tym lekarze, personel szpitala i kliniki, pracownicy społeczni oraz
przedstawiciele instytucji finansowych, może rozpoznać oznaki stresu, jednak muszą oni wiedzieć, jak
współpracować, aby zapewnić właściwą reakcję.

Projekt z 2004 r. (2004-1/039/C) posunął współpracę wieloagencyjną o jeden krok naprzód. Organizacja
Helene-Kaisen-Haus poddała analizie i dokumentacji pracę istniejącego wieloagencyjnego zespołu
reagowania w Bremerhavenven, który mobilizowany jest w przypadkach, gdy podejrzewa się, że dzieci
zagrożone są przemocą w rodzinie. W oparciu o uzyskane wyniki, partner projektu, Fachhochschule we
Frankfurcie, opracował podręcznik przeznaczony do pomocy innym wieloagencyjnym grupom w tworzeniu
środowisk wsparcia dla rodzin potrzebujących pomocy. System ten został następnie wdrożony przez
partnera w Austrii pracującego z rodzinami ryzyka, a ostatecznie podejście to przedstawiono personelowi
opieki społecznej z Polski. Przyjęte podejście polegające na tym, że profesjonalista nadzoruje zespół pół-
profesjonalistów, jest wysoce skuteczne i oszczędne. Jednakże jednym z wniosków płynących z projektu
był fakt, że rzadko zapewniane jest ciągłe finansowanie tego rodzaju niskopoziomowego wsparcia,
ponieważ fundusze publiczne zazwyczaj przyznawane są wyłącznie profesjonalnym służbom.

Istotna rola, którą profesjonaliści, pół-profesjonaliści oraz wolontariusze odgrywają w zakresie
zapobiegania i reagowania na przemoc w rodzinie, odzwierciedlona jest także w szeregu projektów
Daphne, które przez lata skupiały się na szkoleniach. Jest to również ważny element utrzymania płynnej
komunikacji, zapewniający wszystkim zaangażowanym w działania przeciwko przemocy w rodzinie ten
sam poziom zrozumienia oraz środków do współpracy z innymi.

Od 1997 roku w ramach projektów Daphne przeprowadzono szkolenia związane z przemocą w rodzinie
wśród funkcjonariuszy policji, wolontariuszy opieki społecznej, specjalistów ds. mediów, personelu
medycznego, doradców, nauczycieli, studentów medycyny oraz opiekunów domowych, a także wśród
mieszanych grup specjalistów zaangażowanych w pewne aspekty pomocy rodzinie. Interesujący projekt w
1997 roku koncentrował się na szkoleniu par przedmałżeńskich w zakresie zrozumienia obowiązków
małżeńskiego życia oraz myślenia o roli przyszłych rodziców (1997/088/WC), a w tym samym roku
irlandzkie Stowarzyszenie na rzecz Zapobiegania Okrucieństwu wobec Dzieci (Society for the Prevention
of Cruelty to Children) przygotowało szkolenie oraz materiały informacyjne do edukacji rodziców w
zakresie postępowania z dziećmi, które doświadczyły przemocy w rodzinie (1997/148/C). Projekt z 2006
roku (2006-1/276/W) koncentrował się na szkoleniu personelu medycznego w zakresie rozpoznawania i
reagowania na przemoc stosowaną w gronie rodzinnym wobec starszych kobiet.

18

W pierwszym z serii projektów Daphne francuski Institut de l’Humanitaire postanowił zapewnić
pracownikom sektora medycznego szkolenie oraz narzędzie pracy, aby pomóc im w radzeniu sobie z
przypadkami przemocy domowej (1999/163/W).

27

Obejmował on utworzenie serwisu wsparcia on-line, za

pośrednictwem którego pracownicy służby zdrowia mają możliwość wymiany informacji i pomysłów
związanych z przemocą domową oraz jej zdrowotnymi konsekwencjami. Strona ta zawiera także materiały
źródłowe oraz informacje kontaktowe i jest skierowana zarówno do lekarzy pierwszego kontaktu i
specjalistów w dziedzinach pierwszej pomocy, pediatrii, medycyny pracy, położnictwa, psychiatrii,
medycyny sądowej oraz chirurgii, a także do personelu paramedycznego. Strona internetowa
(

www.sivic.org

) dostępna jest w językach francuskim, hiszpańskim, portugalskim, włoskim i angielskim.

28

Kluczowym aspektem szkolenia, a także skutecznego działania w ogóle, jest dostęp do wiarygodnych,
kompletnych informacji i danych. Projekty badawcze i inicjatywy gromadzenia danych realizowane były w
ramach programu Daphne od samego początku. Zakres podjętych badań obejmował zarówno
przedsięwzięcia „czysto” badawcze, sprawdzające określoną kwestię w celu zwiększenia stanu wiedzy na
dany temat, jak i badania oceniające, w których starano się zmierzyć skuteczność inicjatyw przeciwko
przemocy oraz gromadzenia danych statystycznych.

Szereg wczesnych projektów Daphne dążyło do opracowania istniejących programów oraz krajowych
reakcji na przemoc w rodzinie celem zalecenia kierunków działania w przyszłości. Zapewniło to krajowym
organom oraz Komisji Europejskiej ważne informacje do planowania nowych programów i polityk. W 1997
r. badania te obejmowały francuski projekt (1997/120/WC), w ramach którego mierzono skuteczność
programów leczenia sprawców, ukierunkowanych szczególnie na określenie mechanizmów
zapobiegających recydywie przestępców seksualnych. Niezwykle zaawansowana analiza, w której
opracowano miary dla zależności, prawdopodobieństwa udzielania nieprawdziwych odpowiedzi, cech
osobistych oraz innych zmiennych, skupiała się szczególnie na podejściu „kontrolować a nie leczyć” które
powszechnie funkcjonuje w większości regionów. Inne projekty z tego roku badały bieżące europejskie
praktyki zapobiegania przemocy domowej (1997/123/W), reakcje organów w Zjednoczonym Królestwie i
Finlandii na potrzeby ofiar (1997/211/WC) oraz odpowiedzi instytucji społecznych z Włoch, Belgii,
Zjednoczonego Królestwa oraz Francji (1997/274/W).

Europejskie Lobby Kobiet przeprowadziło w 1998 r. ważne badanie statystyczne w celu odwzorowania
przemocy domowej w UE (1998/086/W). Inne projekty badawcze skoncentrowane były na określonych
obszarach problemu przemocy: przemoc wśród mężczyzn w siłach zbrojnych (1998/112/C), rola szkół w
zakresie udzielania pomocy dzieciom w sytuacjach przemocy w rodzinie (1998/158/C) oraz ramy prawne
związane z przemocą wobec kobiet (2000/018/WC). Celem szeregu projektów było opracowanie zaleceń
odnośnie do określonych obszarów tworzenia programów walki z przemocą: włoska organizacja
wolontariacka Centro Nazionale per il Volontariato zbadała i zastosowała wykorzystanie mediacji rodzinnej
celem ochrony dzieci znajdujących się w sytuacji rozpadu rodziny (2001/159/YC), a francuska organizacja
pozarządowa Les Traboules dokonała oceny programów dla agresywnych mężczyzna w UE
(2002/041/WYC).

W 2004 r. w ramach ciekawego projektu (2004-1/059/YC) po raz pierwszy zgromadzono i
udokumentowano dane w kilku państwach członkowskich UE na temat przemocy w rodzinie
doświadczanej przez dzieci dotknięte problemami alkoholowymi rodziców, a także wypadków i obrażeń z
tym związanych. Dane zgromadzono wykorzystując specjalnie opracowany przewodnik prowadzenia
rozmów ALVI-T, obejmujący znormalizowane narzędzia diagnostyczne, takie jak test przesiewowy dla
dzieci alkoholików (CAST, Children of Alcoholics Screening Test), międzynarodowa klasyfikacja obrażeń
spowodowanych przyczynami zewnętrznymi (ICECI, International Classification of External Causes of
Injuries), skala oceny taktyk stosowanych w przypadku konfliktów (CTS, Conflict Tactics Scales), YSR
(Youth Self-Report 11-18) oraz KIDCOPE, a także metody jakościowe. Zespół projektowy przeprowadził
rozmowy z dziećmi w wieku od 12 do 18 lat żyjącymi z jednym lub obojgiem rodziców lub opiekunów z
problemem alkoholowym. Zrealizowane to zostało we współpracy z ośrodkami leczenia uzależnień w
krajach partnerskich. Dane w każdym kraju zostały następnie zredagowane, zgromadzone w
wielonarodowej bazie danych i przeanalizowane. Celem było stworzenie krajowych wytycznych na rzecz
zapobiegania i interwencji w przypadkach dzieci zagrożonych.

27

Projektami uzupełniającymi były 2000/190/W oraz 2001076/W. Institut de l’Humanitaire był także partnerem projektu 2004-2/054/WY, który

zgromadził doświadczenie w wielu krajach UE.

28

Materiały szkoleniowe stworzone przy wsparciu Daphne są w wielu przypadkach dostępne do pobrania ze strony Daphne Toolkit. W niektórych

przypadkach są one dostępne na prośbę w organizacji prowadzącej projekt; informacje kontaktowe są także zamieszczone na stronie Daphne
Toolkit.

19

Projekt z 2005 r. zrealizowany w Zjednoczonym Królestwie wraz z partnerami ze Szwecji i Włoch (2005-
1/172/WYC) miał na celu wypełnienie istotnej luki w zrozumieniu problemu przemocy w rodzinie poprzez
skoncentrowanie się w każdym kraju na stosunkowo bogatych obszarach oraz ocenę skali przemocy w
rodzinie w zamożnych częściach Europy. Projekt opiera się na założeniu, że zbyt często uważa się, że
przemoc w rodzinie występuje jedynie w rodzinach mniej zamożnych. Jednakże ten typ przemocy nie jest
zależny od pozycji społecznej ani ekonomicznej, lecz stosunków interpersonalnych, i chociaż naciski
społeczne lub ekonomiczne mogą oddziaływać na relacje, inne „impulsy” także mogą prowadzić do
agresywnych zachowań. Przemoc w rodzinie może występować (i występuje) w zamożnych
gospodarstwach domowych, a problem ten należy uwidocznić, aby możliwe było odpowiednie reagowanie.
Kwestie ekonomiczne były także tematem projektu z 2006 r., którego celem była analiza kosztów
gospodarczych przemocy małżeńskiej w Europie (2006-1/134/WY).

29

W ramach projektów programu Daphne, oprócz prowadzenia badań i gromadzenia danych, stworzono
różne „narzędzia” dla osób pracujących w dziedzinie przemocy w rodzinie. Obejmują one katalog
organizacji działających w obszarze przemocy wobec kobiet (1997/018/W) w celu zachęcania do wymiany
i nawiązywania kontaktów; program komputerowy dla systemu sądownictwa karnego (1998/064/W); zbiory
dobrych praktyk i strony internetowe oraz wskaźniki przemocy małżeńskiej i gwałtów (2003/013/W i 2004-
1/092/W); a także podręczniki na temat metodologii i doświadczeń praktycznych.

W ramach nowatorskiego projektu koordynowanego przez WAVE (2003/136/W) opracowano
kompleksowy zestaw wytycznych na temat ustanawiania i prowadzenia schronisk dla kobiet. Wytyczne te
zostały przetłumaczone na wiele europejskich języków i stworzyły fundamenty dla rosnącej sieci
organizacji, wymiany dobrych praktyk i szkoleń. Projekt obejmuje usługi dla kobiet, takie jak poradnictwo,
procedury przyjmowania, planowanie bezpieczeństwa, pomoc prawna oraz wsparcie w sprawach
finansowych, zakwaterowania, zdrowotnych oraz pracy, a także szkolenia. Wytyczne uwzględniają
specjalne potrzeby kobiet migrujących oraz mniejszości etnicznych oraz zawierają część poświęconą
pomocy dzieciom. Podejmowane są także kwestie natury praktycznej, takie jak zarządzanie, administracja
personelem i finansami, a także operacyjnej, takie jak działanie zespołowe, zwierzchnictwo i
odpowiedzialność, oraz prawa pracownicze. Rozdział na temat bezpieczeństwa i środków ochrony
zawiera informacje dotyczące koniecznych zabezpieczeń technicznych, bezpieczeństwa w obiektach
zakwaterowania tymczasowego, potrzeby zachowania poufności adresu oraz ochrony policyjnej, oceny
zagrożenia, planowania bezpieczeństwa, samoobrony, zapobieganie pożarom i innych. Część poświęcona
stosunkom publicznym oraz podnoszeniu świadomości wyjaśnia sposoby dostarczania informacji o
schroniskach dla kobiet, budowania świadomości problemu oraz organizowania kampanii. Ostatni rozdział
zawiera informacje dla całodobowych telefonów zaufania, specjalnych służb na rzecz dzieci, kobiet
nieletnich i niepełnosprawnych, dotyczące programów dla sprawców, pomocy prawnej, programów
interwencyjnych, kwalifikacji i pracy dla kobiet, środków na rzecz równouprawnienia oraz krajowych
planów działania, a także przedstawia perspektywy przyszłego rozwoju. Dwa załączniki zawierają
deklaracje, rezolucje, oraz zalecenia wydane przez organizacje międzynarodowe oraz listy kontrolne
planowania bezpieczeństwa.

30

Niektóre projekty Daphne obejmowały istotne elementy zapewniania bezpośredniej pomocy dzieciom i
kobietom zagrożonym lub doświadczającym przemocy w rodzinie. Obejmują one poradnictwo, telefon
zaufania, ośrodki informacyjne, programy terapeutyczne oraz bezpieczne zakwaterowanie. Niemal w
każdym przypadku akcjom pomocy bezpośredniej towarzyszyły komponenty dokumentacyjne lub
tworzenia sieci tak, że możliwe było dzielenie się podstawowymi doświadczeniami instytucji koordynującej
oraz jej partnerów z organizacjami innych państw.

„Europejskość” projektów Daphne podkreśla istnienie licznych sieci utworzonych i rozwiniętych w całym
regionie, z których wiele koncentruje się na problemie przemocy w rodzinie. Ogólnie rzecz ujmując sieci te
zaangażowały organizacje pozarządowe w wymianę doświadczeń oraz ocenę dobrych praktyk oraz
wspomagają się nawzajem w zakresie poprawy kompetencji i skuteczności. Często projekty związane z
nawiązywaniem kontaktów obejmowały wymiany personelu, spotkania oraz wizyty studyjne. W niektórych
przypadkach partnerzy z sieci odbywali spotkania on-line. Projekt z 2003 r. koordynowany przez
portugalską organizację pozarządową CESIS (2003/068/W) koncentrował się na wymianie doświadczeń
praktycznych wśród partnerów sieciowych, którzy prowadzą schroniska dla kobiet lub są w inny sposób
zaangażowani w taką działalność. Specjalnie utworzona strona internetowa (

www.shelters-net.com

)

29

Do dnia sporządzenia broszury projekt ten nie został zakończony, a dalsze szczegóły nie są dostępne. Udostępnionych informacji należy szukać na

stronie internetowej Daphne Toolkit.

30

Inne projekty związane z opracowaniem narzędzi zostały wymienione w wykazie projektów znajdującym się na końcu niniejszej broszury. Większość

narzędzi można pobrać ze strony internetowej Daphne Toolkit lub są one dostępne u poszczególnych koordynatorów projektów. Należy zauważyć,
że nie wszystkie narzędzia zostały przetłumaczone na wszystkie języki UE oraz, że niektóre z nich mogą w pewnych krajach wymagać
dostosowania i sprawdzenia.

20

umożliwia im komunikację oraz zamieszczanie przydatnych informacji do wiadomości szerszego grona
odbiorców. Projekt z 2004 r., realizowany na Węgrzech (2004-1/160/W) wraz z partnerami krajowymi oraz
partnerem z Bułgarii, miał na celu utworzenie sieci umożliwiającej poprawę jakości usług i pomocy prawnej
oferowanej dzieciom i kobietom będącym ofiarami przemocy na tle płci. W projekt ten zaangażowała się
organizacja WAVE. W jego ramach dokonano także przekładu i przystosowania wspomnianych powyżej
wytycznych na temat schronisk.

Program Daphne wspiera największą liczbę projektów właśnie z zakresu problemu przemocy w rodzinie,
we wszystkich obszarach działania, od badań do praktycznego zastosowania i bezpośrednich usług.
Odzwierciedla to zarówno złożoność problemu, jak i fakt, że przemoc w rodzinie stanowi niezwykle
poważny problem w Europie – często niewidoczny, zbyt często tolerowany, ale także podstępny i
wywierające głęboki wpływ na Europejczyków bez względu na ich pozycję społeczną.

31

31

Niniejsza broszura nie zawiera części „Luki i wyzwania” , ponieważ szeroki zakres problemu przemocy w rodzinie wymagałby przygotowania

osobnej broszury na ten temat. Wiele badań i narzędzi zarysowanych w niniejszej broszurze oraz uwzględnionych w wykazie projektów zawiera
wyczerpujące informacje na temat obszarów, które wymagają uwagi, oraz niejednokrotnie szczegółowe zalecenia. Ponadto dwa badania ONZ
rozważane przez Zgromadzenie Ogólne w 2006 r., tzn. badanie Sekretarza Generalnego na temat przemocy wobec kobiet oraz badanie Sekretarza
Generalnego na temat przemocy wobec dzieci, zawierają wiele stronic zaleceń związanych z problemem przemocy w gronie rodzinnym.
Zainteresowanym czytelnikom zaleca się zapoznanie z tymi badaniami.

Wybrane źródła internetowe

21

•

Na stronę internetową Programu Daphne można przejść z portalu Komisji Europejskiej:
Daphne II:

http://ec.europa.eu/justice_home/funding/2004_2007/daphne/funding_daphne_en.htm

Daphne II:

http://ec.europa.eu/justice_home/funding/daphne3/funding_daphne3_en.htm

.

•

Środki realizacji Programu Daphne, zawierające opracowania, lekcje i komentarze dotyczące wszystkich zakończonych
projektów Daphne, a także użyteczne odnośniki do innych stron, „narzędzia i wskazówki” oraz materiały multimedialne
związane z projektami znaleźć można na stronie

http://ec.europa.eu/justice_home/daphne-toolkit

. (Proszę wziąć pod uwagę,

że powyższa strona jest w przebudowie, a nowy adres internetowy zamieszczony będzie na witrynie Programu Daphne.)
Strona jest obecnie dostępna wyłącznie w języku angielskim (z kilkoma dokumentami źródłowymi w innych językach UE);
jednak planowane jest stopniowe aktualizowanie zasobów w innych językach.

•

Na stronie internetowej Rady Europy zamieszczone są informacje na temat kampanii z 2007 r. na rzecz zwalczania przemocy
wobec kobiet, w tym przemocy domowej:

www.coe.int/stopviolence/intergov

.

•

Dostęp do badania Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych na temat przemocy wobec kobiet można
uzyskać poprzez stronę

www.un.org/womenwatch/daw/vaw

.

•

Badaniu Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych na temat przemocy wobec dzieci poświęcona jest
osobna strona internetowa

www.unviolencestudy.org

.

Wybrana bibliografia

22

Apoio à Vítima

Projekt ALCIPE: Training and information to combat violence against women, APAV, Portugalia 2000

Europejskie Lobby Kobiet

Towards a common European framework to monitor progress in combating violence against women,
EWL, Bruksela 2001

Europejskie Lobby Kobiet

Unveiling the hidden data on domestic violence in the EU, EWL, Bruksela 1999 r.

General Municipal and
Boilermakers’ Union

Domestic violence is a workplace issue: Resource pack and training manual, GMB, Birmingham 2000

Irish Society for the Prevention
of Cruelty to Children

A step in the right direction: Parenting children who have experienced domestic violence, ISPCC and
Children 1

st

, Dublin (brak daty)

Komisja Europejska

Europeans and their opinion about domestic violence against women: A Eurobarometer survey,
Bruksela 1999

Lansdown, G.

'Children’s rights and domestic violence’, Child Abuse Review, Vol. 9, str. 416-426, październik 2000

Netherlands Institute for the
Study of Crime and Law
Enforcement

Family Violence and police reaction in the EU: Exploratory workshop report, NSCR, Leiden 2002

Organizacja Narodów
Zjednoczonych

United Nations Secretary-General’s Study on Violence against Women, New York 2006

Organizacja Narodów
Zjednoczonych

Violence in the home and family, Background paper for the Europe and Central Asia Regional
Consultation for the UN Study on Violence against Children, Ljubljana, lipiec 2005 r.

Pinheiro, P.

World Report on violence against children, UN Secretary-General’s Study on Violence against
Children, Genewa 2006

Rada Europy

Campaign to combat violence against women, including domestic violence (dokumenty różne),
Strasburg 2007 (

www.coe.int/stopviolence/intergov

)

Rada Europy

Combating violence against women: Stocktaking study on the measures and actions taken in Council
of Europe Member States, Rada Europy, Strasburg 2006 (

www.coe.int/equality/

)

Rada Europy

Recommendation 1450 (2000) – Violence against women in Europe, Zgromadzenie Parlamentarne
Rady Europy, Strasburg, Kwiecień 2000

Smeenk, W. and Malsch, M.
(eds)

Family violence and police response: Learning from research, policy and practice in European
countries, Ashgate Publishing, Aldershot 2005

Światowa Organizacja Zdrowia

Multi-country study on women’s health and domestic violence against women: Initial results on
prevalence, health outcomes and women’s responses, WHO, Genewa 2005

Światowa Organizacja Zdrowia

Preventing violence: A guide to implementing the recommendations of the World Report on violence
and health, WHO, Genewa 2004.

Unia Europejska

Opinia Komitetu Ekonomiczo-Społecznego w sprawie przemocy domowej wobec kobiet, (Dz.U.
C.110/89), 2006

23

Unia Europejska

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego w sprawie przemocy wobec kobiet, 1986 (Dz.U.
C.176/86), 1986 r. (

www.legislationline.org/

)

VESTA Partnership

VESTA: Victims in Europe Surviving through Assistance: Tackling the causes and effects of domestic
violence in Europe (raport końcowy), Northumbria 1998 r.

Walby, S.

The cost of domestic violence, Women and Equality Unit, Government of the United Kingdom, London
2004

Women Against Violence
Europe

Prevention of domestic violence against women: European survey, good practice models, training
programme, WAVE, Wiedeń 2000

Women and Equality Unit

Domestic violence: Key facts, Women and Equality Unit, Government of the United Kingdom (brak
daty) (

www.womenandequalityunit.gov.uk/domestic_violence/key_facts.htm

)

Wspólnota Europejska

Breaking the silence: European campaign against domestic violence, WE, Luksemburg 2000

Projekty wspierane przez

program Daphne

dotyczące przemocy w rodzinie

24

Uświadamianie

1997/008/W Wieloaspektowa

kampania reklamowa na rzecz podnoszenia świadomości

i zrozumienia problemu przemocy wobec kobiet

ROKS

1997/133/W

Przemoc domowa na obszarach wiejskich: edukacja dzieci i nauczycieli

AFAMER

1997/197/WC

Seminaria na temat zapobiegania przemocy wobec kobiet i dzieci w
Europie

CADTM

1997/428/C Kampania

na

rzecz

zaprzestania

stosowania kar cielesnych u dzieci –

Promowanie wychowywania dzieci

ISPCC

1997/414/W

Zapobieganie przemocy wobec kobiet starszych – Jeżeli pewnego dnia
ktoś…

AVTR

1998/020/C

Zaprzestanie stosowania kar cielesnych wobec dzieci poprzez edukację ISPCC

1998/035/C

Przemoc w domu – Film animowany dla dzieci i młodzieży LAW

1998/108/W

Zrozumienie problemu przemocy mężczyzn wobec kobiet: uświadamianie
władz i społeczeństwa

Kvinnojourer i Vast

1998/111/WC

Radiowa kampania informacyjna – Informacje bez przemocy – Lokalne
stacje radiowe

CNRL

1998/115/W

Kampania informacyjna na temat przemocy wobec kobiet – Szkolenie,
wskazówki dla ogółu społeczeństwa oraz profesjonalistów – projekt
ALCIPE

APAV

1998/126/WC

Natura przemocy domowej, wykorzystywania seksualnego i handlu
kobietami za pośrednictwem telewizji i kina

LID

1998/183/W Rola

rozgłosu i mediów w zapobieganiu przemocy wobec kobiet

FDI

1999/027/W

Przemoc wobec kobiet i dzieci: informacje i działania CFEP

1999/156/WC

Uruchomienie europejskiej kampanii Białej Wstążki – Mężczyźni mówią
męskiej przemocy Nie

City & Shelter

1999/203/W

Codzienna przemoc w rodzinach robotniczych – Kobiety przemawiają,
wyrażają sprzeciw i działają

Vie Feminine

1999/232/WC Wymiana

badań i informacji na temat pobić kobiet, dzieci i młodzieży w

okręgu Ioannina (Grecja)

KATV

1999/285/W Uświadamianie w miejscu pracy na temat problemu przemocy w rodzinie –

Moduł szkoleniowy oraz pakiety informacyjne/uświadamiające

GMB

25

2000/027/W Płeć, męskość i przemoc – Objazd z odczytami/konferencjami z udziałem

przedstawicieli organizacji mężczyzn

CIIR

2000/046/W

Kampanie i obserwatoria europejskie na temat przemocy wobec kobiet –
Przełamywanie ciszy (także 2001/011/WY, 2003/022/W)

EWL

2000/076/WC Kobiety

zagrożone przemocą lub będące jej ofiarami – Stworzenie gry

planszowej mające na celu uczyć o prawach i możliwościach działania

MFPF 82

2000/092/WC Muzułmanki w Europie – Ofiary zza woalu

NOH

2000/330/WC

Przemoc domowa w społeczeństwach imigrantów – Czas na podliczenie
kosztów przemocy wobec kobiet – projekt „przełomowy”

Pro Job

2004-2/039/C

ESTIA – Dzieci przeciwko przemocy w domu

Socrates

2005-1/072/W

Kongres w sprawie sytuacji prawnej oraz stosowania prawa w zakresie
przemocy domowej w Europie

proFem

2005-1/080/WYC

Leczenie agresywnych alkoholików – TAVIM

ALCVIOL

2005-1/309/W Kampania

uświadamiająca na temat przemocy domowej – Jestem. Walka

z przemocą domową na antenie.

Brindisi

2006-1/125/C „Szacunek

się sprawdza” – Kampania uświadamiająca na rzecz

zapobiegania stosowania przemocy w wychowywaniu dzieci

Association for a New
Education

Podejścia wieloagencyjne

1997/037/WC

Victims in Europe Surviving Through Assistance – VESTA (Ofiary w
Europie przeżywają dzięki pomocy)

Victim Support

1998/117/WC Wieloagencyjne

podejście do problemu przemocy domowej –

Uwrażliwianie decydentów

PWWA

2000/012/WC

Domestic Abuse Strategy Initiative (DASI) – Promowanie korzyści
wieloagencyjnego podejścia w innych państwach europejskich

VAWL

2000/066/WC

Bite kobiety i ich dzieci: lokalna współpraca między agencjami,
organizacjami, popularnymi ruchami oraz przedsiębiorstwami w
społeczeństwie

SKR

2001/111/C Międzynarodowy i interdyscyplinarny program zapobiegania przemocy

wobec dzieci w domu

Wiedeń

2002/038/WYC

Przemoc domowa oraz przemoc wobec kobiet uprawiających uliczną
prostytucję – Sieci interdyscyplinarne – Powiedz przemocy NIE

Władze miasta
Haringey

2002/181/WYC

Kobiety z mniejszości prześladowane przez recydywistów – Świadczenie
usług i tworzenie polityki

Centre for Gender
Equality

2004-1/039/C

Zapobieganie przemocy domowej wobec dzieci poprzez tworzenie
długotrwałych, interdyscyplinarnych sieci

Helena-Kaisen-Haus

2004/2/041/WYC Ludzie

młodzi mówią przemocy Nie

Komenda miejska policji
w Haringey

Szkolenie

1997/034/W Uwrażliwianie greckich funkcjonariuszy policji na ochronę kobiet przed

przemocą

Ośrodek ustawicznego
kształcenia
zawodowego XINI

1997/088/WC Szkolenie

małżeństw w celu zapobiegania przemocy domowej

DRS

1997/148/C

Wychowywanie dzieci, które doświadczyły przemocy domowej

ISPCC

1998/040/W

Zapobieganie przemocy wobec kobiet w Europie – Badania i seminaria dla
wolontariuszy

AIC

26

1999/057/W

Rola mediów (radia i prasy) w zapobieganiu przemocy wobec kobiet

REMPE

1999/096/W

Przemoc domowa – uświadamianie, szkolenie i informowanie
profesjonalistów oraz ofiar – AVA

GSFEV

1999/163/W

Przemoc domowa – Szkolenie oraz wsparcie on-line dla pracowników
służby zdrowia

Institut de l’Humanitaire

1999/164/WC ISS/ISSAH

Mężczyzna kontra kobieta – Debata na temat przemocy

domowej – Szkolenie dla profesjonalistów, badanie podatności

SCMS

1999/288/WC

Zapobieganie przemocy wobec kobiet i dzieci – Szkolenie i uświadamianie
grup profesjonalistów w ramach WAVE

AOF

2001/073/WYC

Szkolenie przeciwko przemocy (samoobrona): kluczowy aspekt prewencji i
samopomocy dla kobiet i dziewcząt

CWASU

2001/101/W

Przemoc na tle seksualnym wobec dziewcząt i kobiet na obszarach
wiejskich: szkolenie dla doradców, wsparcie mechanizmów samopomocy,
uświadamianie społeczeństwa

Notruf – Frauen gegen
Vergeweltigung

2002/177/WY Pomóż pomagającemu I – Oznaki zdrowotne spowodowane przemocą

seksualną wobec kobiet i dziewcząt

TF

2002/249/WYC

Przemoc wobec kobiet – Szkolenie przyszłych nauczycieli w kierunku
nieseksistowskiego kształcenia

SFR

2003/120/Y Przemoc

w

związkach intymnych (IPV) – Moduł szkoleniowy dla

studentów medycyny

CEREPRI – Akademia
Medyczna w Atenach

2004-2/060/WC Terapia

osób

stosujących przemoc w Czechach – Profesjonaliści

działający w tej dziedzinie

LLP

2004-2/045/WC

Przystosowanie programu szkoleniowego w zakresie zwalczania
przemocy wobec kobiet, sporządzonego pierwotnie przez WAVE

NANE

2005-1/014/WC

STOP – Koniec tolerancji dla zmowy milczenia! Funkcjonariusze policji
pierwszego kontaktu jako sprzymierzeńcy ofiar przemocy domowej

Warszawa

2005-1/034/W

Praca ze sprawczyniami przemocy domowej w związkach lesbijskich:
Rozwój konceptualny oraz tworzenie trwałego modułu szkoleniowego

Broken Rainbow

2005-1/088/W

Stop przemocy wobec kobiet starszych: Jestem silna – Jestem bezpieczna GEFAS

2005-1/249/WYC

Zapobieganie przemocy interpersonalnej w kontekście domowym –
Podejście z punktu widzenia zdrowia publicznego

Varmland

2005-2/041/WC

Przemoc w domu a uzależnienie od alkoholu – POLYPHEM Szpital

Specjalistyczny

2005-2/070/WY Służby opieki zdrowotnej a przemoc w związkach intymnych – Moduł

szkoleniowy

FPSHA

2005-2/068/W

Troska o opiekunów – przemoc wobec kobiet starszych cierpiących na
chorobę Alzheimera

ISTISSS

2006-1/276/W Przełamywanie tabu – Upoważnienie pracowników służby zdrowia do

zwalczania przemocy wobec starszych kobiet w rodzinach

Austriacki Czerwony
Krzyż

2006-1/211/WYC

PRO TRAIN – Poprawa szkoleń interdyscyplinarnych i opieki zdrowia w
Europie: Tworzenie dobrych praktyk w zakresie zapobiegania przemocy

Uniwersytet w
Osnabruck

Badania, analizy i dane

1997/120/WC Pomiary

skuteczności programów terapii dla napastników

CRASC

1997/123/W

Zapobieganie przemocy domowej: Europejski przegląd aktualnych praktyk

Crime Concern

1997/211/WC

Potrzeby ofiar, reakcje władz – Przemoc wobec dzieci, młodzieży i kobiet

FMCHS

1997/274/W Reakcja

instytucji

społecznych na przemoc wobec kobiet

LSO

27

1998/086/W

Badanie statystyczne na temat przemocy domowej w Unii Europejskiej

EWL

1998/112/C Analiza

męskiej przemocy w siłach zbrojnych oraz pomoc ofiarom i ich

rodzinom

IDS

1998/211/W Agresywni

mężczyźni – Jak z nimi postępować? AGVD

1999/158/C Reakcja

i

środki szkoły w pomocy dzieciom i młodzieży narażonym na

przemoc domową

FMCHS

2000/018/WC

Women’s Link Worldwide: Łączenie praw chroniących kobiety na świecie FPFE

2000/106/WC Powszechne

występowanie przemocy i zdrowotne tego konsekwencje –

Dane statystyczne na temat przemocy i wykorzystywania seksualnego w
Danii i Finlandii

NIPH

2001/076/W

Ocena opieki medycznej w przemocy małżeńskiej: analiza porównawcza i
zalecenia

Institut de l’Humanitaire

2001/159/YC

Ancora Matilde – Rola mediacji rodzinnej w przypadku rozpadu rodziny

Centro Nazionale per il
Volontariato

2002/041/WYC

Ewaluacja programów dla agresywnych mężczyzn – pozycja społeczna,
skuteczność, czterojęzyczny podręcznik dobrych praktyk

Les Traboules

2002/057/WYC

Projekt PENELOPE – przemoc domowa w Europie Południowej APAV

2002/066/WY

Jej historia: Przemoc domowa w środowisku wiejskim

IDS

2003/080/W

HEIRAT II – Ochrona i środki pomocowe dla emigrantek z krajów trzecich
dołączających do mężów w państwach członkowskich Unii Europejskiej

Europejskie Centrum
ds. Migracji

2004-1/059/YC

Przemoc, wypadki i obrażenia u dzieci dotkniętych problemami
alkoholowymi rodziców – ALC-VIOL

KFH-NW

2004-1/164/W

PANDORA – Przemoc domowa w Europie Środkowej – Perspektywa
jakościowa w każdym kraju

APAV

2004-2/054/WY

Integracja przemocy, a sieci medyczne: VeRSO

Le Onde

2005-1/043/YC

Przemoc w rodzinie i nadużywanie substancji odurzających ze
szczególnym naciskiem na punkt widzenia dziecka

A-Clinic

2005-1/172/WYC

Studium przemocy domowej w zamożnych obszarach Europy –
Odkrywanie niewidocznego

Surrey

2005-2/069/YC

MIND – Jak rozumieć konflikty rodzinne, aby nie tworzyć ofiar

CNV

2005-2/086/WC

FEAR in IPV – Europejski przegląd liczby ofiar śmiertelnych przemocy w
związkach intymnych

Neapol

2005-1/069/W

Przemoc wobec nowych imigrantek: Usprawnienie bazy dowodów w celu
informowania polityki i służb w Unii Europejskiej

LSHTM

2005-1/153/WY Współudział mężczyzn w przemocy na tle płci: dyskurs szowinistyczny

jako podstawa współudziału

Gijon

2006-1/073/WY

Oszacowanie ekonomicznych kosztów przemocy małżeńskiej w Europie
(IPV EU COST)

Psytel

2006-1/134/WY Metaanaliza

zaleceń z projektów Daphne w sprawie przemocy małżeńskiej Psytel

2006-1/242/W

Ochrona ofiar przemocy w okresie ciąży i porodu

Norweski Uniwersytet
Nauki i Technologii,
Wydział Medycyny

2006-1/264/WY

Przemoc w rodzinie – Osoby nieletnie atakujące rodziców

ALTEA

28

Narzędzia i dobre praktyki

1997/018/W

Rozwój kompetencji organizacji pozarządowych w zwalczaniu przemocy
wobec kobiet w UE: Katalog organizacji

EWL

1998/064/W

Aplikacja komputerowa dla systemu sądownictwa karnego – STATS –
Projekt DAIN

HWA, Zjednoczone
Królestwo

1998/077/W Pilotażowy system zgłaszania i interwencji w przypadkach przemocy

domowej – ISIDE

Le Onde

1998/268/WC

Testowanie nowego modelu organizacyjnego ośrodków przyjmujących
nieletnich, którzy padli ofiarą przemocy – Badanie i szkolenie

Cooperativa Compagni
di Strada

1999/050/W

Eliminacja przemocy wobec kobiet – Wymiana dobrych praktyk

EWL

1999/275/W

Szkolenia i materiały w zakresie dobrych praktyk do pracy ze sprawcami
oraz ich (byłymi) partnerami

DVIP

2000/129/WC

Analiza zjawiska przemocy domowej – Wytyczne dla dobrych praktyk i
bibliografia

AFMP

2000/190/W Europejska

sieć opieki zdrowotnej związanej z przemocą małżeńską: źródło

sieciowe

Institut de l’Humanitaire

2000/269/WC

Praca z agresywnymi mężczyznami w ramach wieloagencyjnego podejścia
do problemu przemocy domowej

CEC

2000/332/W

Utworzenie Europejskiego Centrum Informacji na temat przemocy wobec
kobiet – Europejska baza danych

AOF

2001/214/W Praca

w

zakresie

uzależnień z kobietami, które doświadczyły przemocy –

Modele dobrych praktyk, kursy

Hilfe fur Frauen

2003/013/W Przemoc

małżeńska i gwałt – Wskaźniki, baza danych

Psytel

2003/136/W

Wytyczne do zakładania i prowadzenia schroniska dla kobiet – WAVE

WAVE

2003/243/W

Skomputeryzowana ocena ryzyka przemocy partnerskiej w Europie –
Podręcznik oceny SARA Kanada

Differenza Donna

2003/070/W

Przemoc wobec kobiet – Rozwój polityki redakcyjnej Radio France
Internationale we współpracy z UNICEF

RFC

2003/206/W

System alarmowania o przemocy na tle płci w Europie – Wskaźniki do
mediacji

Władze samorządowe
Barcelony

2004-1/042/YC Europejski

przegląd partnerskich dobrych praktyk: narzędzie do zwalczania

przemocy domowej

ESAN

2004-1/092/W Baza

danych

wskaźników przemocy domowej i gwałtu – Rozszerzenie o

dziesięć nowych państw członkowskich

Psytel

2004-1/101/WY

Usprawnienie reakcji na przemoc w związkach intymnych w otoczeniu
wojskowym

Ateny

2004-1/137/C

Świadkowie przemocy – Perspektywa profesjonalistów i dzieci oraz
tworzenie narzędzi

COMCA

2004-2/036/W

Przemoc domowa u imigrantów: Rozpowszechnienie metody „przełomowej”
– Instrukcja i podręcznik i metodologiczny

Tiye International

2004-2/063/WC

Dobre praktyki w zakresie wykrywania ofiar przemocy w związkach
intymnych w służbach opieki społecznej nad matką i dzieckiem

Vantaa

2004-1/144/WC

Zwalczanie przemocy wobec kobiet w pięciu krajach bałtyckich i nordyckich
– Dobre praktyki

WIIC

2004-1/157/WYC

Budowanie mostów – Modele współpracy między kobiecymi organizacjami
pozarządowymi a władzami państwowymi w celu zapobiegania przemocy
wobec kobiet i dzieci

WAVE

29

2004-2/001/WY

ISS – System Nadzoru Urazowego – Rozszerzenie o przemoc wobec
nastolatków i kobiet

Psytel

2004-2/021/YC

Praktyki prewencyjne przeciwko przemocy wobec młodzieży FMSH

2004-2/052/W

HEIRAT III – Imigrantki dołączające do mężów – Uświadamianie i
zapobieganie przemocy

EMZ

2004-2/075/W

Programy zapobiegania przemocy wobec kobiet – Opracowanie wskaźników
oraz gromadzenie danych

Instituto Vasco de
Criminología

2005-1/046/WY Rozwój

narzędzia prewencyjnego do zwalczania przemocy wobec kobiet

oraz dziewcząt-uchodźców w Europie: podejście uczestniczące

ICRH

2005-1/075/WC

Przerwanie cyklu wewnątrzrodzinnego wykorzystywania dzieci i kobiet:
Europejski model najlepszych praktyk w terapii wielorodzinnej

Centre de protection de
l’enfant de Gosselies

2005-1/217/W

Praca ze sprawcami przemocy domowej w Europie – Dobre praktyki

Dissens

2006-1/088/WC

MUVI – Rozwój strategii pracy z mężczyznami stosującymi przemoc w
związkach intymnych

Comune di Bologna

2006-1/098/W

Proponowanie nowych wskaźników – Pomiary skutków przemocy

Asociación de Mujeres
para la Inserción
Laboral

Wsparcie i służby na rzecz ofiar

1997/023/WC

Narkotyki, alkohol, przemoc fizyczna i seksualna

ESCAPE

1998/121/W Służby poradnictwa dla kobiet dotkniętych przemocą domową oraz działania

pomocowe

TfeV

1998/124/WC Utworzenie

centrum

wsparcia dla kobiet, dzieci i młodzieży, które padły

ofiarą maltretowania

RCTV

2000/072/W Kobiety

będące ofiarami przemocy fizycznej i psychologicznej w Górnej

Normandii, we Francji

CIDF

2000/150/WC

Przemoc wobec migrantek – Poprawa dostępu do schronisk dla kobiet,
awaryjnych telefonów zaufania, służb interwencyjnych

Tiroler

2000/387/W MALIKA

–

Służby na rzecz kobiet potrzebujących schronienia w przypadku

przemocy na tle płci

CIR

2002/234/WYC Tworzenie

ogólnoeuropejskiej

telefonicznej linii zaufania dla agresywnych

mężczyzn – Baza danych, konferencja

EUGET

2004-1/149/W

Stworzenie i implementacja praktycznej podstawy programu terapii w
zakresie płci dla agresywnych mężczyzn (infolinia)

HCWG

2006-1/077/W Ocaleni

zabierają głos w obronie swojej godności – Wspieranie ofiar i osób

ocalałych z przemocy domowej

Nok a Nokert

2006-1/279/WC

IMPROVE – Usługi jakościowe na rzecz ofiar przemocy domowej

WAVE

Sieci

1997/025/WC

Ochrona przed przemocą w rodzinach dla młodych muzułmańskich kobiet w
Niemczech – PAPATYA

TDF

1997/249/WC

Kobiety przeciwko przemocy – Sieć organizacji pomocowych – WAVE

WAVE

1998/127/WC

Akcja przeciwko przemocy domowej – Międzynarodowa sieć ekspertów z
kobiecych projektów organizacji pozarządowych

PBW

1998/203/WC Chrześcijańska edukacja i akcja na rzecz sprzeciwu wobec przemocy

domowej i wykorzystywaniu seksualnemu

VASHTI

30

1998/230/WC Europejska

sieć instytucji pozarządowych na rzecz walki z przemocą wobec

kobiet i dzieci – WAVE

AOF

1998/265/WC

Kobiety z zintegrowanej sieci przeciwko przemocy – WYGRAJ z przemocą ASD

2000/234/W

POMBA – Zwalczanie przemocy domowej – Szkolenie prewencyjne za
pośrednictwem lokalnych organizacji lub grup edukacyjnych

SGI

2000/252/W

VIOLETA I – Zapobieganie przemocy domowej – sieć instytucji, organów i
administracji publicznych z UE

FDIBL

2003/068/W

Przemoc wobec kobiet - Sieć tymczasowych schronisk – Strona internetowa,
konferencja – Shelters@net

CESIS

2003/107/W

Przemoc wobec kobiet i dziewcząt – V-Day w Europie – Nowi uczestnicy –
Imprezy kulturalne

UTVS (V-Day)

2003/175/WC Sieć na rzecz interdyscyplinarnej prewencji oraz przeciw przemocy

Hôpital de Bordeaux

2004-1/160/W Pilotażowy projekt zapewniania zintegrowanych usług ofiarom przemocy

wobec kobiet

NANE

2004-2/065/WYC

V-Day w Europie: Wykorzystanie wyników – Globalny ruch na rzecz
zaprzestania stosowania przemocy wobec kobiet i dzieci

UTVS

Uwaga: Pełne opisy tych projektów i zaangażowanych organizacji są dostępne w Internecie:

www.daphne-toolkit.org

. Projekty wspierane

w ramach zaproszenia do składania wniosków z roku 2005 (nr 2005) są realizowane w roku 2006 i zakończone wraz z raportami w 2007
r.; projekty wspierane w ramach zaproszenia do składania wniosków z roku 2006 (nr 2006) są realizowane w roku 2007 i zakończone
wraz z raportami w 2008 r. Są one opisane na liście projektów Pakietu obsługi Daphne (Daphne Toolkit), jednakże, ponieważ
sprawozdania z tych projektów nie zostały zakończone w czasie powstawania niniejszej broszury, nie zawarto w niej wniosków z tych
inicjatyw.