Poradnik dla ucznia neurologia RK i NO

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

Modułowy Program Nauczania w Zawodzie: Technik Masażysta

Poradnik i materiały szkoleniowe dla ucznia do

jednostki szkoleniowej:

JS. 4 – Choroby rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych

z jednostki modułowej

M2.02 JM.04 –

Wykonywanie masażu w schorzeniach neurologicznych

Opracowała: dr Agata Mroczek



Wszelkie prawa zastrzeżone. Praca nie może być powielana i rozpowszechniania w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez

pisemnej zgody Collegium Sp. z o.o.. W przypadku wykonywania kopii, adaptacji lub zamawiania egzemplarzy, należy złożyć wniosek do

Collegium Sp. z o.o., ul. Stawki 10, 00-193 Warszawa

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

Spis treści

Spis treści ................................................................................................................................... 2

1. Materiały dla ucznia .............................................................................................................. 3

1.1. Urazy rdzenia kręgowego ........................................................................................................... 3
1.2. Jamistość rdzenia ........................................................................................................................ 4

1.3. Mielopatia szyjna ......................................................................................................................... 5

1.4. Stwardnienie zanikowe boczne ................................................................................................... 5

1.5. Zwyrodnienie sznurowe .............................................................................................................. 5

1.6. Przepuklina oponowo-rdzeniowa ............................................................................................... 6

1.7. Uszkodzenia splotów ................................................................................................................... 6

1.7.1. Uszkodzenie splotu ramiennego ............................................................................................................. 6

1.7.2. Uszkodzenie splotu lędźwiowo-krzyżowego .......................................................................................... 6

1.8. Uszkodzenia nerwów obwodowych ............................................................................................ 7
1.9. Zespoły korzeniowe ..................................................................................................................... 8

1.9.1. Rwa ramienna ......................................................................................................................................... 8

1.9.2. Rwa kulszowa i lumbago ........................................................................................................................ 8

2. Przykładowy sprawdzian nabytej wiedzy i umiejętności ...................................................... 8

3. Literatura podstawowa .......................................................................................................... 8

4. Literatura uzupełniająca ....................................................................................................... 8

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

1. Materiały dla ucznia

Przed rozpoczęciem zajęć oraz w ich trakcie prowadzący przekaże Ci niezbędne materiały. Podczas zajęć

prowadzący będzie w ramach dyskusji i ćwiczeń przywoływał informacje zawarte w tych materiałach,

będzie wskazywał na istotne elementy. Również w ramach Twojej samodzielnej pracy w domu, będziesz

mógł powrócić do informacji tam zgromadzonych w celu utrwalenia wiadomości.

1.1. Urazy rdzenia kręgowego

Przyczyny:

urazy, złamania kręgosłupa, spowodowane przez upadki z wysokości lub wypadki komunikacyjne,

przesunięcie kręgu wskutek złamania drobnych stawowi rozerwania aparatu więzadłowego,

wypuklenie jądra miażdżystego do kanału kręgowego.

Mechanizmy:

zgięciowy, wyprostny, kompensacyjny, choć może zadziałać składowa rotacyjna,

mechanizm uszkodzenia samego rdzenia może być związany z uciskiem, naderwaniem lub

przerwaniem jego ciągłości,

uszkodzenie i wynikające z tego zaburzenie czynności rdzenia mogą wystąpić wskutek obrzęku

pourazowego lub wylewu krwi do rdzenia bądź pod oponę,

obrzęk i niedokrwienie stanowią główną przyczynę zmian martwiczych rdzenia i wtórnych tego
skutków,

kilka podstawowych mechanizmów uszkodzenia rdzenia:
-

wstrząśnienie,

stłuczenie,

ucisk,

uszkodzenie naczyniowe,

zranienie,

całkowite przecięcie.

Objawy i przebieg stanów pourazowych RK:

zależą od:

wysokości rozległości uszkodzenia

czasu jaki upłynął od urazu

Okresy:

1. Ostry (wstrząsu rdzeniowego) 3-6tyg

zahamowanie czynności ruchowo-czuciowych

zahamowanie czynności odruchów i dowolnej czynności mięśni

zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego i wydalania

zmiany skórne ze skłonnością do powstania odleżyn

2. Regeneracyjno-kompensacyjny (cofania się objawów i wyrównywania zaburzeń funkcjonalnych) 3-
4m-ce

spastyczność jako wyraz uszkodzenia drogi korowo-rdzeniowej

cechy uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego, włącznie niedowłady wiotkie (uszkodzenie
poniżej L)

paraplegia lub tetraplegia

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

3. Stabilizacji fizjologicznej (utrwalania się zmian nieodwracalnych) 6-24 m-ce

nasilenie się spastyczności

zaburzenia ukł pokarmowego i moczowego

zaburz ze strony ukł ruchu (związane z długim unieruchomieniem – przykurcze, osteoporoza,
samoistne złamania, kostnienie pozaszkieletowe)

4. Adaptacji psychosomatycznej i społeczno-zawodowej (zmian utrwalonych) trwający szereg lat

utrwalone zaburzenia

uszkodzenie na do poziomu C5 (brak samodzielności ruchowej, wózek elektryczne sterowany
głową lub językiem)

poziom C7 (częściowa samoobsługa, wózek sterowany ręcznie)

poziom Th6 (pełna samoobsługa, chód kangurowy w wysokich aparatach szynowo-opaskowych

z koszem biodrowym i butami ortopedycznymi, balkoniki, kule pachowe)

poziom Th12 (kulę łokciowe, po schodach w aparatach szynowych i z butami ort, prowadzenie

samochodu)

poziom L2 (samodzielny chód, po schodach, korzystanie z komunikacji miejskiej w aparatach
szyn-opaskowych z butami ort, kule łokciowe, laska)

zaburzenia:

czynności pęcherza mocz (pęcherz automatyczny, autonomiczny)

czynności płciowych

perystaltyki jelit i przemiany materii

oddychania i krążenia

odleżyny

Przy całkowitym przerwaniu rdzenia kręgowego, poniżej miejsca urazu dochodzi do zupełnego porażenia

mięśni i zniesienia czucia.

Połowicze uszkodzenie rdzenia kręgowego (po prawej lub lewej stronie), ze względu na skrzyżowanie się

dróg, daje objawy po obu stronach ciała.

Po stronie uszkodzenia występują:

- niedowład mięśni, spowodowany przerwaniem drogi piramidowej bocznej,

- zniesieniem czucia głębokiego – wywołane zmianami w obrębie sznura tylnego

Po stronie przeciwnej:

- zniesienie czucia powierzchownego – bólu i temperatury.

- czucie dotyku zostaje zachowane, ponieważ przewodzone jest częściowo drogą czucia głębokiego.

Uszkodzenie ośrodków o dróg autonomicznych upośledza funkcjonowanie niektórych narządów

wewnętrznych w skórze, prowadzące do powstania odleżyn i znosi funkcje zwieraczy.

1.2. Jamistość rdzenia

Choroba polega na tworzeniu się jam wypełnionych płynem wewnątrz jam rdzenia w odcinku szyjnym.

Obraz kliniczny. Choroba zaczyna się w młodym wieku i wolny przebieg.

Objawy:

- zaburzenia czacia (uszkodzenie drogi rdzeniowo-wzgórzowej),

- zanik krótkich mięśni rąk (uszkodzenie rogów przednich rdzenia),

- objaw Hornera (uszkodzenie ośrodka rzęskowo-rdzeniowego),

- zaburzenia troficzne skóry (uszkodzenie rogów bocznych),

- niekiedy niedowład spastyczny kończyn dolnych (uszkodzenie dróg piramidowych).
Rozpoznanie. Opiera się na objawach, badania obrazowe (MRI, CT).

Leczenie. Zabiegi neurochirurgiczne, leczenie objawowe.

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

1.3. Mielopatia szyjna

Jest to zespół objawów ze strony rdzenia kręgowego wywołany przez zmiany zwyrodnieniowe w kręgach

szyjnych (spondyloza szyjna).

Obraz kliniczny. Choroba zaczyna się ok. 45-55 r.ż. lub później.

Objawy:

- trudności w chodzeniu , objawy spastyczne w kończynach dolnych,

- bóle w obrębie karku i kończyn górnych,
- przemijające zaburzenia czynności zwieraczy,

- niewielki zanik mięśni rąk,

- nieznaczne zaburzenia czucia.

Etiopatogeneza. Objawy są spowodowane uciskiem przez wyrośla kostne lub wypadnięte jądro

miażdżyste, niekiedy współistnienie zmian miażdżycowych w naczyniach rdzenia kręgowego.

Rozpoznanie. Badania obrazowe (MRI, CT).

Postępowanie. Dawniej leczenie operacyjne. Obecnie postępowanie zachowawcze (kołnierz szyjny,

rehabilitacja).

1.4. Stwardnienie zanikowe boczne

Inaczej zwana chorobą Charcota, chorobą Lou Gehriga, lub chorobą neuronu ruchowego, – nieuleczalna,

postępująca choroba neurodegeneracyjna, która prowadzi do niszczenia komórek rogów przednich

rdzenia kręgowego, jąder nerwów czaszkowych rdzenia przedłużonego oraz neuronów drogi piramidowej,

czyli wybiórczego uszkodzenia obwodowego (dolnego) i ośrodkowego (górnego) neuronu ruchowego.

Choroba ma charakter postępujący, bez remisji.
Etiologia:

- czynniki genetyczne,

- czynniki infekcyjne (wirusy),

- czynniki toksyczne (metale ciężkie),

- zaburzenia metaboliczne

- czynniki immunologiczne.

Obraz kliniczny.

Objawy:
- osłabienie i zaniki mięśni (początkowo mięśni krótkich dłoni, kłębu i kłębika, następnie mięśni kończyn

górnych i dolnych),

- brak zaburzeń czucia,

Postępowanie. Nie istnieje skuteczne leczenie (próby leczenia farmakologicznego).

Rokowanie. Postęp choroby bardzo szybki. Po 2-3 latach doprowadza do całkowitego unieruchomienia,

zaś po kolejnych 3-10 latach unieruchomienia prowadzi do zgonu z powodu niewydolności oddechowej.

1.5. Zwyrodnienie sznurowe

Zwyrodnienie sznurowe występuje na skutek niedoboru (kobalaminy), głównie w przebiegu

niedokrwistości złośliwej. Proces zwyrodnieniowy obejmuje sznury tylne i drogi piramidowe.

Obraz kliniczny. Jest kombinacją zespołu tylno sznurowego i piramidowego.

Objawy:

- niedowład kończyn,

- zniesienie odruchów głębokich,

- parestezje, upośledzenie czucia,
- ataksja,

Leczenie. Podawanie pozajelitowe witaminy B

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

1.6. Przepuklina oponowo-rdzeniowa

Dysrafizm rdzeniowy dotyczy wad rozwojowych rdzenia kręgowego i jego powłok. Należą do nich

przepukliny oponowo-rdzeniowe. Najczęściej w lędźwiowo-krzyżowym odcinku kręgosłupa.

Częstość występowania. 0,03-0,4%.

Etiologia. Uwarunkowania genetyczne, zakażenia wirusowe, czynniki chemiczne i fizyczne.

Klasyfikacja:

- tarń dwudzielna – brak spojenia łuku kręgu, najczęściej bez uszkodzenia opon i rdzenia. Przebiega bez
porażeń i nie wymaga leczenia,

- przepuklina oponowa – brak spojenia jednego lub kilku łuków kręgowych, opony rdzeniowe tworzą

worek przepuklinowy, wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym. Przebiega zwykle bez porażeń.

Leczenie operacyjne (plastyka),

- przepuklina oponowo-rdzeniowa - brak spojenia jednego lub kilku łuków kręgowych - opony

rdzeniowe pokryte są jedynie skórą, tworzą worek przepuklinowy, wypełniony płynem mózgowo-

rdzeniowym, elementami rdzenia i jego korzonkami. W części środkowej przepukliny obserwuje się

obnażenie elementów rdzenia i wyciekanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Towarzyszą objawy
neurologiczne.

- wynicowanie opon i rdzenia – nieznaczne uwypuklenie, otoczone na obwodzie skórą zrośniętą

z rozszczepionymi oponami rdzeniowymi, z towarzyszącym nieustannie wyciekaniem płynu mózgowo-

rdzeniowego. Towarzyszą objawy neurologiczne.

Objawy:

- porażenia lub niedowłady obustronne, symetryczne o charakterze wiotkim (uszkodzenie obwodowego

neuronu ruchowego),

- zaburzenia czucia powierzchniowego i głębokiego,
- zmiany troficzne (sprzyjają powstawaniu otarć i odleżyn),

- trudności w oddawaniu moczu i stolca (zaleganie/nietrzymanie),

- rozwój psychomotoryczny: zniesienie lub zmniejszenie ruchliwości spontanicznej kończyn dolnych oraz

przymusowe ustawienie kończyn – przykurcze. Trudności w opanowaniu pozycji siedzącej. Brak

poważniejszych zaburzeń w zakresie rozwoju umysłowego.

Postępowanie:

- zabiegi pielęgnacyjne,

- zaopatrzenie ortopedyczne,
- usprawnianie,

- zabiegi fizykalne,

- leczenie operacyjne

- postępowanie psychologiczno-wychowawcze.

1.7. Uszkodzenia splotów

1.7.1. Uszkodzenie splotu ramiennego

Splot ramienny utworzony jest z gałęzi przednich nerwów rdzeniowych C

-Th

. Najczęstszą przyczyną

porażenia splotu jest uraz lub ucisk.

Wyróżnia się dwa typy porażeń:
- górne (Erba) – dotyczy głównie mięśni obręczy barkowej. Zniesione jest odwodzenie ramienia i zginanie

przedramienia, kończyna zaś zwisa bezładnie wzdłuż ciała. Po bocznej stronie barku i ramienia występują

zaburzenia czucia. Tzw. ręka kelnera

- dolne – (Klumpke) – zajęte są krótkie mięśnie rąk, zaś zaburzenie czucia dotyczą łokciowej strony

kończyny.

1.7.2. Uszkodzenie splotu lędźwiowo-krzyżowego

Najczęstszą przyczyną uszkodzeń są urazy, nowotwory, krwawienia uszkodzenia popromienne.

W uszkodzeniu splotu lędźwiowo-krzyżowego występują objawy mieszane (czuciowe i ruchowe). Należą

do nich promieniowanie bólu do kończyny dolnej, wiotkie niedowłady zginaczy i przywodzicieli uda,

prostowników i zginaczy stawu kolanowego, mięśni pośladków, prostowników i zginaczy stopy oraz
palców. Zniesiony jest odruch kolanowy i ze ścięgna Achillesa.

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

1.8. Uszkodzenia nerwów obwodowych

Ćwiczenie 3.

Na podstawie tekstu z książki Howard L. Weiner, Lawrence P. Levitt. (2002) Neurologia, Urban &

Partner, rozdział 19. Objawy ubytkowe w uszkodzeniu nerwu obwodowego i korzenia

nerwowego, uzupełnij tabelkę

Tab. 1. Uszkodzenie nerwów obwodowych
Nazwa

Korzenie Unerwia

Skutek uszkodzenia

n. udowy

n. kulszowy

n. strzałkowy

stopa opadajaca

n. piszczelowy

tylny

brak zgięcia stopy,

n. promieniowy

„ręka opadająca”

n. łokciowy

„ręka szponiasta”

n. pośrodkowy

„dłoń przysięgającego”

Collegium Szkoła Służb Medycznych, ul Stawki 10, 00-193 Warszawa Tel./fax. 22 849 83 02,

www.collegium.com.pl

1.9. Zespoły korzeniowe

1.9.1. Rwa ramienna

Rwa ramienna to zespół chorobowy, którego cechą charakterystyczną są promieniujące bóle od karku

i ramienia wzdłuż kończyny górnej nawet do palców, niekiedy również do łopatki.

Obraz kliniczny. Choroba występuje u ludzi w wieku średnim lub starszym. Bóle są jednostronne,

pojawiają się nagle, często rano. Pojawiają się parestezje oraz zaburzenia czucia, niekiedy niedowłady

mięśni. Nie występują ograniczenia ruchomości biernej w stawie ramiennym

Etiopatogeneza. Główną przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe szyjnego odcinka kręgosłupa, krążków

miedzykręgowych (dyskopatia), stawów międzywyrostkowych, prowadzące do zwężenia otworów
międzykręgowych i związany z tym ucisk odpowiednich korzeni oraz wtórne zmiany zapalne.

Rozpoznanie. Badania obrazowe (rtg) odcinka szyjnego kręgosłupa, CT lub MRI.

Leczenie. Farmakologia. Unieruchomienie za pomocą odpowiedniego kołnierza, stosowanie wyciągów

i zabiegów fizykoterapeutycznych. Leczenie operacyjne w przypadkach niepoddających się leczeniu

zachowawczemu.

1.9.2. Rwa kulszowa i lumbago

Rwa kulszowa to zespół chorobowy charakteryzujący się bólem promieniującym od okolicy lędźwiowo-

krzyżowej do pośladka, a nawet do stopy.

Obraz kliniczny. Choroba dotyczy osób po 40 roku życia. Rozpoczyna się bólami w okolicy lędźwiowo-

krzyżowej. Zazwyczaj rozpoczyna się nagle, po dźwignięciu ciężaru.

Etiopatogeneza. Rwa kulszowa jest spowodowana uciskiem korzeni L

i S

w wyniku choroby

zwyrodnieniowej kręgosłupa: krążka międzykręgowego i stawów międzywyrostkowych.

Rozpoznanie. Badanie radiologiczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa (głównie w celu wykluczenia

innych chorób) CT umożliwia ujawnienie wypadniecie jądra miażdżystego bądź stenozy kanału

kręgowego. Bardziej dokładną diagnostykę uzyskuje się za pomocą MRI.

Leczenie. Leczenie zachowawcze, farmakologiczne, fizykoterapia i kinezyterapia, balneoterapia.

Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest potwierdzone metodami obrazowymi wypadnięcie jądra

miażdżystego, gdy istnieją ubytki ruchowe i zaburzenia funkcji zwieraczy.

2. Przykładowy sprawdzian nabytej wiedzy i umiejętności

Sprawdź czy potrafisz:

1. Wyjaśnić różnicę między guzami rdzenia kręgowego a urazami rdzenia kręgowego

2. Scharakteryzować jamistość rdzenia i mielopatię szyjną

3. Podać różnice między stwardnieniem zanikowym bocznym a zwyrodnieniem sznurowym
4. Zróżnicować stany dysgraficzne rdzenia

5. Wymienić skutki uszkodzenia poszczególnych nerwów obwodowych

6. Wyjaśnić różnicę miedzy zespołami korzeniowymi a uszkodzeniami splotów

3. Literatura podstawowa

1. Howard L. Weiner, Lawrence P. Levitt. Neurologia, Urban & Partner, Wrocław 2002.

2. Prusiński A. Neurologia praktyczna. PZWL, Warszawa 2005.

4. Literatura uzupełniająca

1. Nowotny J. Podstawy kliniczne fizjoterapii w dysfunkcjach narządu ruchu. MediPage 2006.

2. Nowotny J. Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu. Podręcznik dla studentów AWF. AWF

Katowice 2000.

3. Mazur R. Neurologia podręcznik dla lekarzy i studentów medycyny. ViaMedica, Gdańsk 2005.